RZECZOWNIK

Имя существительное

PODZIAŁ NA DEKLINACJE

W zależności od końcówek przypadkowych rzeczowniki rosyjskie możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy, które nazywamy deklinacjami (склонениями).

Do I deklinacji należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które w mianowniku l.p. mają końcówki -a, -я (np.:сестра, линия) oraz nieliczna grupa rzeczowników rodzaju męskiego na -a, -я (np.: дедушка, судья, Ваня).

Do II deklinacji należą rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w mianowniku l.p. na spółgłoskę lub -й (np.: стол, слесарь, сарай) oraz rzeczowniki rodzaju nijakiego, które w mianowniku l.p. mają końcówki -o, -e lub -ё (слово, море, ружьё).

Do III deklinacji należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku l.p. na spółgłoskę (np.: степь, ночь, низменность).

Rzeczownik дитя oraz 10 rzeczowników na zakończonych -мя mają nieregularną odmianę (разносклоняемые). Są to rzeczowniki: имя (imię), время (czas), бремя (brzemię), племя (plemię), стремя (strzemię), пламя (płomień), знамя (sztandar), семя (nasienie), вымя (wymię), темя (ciemię).

Uwagi o formach przypadków
I deklinacji

Prz.	Liczba pojedyncza
И.	машин-а песн-я судь-я парти-я
Р.	машин-ы песн-и судь-и парти-и
Д.	машин-е песн-е судь-е парти-и
В.	машин-у песн-ю судьб-у парти-ю
Т.	машин-ой(-ою) песн-ей судьб-ой парти-ей
П	о машин-е о песн-е о судьб-е о парти-и

Prz	Liczba mnoga
И.	машин-ы песн-и судь-и парти-и
Р.	машин песен судей партий
Д.	машин-ам песн-ям судь-ям парти-ям
В.	машин-ы песн-и судей парти-и
Т.	машин-ами песн-ями судь-ями парти-ями
П.	о машин-ах о песн-ях о судь-ях о парти-ях

Rzeczowniki I deklinacji o temacie twardym zakończone w mianowniku l. p. na -а (машина, стахановка) w pozostałych przypadkach l. p. przybierają następujące końcówki: w dopełniaczu -ы (po к, г, x oraz ж, ш - и), w celowniku -e, w bierniku -y, w narzędniku -ой (-ою), w miejscowniku -e.

Rzeczowniki miękkotematowe zakończone w mianowniku l. p. na -я (судья, песня) mają w przypadkach zależnych l. p. następujace końcówki: w dopeіniaczu -и, w celowniku -e, w bierniku -ю, w narzędniku -ей, -ею (pod akcentem -ёй, -ёю), w miejscowniku -e.

Rzeczowniki o temacie zakończonym na ж, ш, ч, щ, ц przybierają w narzędniku ł. р. pod akcentem końcуwkę -ой (-ою), a jeśli akcent pada na temat — koсńcówkę -ей (-ею), пр.: иду межой, бегу за овцой, со свечой, lecz иду рощей, с ученицей itp.

Rzeczowniki rodzaju źeńskiego o temacie zakończonym na -и (партия, резолюция) w celowniku i miejscowniku l. p. mają końcówkę -и, пр.: партии, о партии.

W języku rosyjskim, podobnie jak w języku polskim, rzeczowniki I deklinacji w dopełniaczu liczby mnogiej przeważnie nie mają końcówek, a więc w tych wypadkach dopełniacz równa się tematowi, пр.: рук, книг, фабрик.

Jeśli temat odmienianego rzeczownika kończy się zbiegiem spółgłosek, to między nimi zazwyczaj zjawia się ruchome o lub e, nр.: доcкa — досок, студентка — студенток, дёвушка — девушек, внучка — внучек (porównaj z językiem polskim: desek, studentek, wnuczek), ale: буква — букв, игра — игр, звезда — звёзд.

W rzeczownikach miękkotematowych, takich jak баня, земля, w dopeіniaczu l. mn. występuje temat miękki ze znakiem miękkim na końcu, a więc: бань, земель.

Rzeczowniki zakończone w mianowniku l. p. na -ня z poprzedzającą spółgłoskę, пр. песня, башня, tworzą dopelniacz l. mn. od tematu twardego, a więc: песен, башен; wyjątek stanowią wyrazy: барышня — барышень, деревня — деревень, кухня — кухонь.

Rzeczowniki na -ья z akcentem na końcówce mają w dopełniaczu l. mn. -ей, пр.: судья — судей, a z akcentem na temacie — -ий, пр.: гостья — гостий.

Należy zwrócić uwagę na końcówki celownika l. mn. -ам, -ям, które różnią się od końcówek tegoż przypadka w języku polskim (porównaj: доскам — deskom, студенткам — studentkom).

Biernik l. mn. rzeczowników żywotnych w języku rosyjskim — inaczej niż w języku polskim — równy jest dopełniaczowi, a rzeczowników nieżywotnych — mianownikowi. A więc po rosyjsku mówi się: я вижу девушек, работниц, жён, уток, коз, коров, ale я вижу книги, лампы, картины, a po polsku: widzę, dziewczęta, robotnice, kozy, książki.

Deklinacja druga

Rzeczowniki II deklinacji odmieniają się wg następującego wzoru:

Rodzaj męski

Prz	Liczba pojedyncza
И.	завод конь сарай пролетарий
Р.	завод-а кон-я сара-я пролетари-я
Д.	завод-у кон-ю сара-ю пролетари-ю
В.	завод кон-я сарай пролетари-я
Т.	завод-ом кон-ём сара-ем пролетари-ем
П.	о завод-е о кон-е о сара-е о пролетари-и

Prz	Liczba mnoga
И.	завод-ы кон-и сара-и пролетари-и
Р.	завод-ов кон-ей сара-ев пролетари-ев
Д.	завод-ам кон-ям сара-ям пролетари-ям
В.	завод-ы кон-ей сара-и пролетари-ев
Т.	завод-ами кон-ями сара-ями пролетари-ями
П.	о завод-ах о кон-ях о сара-ях о пролетари-ях

Rodzaj nijaki

Prz.	Liczba pojedyncza
И. Р. Д. В. Т. П.	слов-о слов-а слов-у слов-о слов-ом о слов-е	пол-е пол-я пол-ю пол-е пол-ем о пол-е	заседани-е заседани-я заседани-ю заседани-е заседани-ем о заседани-и

Prz.	Liczba mnoga
И. Р. Д. В. Т. П.	слов-а слов слов-ам слов-а слов-ами о слов-ах	пол-я пол-eй пол-ям пол-я пол-ями o пол-ях	заседани-я заседаний заседани-ям заседани-я заседани-ями о заседани-ях

Uwagi o formach przypadków
II deklinacji

Rzeczowniki II deklinacji twardotematowe (завод, озеро) w liczbie pojedynczej mają następujące końcówki: w dopełniaczu -a, w celowniku -y, w narzędniku -ом, w miejscowniku -e; rzeczowniki miękkotematowe (конь, сарай, поле) — w dopełniaczu -я, w celowniku -ю, w narzędniku -ем (-ём), w miejscowniku -e.

Rzeczowniki typu санаторий, собрание o temacie zakończonym na -и- w miejscowniku również przybierają końcówkę -и, a więc:

на заседании,

в учреждении

Jeśli w mianowniku rzeczowników rodzaju męskiego przed й występuje e ruchome, to w pozostałych przypadkach piszemy po ostatniej spółgłosce tematu miękki znak, nр.: воробей — воробья — воробьем itd., l. mn. воробьи — воробьев — воробьями.

W dopełniaczu cząstkowym (oznaczającym część pewnej całości) zamiast końcówek -а, -я występują oboczne końcówki (вариантные окончания) -y, -ю, a więc mówimy: кило сахару, стакан чаю, ложка мёду

Biernik rzeczowników żywotnych rodzaju męskiego II deklinacji równa się dopełniaczowi, a rzeczowników nieżywotnych — mianownikowi.

Narzędnik rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego o temacie zakończonym na ж, ш, ч, щ, ц ma końcówkę -ем, jeśli akcent pada na temat, lub -ом, jeśli akcent pada na końcówkę, nр.: ножом, шалашом, ключом, лещом, купцом, ale сторожем, горцем, товарищем.

Miejscownik l. р. ma zwykle końcówkę -е, nр.: о ключе, на пальце. Jednakże niektóre rzeczowniki użyte z przyimkami на, в dla oznaczenia miejsca zamiast końcówki -e przybierają pod akcentem końcówkę -у (-ю), пр.: на мосту, в шкафу, на краю, в бою, в лесу itp.

Mianownik l. mn. rzeczowników twardotematowych rodzaju męskiego ma końcówkę -ы, a rzeczowników miękkotematowych oraz tych, których temat jest zakończony na spуłgłoskę г, к, x, ж, ш, ma końcówkę -и.

W niektórych rzeczownikach rodzaju męskiego w mianowniku liczby mnogiej zamiast końcówki -ы, -и występuje pod akcentem końcówka -а, -я, nр.:

берег — берега век — века глаз — глаза город — города поезд — поезда itp.

Nieliczna grupa rzeczowników ma w mianowniku liczby mnogiej dwie oboczne formy, z ktorymi łączą się odmienne znaczenia rzeczowników, np.:

Хлеб — хлебы (chleby) хлеба (zboże)

Цветок — цветы (kwiaty), ale цвет — цвета (kolory)

Мех — мехи (miechy kowalskie) меха (futra)

лист — листы (arkusze) листья (liście) зуб — зубы (zęby) зубья (и narzędzi) itp.

Nazwy istot młodych na -ёнок (-онок) w liczbie mnogiej zmieniają przyrostek -ёнок na -ят-а, -онок na -ат-а, пр.: ребёнок — ребята, жеребёнок — жеребята, поросёнок — поро­сята.

Ро ж, ш, ч pod akcentem występuje w l. р. przyrostek -онок, nр.: медвежонок — медвежата, волчонок — волчата.

Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -анин, -янин, w liczbie mnogiej — podobnie jak w języku polskim — tracą przyrostek -ин i przybierają w mianowniku końcówkę -e, nр. гражданин — граждане, северя­нин — северяне, крестьянин — крестьяне itd.

(Porównaj z polskim: mieszczanin — mieszczanie, włościanin — włościanie).

Niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego mają w mianowniku l. mn. końcówkę -ья, пр.: братья, друзья, мужья, сучья, деревья, перья; ь występuje również i w innych przypadkach zależnych (косвенных падежах) liczby mnogiej.

Dopeіniacz l. mn. rzeczowników twardotematowych rodzaju męskiego ma końcówkę -oв, rzeczowników miękkotematowych -ей, nр.: столов, студентов, дней, учителей. Rzeczowniki rodzaju męskiego nа й mają w dopełn. l. mn. końcówkę -ев, a pod akcentem -ёв, nр.: сараев, боёв.

Dopeіniacz l. mn. rzeczowników rodzaju męskiego na -анин, -янин oraz -ёнок, -онок jest równy tematowi l. mn., пр.: гражданин — граждан, северянин — северян, крестьянин — крестьян, телёнок — телят, поросёнок — поросят.

UWAGA. Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w mianowniku l. mn. na -ьи oraz rzeczowniki rodzaju męskiego, a takze nijakiego zakończone w mianowniku liczby mnogiej na -ье w D. l. mn. przybierają końcówkę -ьев (-ьёв), пр.: муравeй — муравьев, воробьи — воробьев, ручей — ручьёв, братья — братьев, листья — листьев, крылья — крыльев, перья — перьев, lecz: друзья — друзей, сыновья — сыновей.

Końcówki biernika rzeczowników żywotnych rodzaju męskiego równe są końcówkom dopeіniacza, a rzeczownik w nieżywotnych

— końcówkom mianownika. Mówimy więc: я вижу лётчиков, коней, столы (por. z polskim: widzę lotników, ale konie, stoły).

Rzeczowniki twardotematowe rodzaju nijakiego w dopełniaczu l. mn. nie mają końcówki, nр.: окно — окон, ведро — вёдер (występuje tu zwykle ruchome o lub e).

Rzeczowniki miękkotematowe rodzaju nijakiego w dopełniaczu l. mn. mają końcówkę -ей, nр.: полей, морей.

Deklinacja trzecia

Prz.	Liczba pojedyncza
И. Р. Д. В. Т. П.	ночь ноч-и ноч-и ночь ноч-ью о ноч-и	степь степ-и степ-и степь степ-ью о степ-и	мышь мыш-и мыш-и мышь мыш-ью о мыш-и

Prz.	Liczba mnoga
И. Р. Д. В. Т. П.	ноч-и ноч-ей ноч-ам ноч-и ноч-ами о ноч-ах	степ-и степ-ей степ-ям степ-и степ-ями о степ-ях	мыш-и мыш-ей мыш-ам мыш-ей мыш-ами о мыш-ах

Uwagi o formach przypadków
III deklinacji

W mianowniku i bierniku liczby pojedynczej rzeczowników III deklinacji zawsze piszemy miękki znak (ь). Znak miękki występuje również po ж,ш,ч,щ (w odróżnieniu od rzeczowników rodzaju męskiego), np.:

rodzaj męski (II deklinacja) нож, карандаш, врач, лещ

rodzaj żeński (III deklinacja) молодёжь, мышь, ночь, вещь.

Biernik liczby pojedynczej rzeczowników żywotnych, jak również rzeczowników nieżywotnych jest równy mianownikowi, nр.: Это лошадь — я вижу лошадь. Это тетрадь — я вижу тетрадь.

Dopełniacz, celownik i miejscownik liczby pojedynczej mają końcówkę -и, podobnie jak w języku polskim, nр.:

Dopełniacz kości кости

Celownik kości кости

Miejscownik o kości о кости

Narzędnik liczby pojedynczej rzeczowników III deklinacji ma zawsze końcówkę -ю z poprzedzającym znakiem miękkim (-ью), nр.: тетрадью, костью, лошадью.

UWAGA. W niektórych rzeczownikach III deklinacji w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku zanika ruchome o, nр.: любовь — любви, рожь — ржи, ложь — лжи (ale: Любовь - Любови).

Rzeczowniki w dopełniaczu liczby mnogiej zawsze mają końcówkę -ей.

Końcówka biernika l. mn. rzeczowników żywotnych równa się końcówce dopełniacza, nieżywotnych — mianownika, nр.: я вижу лошадей, ale я вижу тетради

Rzeczowniki nieodmienne

Niektóre rzeczowniki w języku rosyjskim nie odmieniają się wcale.

1. Rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na samogłoskę, np. пальто, кино, бюро, такси, шоссе, купе, кенгуру, коммюнике, интервью, бра, алоэ, пианино.

2. Obce nazwiska i nazwy zakończone na samogłoskę, np.: Дюма, Гюго, Гейне, Золя, Колорадо, Перу, Миссисипи i in.

3. Wyrazy-skróty typu РАН, СНГ, МГУ (skadającę się tylko z pierwszych liter wyrazów, od których zostały utworzone)

6

---