Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania - prawidłowości, zasady.
Zdolność do skupiania uwagi i zapamiętywania jest warunkiem pomyślnego uczenia się i nabywania umiejętności czy wiedzy, jednak aby zdolność ta została w pełni osiągnięta ważne jest jej wspomaganie. Tutaj znaczącą rolę odgrywa rodzic, wychowawca, nauczyciel, który odpowiednio powinien wspomagać dziecko. Czyniąc kroki ku temu pamiętać musi o różnicach dotyczących pamięci dziecięcej i osoby dorosłej. Nie należy interpretować ich równorzędnie. Rzeczy proste do opanowania dla dorosłego są częstokroć dla dziecka uciążliwym, często zniechęcającym wysiłkiem umysłowym.
Procesy zapamiętywania i uczenia się są od siebie zależne i tworzą zamykające się koło. Otóż fundamentem wszelkiej posiadanej wiedzy umiejętności są pojęcia, które umysł odpowiednio klasyfikuje. Żeby umieć przeprowadzać umiejętność klasyfikacji, trzeba rozwinąć szereg czynności umysłowych a więc użyć zbioru pojęć. Proces uczenia się i zapamiętywania składa się z kilku poziomów: doświadczaniu i gromadzeniu wiedzy o danych czynnościach, budowaniu i przechowywaniu wiedzy. Każdy, kto chce wspierać dzieci w skupianiu uwagi i zapamiętywaniu powinien nakierowywać ich świadomość na to, co warto zapamiętać. Posłużyć się można percepcją zmysłową, czyli wspomaganiem zapamiętywania poprzez zmysł dotyku, smaku, węchu, ruchu. Następnie dział pamięć operacyjna, która zajmuje się przetwarzaniem danych. Jest składową pamięci proceduralnej (wiem, jak), deklaratywnej (wiem, że, a więc), semantycznej ( pojęcia, uogólnienia np. wiem, że to zależy od tego) i epizodycznej (zapamiętane przeżycia).
Można wspomagać rozwój umysłowy dziecka uwzględniając poziom jego rozumowania i zapamiętywania. Istotne jest zatem ćwiczenie pamięci długotrwałej, do której drogą jest pamięć krótkotrwała wraz z ciągłym powtarzaniem wszelkich poznawanych schematów. Powtarzanie w dużej mierze odbywa się samoistnie poprzez systemy przetwarzania. Bardzo ważne jest, aby powtarzać dla zapamiętywania, czyli podejmować działania odświeżające stan i jakość posiadanych informacji zapisanych w pamięci. Warunkiem trwałego zapamiętywania jest odpowiednie organizowanie informacji. Polega to na grupowaniu informacji, tworzeniu hierarchii, dobieraniu par powiązanych ze sobą, ustalania łańcuszków (zawsze to po tym), dostrzeganiu przestrzennych zależności. Istnieje kilka strategii organizowania informacji i zaliczamy do nich: porządkowanie, mapping, grupowanie, porcjowanie. Pamiętać należy, że pragnienia, preferencje, zainteresowania wspomagają doskonałe zapamiętywanie. Strategie pamięciowe zostają wytwarzane dopiero u dzieci na początku okresu szkolnego. Tak wiec edukacja wczesnoszkolna pozbawiona powinna być wymogu zapamiętywania złożonych informacji. Są one bardzo często jedynie przetwarzane i przyswajane, co nie jest równe zapamiętywaniu. Znamienne jest, ze dzieci zapamiętują to, co jest przedmiotem ich obserwacji. Doskonale zapisuje się w pamięci to, co odbierane jest przez zmysł wzroku. Fenomenem zaś jest owa pamięć fotograficzna u dzieci autystycznych. Zapamiętują wzrokowo bez wysiłku, dzięki czemu doskonale znają swoje otoczenie i wszelkie zmiany w nim zachodzące przyjmują z niepokojem i często reagują agresywnie. Dziesięciolatek charakteryzuje się zapamiętywaniem dobrowolnym. Potrafi dążyć do zrealizowania celu pamięciowego, obrać sobie odpowiednią do tego ścieżkę oraz wysilić się na tyle, żeby proces skończył się powodzeniem. Wraz z wszechstronnym rozwojem, podnoszącym się poziomem wiedzy oraz świadomości rozbudowuje się opanowywanie bardziej skomplikowanych strategii pamięciowych. M. Jagodzińska stworzyła hipotezę ekwiwalentów pamięciowych, czyli związków pomiędzy zapamiętywaniem a rozwojem rozumowania, wg których dziecko zapamiętuje łatwiej i lepiej, gdy może manipulować przedmiotem oraz jeśli łączy obiekty, porównuje je, dostrzega wspólne elementy i różnice.
Rozwijając dziecięcą zdolność do skupiania uwagi pamiętać po pierwsze trzeba o czujności dziecka i przeszukiwaniu. Czujność umożliwia przeszukiwać spostrzeżenia i wychwytywać niezbędne kwestie i daje szanse na odpowiednie przesiewanie i wybieranie bodźców ważnych, godnych uwagi. Te pozostałe nazywane są bodźcami zakłócającymi. Takie przesiewanie nazywa się selekcyjną funkcją uwagi. Spośród wybranych bodźców zostają odrzucone jeszcze raz te, które uznane zostają za mniej istotne. Selekcja ta odbywa się na poziomie równoległym, polegającym na analizowaniu i rejestrowaniu zjawisk równocześnie oraz szeregowym, czyli scalaniu ich w logiczną całość.
Całym zasobem, którym jest zbiór elementów poznawczych, należy umiejętnie gospodarować. Związane z tym jest pojęcie uwagi, która umożliwia zajmowanie się nie tylko jedną czynnością. Gospodarowanie to łączy się z lokatą osobistą, czyli kryjącym się za tym wewnętrznym ukierunkowaniem na konkretne przedmioty poznawcze i inwestowaniu w nich własnej uwagi. Bardzo ważne jest, by rozwijać gospodarkę zasobów poznawczych u dzieci, gdyż dzięki niej potrafić będą wykonywać różne czynności jednocześnie w sposób prawidłowy a za razem równomiernie je doskonalić.
Dzieci kierują swoja aktywnością poznawczą dzięki uwadze mimowolnej, która przebiega dwufazowo. Pierwszy etap to percepcyjna obróbka bodźca, druga zaś selekcyjna funkcjonowanie uwagi. Obowiązujące jest stwarzanie dziecku otoczenia wyposażonego w bodźce silne, które wywołają u dziecka chęć wydobycia ich i obróbki. Nie tylko dorosły ma wymuszać na dziecku kierowania aktywności na obranych bodźcach, ale same tez powinno mobilizować się do skupiania uwagi.
Wspierając dzieci trzeba mieć rozeznanie, czym są skrypty i jak są konstruowane. Otóż skrypt jest niczym innym jak scenariuszem organizacji własnych działań, na który składają się warunki sytuacyjne, uczestnicy zdarzenia, jaki i ciąg czynności do zrealizowania. Działania według konkretnego skryptu powtarzają się, dlatego też każdy kolejny raz wymaga coraz to mniejszego wysiłku i przynosi owocniejsze efekty. Konstrukcja skryptów u dzieci przebiega nieco w sposób szablonowy ponieważ mając do czynienia z poświadczając określonych sytuacji nie potrafią przewidzieć, ze zakończenie zdarzenia może być nieco inne niż za poprzednim razem. Nowe sytuacje wytwarzają w umyśle i pamięci dziecka skrypt pierwotny, który silnie się zakorzenia i stanowi punkt odniesienia. Wraz z rozwojem możliwości sprawczych, dzieci wzbogacają aktywność budującą skrypt oraz redukują je kierując się w ten sposób na pojedyncze wydarzenia. Sprzyja to plastyczności ich zastosowania. Jak wiadomo, szansą na najlepszy rozwój dziecka jest zabawa. Stanowi ona źródło doskonalenia skryptów, gdyż zabawa często odwzorowują zdarzenia, których na co dzień dzieci się boją, czują przed nimi respekt. Podczas zabawy w „dom, lekarza, szkołę” dziecko przyswaja sobie sytuacje problemowe i bawiąc się tak kieruje działaniami, aby poradzić sobie z każdym napotkanym problemem. Tak więc urządzanie zabawy przebiega na poziomie trzech etapów: stworzeniu dramaturgii zabawy, odwzorowywaniu sytuacji kojarzonych z rzeczywistości i wzbogacaniu przeżyć. Asumptem zabaw jest brak perfekcji w danej dziedzinie.
Znaczącą rolę w rozwoju ma matematyka. Nauczyciel ucząc liczenia i kolejno sposobów rozwiązywania różnych działań matematycznych przyczyniają się do umiejętności rozbudowywania i modyfikowania skryptów. Wbrew pozorom są to tylko skrypty dotyczące jedynie samej matematyki. Stają się one na tyle plenarne, że znajdują zastosowanie w wielu inny sytuacjach życiowych.
Wspomaganie dzieci w skupianiu uwagi i zapamiętywaniu jest równe wspomaganiu tworzenia wiedzy na temat „co zrobić w tej sytuacji?”. Odpowiednią chwilą na rozpoczęcie tworzenia pierwotnych skryptów jest okres klasy zerowej i pierwszej. Skrypty pierwotne maja fundamentalne znaczenie, gdyż w konsekwencji to one warunkują dalsze procesy poznawcze i rozwój dziecka. Istotne jest, aby dziecko wiedziało czym jest to, co ma bliżej poznać. Dziecko musi znać cele, do jakich ma dążyć na drodze rozwijania pamięci. Wzbogacanie doświadczeń i skryptów powinno opierać się na logice i dzięki temu umiejętnie winno być rozwijane i przerabiane z coraz to mniejsza trudnością. Warte podkreślenia jest to, iż udział w realizacji scenariuszy brać udział ma nie tylko dziecko ale i dorosły i odwrotnie. Współpraca gwarantuje osiągniecie możliwie najlepszych wyników. W każdej zabawie, kreowanej sytuacji i wydarzeniu dziecko powinno dostrzegać interesujące dla siebie kwestie. Powszechną prawdą jest, że dzieci charakteryzują się olbrzymią ciekawością i dorosły organizując otoczenie czy będąc świadkiem i uczestnikiem wszelkich zdarzeń za priorytet uznawał aspekt dziecka. Postrzegać te sytuacje nie można poprzez pryzmat własnego ja, własnych doświadczeń i rozumowania. Żeby w znakomity sposób wspierać dziecko w jego rozwoju trzeba umieć stawiać się w jego pozycji, wczuć, starać się je zrozumieć i spróbować odebrać konkretne wydarzenia tak jak ono.