Temat:Demokracja szlachecka w Posce XVI wieku a wsp*łczesna.

Lekcja przeznaczona jest do realizacji na poziomie drugiej klasy gimnazjum.Proponowany temat łączy w sobie zar*wno wiedz* historyczną, jak i elementy politologii.Treści zawarte w tym scenariuszu pozwalają na realizacj* ścieżki eurpejskiej, mając na uwadze słowa Jana Pawła II:”Zjednoczona Europa nie może być tylko strefą wymiany gospodarczej, ale musi stanowić także wsp*lnot* idei.”

CELE

Po zaj*ciach uczniowie powinni umieć:

- wyjaśnić znaczenie poj*cia „demokracja szlachecka”;

- wskazać przyczyny, kt*re doprowadziły do powstania sejmu walnego w Polsce;

- odnaleść podobieństwa i r*żnice pomi*dzy demokracją szlachecką a wsp*łczesną;

- łączyć wiedz* zdobytą na lekcjach historii z wiadomościami uzyskanymi na zaj*ciach wiedzy o społeczeństwie;

- analizować teksty źr*dłowe.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

1.Dwa schematy graficzne obrazujące wykształcenie si* „trzech stan*w sejmujących”

2.Teksty źr*dłowe:

- fragment Konstytucji „Nihil novi”

- M.Kromer:”Polska,czyli o położeniu,ludności,obyczajach,urz*dach i sprawach publicznych

Kr*lestwa Polskiego k*gi dwie 1577 rok”

3.Ilustracje i ryciny zaczerpni*te z pracy Anny Sucheni-Grabowskiej pt.”Spory kr*l*w ze szlachtą w złotym wieku” (szlachta i magnat z końca XVIw,,sejm polski w czasach Zygmunta Augusta-drzeworyt wsp*łczesny ze „Statut*w” J.Herbuta 1570,rada kr*lewska-drzeworyt wsp*łczesny ze „Zwierciadła” m.Reja 1568).

WPROWADZENIE (15min.)

1. Poleć,by uczniowe przypomnieli przywileje,kt*re szlachta polska otrzymała w XIV i XV wieku.Aby uaktywnić wszystkich uczni*w możesz rozdać wcześniej sporządzoną tabel* z najważniejszymi przywilejami szlacheckimi.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

a)Koszyce 1374 kr*l wprowadza jeden stały podatek

----------------------------------------------------------------------------------------------------

b)Czerwińsk 1422 bez wyroku sądu kr*l nie może zająć majątku szlachcica

(nietykalność majątkowa)

----------------------------------------------------------------------------------------------------

c)Jedlnia 1430 bez wyroku sądu kr*l nie może uwi*zić szlachcica

Krak*w 1433 (nietykalność osobista)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

2.Poproś,by uczniowie kr*tko om*wili,w jakich okolicznościach szlachta otrzymała w\w przywileje.

ROZWINIĘCIE (30min.)

Przywileje szlacheckie spowodowały, że kr*l w wielu sprawach musiał uzyskać zgod* szlachty np: na ustalenie liczby wojska czy uchwalenie podatk*w.W tym celu zwoływano tzw. sejmiki ziemskie, kt*re były zjazdem szlachty z poszczeg*lnych ziem. Kr*l po zapoznaniu si* z postanowieniami poszczeg*lnych sejmik*w ziemskich podejmował decyzj* wsp*lnie z radą kr*lewską. Rada wywierał silny wpływ na władc*w, była ostoją możnowładztwa.

Om*w schemat nr 1

<------------------ OOOOO

kr*l <------------------ OOOOO sejmiki ziemskie

<------------------ OOOOO

rada kr*lewska

3.Poleć,by uczniowie przeczytali na głos tekst Źr*dłowy M.Kromera

Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urz*dach i sprawach publicznych Kr*lestwa Polskiego ksi*gi dwie, 1577 rok.

„ P*Źniej jednakże, kiedy wiele spraw dotyczących pomyślności państwa zaniedbywano i odnosiło siê wrażenie, że przywileje szlachty ulegają ograniczeniu, posłowie ci zacz*li si* garnąć r*wnież do innych narad państwowych, już nie jako doradcy, ale jako nadzorcy monarch*w i senator*w,a ponadto jako str*żowie swob*d i przywilej*w szlacheckich oraz praw publicznych”.

4.Zapytaj, odwołując si* do tekstu Ź*dłowego, co robiła szlachta by strzec swych praw i przywilej*w.

Po przedyskutowaniu odpowiedzi rozdaj schemat nr 2 ilustrujący skład oraz zasady działania sejmu walnego.

Poproś by uczniowie por*wnali schemat nr 1 i nr 2.

Nast*pnie zapytaj, czym r*żnią si* dwa przedstawione schematycznie, sposoby sprawowania rząd*w

w państwie.

TRZY STANY SEJMUJ¥CE - schemat nr 2

kr*l -zwoływał sejm co dwa lata na 6 tygodni

-zgłaszał projekty ustaw

-był najwyższym s*dzią

-bez jego zgody ustawy nie miały mocy praw

-zasada jedności

-zasada jednomyślności

izba poselska --------------------------------------------- izba senatorska

-przedstawiciele sejmik*w ziemskich -przewodniczył prymas

-przysi*gano na instrukcje -zasiadano w niej dożywotnio

-sejmiki ziemskie wybierały od 1 do 6 posł*w (biskupi,kasztelanowie,wojewodowie,ministrowie)

przedstawicieli na sejm walny

5.Po om*wieniu powiedz,że ustr*j,kt*ry ukształtował si* w Polsce przełomu XV i XVIwieku nazywamy demokracją szlachecką oraz, że pierwszy sejm walny zwołał kr*l Jan Olbracht w 1493 roku.

Historycy przyjmują, że od roku 1505 rozpoczyna si* istnienie nowożytnego państwa polskiego, ponieważ sejm stał si* organem uchwałodawczym.

6.Przeczytajcie na głos fragment Konstytucji „ Nihil novi.”

„Og*lne prawa i ustawy nie jednostek,lecz całego narodu dotyczą, przeto na przyszłość nic nowego nie ma być postanowionym przez nas (tj.kr*la) i naszych nast*pc*w bez wsp*lnego senator*w i posł*w ziemskich przyzwolenia.”

Zadaj pytania:

* Jakim rodzajem demokracji była demokracja szlachecka.?(pośrednia czy bezpośrednia)

* Do jakiej grupy społecznej Konstytucja „Nihil novi” zaw*żała poj*cie narodu?

* Czy w Polsce XVI - wiecznej wykształcił si* podział władzy państwowej?

Odpowiadając na ostatnie pytanie, uczniowie powinni wykorzystać wiadomości zdobyte na lekcjach

wiedzy o społeczeństwie, dotyczące zagadnienia tr*jpodziału władzy.

ZAKOŃCZENIE (10min.)

7. Jako podsumowanie lekcji sprządŹ tabelk*, w kt*rej uczniowie wypiszą podobieństwa i r*żnice pomi*dzy demokracją szlachecką a wsp*lczesną. Om*w każdy z podanych przykład*w. Odwołaj si* do wiedomości zdobytych przez uczni*w na lekcjach wiedzy o społeczeństwie.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

demokracja szkachecka demokracja wsp*łczesna

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- tylko szlachta ma prawa wyborcze -wszyscy obywatele posiadają prawa wyborcze

- obowiązywała zasada jednomyślności - decyduje wi*kszość

-posłowie przysi*gają na instrukcje -posłowie reprezentują okr*gi wyborcze i partie -posłowie reprezentują wojew*dztwa,ziemie polityczne

- od 1505r.tr*jpodział władzy w państwie - tr*jpodział władzy w państwie

ale jest on ograniczony ponieważ kr*l w dalszym

ciągu jest najwyższym s*dzią

-demokracja pośrednia -demokracja pośrednia

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ZAD. DOM.

Rozwiąż* krzyż*wk* oraz wykonam pisemnie ćwiczenie ze strony 107 (podr*cznik T. Małkowski,

J. Rześniowiecki, kl. II gimnazjum, cz. I).

POJĘCIA

demokracja, demokracja szlachecka, sejm walny, sejmiki ziemskie, instrukcje poselskie, zasada jednomyślności

tr*jpodział władzy, demokracja pośrednia, demokracja bezpośrednia.

BIBLIOGRAFIA

1.A.Antoszewski, R.Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 1998, s.59-65,366-367.

2.Encyklopedia szkolna. Historia, Warszawa 1993, s.480, 623-625.

2.T.Małkowski, J.Rześniowiecki, Historia II podr*cznik do gimnazjum, Gdańsk 1999, s. 9, 23, 26, 29, 100-107.

3.A. Pacewicz, T.Merta, Kształcenie obywatelskie w szkole samorządowej, Warszawa 1999, s.120, 164.

4. M.Tymowski, J .Kieniewicz, J.Holzer, Historia Polski, Warszawa 1991, s. 78-97, 111-113.

5.M.Sobańska-Bondaruk, S.B.Lenard, Wiek XVI-XVIII w Źr*dłach, s. 95,Warszawa 1998.

Scenariusz opracowany przez nauczycielk* historii i edukacji obywatelskiej Joann* Jabczyńską, Gimnazjum nr 25 we Wrocławiu

---