I . Na jakie pytania muszą odpowiedzieć finanse publiczne
Nauka o finansach publicznych szuka odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące zjawisk zachodzących w sferze gosp. społecznej związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych.
Jakie dziedziny życia społecznego i gospod. powinny być finansowane z funduszy publicznych i w jakich proporcjach
Jakimi metodami można osiągnąć najwyższą efektywną i ekonomiczną efektywność wydatków publicznych
Jakie mierniki i parametry należy przyjąć za podstawę dopływu środków finansowanych aby zaspokojenie potrzeb finansowanych z funduszy publicznych było względnie równomierne i sprawiedliwe.
Jak należy ową sprawiedliwość rozumieć dla finansów publicznych np. dochód na rodzinę , dochód na głowę
Jakie formy organizacyjne i prawne zastosować w stosunku do podmiotów prowadzących gosp. środkami pieniężnymi , agencje władz publicznych
Jak kształtować relację między władzami centralnymi aby ich działalność była należycie skoordynowana z punktu widzenia realizacji za pomocą finansów publicznych , celów społecznych i gospodarczych
Jakie mechanizmy regulujące dopływ środków finansowanych do poszczególnych szczebli władz publicznych powinny być zastosowane aby możliwe było realizowanie strategii zaopatrzenia poszczególnych obywateli zbiorowości lokalnych oraz całego społeczeństwa w dobra publiczne
II . Ile państwa i ile rynku zaspokaja potrzeby społeczne?
Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy , które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju. Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja.
Rynek - na rynku kupuje się i sprzedaje towary oraz czynniki wytwórcze, występują na nim dwa podmioty: sprzedawca i nabywca. Rynek dostarcza oferującym swoje towary producentom i oczekującym na zaspokojenie swoich potrzeb klientom informacji o podstawowych parametrach : popycie , podaży i cenie, jest mechanizmem dostosowującym wielkość produkcji, jej asortyment , jakość wyrobów do oczekiwań klientów. Na rynku dokonuje się selekcja towarów i producentów. Nabywcy dokonują akceptacji produktów z punktu widzenia ich przydatności z procesie zaspokajania potrzeb( akceptowane są produkty dobre i ich producenci a eliminowane są produkty i producenci niekonkurencyjni)
Ewolucja państwowa trwająca wiele wieków doprowadziła do aktualnego stanu rzeczy stwierdzającego , że państwo odpowiada za zaspokajanie potrzeb publicznych. Państwo nie poosiada jednak żadnych autonomicznych” dochodów” i nie podejmuje działań, które mogłyby prowadzić do ich uzyskania. Państwo nie ponosi ryzyka gospodarczego , ani wysiłku prowadzenia działalności czy też świadczenia pracy . Jest to podmiot w pewnym sensie abstrakcyjny, z którym identyfikujemy wszystkie jednostki reprezentujące „władzę centralna bądź lokalną „
Bezpośrednie reagowanie na podstawowe potrzeby społeczne
71 % organizacji pozarządowych deklaruje że w ciągu ostatnich 2 lat zajmowało się bezpośrednim świadczeniem usług członkom , podopiecznym lub klientom organizacji. Profil usług dostarczanych przez organizacje jest bardzo zróżnicowany . między innymi z powodu tej różnorodności form i obszarów działań trudno jest oszacować jakie jest faktycznie znaczenie świadczonych przez organizację usług.
Istnieją obszary w których państwo jest niemal bierne i większość usług jest dostarczana przez organizację . Sztandardowym przykładem jest obszar działań na rzecz bezdomnych niemal zmonopolizowany przez organizację Większość obywateli uważa że w biedzie można liczyć na pomoc organizacji niż na wsparcie instytucji państwowych i samorządu . Ponad połowa Polaków uważa iż organizację skuteczniej świadczą swoje usługi niż administracja. Choć przywołanie twardych danych umożliwiających porównanie skuteczności państwa i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w dostarczaniu usług jest chyba niemożliwością rola obu sektorów jest funkcją posiadanych środków niż funkcją ich sprawności.
((((((Potrzeba ludzka jest pożądaniem wartości użytkowych traktowanych jako dobra i usługi wynikających z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturowego ludności.
Potrzeby przejawiają jednostki i grupy społeczeństwa (potrzeby indywidualne i zbiorowe).
Niektóre cechy niektórych potrzeb powodują, że nie mogą być zaspokojone w sposób indywidualny (np. bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, granic, dobrych dróg, oświetlenia ulic).
Cechą charakterystyczną takich potrzeb jest to, że odbiorcą jest całe społeczeństwo.
Zaspokajanie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących.
Jeżeli te potrzeby nie mogą być zaspokajane w sposób indywidualny, jedynie Państwo może je zaspokoić.))))))))))))))
III. Jaki powinien być obszar usług i dóbr finansowanych z budżetu , a jak część tych usług i dóbr powinna być kupowana na rynku?
Mój pogląd to : jestem za Keynsem albo za Smithem?
Dobra publiczne obejmują dobra i usługi, które przynoszą korzyści wszystkim członkom społeczności. Ich wytwarzaniem zajmuje się przeważnie rząd. Jako przykład dóbr publicznych można podać usługi świadczone przez instytucje potrzebne do ochrony praw własności jak na przykład policja i sądownictwo. Innym dobrem publicznym jest obrona narodowa. Ze swej natury dobra publiczne nie nadają się do prywatnej produkcji, więc państwo musi podjąć się wytwarzania i płacenia za dobra publiczne.
Państwo może być odpowiedzialne za ochronę środowiska naturalnego i zasobów naturalnych, poprzez ustalenie i egzekwowanie określonych zasad działalności związanej z tą dziedziną. Państwo może pobierać opłaty od działalności powodującej zatrucie środowiska i hałas np. w postaci kar dla przedsiębiorstw, podatku od paliwa samochodowego . Bez udziału państwa w gospodarce nie można rozwiązać tak trudnych i brzemiennych w społeczne skutki problemów jak: masowe ubóstwo, nierówności w podziale bogactwa, nierównomierny wzrost demograficzny, regionalne dysproporcje gospodarcze. Dlatego państwo często zwiększa swoją ingerencję w sprawy gospodarcze aby zapewnić powszechny dobrobyt swoim obywatelom. W państwach takich stosuje się szeroki zakres ubezpieczeń społecznych, zasiłki dla ubogich i bezrobotnych, unormowane warunki pracy i płacy a także rozszerza się społeczno-polityczną i budżetową działalność państwa. Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną i monetarną może stabilizować gospodarkę zapewniając stały i równomierny wzrost gospodarczy. Państwo ingeruje też w handel zagraniczny za pomocą systemu ceł i dotacji. Celem tej ingerencji jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją z zagranicy (protekcjonizm).
USŁUGA , to środek zaspokojenia potrzeb ludzkich, jeden z rodzajów wytworów działalności gospodarczej. Zespół czynności wykonywanych przez jedne podmioty gospodarcze na rzecz innych podmiotów w celu zaspokojenia ich potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych
Istnieje wiele różnych firm usługowych. Można je klasyfikować na wiele sposobów. Jednym z kryteriów jest rodzaj własności, czyli to, czy są one prywatne (np. magazyny i firmy dystrybucyjne, banki) czy państwowe (np. policja, szpitale państwowe).
Kolejne kryterium to rodzaj obsługiwanego rynku - rynek konsumencki (np. firma ubezpieczeniowa, detalista) lub rynek przedsiębiorstw (np. firma komputerowa):
Usługi mogą się opierać na ludziach (np. doradztwo, szkolnictwo) lub na sprzęcie (np. automaty do sprzedaży napoi, bankomaty). Usługi oparte na pracy ludzi można następnie podzielić na takie, które są świadczone przez wysoko wykwalifikowany personel, jak radcy prawni i lekarze , oraz świadczone przez pracowników niewykwalifikowanych ,jak portierzy bądź dozorcy.
(((((((Źródłem finansowania potrzeb zbiorowych są dochody innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.
Im wyższy stan zaspokojenia potrzeb zbiorowych, tym niższe jest zaspokojenie potrzeb indywidualnych.
Zaspokojenia potrzeb zbiorowych ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb finansowych z funduszy publicznych zależy od 3 uwarunkowań:
Od istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego.
Od realizowanej doktryny społecznej .
.Od poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa)))))
O tym, czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny decyduje źródło odpłatności.
Każde dobro wymaga nakładów, nawet te, które są bezpłatne.
Dobra publiczne to te dobra, towary, usługi, które są finansowane z następujących źródeł:
1.budżet państwa,
2.budżety samorządowe,
3. inne fundusze publiczne.
Dobra publiczne to tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć bądź zbiorowości lokalnej bądź całemu społeczeństwu.
Są to konsumpcje egalitarne, więc przez wszystkich członków danej zbiorowości.
Fakt korzystania z dobra publicznego przez 1 osobę nie może ograniczać dostępu do danego dobra innej osobie, zarówno co do ilości jak i jakości.
Korzyści z korzystania z czystego dobra publicznego są niepodzielne, nie można wyodrębnić jego części i przypisać jednostce.
Drugi rodzaj dobra to dobro społeczne.
Cechy:
to takie dobra , które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale ze względu na cechy charakteryzujące politykę społeczno-ekonomiczną powinny być dostępne dla wszystkich obywateli,
dobra społeczne są wytwarzane dzięki urządzeniom, które są własnością społeczną lub publiczną i są sfinansowane z funduszy publicznych (edukacja, zdrowie).
Taki lub inny zakres dóbr społecznych wpływa bezpiecznie na zakres finansów publicznych (wielkość środków jakie z finansów publicznych będzie przeznaczone na ich sfinansowanie).
Dobra społeczne mogą być finansowane też z finansów prywatnych.
Granica między dobrem społecznym i publicznym jest istotna z punktu widzenia korzyści, jakie są udziałem poszczególnych członków społeczeństwa.
Przesłanką tworzenia i ochrony dóbr publicznych są cechy istotne dla całego społeczeństwa.
Dobra publiczne muszą być chronione i tworzone niezależnie od tego, czy się to obywatelom podoba czy też nie (ochrona naszych granic, wyposażenie policji).
Przesłanką tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie konsumpcji tych dóbr obywatelom, których aktualne dochody indywidualne uniemożliwiłyby dostęp do tych dóbr, gdyby te dobra lokowane były na zasadach komercyjnych (odpłatnych).
Fakt istnienia dóbr społecznych finansowanych ze środków publicznych nie wyklucza możliwości istnienia takich samych dóbr, ale finansowanych ze źródeł prywatnych (ochrona zdrowia).
Dobra prywatne to dobra nabywane ze środków prywatnych, służące zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych.
Wielkość, rodzaj i ich zakres jest determinowany wielkością posiadanych zasobów indywidualnych.
Dobro publiczne finansowane jest z funduszy publicznych.
Dobro społeczne finansowane jest z funduszy publicznych i prywatnych.
Dobro prywatne finansowane jest tylko z funduszy indywidualnych, nie może być finansowane z zasobów publicznych.
Problem finansów publicznych nabiera znaczenia w okresie transformacji.
W poprzednim systemie nie istniał indywidualny dostęp do dóbr społecznych i prywatnych.
Państwo było odpowiedzialne za dostarczenie istotnych dla społeczeństwa dóbr.
Odpowiedzialność materialna - oznacza przyjęcie przez władze publiczne obowiązku „bezpłatnego” dostarczenia określonego zakresu dóbr publicznych co wiąże się z obowiązkiem finansowych dóbr ze środków publicznych pochodzących ze środków indywidualnych
Teoria keynesizmu
Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.
W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.
Smith
W systemie ekonomicznym Smitha istnieją dwie, wzajemnie uwarunkowane części: teoretyczna (ekonomia polityczna) i aplikacyjna (polityka ekonomiczna). Głównymi elementami teorii ekonomicznej są: analiza procesu tworzenia wartości, jej podziału i wymiany, z teorią wartości opartej na pracy i wynikającymi z niej teoriami płacy, zysku i renty gruntowej oraz koncepcją "niewidzialnej ręki rynku", a także analiza procesu gromadzenia i reprodukcji kapitału. Część aplikacyjna obejmuje wskazania pod adresem polityki gospodarczej państwa - tu Smith jest zwolennikiem liberalizmu gospodarczego, widzi jednak potrzebę aktywnej polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza w dziedzinie obronności.
liberał propagujący idee tolerancji, własności prywatnej, wolnego rynku i "bogactwa narodów". rzecznik rodzącego się systemu kapitalistycznego , myśliciel wrażliwy na kwestie sprawiedliwości społecznej i dobra ogółu;