Charakterystyka topól - wiadomości uzupełniające
I. Budowa kwiatów i owoców topól z sekcji Aigeiros
Sekcja Aigeiros dzieli się na dwie podsekcje: Euroasiaticae oraz Americanae. Obie te podsekcje różnią się nie tylko pokrojem i kształtem liści oraz pędów ale także budową kwiatów.
Podsekcja : Euroasiaticae
Kotki (kwiatostany) krótsze niż u podsekcji Americanae: 3-6 cm długości z mniejszą liczbą kwiatów na kotce.
Kwiat_meski osadzony jest na krótszej szypułce podpartej błonkowatą, zazwyczaj dłoniastą przysadką o ostro powcinanym strzępiastym brzegu. Przysadki są w dolnej części żółtozielone, a w górnej brązowawe i opadają wkrótce po rozwinięciu kotki. Na szerokolejkowatej tarczce znajduje się 15-40 pręcików złożonych z cienkich nitek i ciemnopurpurowych pylników.
Kwiaty_żeńskie osadzone są na wyraźnych szypułkach. Składają się z zielonkawego okwiatu (perianthium), który ma postać kubkowatą i obejmuje zalążnię. Okwiat ten u niektórych topoli sekcji Aigeiros obejmuje zalążnię do połowy jej wysokosci. Na brzegu jest on nieregularnie ząbkowany i trwale pozostaje aż do dojrzenia owoców. Zalążnia złożona jest z 2 owocolistków, co odpowiada 2 komorom w zalążni. Na każdym z owocolistków znajduje się 4-6 zalążków z których powstają nasiona. Dwa znamiona są zielonkawe, siedzące.
Owocem jest torebka otwierająca się po dojrzeniu 2 częściami (klapami). Torebki są kuliste lub jajowate, gładkie. Liczba klap ściśle odpowiada liczbie znamion i komór w zalążni.
Podsekcja : Americanae
Kwiat męski dłuższy niż u poprzedniej podsekcji. Zbudowany jest podobnie, jednakże liczniejsze są pręciki (40-60). Pylniki pręcików są znacznie większe i ciemnopurpurowe. Podobnie większe i ciemniejsze pylniki mają męskie mieszańce euroamerykańskie (np. P.'Serotina' i P.'Robusta').
Kwiaty żeńskie posiadają zalążnię 2-4 komorową, znamiona 2-4. Liczba zalążków wynosi 12-16, a więc jest znacznie większa niż u podsekcji Euroasiaticae. Również mieszańce euroamerykań-skie mają po 12-16 zalążków.
Owocem jest torebka otwierająca się po dojrzeniu 2-4 częściami (klapami).
Owoce u topoli sekcji Aigeiros dojrzewają w naszych warunkach w drugiej połowie maja lub pierwszej połowie czerwca. Torebki zawierają liczne drobne nasiona barwy białej lub żółtawobiałej. Każde nasienie opatrzone jest pęczkiem białego puchu.
Szczególnie duże ilości puchu zawierają torebki z podsekcji Americanae oraz mieszańców euroamerykańskich, np. P.'Marilandica' (ilość puchu jest proporcjonalna do liczby zalążków i nasion w torebce),co decyduje o ich uciążliwości, głównie w miastach.
II. Opisy uzupełniające wybranych odmian gospodarczych topól
I.-Sekcja LEUCE
Populus alba 'Tryńcza III' oraz Populus alba 'IBL-145'
Kultywary rodzimej topoli białej, wyhodowane w latach 50-tych przez Zakład Dendrologii i Arboretum PAN w Kórniku oraz Zakład Nasiennictwa i Selekcji IBL w Warszawie. Osiągają duże rozmiary (30-40 m wysokości). Zalecane do wprowadzania na plantacjach w latach 1973-86. W nowym Krajowym Doborze Topól (1986) nie uwzględnione ze względu na podatność na niektóre choroby grzybowe.
Populus x canescens 'IBL 55'
Mieszaniec z lat pięćdziesiatych XX wieku, wyróżniający się z pośród grupy topoli szarych dobrym przyrostem tak na wysokość jak i na grubość. Topola szara `IBL-55' charakteryzuje się idealnym pokrojem oraz wysoką odpornością na silne zwarcie. Ma w przeciwieństwie do pozostałych topól z doboru krajowego drewno beztwardzielowe. Przy uprawie w gęstej więźbie 3x3-4x4m daje przyrosty ponad 15 m3/ha/rok. Jest także odporna na większość chorób. Jedyną jej wadą jest wytwarzanie odrośli korzeniowych, gęsto porastających dno platacji.
Według KDT z 1986 roku dopuszczona jest do stosowania na plantacjach na podstawie indywidualnych ekspertyz sporządzonych przez IBL. Według materiałów IBL z 1999 roku proponowana jest do zastosowania na plantacjach.
II.-Sekcja AIGEIROS
Populus nigra 'Italica'
Występuje wyłącznie jako klon męski. Spotykane w literaturze wzmianki o żeńskich okazach topoli włoskiej dotyczą zazwyczaj jej mieszańców z innymi topolami, najczęściej topolą czarną (P.nigra). Włoska topola piramidalna P.nigra 'Italica' jest napewno pochodzenia europejskiego. Najprawdopodobniej pojawiła się ona po raz pierwszy (przypuszczalnie jako mutant) w północnych Włoszech (Lombardia) u schyłku XVII lub na początku XVIII wieku.
We Francji i Anglii notowano ją już w latach 1730-60, a do Polski dotarła w drugiej połowie XVIII wieku (w dobrach Jabłonowskich i Czartoryskich istniał obowiązek jej rozmnażania). Według Niwińskiego topola włoska znana była już w X wieku, sadzono ją przy klasztorach i zamkach. Do rozpowszechnienia topoli włoskiej przyczynił się między innymi rozkaz Napoleona o sadzeniu jej np. w Nadrenii.
Drewno topoli włoskiej zawiera dużo celulozy, lecz jest mało wartościowe, gdyż pień tej topoli zawsze rozgałezia się bardzo nisko i nigdy nie jest oczyszczony.
Omawiany kultywar żyje 60-80 (110) lat. Objawami przedwczesnego obumierania topoli wloskiej jest usychanie wierzchołkowych gałęzi a potem całych drzew. Początkowo przypuszczano, że jest to wynik płytszego sadzenia i degeneracji na skutek rozmnażania wegetatywnego. Dzisiaj wiadomo, że zadecydowały o tym surowe zimy oraz wtórne porażenie przez choroby (Dothichiza populea).
Populus uzbekistanica 'Afganica' (synonim. P.thevestina)
W Azji Środkowej, w Małej Azji, w północnej Afryce oraz krajach Europy południowo-wschodniej uprawiana jest topola o stożkowatym (piramidalnym) kształcie korony. Topola ta pokrojem przypomina P.nigra 'Italica'. Jest to jednak topola występująca tylko jako okaz żeński. Nie spotyka się jej w Polsce, gdyż przemarza.
Drzewo wysokosci 20-30 m, w sprzyjających warunkach nawet do 40 m. Korona wąska, wrzecionowata, zbudowana z cienkich gałęzi przylegających do prostego pnia, pokrytego gładką, białoszarą lub nawet białą korą. W odróżnieniu od topoli włoskiej kora na pniu i gałęziach stale utrzymuje się gładka, tylko u starych drzew u podstawy pnia pęka i ciemnieje, ale bruzdy nigdy nie są tak głębokie jak u topoli włoskiej. Ogonki liśiowe o czerwonawym zabarwieniu.
III. Mieszańce europejskich i amerykańskich topól czarnych
Populus x euramericana 'Flaschlanden' (syn.'Ipsheim)
Klon żeński pochodzący prawdopodobnie z Francji, choć najstarszy jej egzemplarz znaleziono w Bawarii. Z topoli tej pochodziły zrzezy, które wprowadzono do hodowli nie tylko w Bawarii ale także w innych okręgach. W Niemczech na szeroką skalę uprawiana była w latach 1957-70. Korona i forma ugałęzienia podobna do topoli 'Robusta'. Liście długopędów średniej wielkości, trójkątne z podstawą blaszki liściowej najczęściej sercowatą. Ogonek liściowy oraz nerw główny o zabarwieniu czerwonym do silnie czerwonego.
Kultywar bujnie rosnący, odporny na raka, pomór i rdzę, mocniej zagrożony przez Marsonina brunnea. W Polsce na szerszą skalę był stosowany w latach 1973-86. Według propozycji IBL z 1999 roku proponowany na plantacje.
Populus x euramericana 'Löns'
Klon męski pochodzący z Westfalii. Na terenie RFN udział tej odmiany w uprawie sięgał w latach 1963-66 do 20% etykietowanych i rozprowadzanych tam topól. Pień posiada prosty lub nieznacznie pochyły. Korona jest nieco szersza niż u topoli 'Robusta'. Liście długopędów trójkątne, ciemnozielone, małe z lekko zaczerwienionym nerwem głównym oraz prostą podstawą. Rozwijają się one późno w związku z czym P.'Löns' jest stosunkowo odporna na spóźnione przymrozki.
Topola o niewielkiej odporności na rdzę, ale o dużych możliwościach przyrostowych. Znajduje się zarówno w ostatnim doborze (z 1986 roku ) jak i propozycji IBL z 1999 roku z zastosowaniem wyłacznie do zadrzewień.
Populus x euramericana 'I-154'
Mieszaniec pochodzący ze skrzyżowania P.deltoides ssp. molinifera i P.nigra. Klon męski. Liście podobne w kształcie do `I-214' jednak sercowate u podstawy, rozwija wcześnie i późno je zrzuca ale mimo to nie zaobserwowano u niej szkód mrozowych. Wykazuje wysoką odporność na rdzę i brunatną plamistość kory, jednak podatna na raka i marsoninę. Znajduje się w krajowym doborze topól z przeznaczeniem do hodowli na plantacjach w zachodniej części kraju. Uzyskiwane dotychczas efekty produkcyjne nie są zbyt obiecujące, ze względu na jej duże wymagania termiczne. Według IBL (1999) proponowana do usunięcia z doboru krajowego
Populus x euramericana 'Blanc du Poitou'
Drzewa kultywaru `Blanc du Poitou' osiągają przyrost większy niż 20 m3/ha, a 25 letnie drzewa tej odmiany osiągają miąższość ponad 2 m3. Odmiana ta charakteryzuje się grubym pniem z lekką wielostronną krzywizną, dzięki rozmiarom nadaje się nawet na drewno łuszczarskie. Proponowana przez IBL w 1999 roku do zastosowania zarówno do plantacji jak i zadrzewień.
IV. Sekcja Tacamahaca
Populus trichocarpa 'Fritzi-Pauley' (syn.'SP-126','MMB')
Klon żeński wyselekcjonowany w Belgii z topoli kalifornijskiej sprowadzonej w 1948 roku przez Instytut Topolowy w Grammont z kolekcji Scott Pauleya w Bostonie (USA). Szeroko rozpowszechniona w Francji, Holandii, Niemczech i Wielkiej Brytanii. W Polsce zainteresowanie tą topolą datuje się od 1966 roku.
Pień posiada prosty, koronę wąską, zbudowaną z cienkich gałęzi. Kształt liści jak u Populus trichocarpa. Nadaje się na różne gleby, zarówno lekkie z niskim poziomem wody gruntowej, jak również ciężkie i silnie uwilgocone. Kwasowość gleb może się wachać w granicach od 5.0 do 8.0 pH. Najlepiej rośnie w uprawach ekstensywnych. Wykazuje dużą odporność na Marsonina brunnea i Dothichiza populea. Charakteryzuje się szybkim i bujnym przyrostem w okresie całego życia.
Populus trichocarpa `Brühl'
Klon syntetyczny, na który składa się kilka klonów Populus trichocarpa, wyselekcjonowany w Brühl koło Kolonii. Odmiana topoli kalifornijskiej stosowana w Polsce od lat 70-tych XX wieku. Ze względu na słabą odporność na choroby proponuje się usunięcie tego kultywaru z krajowego doboru topól (wg IBL z 1999 roku).
Populus x (maximowiczii x berolinensis) `Geneva' i `Oxford'
Topola `Geneva' charakteryzuje się przyrostami miąższości przy więźbie 6x5m około 16 m3/ha, a topola `Oxford' około 14 m3/ha. W 25 letnich plantacjach osiągają one miąższość ponad 1 m3. Odporne na choroby. Proponowane przez IBL (1999 rok) do zastosowania na plantacje.