Budowa gruczołów dokrewnych.

Gruczoły są to narządy powstałe przeważnie z nabłonka, posiadającego zdolności wydzielnicze. Liczba gruczołów w organizmie jest bardzo duża, najwięcej jest ich w układzie trawiennym. Gruczoły z reguły wypro­wadzają swą wydzielinę drogą przewodów - są to gruczoły wydzielania wewnętrznego. Niektóre jednak nie mają przewodów i wydzielają swe produkty bezpośrednio do krwi. Są to gruczoły bezprzewodowe. Są one obficie unaczynione i wydzielina ich zostaje wchłonięta przez naczynia na drodze osmozy. Dlatego zostały one nazwane dokrewnymi.
Gruczoły dokrewne wydzielają ciała zwane hormonami. Należą one, podobnie jak witaminy, do biokatalizatorów, których małe ilości wystarczają do przyspieszenia szeregu reakcji biochemicznych, mających zasadnicze znaczenie dla życia organizmu. Brak ich może spowodować ciężkie zaburzenia w jego czynnościach, dlatego taż schorzenia gruczołów dokrewnych nieraz mogę decydować o życiu chorego. Do gruczołów dokrewnych należą: przysadka, gruczoł tarczowy (tarczyca), gruczoły przytarczyczne, aparat wysepkowy trzustki, gruczoły nadnerczowe (nadnercza), gruczoły płciowe, jądra i jajniki), grasica, szyszynka.

Przysadka
Spełnia rolą nadrzędną wśród gruczołów dokrewnych, wpływających na ich wydzielanie. Leży ona w jamie czaszki, na powierz­chni dolnej mózgu. Poza tym hormony przysadki wpływają na zasadnicze czynności organizmu, jak wzrastanie, rozwój osobnika itd.

Gruczoł tarczowy
Leży na szyi i jest największym gruczołem dokrewnym, zresztą o znacznych wahaniach wymiarów i ciężaru. Hormony tarczycy wpływają na przemianę materii, dojrzewanie i szereg innych czynności organizmu.

Gruczoły przytarczyczne górne i dolne
W licz­bie 3-4, leżą na tylnej powierzchni tarczycy i mają wpływ na gospodarką wapniową organizmu.

Aparat wysepkowy trzustki
Jest założony w samym ciele tego gruczołu w postaci wysepek słabo barwiących się komórek. Wydziela insulinę i głuka-gon, hormony regulujące gospodarkę cukrową.

Nadnercze
Gruczoł parzysty, leży w jamie brzusznej, na górnych biegunach nerek. Wydziela około trzydziestu hormonów, regulujących ważne czynności życiowe. Między innymi wytwarza adrenalinę, hormon wpływający na układ krążenia.

Gruczoły płciowe - jądro  i jajnik
Poza wytwarzaniem komórek płciowych, są ważnymi gruczołami dokrewnymi, powodującymi dojrzewanie płciowe organizmów oraz występowanie drugorzędnych cech płciowych, jak np. zarostu na twarzy u mężczyzn czy budowy miednicy u kobiet. Jajniki wydzielają również hormony regulujące przebieg ciąży.

Grasica
Jest gruczołem wieku dziecięcego, na ogół czynnym do okresu pokwitania i potem stopniowo zanikającym. Co do czynności grasicy brak dostatecznych wyjaśnień. Przypuszczalnie pobudza ona wzrastanie i chroni organizm przed zakażeniem i zatruciem.

Szyszynka
Jest tworem wielkości małego ziarnka fasoli, leżącym w jamie czaszki pod płatem spoidła wielkiego mózgu. Zalicza się do gruczołów dokrewnych, chociaż o jej czynnościach brak pewnych wiadomoś­ci. Prawdopodobnie hamuje ona dojrzewanie, broniąc organizm dziecięcy przed niewłaściwym rozwojem czynności narządów płciowych.

---