Zanim dźwigniesz - pomyśl!
Choroby i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego, w szczególności kręgosłupa, są tak powszechne, że stanowią jeden z głównych problemów społecznych, medycznych i ekonomicznych. Aż 39% pracowników z nowych państw Unii Europejskiej skarży się na bóle kręgosłupa, a 36% na bóle mięśniowe. W krajach dawnej "15" proporcje te są o 14-15% niższe.
Choroby układu ruchu najczęściej są skutkiem obciążeń fizycznych podczas wykonywania pracy oraz niewłaściwej techniki pracy. Do takich obciążeń dochodzi głównie podczas dźwigania, pchania, ciągnięcia, operowania ciężkimi przedmiotami - czyli w trakcie ręcznych prac transportowych, z którymi mamy do czynienia na co dzień w rolnictwie.
Zagrożenia
Ręczne prace transportowe zwiększają ryzyko wypadków, a w ich konsekwencji - urazów, złamań i dolegliwości bólowych, często prowadząc do niepełnosprawności. Skutkiem długotrwałych obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego podczas pracy mogą być też choroby zawodowe i parazawodowe. Przewlekłe choroby układu ruchu i obwodowego układu nerwowego związane ze sposobem wykonywania pracy wymienione są w wykazie chorób zawodowych. Chorobami parazawodowymi układu ruchu są dolegliwości kręgosłupa (bóle pleców, bóle krzyża) oraz choroba zwyrodnieniowa stawów (najczęściej biodrowego i kolanowych).
Podnoszenie i przenoszenie ciężarów najbardziej niebezpieczne jest dla układu mięśniowo-szkieletowego, a zwłaszcza dla kręgosłupa. Najczęściej przyczyną powstawania dolegliwości są niewłaściwe techniki pracy i nieprawidłowa pozycja poszczególnych części ciała podczas podnoszenia i przenoszenia ciężarów, a także przekraczanie dopuszczalnych norm obciążenia.
Niesymetryczne obciążenia kręgosłupa podczas pochylania i wykonywania skrętów tułowia mogą powodować jego zmiany zwyrodnieniowe, a nawet tzw. wypadnięcie dysku. Największe ryzyko uszkodzenia kręgosłupa występuje wówczas, gdy pochylenie występuje jednocześnie ze skręceniem tułowia w bok. Dlatego trzeba pamiętać, aby pozycja ciała była możliwie najbardziej zbliżona do naturalnej, czyli takiej, w której tułów (kręgosłup) i ręce są wyprostowane.
Dobra organizacja pracy
Przy wykonywaniu ręcznych prac transportowych związanych z podnoszeniem i przenoszeniem ciężarów bardzo ważna jest właściwa organizacja pracy.
Przed przystąpieniem do pracy należy:
ocenić masę obiektu,
upewnić się co do możliwości samodzielnego podniesienia,
w przypadku obiektów bardzo ciężkich lub nieporęcznych poprosić o pomoc,
jak najczęściej wykorzystywać dostępne środki transportu, takie jak: wózki, taczki, palety,
upewnić się, że obiekt jest gotowy do podniesienia,
upewnić się, że droga transportu jest czysta (olej lub woda mogą spowodować poślizg),
upewnić się, że docelowe miejsce składowania jest wolne od przeszkód.
Pamiętaj: Nigdy nie podnoś ciężaru, nie będąc pewnym, że można to wykonać bezpiecznie!
Kto i ile może dźwigać?
Do prac w transporcie ręcznym należy zatrudniać ludzi charakteryzujących się siłą fizyczną, dobrym stanem zdrowia, zręcznością, zdyscyplinowaniem i dobrym refleksem.
Zabronione jest zatrudnianie przy transporcie ręcznym osób, których stan zdrowia nie pozwala na ten rodzaj pracy, a w szczególności: głuchych, niemych, o słabym wzroku, epileptyków, umysłowo upośledzonych, o poważnych schorzeniach serca oraz cierpiących na przepuklinę lub dolegliwości mięśniowo-szkieletowe.
Podczas planowania ręcznych prac transportowych trzeba pamiętać o dopuszczalnych masach podnoszonych i przenoszonych ciężarów. Nie należy podnosić więcej niż ustalają to przepisy prawne. Dopuszczalne normy dźwigania przedstawiono w tabeli 1. Normy te zostały określone z uwzględnieniem następujących czynników:
płeć pracownika,
wiek pracownika (młodociany, pełnoletni),
odległość przenoszenia ciężaru,
charakter pracy (stała, dorywcza - maksymalnie 4 razy na godzinę),
charakter drogi przenoszenia (jeden poziom, schody, pochyłości).
Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przez jedną osobę przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m.
Ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów
Troszcząc się o kręgosłup powinniśmy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób się schylamy i podnosimy ciężkie przedmioty. Zalecenia dotyczące prawidłowego usytuowania ciała i ładunku przy podnoszeniu ciężarów nieznacznie różnią się dla kobiet i mężczyzn.
Kobiety, podnosząc ładunek, powinny:
przyklęknąć na jedno kolano tak, żeby jak najściślej przylegało ono do ładunku, przy czym stopa drugiej nogi powinna znajdować się około 30 cm od ładunku,
uchwycić z obu stron ładunek w taki sposób, żeby nie wysunął się z rąk,
podnosić ładunek przez prostowanie nóg, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.
Mężczyźni, podnosząc ładunek, powinni:
podejść jak najbliżej do ładunku i jeżeli jest to możliwe, okraczyć go, przy czym stopy powinny być lekko rozwarte,
przykucnąć obok podnoszonego ciężaru,
wyprostować grzbiet i mocno uchwycić ładunek, tak aby nie wysunął się z rąk,
podnosić ładunek przez prostowanie nóg, trzymając go jak najbliżej tułowia, przy czym grzbiet powinien być cały czas wyprostowany.
Zasady bezpiecznego podnoszenia i przenoszenia ciężarów:
Stosuj zasadę "zgięte nogi, proste plecy", czyli przy wyprostowanych plecach podnoś ciężar płynnie do góry i do przodu.
Trzymaj ciężar tak blisko ciała, jak to możliwe - zminimalizuje to obciążenie kręgosłupa i zmniejszy wysiłek mięśniowy (obciążenie wzrasta wraz z odległością ciężaru od pracownika). Przy przenoszeniu przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia trzeba zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę ładunku przypadającą na jedną osobę lub przenosić ciężar przez co najmniej dwie osoby.
Podczas podnoszenia minimalizuj ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia).
Podczas niesienia ciężaru staraj się, by obciążenie kręgosłupa było symetryczne i równomierne.
Przenoś ciężar na opuszczonych rękach. Dźwiganie ciężaru rękami zgiętymi w łokciach zwiększa dwukrotnie obciążenie mięśni.
Zachowaj szczególną ostrożność podczas operowania ciężkimi obiektami, zwłaszcza gdy znajdują się one powyżej twojej głowy.
Unikaj wykonywania długotrwałej pracy w niewygodnej pozycji ciała.
Często wykonywane czynności wykonuj na wysokości łokcia. Unikaj pracy powyżej poziomu ramion i poniżej poziomu kolan. Jeśli ciężar znajduje się poniżej wysokości, na jakiej znajdują się dłonie, to należy zastosować odpowiednie pętle, uprząż lub hak.
Staraj się utrzymywać ciężar w rękach jak najkrócej.
Unikaj szybkiego tempa wykonywania ruchów (ruchy powinny być łagodne i płynne).
Chociaż normy prawne dotyczące ręcznych prac transportowych obowiązują pracowników przedsiębiorstw, to zaleca się ich przestrzeganie również przez rolników w swoich gospodarstwach. Jak wspomniałem, choroby układu ruchu najczęściej są skutkiem obciążeń fizycznych oraz niewłaściwej techniki pracy, dlatego też warto zastanowić się nad odpowiednią organizacją ręcznych prac transportowych.
W następnym artykule opiszę zasady ręcznego przemieszczania przedmiotów "nietypowych" - nieporęcznych, niebezpiecznych itp.
Andrzej Siennicki
KPODR Minikowo, Oddział w Przysieku
na podstawie materiałów Centralnego Instytutu Ochrony Pracy i Państwowej Inspekcji Pracy
2010.08.04