FILOZOFIA 1 WYKŁAD 14.11.2009 r. Józef Waligóra
FILOZOFIA EUROPEJSKA I JEJ OKRESY
Filozofię europejską dzielimy na trzy wielkie epoki. Są to:
1. Filozofia starożytna. Trwa od VI wieku p.n.e. do V-VI wieku. Główny moment rozwoju nastąpił w IV wieku p.n.e. Potem tematyka filozoficzna była powielana. Występuje kilka wersji momentów kończących okres filozofii starożytnej.
Jedna wersja mówi, że to 576 rok- upadek cesarstwa zachodnio- rzymskiego.
Inna wersja przyjmuje, że to 430 rok- rok śmierci św. Augustyna
Jeszcze inna wersja przyjmuje 529 rok- rok, w którym rozwiązano z rozkazu cesarza Justyniana Akademia Platona w Atenach. Była jedną z najlepiej funkcjonujących szkół filozoficznych od 387 roku p.n.e. Cesarz Justynian- cesarz Bizancjum, zbudował największą świątynię św. Zofii, która do tej pory istnieje. Dzisiaj jest to meczet Haga Sophia, czyli Mądrości Bożej. Cesarz ten poleci swoim prawnikom dokonanie kodyfikacji prawa rzymskiego. Jego dzieło nosi nazwę do dzisiaj- Kodeks Justyniana. Był on później powtórzony przez kodeks Napoleona, a potem przeniesiony do wszystkich kodyfikacji europejskich.
2. Filozofia średniowieczna. Trwa od przełomu wieku VIII i IX do XIV-XV wieku.
Pomiędzy V-VI a VIII-IX wiekiem jest przerwa. Okres przestoju, w którym w kulturze europejskiej nic się nie działo. W okresie toczyły się wojny między Barbarzyńcami, uporządkowano to, gdy ustanowiono silną władzę najsławniejszego monarchy średniowiecznego- Karola Wielkiego. Rządził on na przełomie VIII i IX wieku, a stolicą jego imperium było miasto Aachen w Niemczech przy granicy z Brukselą. Za czasów Karola Wielkiego miasto to nazywano Akwizgranem. Był to początek kultury i filozofii średniowiecznej.
W okresie średniowiecza dominują 2 nurty: mistycyzm i scholastyka.
Mistycyzm powstał wcześniej niż scholastyka. Był zapoczątkowany przez św. Bernarda z. Clairvaux. Założył on w Europie ponad 60 klasztorów. Zachowały się one do dziś w Anglii, w Niemczech i niektóre w Polsce.
Scholastyka została zapoczątkowana przez św. Anzelma (zmarł w 1109 roku). Jest to subtelna filozofia, która do dziś jest uprawiana pod postacią neoscholastyki, głównie jako neotomizm. Jest to nurt zracjonalizowany- chce wykorzystać rozum do potrzeb wiary. Jan Paweł II napisał znakomitą encyklikę: Fides et ratio tzn. Wiara i Rozum, gdzie podejmuje średniowieczny problem relacji między wiarą a rozumem.
3. Filozofia nowożytna. Trwa od XVI wieku do dziś. Jednak filozofię po 1830 roku nazywamy współczesną (też nowożytna). Tym momentem, który zapoczątkował filozofię współczesną- 1830 rok- było wydanie pierwszego tomu dzieła: Kurs filozofii Pozytywnej przez Augusta Conte. Był on twórcą pozytywizmu, twórcą socjologii jako odrębnej nauki.
Z 1830 rokiem zbiega się data śmierci Hegla (1830/1831)- sławnego berlińskiego mędrca, filozofa wywodzącego się ze Szwabii. Stał się urzędowym filozofem monarchii? pruskiej. Twierdził, że najdoskonalszy rozwój ducha pozytywnego następuje w państwie (miał na myśli państwo pruskie). Stał się filozofem głoszącym ideologię państwa pruskiego. Wybór miejsca śmierci był spowodowany przynależnością do sekty religijnej.
POJĘCIE FILOZOFII
Najbardziej prawdopodobna hipoteza przyjmuje iż terminu ,,filozofia” po raz pierwszy użył Heraklit z Efezu. Heraklit zyskał miano największego myśliciela, żyjącego w epoce presokratycznej. Filozofię w starożytnej Grecji dzieli się na epokę presokratyczną i od Sokratesa. Heraklit z Efezu żył na przełomie VI i V wieku p.n.e. w jednym z najznakomitszych miast greckich. Efez to miasto w południowo zachodniej części Peloponezu (dzisiejsza Turcja). Na wybrzeżach Azji Mniejszej, zwłaszcza w tej części południowej- zachodniej było dużo miast greckich założonych jeszcze w IX i VIII wieku p.n.e. przez kolonistów. Miasta były tam, gdzie zorganizowane miały infrastrukturę, ulice, pałace. W Efezie dominująca była świątynia boskiej Artemidy. Uważana była w czasach Heraklita za ósmy cud świata. Przed nią Heraklit grywał zamiast kamienie z chłopcami. Heraklit zamiast zajmować się polityką udał się na pustynię i wiódł żywot pustelnika. Kiedy powrócił, przeczuwając zbliżającą się śmierć zakochawszy się w nawrocie umiera. Ten wybór miejsca śmierci był spowodowany przynależnością do sekty religijnej, która preferowała taki rytuał odchodzenia z tego świata.
Sam termin ,,filozofia” pochodzi od gr.fillein tzn. kochać, miłować
sophia- mądrość
filozofia- umiłowanie mądrości
Heraklit z Efezu to autor sławnych aforyzmów np. ,,panta rei” oraz ,,nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Do naszych czasów przechowało się 130 aforyzmów autorstwa Heraklita.
Nie brak hipotez iż termin ,,filozofia” został wcześniej użyty przez sławnego filozofa greckiego Pitagorasa. Urodził się na wyspie Samos. Jest on twórcą ośrodka zachodniego, usytuowanego w południowej Azji na Sycylii. Ośrodek ten nazywany był wielkogrecki lub wielkohelleński lub wielką Helladą. Południowe Włochy to miejsce, gdzie funkcjonował od 532 roku p.n.e. Pitagoras. W tym właśnie roku (532 p.n.e.) Pitagoras przybył do Crotone- dziś! (Krotona). Jest to miasto greckie założone przez Achajów jeszcze w VI wieku p.n.e.
W Krotonie Pitagoras założył swój ośrodek filozoficzny, związek religijny, własną szkołę. Jego uczniowie po 5 latach nauki w szkole otrzymywali tytuł ,,aristoi” ( gr.tytuł najlepszego)- magister, mistrz.
Pitagoras był wykształcony też z matematyki, astronomii, akustyki.
Ciceron to sławny rzymski polityk, pisarz, sławny mówca, adwokat, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli retoryki. Pozostawił on po sobie kilka tomów dzieł. W jednym jest opisane spotkanie Pitagorasa z Leonem- władcą Fliuntu albo Sikionu. Są to dwa miasta w północno- środkowej części Peloponezu (dziś po nich śladu nie ma). Z Fliuntu pochodził sceptyk Tymon. Rozmowa Pitagorasa z Leonem dotyczyła igrzysk sportowych. Najsławniejsze igrzyska sportowe (dzisiejsze olimpiady) odbywały się w Olimpii (w północno zachodniej części Peloponezu). Pierwsze odnotowane igrzyska odbyły się w Olimpii w 776 roku p.n.e. Od tego momentu Grecy zaczęli liczyć czas. Olimpiada to był 4- letni okres pomiędzy igrzyskami sportowymi. Czas mierzono tak, że dane zdarzenie było w 1 roku lub w 3 czy 4 roku kolejnej (piątej, dziesiątej… olimpiady).
Ta rozmowa odbywa się w drodze na igrzyska w Olimpii, albo na samych igrzyskach.
Na igrzyska przybywali politycy, władcy, dyktatorzy różnych państw, sławni ludzie. Np. Platon jako młodzieniec brał udział w igrzyskach jako zawodnik w igrzyskach istmijskie,
które odbywały się blisko Koryntu. Przybywał też jako dorosły mężczyzna ze swoim orszakiem do Olimpii na igrzyska. Gdy przybył Platon do Olimpu cała widownia kierowała wzrok w jego stronę.
Na olimpiadzie w Atenach 2 konkurencje odbyły się na starożytnym stadionie w Olimpii. Hitler był zafascynowany kulturą antyku i włożył środki w ten stadion.
Sławnym Starożytnym miastem, z którego pochodził Piron była Elida. Na przełomie IV i III wieku władze Elidy zwolniły wszystkich filozofów z płacenia podatków.
*W rozmowie przedstawiono Leonowi orszak Pitagorasa. Leon zadał pytanie Pitagorasowi: Któż to są Ci filozofowie i czymże różnią oni się od innych ludzi? Wtedy Pitagoras odpowiedział: ,,Wydaje mu się, że życie ludzkie przypomina ów zjazd, który odbywa się z najwyższą okazałością podczas uroczystych igrzysk w całej Grecji.
Tak samo i my przyszliśmy do tego życia z innego życia i świata, jedni by służyć sławie inni pieniądzom, a rzadko zdarzają się tacy, co za nic mają wszystko gorliwie dociekając istoty rzeczy”
Wg Pitagorasa filozofowie to Ci, którzy za nic mają sławę, pieniądze, gorliwie dociekają istoty rzeczy. Wg Pitagorasa filozofia to uczestniczenie, dociekanie, przyglądanie się. Potem Pitagoras, który w swojej szkole zakonnej, klasztornej kształcił młodych ludzi, którym nadawał potem stopień najlepszego mistrza. Uczniowie przez pięć lat nie mogli oglądać twarzy mistrza, mogli jedynie słuchać jego słowo. Był to okres, że mistrz dopiero się ukarze po 5-ciu latach. Był to rodzaj sekty, której uczestnicy po niedługim czasie zdobyli przywództwo we wszystkich miastach i władzę. Jednak filozofowie nie nadawali się do władzy- jednych przepędzono, drugich zamordowano. Mogą mieć oni pewną wizję, którą trzeba potem zinterpretować i częściowo wykorzystać.
Różnica między biednym południem, a bogatą północą ujawniła się już w starożytności w Imperium Rzymskim. Np. młody, wtedy jeszcze nie święty Augustyn urodzony w 354 roku, jako niespełna 30- letni człowiek był profesorem retoryki w Kartaginie, potem wyjechał do Rzymu. Zasugerowano mu, że jednak musi udać się na północ do Mediolanu, bo tam można lepiej zarobić. Wtedy młody Augustyn zmienia trzykrotnie miejsce pracy, by więcej zarobić. Będąc w Mediolanie poznał tam późniejszego św. Biskupa Ambrożego nawrócił się na chrześcijaństwo.
SKĄD SIĘ WZIĘŁA FILOZOFIA? Dlaczego ludzie zaczęli filozofować? Co było motywem tego, że ludzie zaczęli uprawiać filozofię?
Platon żył w latach 427-347 p.n.e. Wg Platona źródłem filozofii jest zdumienie, fascynacja światem, zachwyt nad światem. Źródłem wszelkiej wiedzy jest zdumienie.
Cytat z Timajosa- jest sławny, bo w nim jest opisana zatopionego lądu- Atlantydy.
,,Stąd doszliśmy do filozofii, a większego dobra ród śmiertelny nie dostał, ani nigdy nie dostanie w darze od bogów.”
Źródłem filozofii jest zdumienie, fascynacja światem, zachwyt nad światem Nasz wzrok pozwala nam oglądać gwiazdy, słońce i niebo. Widok ten rozbudził w człowieku pędy do badania wszechświata. Stąd doszliśmy do filozofii, a większego dobra ród śmiertelny nie dostał, ani nigdy nie dostanie w darze od bogów.
Platon bardzo często z ogromnym zachwytem mówił o filozofii i filozofach.
W 13-stym liście do Dionizosa- tyrana Cerakuzy przed ostatni akapit tak się zaczyna:
,,Bądź zdrów, zajmuj się filozofią, a także innych młodych do niej nakłaniaj, pozdrów serdecznie ode mnie naszych towarzyszy gry w piłkę.”
Cyrakuzy to miejsce gdzie często gościli filozofowie. Cerakuzy znajdują się w południowo- wschodniej części Sycylii.
DZIAŁY FILOZOFII
Są to szczegółowe dyscypliny, które zawsze były na terenie filozofii uprawiane.
Działy filozofii pochodzą z IV wieku p.n.e.
I podział filozofii w Akademii Platona
Jeden z ważnych podziałów został sformułowany i zredagowany w Akademii Platona. Po śmierci Platona, czyli po roku 347 p.n.e. w Akademii (funkcjonującej do 516 roku) podzielono filozofię na: etykę, fizykę i logikę. Podział ten przypomina pewną koncepcję dzielenia filozofii współcześnie. Tylko logikę obejmowała też teoria poznania.
Ten podział Akademii nie miał w zasadzie większego zastosowania, ponieważ Akademia już od III wieku p.n.e była zawładnięta, opanowana przez filozofię sceptyków. Podział filozofii według Akademii w ogóle nie funkcjonował, był nieprzydatny. Jednak ten podział filozofii został przyjęty na przełomie IV i III p.n.e. w sławnych szkołach w Atenach: szkole stoickiej i szkole epikurejskiej. Podział ten w tych szkołach był biernie przestrzegany. Uprawiano osobno etykę, osobno fizykę i osobno logikę (którą nazywano już później kanoniką).
II podział filozofii (w tym samym czasie) w szkole Arystotelesa
W tym samym czasie pojawił się w Atenach inny podział w szkole Arystotelesa, która została założona w 335 roku p.n.e. przez Arystotelesa. Nazwana została Likejonem (liceum), a potem, w wiekach późniejszych przybrała nazwę szkoły perypatetyckiej (od ,,perypatos” tzn.- spacer, przechadzka). Przedstawicielem tej szkoły był perypatetyk (liczba mnoga- perypatetycy).
Nazwa szkoły pochodzi od tego, że Arystoteles zalecał swoim uczniom, aby chodzili na spacery i prowadzili rozmowy, dyskusje.
Likejon to przydomek Apollona: likejoński oznacza wilczy (Likejon- od wilka). Apollon był patronem tego zagajnika, gdzie ta szkoła się pojawiła.
Arystoteles dokonał następującego podziału filozofii:
1. Filozofia praktyczna- zalicza tu: etykę (Arystoteles jest autorem tego terminu), estetykę (wtedy termin ,,estetyka” nie istniał, pojawił się dopiero w wieku XVIII), politykę (obejmuje dyscypliny, którymi dzisiaj zajmuje się politologia, czyli socjologia), retorykę, ekonomikę (dziedzina zajmująca się gospodarstwem domowym) i inne
Protagoras i Protagoras wyśmiewają tradycyjne nauczanie szkolenia, a zachęcają do rachunku, astronomii, geografii i zasad muzyki. ,,Kto do mnie przyjdzie, to będzie się uczył tego, po co przyszedł” Cenili swobodę wypowiedzi w sprawach publicznych, retorykę.
2. Filozofia teoretyczna- zalicza tu: fizykę, matematykę (bardziej abstrakcyjną) oraz pierwszą filozofię- prima filozofia (ogólne rozważania o wszelkim bycie). Pierwszą filozofię zaczęto nazywać później metafizyką. Ważne jest, że w podziale Arystotelesa nie ma logiki. Logika nie była tutaj nauką, ale narzędziem służącym do naukowego poznania (,,narzędzie'' z gr- organ lub organon. Stąd wg Arystotelesa logika nie była nauką, ale narzędziem służącym do naukowego poznania (logika- organon). Logika przybrała status nauki dopiero w drugiej połowie XIX wieku.
III podział filozofii- podział współczesny
Współcześnie dzielimy filozofię bardzo podobnie. Wyróżnimy w niej trzy zasadnicze działy. Są to:
1. Teoria bytu
Nosi nazwę ontologii. Autorem terminu ,,ontologia” jest w żyjący XVIII wieku filozof niemiecki- Wolf. Dziedzina zwana współcześnie ontologią odpowiada w podziale wg Platona fizyce, a u Arystotelesa odpowiada pierwszej filozofii (metafizyce). W dzisiejszych czasach do określenia rozważań o bycie używamy częściej terminu ,,onkologia”, a rzadziej metafizyka (wg podziału Arystotelesa)
2. Teoria poznania.
Dla określenia tego działu używamy dwóch nazw. Teoria poznania to inaczej epistemologia (z gr. episteme- wiedza) albo używamy innego terminu- gnozeologia (z gr. gnozis- poznanie).
3. Teoria wartości
Od 1902 roku pierwsze użycie tego terminu pochodzi od francuskiego filozofa Pola Lapiego.
Nazywamy ten dział aksjologią (z gr.axios- cenny, godny, wartościowy). Termin ,,aksjologia'' został rozpowszechniony dopiero po II wojnie światowej. Termin ten używany jest chętniej niż terminu ,,etyka''. Mówi się o porządku aksjologicznym, czyli o porządku związanym z pewnym systemem wartości akceptowanych, wyznawanych, mówi się o ładzie aksjologicznym. W skład aksjologii wchodzą dwie dyscypliny: etyka (jako nauka o moralności) oraz estetyka (jako nauka o pięknie). Aksjologia jest szerokim pojęciem, obejmuje to wszystko, co związane jest z wartością.
Mówi się o aksjologii sportu. W sporcie najważniejszym elementem jest ruch. Rehabilitanci też uprawiają aksjologię. Najważniejszy przedmiot w tym przypadku to kinezyterapia- nauka o ruchu. Ruch jest podstawową formą leczenia.
2