Konspekt - Stres w pracy.
Definicja stresu.
Psychologia wyróżnia trzy odrębne, lecz ściśle powiązane ze sobą definicje stresu. Poniżej postaram się wyjaśnić te definicje.
Po pierwsze, stres jako reakcja fizjologiczna organizmu. Jest to odpowiednie zachowanie się organizmu na różnorodne czynniki, które powodują zagrożenie lub wywołują lęk u człowieka.
Po drugie, stres jako bodziec zewnętrzny. Tutaj spotykamy się z pojęciem „stresory”. Można je zdefiniować jako czynniki, które wywołują reakcję obronną organizmu przeżywającego przeciążenie wywołane trudną czy konfliktową sytuacją lub innym zmartwieniem. Wyróżnia się na ogół pięć kategorii czynników stresotwórczych:
Organizacyjne.
Środowiskowe.
Społeczno - polityczne.
Rodzinne.
Egocentryczne.
Po trzecie, stres jako niemożność radzenia sobie w pracy i życiu. Jest to rodzaj presji lub pewnego rodzaju wymagań stawianych wobec danej jednostki, która nie jest zdolna sprostać postawionym wymaganiom.
Źródła stresu.
M. Łoboda jako ważne przyjmuje następujące czynniki występujące w organizacji, które zidentyfikował jako stresory związane:
Ze złymi fizycznymi warunkami pracy (hałas, wibracje, temperatura i inne).
Z organizacją pracy (monotonia, deficyt czasu, zmianowość, nadmierna lub wieloznaczna odpowiedzialność).
Ze sposobem wykonywania pracy (ograniczenia inicjatywy i samodzielności).
Sposobem pełnienia ról organizacyjnych (konflikt ról),
Z relacjami interpersonalnymi (zaburzone relacje z przełożonymi i podwładnymi).
Z funkcjonowaniem jednostki jako elementu organizacji (brak poczucia wpływu).
Z rozwojem zawodowym (brak możliwości awansu bądź możliwość utraty pracy).
Z równoczesnym funkcjonowaniem w organizacji i poza nią (konflikty ról).
Skala Oceny Społecznego Przystosowania (SRRS) - Różnym wydarzeniom wymagającym przystosowania przypisano wartości punktowe. Śmierci współmałżonka, jednemu z najsilniejszych stresów, przypisano wartość 100 punktów. Poniżej przedstawię niektóre stresory przedstawione w punktach: Niektóre stresory związane z pracą:
Zwolnienie z pracy (47),
Przejście na emeryturę (45),
Zmiana zasad funkcjonowania biznesu (39),
Zmiana stanowiska pracy (36),
Zmiana zakresu odpowiedzialności (29),
Współmałżonek zaczyna lub kończy pracę (26),
Kłopoty z szefem (23),
Zmiana godzin lub warunków pracy (20).
Stres może objawiać się trzema typami symptomów:
Pogarszanie się stanu zdrowia somatycznego.
Pogarszanie się stanu zdrowia psychicznego.
Zaburzenie procesów organizacyjnych.
Tabela 1. Typowe reakcje na stres organizacyjny
Reakcje psychologiczne |
Reakcje behawioralne |
Reakcje fizjologiczno - somatyczne |
alienacja lęki nuda „wypalenie zawodowe” spadek motywacji zagubienie depersonalizacja depresja niezadowolenie z pracy niezadowolenie z życia zaburzenia emocjonalne przemęczenie frustracja napięcie emocjonalne wrogość irytacja niska samoocena obrażanie się niedowartościowanie pracoholizm |
absencja w pracy błędy w działaniu wypadki agresywność nadmierne karanie nadużywanie alkoholu nikotynizm kofeinizm lekomania narkomania złe pełnienie roli mała wydajność pracy rezygnacja z pracy zmiana celu strajki |
wysokie ciśnienie tętnicze kołatanie serca przyspieszone tętno suchość w ustach nadmierne pocenie się przyspieszone oddychanie duszność bóle głowy niestrawność wrzody żołądka bóle pleców sztywność karku podatność na infekcje |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie J.F. Terelak, Psychologia organizacji i zarządzania, Warszawa 2005, str. 268.
Zofia Ratajczak zakłada istnienie czterech strategii zaradczych tworzących określoną sekwencję działań, podyktowaną przez tzw. rozwój sytuacji zagrożenia takich jak np. utrata pracy czy egzamin:
Strategia prewencyjna, którą można zastosować przed nastąpieniem zagrożenia, które może mieć miejsce w przyszłości.
Strategia walki, ataku, aktywnego mierzenia się z „agresywnym” czynnikiem bezpośrednio zagrażającemu życiu, zdrowiu itp.
Strategia obrony (ochrony) siebie, oszczędzania sił i środków, ukrywania się, zasłaniania i czekania, aż zagrożenie zmniejszy się samo.
Strategia ucieczki to powszechnie znany sposób radzenia sobie w sytuacjach beznadziejnych, gdy już nic nie można zrobić ani zmienić.
Działania, które skierowane są na zapobieganie stresowi w organizacji mogą obejmować cały szereg różnych czynności, do których należy:
Monitorowanie i troska o dobry klimat społeczny w organizacji.
Zmiana struktury organizacji, utworzenie nowych i likwidacja niektórych komórek organizacyjnych.
Przeformułowanie zadań oraz ról pełnionych przez poszczególnych pracowników na określonych stanowiskach.
Zmiana systemu motywacji.
Zapewnienie partycypacji.
Dostarczenie wiedzy o nowych tendencjach w rozwoju organizacji.
Eliminacja psychicznego i fizycznego przeciążenia oraz niedociążenia pracą.
Zapewnienie indywidualnej i społecznej pomocy pracownikom odczuwającym stres.
Troska o wysokie morale w pracy,
Spójność grup pracowniczych,
Doskonalenie empatycznych umiejętności przełożonych.
Techniki redukcji stresu wśród jednostek można pogrupować w trzech kategoriach:
Metody środowiskowe (czyli metody związane z redukcją stresów tkwiących
w otoczeniu):
Redukcja wagi wydarzenia,
Redukcja niepewności,
Relaks poprzez słuchanie spokojnej muzyki.
Techniki fizjologiczne (odpowiednie gdy występuje nagły wzrost adrenaliny):
Relaksacja mięśniowa,
Kontrolowanie oddechu,
Biofeedback
Techniki umysłowe (odpowiednie gdy czynniki psychologiczne mają znaczący wpływ na poziom stresu):
Relaksacja wyobrażeniowa,
Racjonalne, pozytywne myślenie,
Przypomnienie sobie pozytywnych wydarzeń i osiągnięć,
Autosugestia (autohipnoza).
Najczęściej zalecanymi metodami radzenia sobie ze stresem to:
Utrzymywanie kontaktu z naturą.
Posiadanie wolnego czasu dla siebie.
Rozmowa z kimś kto cię wysłucha.
Stosowanie technik relaksacyjnych .
Uprawianie sportu.
Zdrowe odżywianie.
Rozwijanie w sobie poczucia humoru.
Lepsze gospodarowanie.
Stawianie sobie realistycznych celów.