Rzeczpospolita szlachecka na tle XVI- wiecznej Europy.
Wiek XVI był okresem burzliwym dla wszystkich państw europejskich. Początki walk o hegemonie, nieustanne odkrywanie nowych terenów i związane z tym przemiany gospodarcze i społeczne. W tym całym zamęcie musiała odnaleźć się Rzeczpospolita Obojga Narodów. Jak w latach 1492 - Rzeczpospolita odnalazła się w Europie? Czy podporządkowała się wprowadzanym zmianą?
Pod koniec średniowiecza w Europie zaczęły kształtować się państwa narodowe, w których władcy dążyli umocnienia swojej władzę. Rozbite na dzielnice państwa były łączone przez królów, którzy w rywalizacji z feudałami musieli pozyskać miasta i rycerstwo, a do tego znaleźć podbudowę ideologiczną swoich działań. Odnaleziono ją studiując prawo rzymskie. Zaczęto wprowadzać pojęcie władcy będącego źródłem prawa i stojącego ponad nim. To przekonanie stało się podstawą monarchii absolutnej, którą próbowali budować władcy Hiszpanii, Francji i Anglii. W przeciwieństwie do tych państw w Rzeczpospolitej Obojga Narodów kwitła demokracja wraz z przywilejami dla szlachty. Stan ten zdołał zapewnić sobie nietykalność majątkową, osobistą, podejmowanie wszystkich decyzji wagi państwowe, a od roku 1573 r. wybieranie królów elekcyjnych. Drugim państwem, w którym wielką rolę odgrywało zgromadzeni ludowe noszące nazwę Izby Gmin była Anglia, która dążąc do tego w XVII wieku toczyła wewnętrzne walki pomiędzy królem, a jego przeciwnikami tworząc monarchię konstytucyjną. Jak widać przemiany polityczne w Polsce wprowadzane były raczej łagodnie i stopniowo, bo już od 1355 roku, kiedy to Kazimierz Wielki spisał prawa obyczajowe osobno dla Wielkopolski i reszty ziem Polskich rozpoczął się ten proces.
Oprócz przemian politycznych wiek XVI przyniósł także wewnętrzny rozpad kościoła katolickiego. W 1517 roku augustianin Marcin Luter wyraził swoje niezadowolenie wobec polityki duchownych i wystąpił ze wspólnoty chrześcijańskiej tworząc własny odłam religii - luteranizm. Za nim poszli inni i już w niedługim czasie w Europie rozprzestrzeniły się inne wyznania protestanckie: kalwinizm, anabaptyzm, antytrynitaryzm. W Rzeszy Niemieckiej na skutek trzech wojen wewnętrznych podpisano pokuj augsburski dającym wolność wyznaniową książętom niemieckim. We Francji krwawy konflikt katolików z hugenotami, którego punktem kulminacyjnym była noc św. Bartłomieja zakończył się edyktem nantejskim w 1598 r.. Władca Anglii, Henryk III wydał Akt o supremacji zrywając z papiestwem i mianując się głową kościoła anglikańskiego. W Niderlandach także dochodziło do walk o wolność wyznaniową, zakończonych podziałem państwa na dwie części. W Rzeczpospolitej natomiast wszelcy innowiercy nie byli potępiani. Szlachta, nieustannie dążąc do swojej niezależności zabezpieczyła się przed prześladowaniami i represjami z powodu wyznania w 1573 r. załączając w Artykułach henrykowskich, które podpisywał każdy kolejny król elekcyjny, postanowienie o wolności wyznaniowej.
Dokonywane w XVI w. wielkie odkrycia geograficzne i wykorzystywanie znalezionych towarów w celach handlowych zmieniły oblicze europejskiej gospodarki. Państwa zachodniej Europy, które prężnie brały udział w kolonizacjach odkrywanych terenów wprowadziły u siebie gospodarkę pieniężno- towarową. Rozwijały się manufaktury, handel morski oraz udoskonalono narzędzia ułatwiające pracę. Po wschodniej stronie Łaby, gdzie kraje nie brały wielkiego udziału w kolonizacji kwitła gospodarka folwarczno - pańszczyźniana oparta na przynależności chłopa do ziemi. Tworzono tam wielkie folwarki skupione na jednym rodzaju działalności i handlu wytworzonym przez siebie towarem. Także w Rzeczpospolitej kwitł ten system. Tworzone w Koronie i na Litwie wielkie faktorie i skupianie się możnych na uprawie konkretnego zboża przyniosło im zysk, tym bardziej, że zapotrzebowanie na nie w Europie Zachodniej było ogromne.
Rzeczpospolita nie była nośnikiem kultury europejskiej. Wszelkie wzorce, jakie były wprowadzane do naszej architektury, malarstwa, rzeźby czy literatury artyści sprowadzali z Europy. Tam kultura całkowicie podporządkowana była nowemu systemowi politycznemu i gospodarczemu, u nas nadal powszechne były stare obyczaje i etykieta.