KALIFAT ISLAMSKI

KALIFAT

Kalifowie prawowierni
632-634	Abu Bakr
634-644	Umar
644-656	Usman
656-661	Ali

Dynastia Umajjadów
661-680	Mu`awija I
680-683	Jazid I
683-684	Mu`awija II
684-685	Marwan I
685-705	Abd al-Malik
705-715	Al-Walid
715-717	Sulejman
717-720	Umar II
720-724	Jazid II
724-743	Hiszam
743-744	Al-Walid II
744	Jazid III
744	Ibrahim
744-750	Marwan II

Dynastia Abbasydów w Bagdadzie
750-754	Abu al-Abbas as-Saffah
754-775	Al-Mansur
775-785	Al-Mahdi
785-786	Al-Hadi
786-809	Harun ar-Raszid
809-813	Al-Amin
813-833	Al-Ma`mun
833-842	Al-Mu`tasim
842-847	Al-Wasik
847-861	Al-Mutawakkil
861-862	Al-Muntasir
862-866	Al-Musta`in
866-869	Al-Mu`tazz
869-870	Al-Muhtadi
870-892	Al-Mu`tamid
892-902	Al-Mu`tadid
902-908	Al-Muktafi
908-932	Al-Muktadir
932-934	Al-Kafir
934-940	Ar-Radi
940-944	Al-Muttaki
944-946	Al-Mustakfi
946-974	Al-Muti`
974-991	At-Ta,i`
991-1031	Al-Kadir
1031-1075	Al-Ka`im
1075-1094	Al-Muktadi
1094-1118	Al-Mustazhir
1118-1135	Al-Mustarszid
1135-1136	Ar-Raszid
1136-1160	Al-Muktafi
1160-1170	Al-Mustand¿id
1170-1180	Al-Mustadi`
1180-1225	An-Nasir
1225-1226	Az-Zahir
1226-1242	Al-Mustansir
1242-1258	Al-Musta`sim

Pierwszy kalif czyli po arabsku "Następca" (domyślnie: Mahometa) Abu Bekr (632-34) zjednoczył plemiona arabskie i atakował Syrię i Persję. Władający po nim Omar (634-44), "władca wiernych", przekształcił narodowe państwo arabskie w teokratyczne imperium i zorganizował administrację wojskową. Dowódca arabskich oddziałów okupacyjnych stał się teraz zarazem cywilnym namiestnikiem kalifa, religijnym zwierzchnikiem i świeckim sędzią. Omar podbił Syrię i Palestynę (Damaszek - 635, Jerozolima - 638) oraz Persję (zajęcie Ktezyfonu - 636, bitwa pod Nehawendem - 642). Jeden z jego wodzów, Amr bin al-As opanował zaś Egipt (zajęcie Aleksandrii 642). Następca Omara - Osman (644-56) z rodu Omajjadów został wybrany kalifem i kontynuował politykę podbojów, rozciągając wpływy arabskiego imperium na Półwysep Barka (642-45). Namiestnik Damaszku, Moawija, walczył natomiast z Bizancjum. Ze względu na bizantyńską przewagę na morzu, Arabowie zmuszeni zostali wówczas (po zagrożeniu Aleksandrii przez okręty bizantyńskie) do pośpiesznego tworzenia własnej floty. Osman faworyzował Omajjadów i został zamordowany przez swych przeciwników politycznych. Ali (656-61), zięć Mahometa, po walce z Ajszą (wdową po proroku) i córką Abu Bekra (I wojna domowa) oraz po zwycięstwie w "bitwie wielbłądów" pod Basrą w 656 r., przeniósł siedzibę kalifatu do Kufy. Tym samym Medyna straciła swe wcześniejsze znaczenie polityczne. Moawija, namiestnik Syrii, dążąc do pomszczenia śmierci swego kuzyna Osmana, podjął walkę ze stronnictwem Alego. Po nie rozstrzygniętej bitwie na równinie Siffin w 657 r. i sądzie rozjemczym w Adruh w 658 r., kiedy to część wcześniejszych zwolenników (tzw. charidżyci) opuściła Alego, zięć Mahometa został zamordowany. Po śmierci Alego, konkurujący z nim o władzę Moawija (661-80) zawarł ugodę z jego nieudolnymi synami. Za swą siedzibę obrał Damaszek. Odbudował administrację, finanse państwa i system podatkowy. Bez powodzenia atakował Bizancjum (od 667), lecz poszerzył imperium arabskie na wschód zdobywając Kabul, Bucharę i Samarkandę. Następca Moawiji, Jazid I (680-83) pokonał syna Alego, Husajna i jego zwolenników (tzw. szyitów) w bitwie pod Karbalą (10 października 680 r. - dzień męczeństwa szyitów), która stała się od tego czasu celem pielgrzymek wyznawców tego odłamu islamu. Kolejny kalif Abd-al-Malik (685-705) stłumił powstania szyitów i charidżytów, a także pokonał konkurencyjny kalifat utworzony w Mekce przywracając tym samym jedność państwa. Umocnił on zdobycze w północnej Afryce (zdobycie Kartaginy 698) i wprowadził arabską walutę. Za kalifatu Walida I (705-15) Omajjadzi osiągnęli apogeum swej potęgi. Walid podbił Transoksanię, dolinę Indusu (711) oraz niemal cały Półwysep Iberyjski. W 711 r. jego wódz Tarik przekroczył Cieśninę Gibraltarską (jej nazwa pochodzi od Dżebel al-Tarik, czyli Góry Tarika, jak Arabowie nazwali Skałę górującą nad cieśniną), rozbił wojska Wizygotów i zniszczył ich państwo. Po śmierci Walida I Omajjadzi zaczęli jednak ponosić niepowodzenia. W 718 r. przeprowadzili nieudane oblężenie Konstantynopola, zaś ich ekspansja na Zachodzie została powstrzymana w 732 r. przez Franków, którzy pokonali ich w bitwach pod Tours i Poitiers. Do upadku dynastii Omajjadów doprowadził ostatecznie kryzys gospodarczy i społeczny, wywołany podatkowym równouprawnieniem ludności niearabskiej i Arabów, jak również powstania szyitów i charidżytów. W 750 r. ostatni z omajjadzkich kalifów Marwan II (744-50) został pobity w bitwie nad Wielkim Zabem (dopływ Tygrysu). Z rzezi zgotowanej pozostałym przy życiu Omajjadom uszedł jedynie Abd ar-Rahman, który przedarł się na Półwysep Iberyjski, gdzie w 756 r. stworzył własne państwo z centrum w Kordobie (w 929 r. zyskało ono rangę kalifatu). Na tron zmarłego w 754 r. Abul Abbasa, który objął władzę kalifa po pokonaniu Ommajadów, wstąpił panujący w latach 754-75 Al-Mansur (Zwycięzca), faktyczny założyciel dynastii Abbasydów. Przy pomocy oddziałów perskich położył on podwaliny pod potęgę nowego państwa. W 762 r. Abbasydzi założyli swą nową stolicę, Bagdad. Kres niepodzielnej arabskiej dominacji na Bliskim Wschodzie przyniosły sukcesy Persów. Pod ich wpływem, na dworze kalifów przyjęto perski ceremoniał dworski. Państwem zarządzali odtąd wezyrowie, a administracja został zreorganizowana na wzór perski i bizantyński. Otoczony dworem kalif stał się niedostępny dla swych poddanych. Do największego znaczenia kalifat bagdadzki doszedł w latach 786-809 za panowania Haruna al-Raszida (znanego z Baśni tysiąca i jednej nocy). Mimo zwycięskich wojen z Bizancjum, już wówczas rozpoczął się jednak rozkład państwa. W Maroku umacniała się dynastia Idrysydów (788), w Kairuanie usamodzielnili się Aghlabidzi (801). Po śmierci al-Raszida walka między jego synami zagroziła nawet całkowitym rozpadem państwa. Cały IX w. wypełniły walki wewnętrzne, powstania szyickie oraz systematyczne usamodzielnianie się prowincjonalnych dynastii (np. Tahirydów w Chorasanie). Doprowadziło to do politycznego upadku kalifów, których rola zaczęła sprowadzać się odtąd do duchowego przywództwa islamu, podczas gdy kierowanie państwem spoczywało w rękach Amira al-Umara (Wielkiego Emira - od 936 r.). Wkrótce tytuł ten przyjęła większość książąt z dynastii, które usamodzielniły się od kalifatu.W latach 945-1256 kalifowie z dynastii Abbasydów nie odgrywali znaczącej roli na scenie politycznej. W 1256 r. Mongołowie dokonali najazdu na Persję. Dwa lata później zaś (1258) zdobyli i zburzyli Bagdad.

3

---