Gdy Rosjanie po raz pierwszy otoczyli Stalingrad, przypuścili oni równocześnie dwie inne ofensywy na południe i północ od miasta, mając za zadanie oczyszczenie zagłębia dońskiego. Powodem, dla którego Hitler rozkazał swej 6 armii utrzymać Stalingrad, była prawdopodobnie chęć osłony odwrotu wojsk niemieckich z Kaukazu i znad Donu, zagrożonych tymi dwiema ofensywami rosyjskimi. Maslenikow napierał na Niemców, wycofujących się z północnego Kaukazu w kierunku Rostowa (13 grudnia 1942- 17 stycznia 1943) i wspólnie z armiami Malinowskiego zmusił ich do wyewakuowania Rostowa i wycofania się na Taganrog (15 lutego 1943 r.). Jakkolwiek Niemcy musieli całkowicie porzucić Kaukaz, to jednak wycofali się oni w dobrym szyku i z małymi stratami. W bazie nad Morzem Czarnym w Noworosyjsku udało im się utrzymać przyczółek dla osłony południowej flanki na Krymie oraz w celu zamknięcia Morza Azowskiego. W międzyczasie, na południowy zachód od Stalingradu nad środkowym Donem, dwie armie pod dowództwem Watutina i Golikowa, ruszyły w kierunku południowo-zachodnim, by przeciąć linie kolejowe na południe od Woroneża (20 grudnia 1942). Utrata tych linii odcięłaby nieprzyjaciela w łuku Donu. Pod ciężkim ogniem artylerii i atakami czołgów Manstein wycofał się szybko od Donu do Dońca (18 stycznia 1943). Rosjanie ogłosili wzięcie do niewoli 56 000 jeńców w czasie tego 225 km pochodu. Dalej na północ nad Donem manewr okrążający Malinowskiego, ujął w kleszcze pozostałe w tyle oddziały nieprzyjacielskiej piechoty pod Woroneżem; dostało się tam do niewoli 27 000 Niemców. Celem tego pochodu było zaskoczenie nieprzyjaciela nad górnym Donem oraz uwolnienie głównej linii kolejowej, wiodącej z Rostowa do Moskwy. Pochód rosyjski w lutym doszedł do takiej szybkości, że Niemcy wbrew swym zamierzeniom nie mogli nawet obronić następnej linii kolejowej, wiodącej przez Biełgorad i Kursk, lecz zmuszeni zostali do porzucenia Kurska, Biełgoradu i Charkowa. W kampanii tej wzdłuż frontu charkowskiego, według oceny Moskwy nieprzyjaciel poniósł straty prawie równie ciężkie jak w Stalingradzie. Armia Czerwona odzyskała panowanie nad Donem i Dońcem oraz nad dwiema głównymi liniami kolejowymi, wiodącymi do Moskwy a także odbiła cały obszar zajęty przez Niemców w 1942.
Zdobycie "wykuszu" pod Rżewem
Inna ofensywa na północ od Moskwy, przygotowana przez Żukowa, a mająca na celu odciągnięcie sił nieprzyjacielskich od Stalingradu, zniosła niebezpiecznie wysunięty "wykusz" niemiecki pod Rżewem, zagrażający stolicy od 1941 Hitler oświadczył, że dla Niemców utrata Rżewa byłaby stratą równie ciężką, jak zniszczenie połowy Berlina. Okręg Rżewa był jednym z najmocniej bronionych odcinków na głównej niemieckiej linii obronnej. Znajdowały się tam pozycje obronne usiane pułapkami na czołgi, polami minowymi i pozycjami dział, przygotowanymi do zsynchronizowanej akcji i zaopatrzonymi tak dobrze, że nawet na wypadek załamania się frontu mogły przetrzymać ataki indywidualnie czekając na przyjście odsieczy. Przejścia pomiędzy tymi "jeżami" trzymane były przez oddziały piechoty w sile jednej dywizji na każde 14 km; dywizje pancerne stanowiły ruchome rezerwy. W początkowym ataku na Rżew (25 listopada 1942) czołgi rosyjskie zaskoczyły nieprzyjaciela, przeprawiając się przez most na Wołdze; był on, tak jak pod Stalingradem, potajemnie przerzucony pod wodą na 54 cm pod powierzchnią. Podczas gdy ataki szły dalej wzdłuż całego frontu, główny wysiłek skierowany został na Wielkie Łuki, bazę dostaw na zapleczu na linii kolejowej zaopatrującej Rżew. Niemcy zostali zaskoczeni (1 stycznia 1943), zdołali się jednak przedrzeć w rozpaczliwych kontratakach (15-16 stycznia 1943). Wycofując się na zachód, Niemcy pozostawili za sobą obszar bardziej wyniszczony niż jakikolwiek teren opuszczony przez wycofujące się armie rosyjskie. Po półtorarocznych prawie upartych atakach Armia Czerwona odbiła w końcu 240 km "wykusz", obejmujący Rżew, Wielkie Łuki i Wiaźmę (12 marca 1943). Było to zwycięstwo strategiczne równie wielkie jak w Stalingradzie, gdyż otwierało drogę do Smoleńska.
Druga kontrofensywa zimowa
Rosjanie otworzyli również przejście do Leningradu, który znajdował się w stanie oblężenia w 1941 i był zaopatrywany jedynie poprzez jezioro Ładoga. Ogień artyleryjski z 15 km frontu, po dzieście dział na każde półtora kilometra, zdemoralizował wroga. Garnizon leningradzki przypuścił atak na wschód, by połączyć się z oddziałami Woroszyłowa, posuwającymi się na zachód (18 stycznia 1943). Jakkolwiek artyleria niemiecka stale jeszcze panowała nad przejściem, to jednak zaczęła się już odsiecz Leningradu. Na południu Rosjanie napierali na nieprzyjaciela, by odbić kopalnie, fabryki i rozległe urodzajne pola Ukrainy, zostali jednak odepchnięci w lokalnej kontrofensywie niemieckiej. "Generał zima" zawiódł Rosjan tym razem. Wczesna odwilż unieruchomiła w błotach transporty z zaopatrzeniem w chwili, gdy oddziały rosyjskie były jeszcze szeroko rozrzucone na skutek szybkiego pochodu zimowego. Niemcy zakończyli masowe wycofanie się na zachód, rozpoczęte w grudniu poprzedniego roku i wzmocnili swe wojska szeregiem dywizji pancernych (17 Iutego 1943). Gdy Watutin usiłował okrążyć Stalino od północnego wschodu, Manstein na czele przeważających sił rozpoczął równocześnie manewr kleszczowy, zmierzający do zniesienia armii Watutina (2 marca 1943). Rosjanie wycofali się bezpiecznie poza Doniec, tracąc jedynie swe tylne straże, lecz ponieważ Niemcy przewyższali Rosjan liczbowo w stosunku 1:3, posunęli się oni łukiem na północ, by odbić Rżew. Zła pogoda przerwała wszelkie działania, a linie frontu ustabilizowały się, podczas gdy obie strony przygotowywały się do ofensywy letniej. Od chwili przejęcia inicjatywy w Stalingradzie, Rosjanie posunęli się o blisko 250 km, na zachód na kilku frontach i odzyskali obszary o powierzchni około 479 150 km2. Według doniesień Moskwy, w czasie tej kampanii zimowej wojska Osi straciły 850 00 zabitych i 343 000 wziętych do niewoli. Armia Czerwona zawdzięczała swe powodzenie częściowo temu, że zdecydowana była na poniesienie ciężkich strat oraz że miała rezerwy na ich zastąpienie. Celem wdarcia się w głąb niemieckiego systemu obronnego, Rosjanie połączyli wszystkie swe rodzaje bratni, a oficerowie lotnictwa przy sztabie głównym armii kierowali akcją samolotów "Stormowik" w bliskiej taktycznej współpracy z oddziałami lądowymi. Nagromadzili oni ciężką artylerię w ten sposób, by mogła ona otworzyć ogień z niewielkiej odległości poprzez otwarte pola widoczności; zorganizowali pułki czołgowe w korpusy pancerne, które ogarniały flanki nieprzyjacielskich "jeżów". Rosjanie sprowadzili również nowe rodzaje broni, między nimi nowe działo rakietowe "Katusza" i opancerzony samolot "Stormowik" do lotów koszących, który Niemcy przezwali "latającą śmiercią". Nieprzyjaciel pokonany został głównie połączeniem rosyjskiej siły ognia z szybkością poruszeń. Jakkolwiek Niemcy wycofali się na przygotowane z góry linie w dobrym szyku, to jednak ich siły bojowe pierwszej linii na froncie rosyjskim były bezustannie dekompletowane. W 1942 posiadali oni 211 dywizji wzdłuż frontu wschodniego, oprócz wojsk satelitów. Po kampanii zimowej pozostało im jedynie 188 dywizji. Straty te mogły być zastąpione i nowa 6 armia mogła zająć pozycje, żadna jednak z nowych dywizji nie mogła marzyć o dorównaniu w walce starym. Nie było już weteranów z rezerw strategicznych do podtrzymania nowej ofensywy lub do powstrzymania dalszego odwrotu. Zanosiło się na całkowite wyniszczenie i klęskę armii niemieckich w Rosji.