Klaudyna Kopała,
Główne Kierunki Filozofii,
Religioznawstwo, I rok
Co bardziej istnieje i jak to możemy poznać?
(Platon, „Państwo”, księga VII)
Według Platona, bardziej realne od naszego świata są idee, świat metafizyczny, w którym zapisano wszystkie wzorce i archetypy niedoskonałego świata. Te formy są wieczne, a więc bardziej prawdziwe. Platon twierdził, że nie ma w naszym świecie żadnej rzeczy, która by nie zmieniała się, nasz świat jest świątynią niedoskonałości, a więc i nietrwałości. Idei nie odbiera się za pomocą zmysłów, tylko za pomocą rozumu - i jest to podstawowy wyróżnik pomiędzy światem doczesnym a wiecznym światem idei. Ponieważ bardziej istnieje to, co należy poznawać poprzez rozum, to naturalnie sytuuje filozofów w roli orędowników prawdy.
Poglądy Platona na ten temat wspaniale obrazuje metafora jaskini zawarta w VII rozdziale „Państwa”. Przedstawia ona grotę, miejsce spowite w ciemności, na której dnie od urodzenia skuci w kajdany, patrzący tylko na najdalszą ścianę, przed siebie, gdzie pojawiają się cienie rozmaitych przedmiotów, a także ich samych, spowodowane nieco wyżej położonym światłem ognia. Ludźmi tymi, zapatrzonymi w nic nieznaczące cienie, są wszyscy dookoła, „nieoświeceni”. Sofiści i artyści, według Platona, powielają w swoich pracach jedynie cienie, nigdy nie wychodzą poza obręb groty. Inaczej jest z filozofami - Platon twierdzi, że są oni jedynymi, którzy zdobyli się na zdjęcie oków i trudną wspinaczkę na powierzchnię, gdzie zostają oślepieni przez słońce. Ta światłość to właśnie idee, prawdziwy świat.
Metafora Platona jest bardzo przewrotna, bo posługując się elementami tego nędznego, „nierzeczywistego” świata, w którym żyjemy, przedstawił on to, co „prawdziwsze”. Jego sposób ujmowania nieprawdziwości świata przywodzi na myśl dalekowschodnią myśl na temat tego, że życie jest tak nieprawdziwe jak sen, a na domiar złego, w tym przyśnionym życiu również pojawiają się sny, które błędnie sugerują, że po przebudzeniu trafiamy do realnego świata. Zbieżność pomiędzy platońskimi ideami a buddyjską nauką o oświeceniu wskazuje na wspólne intuicje człowieka, bez względu na jego pochodzenie; filozofowie natykają się na prawdę o świecie tak, jak natykają się na nią tzw. osoby urzeczywistnione w buddyzmie - żadne z nich nie wkraczają na stałe do świata rzeczywistego, a jedynie nawiązują z nim kontakt i są w stanie powtarzać w „świecie cieni” lub „wyśnionym świecie” informacje na ich temat. Platon jednak dotarł do swoich rozmyślań poprzez kontakt z greckimi misteriami, buddyści zaś poprzez medytację (niefarmakologiczne pobudzenie fal theta w mózgu).
Brnąc dalej w to zestawienie i porównanie obu systemów, trzeba stwierdzić, że pomysły Platona kuleją. W swojej paraboli absolutnie nie wziął pod uwagę faktu, iż na naszej ziemi istnieje coś takiego, jak noc, co oznacza, iż wyprowadzeni z podziemnej groty mieliby ogromne szanse do stopniowego przystosowania się do rzeczywistości na zewnątrz. Stąd platońska myśl na temat stworzenia państwa rządzonego przez filozofów, w którym każdy ma wytyczone zadanie i musi się go ściśle trzymać - będzie nauczany, jak postępować mądrze, ale nigdy nie zrozumie, w jaki sposób świat funkcjonuje, ponieważ nie dotrze do świata idei. Skoro filozofowie nie dopuszczą wszystkich do świata idei, oznacza to, iż zawsze będą oni potrzebni do rządzenia ludźmi, gdyż ludzie sami z siebie nie posiądą nigdy wiedzy, pozwalającej im na „oświeconą” mądrość wewnętrzną, nienarzuconą z zewnątrz. Jeśli zdarzyłoby się tak, że elita filozofów umarłaby, to nikt nie byłby zdolny odtworzyć ich nauk sam z siebie, gdyż nikogo nie przystosowano by rozumieć platońskie nauki. Buddyzm tutaj podejmuje sprawę bardziej racjonalnie - wszyscy mogą dotrzeć do oświecenia, toteż warto jak najwięcej osób wyprowadzać nocą, by - nawet jeśli nie zobaczą słońca - zamiast snu doświadczyli przynajmniej półsnu; tylko własne doświadczenie w jednostce może pozostawić takie wrażenia, aby chciała ona podążać daną ścieżką bez przymusu. Diametralna różnica pomiędzy naukami platońskimi a buddyjskimi to również to, iż Platon, pozostając w greckiej religijności, niejako nauczał o świecie rzeczywistym przeplatającym się ze światem mitycznym, świat idei był dla niego czymś odległym, co w pewnym stopniu tworzy rzeczywistość; według buddyzmu oświecenie nie polega na dojrzeniu czegoś zewnętrznego, świata mitów czy bogów, tylko na prawdziwym postrzeganiu tego, co jest i zdarza się. W pewnym sensie Platon chciał osiągnąć to, co buddyści, za pomocą nietrzeźwości - widzieć pomimo zamkniętych oczu i zobaczyć autentyczne formy i wzorce; buddyści po prostu otwierają oczy i dostrzegają trzeźwo - za pomocą rozumu - to, co znajduje się wokół, bez żadnych zniekształceń zmysłowych. Podobne poglądy na platońskie idee miał Arystoteles.
Koncepcja idei Platona u swoich podstaw jest bardzo mądra, gdyż dostrzegł on złudność zjawisk pojmowanych przez zmysły, a nie rozum. Niewłaściwe jednak było jego podejście do kwestii wdrażania tej wiedzy, gdyż nie był w stanie założyć, że filozofowie nie stanowią jedynie elity, a nawet ci, którzy filozofami nie zostaną, zdolni są pojąć prawdy o świecie i dzięki nim lepiej żyć, na co świetnym dowodem są np. tybetańskie szkoły buddyjskie.