1.Poglądy Wittgensteina na filozofię (ogólnie na całą filozofię)- traktat i dociekania

Odrzuca wiele tez Fregego i Russella. Po wykładzie o języku, nonsensie, reprezentacji, logice, Wittgenstein mówi, że dyskurs metafizyczny jest niemożliwy, bo nie jesteśmy w stanie dać znaczenia słowom, których używamy. Są rzeczy, o których nie da się mówić, więc po co mówić o nich niezdarnie?

Wittgenstein już w Traktacie wyraził swój podstawowy pogląd dotyczący etyki i estetyki - są one według niego tożsame i transcendentalne, tzn. nie orzekają niczego o zewnętrznej rzeczywistości, a są jedynie wyrazem stanów emocjonalnych. Temat specyfiki etyki i estetyki, jako wyrażających się poprzez język, ale nie bezpośrednio w języku

Estetyka, w nieco innym znaczeniu niż to zwykle jest rozumiane, zajmowała Wittgensteina nie tylko z punktu widzenia sądów etycznych, ale również uwag na temat kolorów, inspirowanych, m.in. przez Goethego.

2.Porównanie Traktatu i Dociekań

DOCIEKANIA

• wyraźna granica między wypowiedziami sensownymi i niesensownymi= nie istnieje równouprawnienie

• dyskursy etyki, sztuki, religii występują na granicy dyskursów faktualnych

Metafora zdań jako obrazów została zastapiona metaforą zdań jako narzędzi. Poznający jezyk staje się aktywnym, nie bierny elementem relacji ze światem. Jezyk nie jest tylko narzędziem utrwalania i przekazywania doświadczenia świata, to czego doświadczamy jest współokreślane przez charakter naszego języka. O znaczeniu słow świadczy ich uzycie w grach językowych. Jezyka uczymy się poznając go, a tylko używając jezyka możemy poznać świat.

TRAKATAT:

• zewnętrzna granica dyskursu faktualnego- jedynego sensownego

• krytykuje pozostałe dyskursy które próbują mówić o tym co niewyrażalne za pomocą faktów

Bada stosunek języka i myśli do rzeczywistości, zdania to obrazy, modele rzeczywistości. Analiza języka prowadzi więc do poznania rzeczywistości. Struktura świata to struktura języka. Poznanie rzeczywistości ogranicza się do poznania języka. Język jest tożsamy z myśleniem, opisując go opisujemy rzeczywistość

3.Obrazkowa teoria języka w Traktacie

Zarówno teoria obrazowania logicznego jak i teoria gier językowych, są jednymi z największych osiągnięć filozofii XX stulecia. U korzeni tych teorii stoją jednakże — co nietrudno dostrzec — dwie różne filozofie języka.

Teoria obrazowania logicznego, będąca teoretycznym szkieletem Traktatu, pomimo późniejszego zarzucenia przez autora większości tez na nią się składających, do dziś znajduje swoich zwolenników i kontynuatorów.

• Tworzymy sobie obrazy faktów

• To obrazkowa teoria znaczenia. Wg Wittgensteina rozumienie to posiadanie obrazów

• Obraz jest modelem rzeczywistości

• Celem jest odtworzenie świata.

• Obraz polega na tym, że jego elementy mają się do siebie w określony sposób.

• Obraz jest faktem

• Mało, że obraz odzwierciedla fakty, to istneinie obrazu też jest faktem.

4.Granica języka i działalności w Traktacie

granice języka stanowią też granice dostępnego człowiekowi świata. Różnorakie kwestie filozoficzne, zdaniem Wittgensteina, są przejawem uwikłania się umysłu w "środki" języka - to, co niewyrażalne, choć istnieje, może być bowiem tylko przedmiotem bezsłownej kontemplacji, nie zaś jakichkolwiek zrozumiałych wypowiedzi

Wittgenstein wyraził to w tezie nr 5.6: "Granice mego języka oznaczają granice mego świata".

5.Gry jezykowe i podobieństwa rodzinne w Dociekaniach

Filozofia gier językowych, będąca źródłem dla współcześnie rozwijanej „filozofii języka potocznego", jest tylko ślepym zaułkiem ludzkiej myśli. Przebieg gry językowej, w której w danym momencie uczestniczymy, oparty jest zawsze na jakimś milczącym założeniu

Czym są zatem owe gry językowe? Otóż są to różnorodne sposoby posługiwania się znakami. Język, podobnie jak każde inne postępowanie według reguł, można porównać do gry. To oznacza, że opis języka wzorujący się na opisie schematu matematycznego, nie jest adekwatny. W Traktacie zdanie było obrazem rzeczywistości, tutaj jest narzędziem. Wittgenstein stwierdza:

„Grą językową nazywać (...) będę całość złożoną z języka i z czynności, w które jest on wpleciony".

Gry językowe są czymś, czego istnienie należy przyjąć, aby uniknąć filozoficznej nieścisłości. W późnej filozofii Wittgensteina źródłem takiego zamętu jest bowiem mieszanie ich ze sobą. Grając w poszczególne gry, czyli po prostu żyjąc — to znaczy posługując się językiem w międzyludzkiej komunikacji — nie przyczyniamy się do powstania filozoficznych problemów.

Mimo minimalizmu, i mimo formy narracji, polegającej raczej na stawianiu pytań niż udzielaniu odpowiedzi oraz urywaniu wątków i powracania do nich później, Dociekania wydają się oferować kilka pozytywnych tez filozoficznych. Jedną z nich jest myśl, że pojęcia ogólne niekoniecznie odnoszą się do powszechników. Zakresem niektórych pojęć jest zbiór przedmiotów, które nie mają ani jednej cechy wspólnej im wszystkich, ale między którymi zachodzi „podobieństwo rodzinne”. Na przykład nie ma ani jednej cechy wspólnej wszystkim grom, gra zatem nie jest powszechnikiem. Tego rodzaju pojęcia przypominają linę skręconą z wielu włókien, z których żadne nie przebiega przez całą linę.

6.Koncepcja znaczenia jako użycie słowa w Dociekaniach

Dla późnego Wittgensteina filozofia nie jest teorią, lecz praktyką działania. O ile w pierwszym okresie Wittgenstein uważał zdania za obrazy rzeczywistości, o tyle obecnie zaczął je traktować jako narzędzia.
Narzędzi używa się zawsze do określonego celu. Nie należy się pytać o znaczenie zdania, ale o sposób jego użycia. W Traktacie Wittgenstein, jak wielu logików, zwracał uwagę na nazwy jako podstawowy budulec języka. Nazwy mają znaczenie i oznaczanie. Teraz zwraca uwagę na sposób używania nazw.

7.Pojęcie performatywne - Austin

Wypowiedzi performatywne to wypowiedzi dokonawcze. Nie są to zdania opisujące. Są to zdania, które wywołują konkretny wpływ, które robią coś ze światem. Nie są prawdziwe ani fałszywe. To nie jest opis, to się dzieje teraz.

Niefortunności - udane lub nieudane. Kryterium odróżnienia zdań performatywnych i opisowych.

Tryb rozkazujący - zamknij drzwi! - wypowiedź performatywna

Tryb oznajmujący - przykro mi - performatywna i opisująca.

Opis posiada znaczenie. Natomiast performatywy nie posiadają go w takim samym sensie.

8.Lokucja, illokucja, perlokucja

L. Austina wywarcie poprzez wypowiedź jakiegoś wpływu na uczucia, myśli czy zachowania audytorium, np. wywołanie przestrachu, spowodowanie zmiany decyzji, pobudzenie do śmiechu itp. W odróżnieniu od a.p. nie zależy wyłącznie od społecznych konwencji językowych, nie daje się więc w pełni przewidzieć i określić na podstawie samej wypowiedzi i prawideł założonej sytuacji komunikacyjnej, zależy bowiem również od indywidualnych dyspozycji odbiorcy. Inna nazwa: perlokucja

Czynności "mówienia czegoś" w pełnym normalnym sensie Austin nazywa wykonaniem czynności lokucyjnej. Wykonać czynność lokucyjną to w ogólności wykonać także czynność illokucyjną. Wykonując czynności lokucyjne będziemy zatem wykonywać także takie czynności jak: zapytywania lub odpowiadanie na pytanie, podawanie jakiejś informacji lub upewnianie, lub ostrzeganie; ogłaszanie werdyktu bądź zamiaru; wydawanie wyroku; mianowanie lub ganienie; identyfikowanie lub podawanie opisu. Wykonanie czynności illokucyjnej jest wykonaniem czynności kryjące się w powiedzeniu czegoś, w przeciwieństwie do wykonania czynności powiedzenia czegoś. Istnieje jeszcze jeden sens, w którym wykonanie czynności lokucyjnej, a tym samym czynności illokucyjnej, może być również wykonaniem czynności innego rodzaju.
Powiedzenie czegoś wywołuje często w następstwie pewne skutki w sferze uczuć, myśli lub działań słuchaczy, lub mówiącego, a powiedzenie to może być wygłoszone z przeznaczeniem, intencją lub zamiarem wywołania owych skutków. Wykonanie czynności tego rodzaju Austin nazywa wykonaniem czynności perlokucyjnej.

Przykłady:
Lokucja: Powiedział mi: "Zastrzel ją!", przez "zastrzel" mając na myśli zastrzelenie, a za pomocą słowa "ją" odnosząc się do niej.
Illokucja: Ponaglał (bądź radził, rozkazywał itd.) mnie, bym ją zastrzelił.
Perlokucja: Przekonał mnie, bym ją zastrzelił.

9.Triadyczny model znaku - Pierce

Musi składać się co najmniej z dwóch elementów znak + znaczenie.

1. nośnik - musi odnosić się do czegoś. Nośnikiem może być cokolwiek.

2. odniesienie przedmiotowe - może być ideą, pojęciem, nie musi być przedmiotem.

3. znaczenie

metafizyczny poziom interpretacji:

pierwsze - monada (jednostka) •

drugie - diada •-•

trzecie - triada •

•-•

poziom kategorialny interpretacji:

możliwości (jakości)- sugeruje, że może być znakiem, ale jeszcze nim nie jest;

istnienia (rzeczywistość)

konieczność (ogólność) - istnieje i to widzimy

poziom logiczny:

termin zdanie sylogizm

• •-• •

•-•

Reprezentamen

I II

interpretant

III

1. Znak jako nośnik

2. Znak jako odniesienie

3. Znak jako znaczenie (interpretacja)

Reprezentamen - relacja reprezentowania odniesienia przedmiotowego przez nośnik.

Interpretant- to nie jest osoba! Ten model nie ma charakteru pragmatycznego. Jest podatnością znaku na interpretację.

10.Porównania trychotomii - Pierce

1. Znak jako nośnik:
   1. QUALISIGNUM- możliwość stania się nośnikiem Np.: Kolor zielony
   2. SINSIGNUM- jest już nośnikiem Np.: Zielona koniczyna

3. LEGISIGNUM- konieczność

2. Znak jako odniesienie: (3 sposoby relacji między odniesieniem, a nośnikiem):
   1. IKONA- fizyczne podobieństwo między nośnikami a odniesieniem Np. Mapy, portrety
   2. INDEKS- charakter konieczny, naturalnie związany Np.: dym indeksem ognia
   3.SYMBOL- charakter konwencjonalny (umowny)- nazwy są symbolami Np.: godło, krzyż

3. Znak jako znaczenie-interpretacja(3 rodzaje relacji pomiędzy relacją odniesienia, a nośnikiem):

1. INTERPRETANT BEZPOŚREDNI- możliwość interpretacji znaku (Intencja nadawcy)

2. INTERPRETANT DYNAMICZNY- akt interpretowania Rozumienie przez odbiorcę)

3. INTERPRETANT NORMALNY- reguła interpretacji znaku

Peirce dokonał klasyfikacji znaków, podając triadyczno-trychotomiczną strukturę znaku.

Przedstawił przy tym trzy trychotomie: z uwagi na nośnik znaczenia (reprezentamen), z uwagi na relację nośnika znaczenia do przedmiotu znaku (reprezentamen-korelat) i z uwagi na relację znaku do znaczenia (znak-interpretant).

Każda z trzech kategorii wchodząca w skład struktury znaku podlega podziałom triadycznym. Środek przekazu może przejawiać się w następujących postaciach: qualisignum (znak pozostaje jakością zmysłową); sinsignum (znak jest realnym istnieniem); legisignum (znak jest ogólnym prawem).

11.Teoria języka - Humboldt

Humboldt skoncentrował się na języku, słowie, to co wypływa na zewnątrz rozumu. Stwierdził, że zewnętrzny wyraz myśli jest niezależny od świata zewnętrznego [tak jak Kant]. Wytworzenie języka jest wewnętrzną potrzebą człowieka.

Praca ducha komunikuje stany wewnętrzne, to ona sprawia, że przekładamy to na słowa, że wypływają z naszych ust. Język nie jest odpowiedzią na świat, język „napada” na świat, tworzy byt.

Komunikacja to wychodzenie naprzeciw rzeczywistości. Język to narzędzie które emanując, niosąc siłę narzuca przedmiotom własną przedmiotową wizję.

12.Wątki kantowskie u Humboldta i Cassirrera

Rozum za sprawą języka nadaje mu jakiś kształt, podzieliliśmy wszystko językiem. Słowo czy język wywodzi z a priori, siły duchowej, wchodzi w świat by odcisnąć w nim swoje piętno.

Humboldt bez Kanta nie istnieje w komunikacji, bo Kant bez Humboldta nie byłby tym samym Kantem.

Kant i Humboldt -> teorie komunikacyjne:

• symbolizm [Cassirer]

• hipoteza

• determinizm językowy

• uniwersalizm komunikacyjne [Chomsky]

13.Formy symboliczne - Cassirrer

Ze względu na modalność język, mit, religia, sztuka, historia, nauka. Tak, że przestrzeń inaczej rozumiana jest w micie a inaczej w nauce. czyli formy ze względu na modalność są opcjami form ze względu na jakość. Wszystkie formy symboliczne posiadają tą samą funkcję poznawczą czyli określanie nieokreślonego, tylko nie wszystkie na tym samy poziomie, wydaje się najwyżej poznawczo umiejscowią się nauka.

Cassirer twierdzi, że język, nauka oraz mit (a także religia, sztuka i historia) stanowią formy kultury, w których mieściłaby się również i astrologia z jej mitologią i symboliką. W jego teorii istotną rolę odgrywa symboliczność kultury jako takiej, a więc pojęcie samego symbolu, ponieważ - zdaniem Cassirera - każda aktywność duchowa wiąże się z używaniem znaków i z komunikacją kulturową. Pisze on: “Człowiek nie potrafi się już bezpośrednio ustosunkować do rzeczywistości (...). Tak bardzo owinął się w formy językowe, w obrazy artystyczne, w mityczne symbole lub religijne obrządki, że nie potrafi już niczego zobaczyć ani poznać inaczej jak za pośrednictwem tego sztucznego środka”. I dalej Cassirer wyjaśnia: “Bez symbolizmu życie ludzkie podobne byłoby do życia więźniów w pieczarze ze słynnej przypowieści Platona. Życie człowieka byłoby zamknięte w granicach potrzeb biologicznych i interesów praktycznych; nie miałoby dostępu do »idealnego świata«, który z różnych stron otwierają przed człowiekiem mit, religia, sztuka, filozofia i nauka”. Cassirer powiada, że kultura tworzy świat człowieka, zaś istotę kultury stanowią symbole, które decydują o swoistości poznania ludzkiego. Stąd też wysuwa on postulat człowieka rozumianego jako animal symbolicum, zamiast animal rationale.

14.Uniwersalizm językowy - Chomsky

Opisywał, poznawał człowieka po jego zachowaniach, przedmiotem poznania było zatem zachowanie ludzkie oraz reakcje językowe na bodźce zewnętrzne. „Bodźce zewnętrzne” zebrane w książce Skinnera ,obraz na który patrzymy i mamy np. ramę i kolory w zależności co nas zainteresuje. Nazywamy to reakcją na bodźce, zachowaniem językowym.

homsky sprzeciwił się behawioralnemu obrazowaniu człowieka i napisał w 1959 roku recenzję Książki Skinnera. Stanowi ona początek teorii uniwersalistycznych jak osobisty wykład Chomsky'ego „Powrót do spoglądania w człowieka”.

Chomsky położył nacisk na wnętrze podmiotu i istnienie jednego języka. Skoro rodzimy się z językiem to podstawowe struktury są takie same. Język jest jeden, ale różne języki różnią się powierzchniową strukturą, np. miejscem wychowania. Podstawowe struktury gramatyczne z którymi się rodzimy i które są dla nas wspólne. Wspólny język może sugerować wspólne podobieństwo wszystkich ludzi. Realizacja języka jest powierzchniową strukturą języka.

15.Determinizm Sapira - Wortfa

Hipoteza Sapira/Wortha - „język, prowadzenie w istotę języka”

Charakterystyczne sformułowania gdzie określa specyfikę języka jako formę kulturową. Uważa, że język jest przynależny tylko ludziom. Zwierzę nie posiada symbolizmu językowego. Język jest pierwotną postacią kultury. Jest umiejętnością prelogiczną i prekulturową. Nie byłoby kultury gdyby nie było języka. Język dał rozwój mitom historii. Jest oczywiste, że język ma moc wyodrębnienia i tworzenia świata, który pozwala wychodzić ludziom poza to co bezpośrednio dane. W komunikacji nie mówimy o faktach. Poglądy Sapira były dla Wortha ważne, stanowiły dla niego punkt wyjścia.

Sapir i Whorf są znani jako autorzy hipotezy relatywizmu językowego czy - ujmując skrajniej - determinizmu.

Hipoteza Sapira-Whorfa (inna nazwa - prawo relatywizmu językowego) - teoria lingwistyczna postulująca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Nazwa wywodzi się od dwóch językoznawców - Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.

Słaba postać tej hipotezy mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego czy kolory mają tę samą czy inną nazwę w danym języku (np. japoński aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r.

16.Rola języka w społeczeństwie - Humboldt

Relatywizm - postrzega język jako przyczynę do zróżnicowania kultowego i mentalnościowego, różnych obszarów geograficznych.

Humboldt skoncentrował się na języku, słowie, to co wypływa na zewnątrz rozumu. Stwierdził, że zewnętrzny wyraz myśli jest niezależny od świata zewnętrznego [tak jak Kant]. Wytworzenie języka jest wewnętrzną potrzebą człowieka.

Praca ducha komunikuje stany wewnętrzne, to ona sprawia, że przekładamy to na słowa, że wypływają z naszych ust. Język nie jest odpowiedzią na świat, język „napada” na świat, tworzy byt.

Komunikacja to wychodzenie naprzeciw rzeczywistości. Język to narzędzie które emanując, niosąc siłę narzuca przedmiotom własną przedmiotową wizję.

17. Zwrot lingwistyczny

Zwrot lingwistyczny- to spontaniczny ruch filozofów i lingwistów. W 1921 wydany zostaje Traktat... Od momentu zwrotu lingwistycznego język stał się samodzielnym problemem filozoficznym.

„Koło wiedeńskie" to jedno z centrów zwrotu lingwistycznego, Działało w latach 20 tych XX wieku. Frege patronował Kołu Wiedeńskiemu, należeli również do Koła: Schlick, Carnap.

Polskim odpowiednikiem Kola była Szkoła Lwowsko-Warszawska, należeli do niej: Twardowski, Ajdukiewicz, Tarski.

18. Problem znaczenia - Wittgenstein

"Nie pytaj o znaczenie, pytaj o użycie" - Ludwig Wittgenstein demaskuje pozorność problemów filozoficznych, które traktuje jak choroby (Dociekania filozoficzne, dzieło napisane jako zbiór paragrafów, nielinearnie - filozof nie cenił sobie klasycznej formy dysertacyjnej w rozprawach tego rodzaju). Twierdzi, że nie ma tajemniczego bytu zwanego "znaczeniem" w sensie filozoficznym, język jest bowiem techniką, która daje nam możliwość komunikacji; by wiedzieć, co znaczą słowa, trzeba być w posiadaniu tejże techniki oraz patrzeć na kontekst, w jakim są one przekazane.

Jak w takim razie możemy ustalić znaczenie słów, którymi się posługujemy? Między innymi po to, by uniknąć nieporozumień. Otóż znaczenia słów kształtowane są przez kontekst ich użycia, poprzez szczególną sytuację mówiących, a także przez wiedzę, jaką oni niejako zakładają posługując się owymi słowami. Aby jednak dotrzeć do znaczeń pewnych i ostatecznych, należy interesujące nas wyrazy poddać analizie, w której ich znaczenie rozkładamy na coraz mniejsze cząstki sensu, opisując w ten sposób przedmioty, które one obrazują. Jest to w gruncie rzeczy proces nieskończony, zważywszy, że każdy przedmiot rzeczywisty możemy rozkładać na jeszcze prostsze elementy, które go niejako konstytuują. Według Wittgensteina docieramy na samym końcu takiej analizy do znaków najbardziej elementarnych, do symboli pierwotnych, którymi są nazwy.

19.Relacja język, a świat - Wittgenstein, Austin, Humboldt, Cassirrer

Wittgenstein:
Teoria odwzorowania logicznego dotyczy relacji pomiędzy językiem a światem. Język jest tu pojęty jako narzędzie opisu świata. Według Wittgensteina, pomiędzy językiem a światem istnieje ścisła korelacja, ale nie tożsamość. Język jest pojęty jako obraz rzeczywistości. Nazwom (prostym znakom) odpowiadają przedmioty (to, co proste); zdaniom elementarnym (układom nazw) odpowiadają stany rzeczy (układy przedmiotów); innym zdaniom (układom zdań elementarnych) odpowiadają sytuacje (układy stanów rzeczy), zdaniom prawdziwym odpowiadają fakty. Dzięki temu odwzorowaniu zdania logiki mogą służyć do opisu rzeczywistości. Zdanie sensowne jest więc logicznym obrazem sytuacji.

Austin:
Austin badał język w jego użyciach najbardziej codziennych, zakorzenionych w danym kontekście, zależnych od konkretnych okoliczności - osoba mówiąca tworzy bowiem, według filozofa, społeczne rzeczywistości w kontekście właśnie społecznym. Najbardziej znanym dzisiaj aspektem pracy Austina, obecnym zwłaszcza w dziele Jak działać słowami, jest podział aktów mowy na lokucyjne (wypowiedzi posiadające znaczenie, ze zwróceniem uwagi na aspekt fonetyczny), illokucyjne (posiadające pewną konwencjonalną moc, np. informowanie, nakazywanie) i perlokucyjne (wywierające pewien określony skutek - przekonywanie kogoś, zaskakiwanie go lub oszukiwanie). Jako pierwsze jednak zwróciły jego uwagę wypowiedzi performatywne, które dokonują czegoś przez sam fakt bycia wypowiedzianym (Biorę sobie ciebie za żonę, nadawanie imienia, etc)

Humboldt:
Przyjmujemy, że językowy obraz świata jest podsumowaniem i zestawieniem codziennych doświadczeń i przyjętych norm, wartości, sposobów wartościowania oraz wyobrażeń i nastawień wobec tej rzeczywistości, zarówno materialnej(zewnętrznej), jak i duchowej(wewnętrznej).
Zatem można stwierdzić, że według Humboldta język nie służy jedynie jako środek do porozumiewania się, ale jest to także wytwór zawierający dorobek kultury materialnej i intelektualnej

Cassirer:
Język odpowiada temu, co nazywamy potocznym obrazem świata, pojęciem rzeczy i właściwości znajdują powszechne zastosowanie w życiu codziennym. Lecz obraz ten, choć tak oczywisty nie jest jedyny. Inne są obrazy świata właściwe świadomości mitycznej, a jeszcze inne - naukowej. W myśleniu mitycznym słowo nie funkcjonuje jako nazwa rzeczy, lecz zyskuję rangę rzeczy samej. Nie ma tu miejsca na rozróżnienie rzeczywistości i pozoru ani całości i części, choć nam wydaje się dzisiaj, że są one czymś podstawowym i nieodzownym. Świat pojęć, właściwy nauce, kształtował się powoli i stopniowo. Po to, by przyroda mogła w ogóle stać się obiektem naukowego dociekania i badania, musiała najpierw zostać „wyrwana” ze swojego pierwotnego powiązania z subiektywnym światem ludzkich przeżyć i emocji.

1

---