UKŁADY KRYSTOLOGRAFICZNE

Minerał - pierwiastek lub związek chemiczny w normalnych warunkach i w stałym stanie skupienia, powstały w sposób naturalny i mający budowę krystaliczną

Skała - wielki zespół różnych minerałów lub wielu osobników jednego minerału powstały w sposób naturalny

Kryształ - ciało o prawidłowej budowie wewnętrznej, w którym atomy lub jony są rozmieszczone prawidłowo tworząc sieć przestrzenną

Rodzaje układów:

Regularny - α = β = γ = 90; a = b = c

Trójskośny - α ≠ β ≠ γ ≠ 90; a ≠ b ≠ c

Jednoskośny - α = γ =90 ≠ β ≠ 90; a ≠ b ≠ c

Trygonalny - α = β = 90 γ = 120; a = b ≠ c

Heksagonalny - α = β = 90 γ = 120; a = b ≠ c (słup o podstawie sześcianu foremnego)

Rombowy - α = β = γ = 90; a = b ≠ c

Tetragonalny - α = β = γ = 90; a ≠ b ≠ c

Klasyfikacja Strunz'a

1. pierwiastki rodzime

2. siarczki, selenki, tellurki, arsenki, antymonki, bizmutki

3. halogenki

4. tlenki i wodorotlenki

5. azotany, węglany, borany

6. siarczany, chromiany, molideniany, wolframiany

7. fosforany, arseniany, wanadiany

8. krzemiany

9. związki organiczne

Skala Mohs'a

1. talk……………………Mg₃(OH)₂Si₄O₁₀

2. gips…………………….CaSO₄∙2H₂O

3. kalcyt………………...CaCO₃

4. fluoryt………………..CaF₂

5. apatyt…………………Ca₅F(PO₄)₃

6. ortoklaz………………KAlSi₃O₈

7. kwarc………………….SiO₃

8. topaz…………………..Al₂F₂SiO₄

9. korund………………..Al₂O₃

10. diament…………….C

Diadochia jonowa - zamiana atomów lub jonów jednego pierwiastka na atomy lub jony drugiego pierwiastka w obrębie sieci krystalicznej

Diadochia izowalentna - zastępowanie się jonów lub atomów pierwiastków o tej samej wartościowości

Diadochia hetrowalentna - wymiana jonów lub atomów pomiędzy pierwiastkami o różnej wartościowości

Łupliwość - zdolność do pękania pod wpływem uderzenia bądź nacisku

Oddzielność - zdolność do pękania wzdłuż płaskich ścian, ale nie do końca

Przełam - brak łupliwości, pękanie w jakimkolwiek nieprzewidywalnym kierunku

Twardość - opór, jaki stawia minerał rysującemu go ostrzu

Pseudomorfozy - z jednego kryształu, bez zmiany jego kształtu powstaje kilka kryształów innego minerału

Paramorfozy - z jednej odmiany minerału powstaje kryształ innej odmiany tego samego minerału

SKAŁY MAGMOWE

Minerały główne skał magmowych:

● kwarc SiO₂ → kwarc α i β

● skalenie (glinkokrzeminay - AlSi₃O₈, sodu, potasu i wapnia)

● skaleniowce - to samo co wyżej ale mniejsza twardość

● mikki - uwodnione glinkokrzeminy potasu

● amfibole (mają różną postać kryształów) np. hornblenda

● pirokseny

● oliwiny

Minerały poboczne:

● magnetyt

● hematyt

● piryt

● apatyt

● korund (rubin, szafir)

● beryl (szmaragd)

Minerały akcesoryczne:

● granaty

● turmaliny

Podział skał magmowych:

Magmowe:

● minerały główne

● minerały poboczne

● minerały akcesoryczne

Magmowe:

● głębinowe (plutoniczne)

● żyłowe (subwulkaniczne)

● wylewne (wulkaniczne)

Budowa wewnętrzna skał magmowych

Struktura - sposób wykształcenia składników w skale

Struktura:

● holokrystaliczna (cała skała jako kryształ)

○ fanerokrystaliczna (widocznokrystaliczna)

► równoziarnista (kryształy podobnej wielkości)

☼ drobnoziarniste

☼ średnioziarniste

☼ gruboziarniste

► nierównoziarniste (kryształy różnej wielkości)

☼ porfirowata

☼ fanerokrystaliczno - porfirowa

○ porfirowa (widoczne duże kryształy w cieście skalnym)

○ afanitowa (skrytokrystaliczna)

● hipokrystaliczna (pół na pół to kryształ i masa szklista)

● hialinowa (cała skała jako szklisty składnik)

Podział ze względu na stopień automorfizmu (osiągnięcia własnej postaci)

● automorficzna

● hipautomorficzna

● ksenomorficzna (obcokształtna)

Tekstura - sposób ułożenia składników w skale

1. podział (sposób rozmieszczenia):

● bezładna

● kierunkowa (uporządkowana)

2. podział (stopień wypełnienia przestrzeni skalnej):

● zbite (całkowicie wypełnione)

● porowate (występują pienie skalne lub też próżnie skalne)

● miarolityczna (wolne przestrzenie)

Przykłady skał magmowych

● granitoidy (skały zbudowane z kwarców, skaleni, mik, rzadziej z amfiboli i piroksenów) np. granit strzegomski

● porfiry kwarcowe i szkliwa bogate w krzemionkę (kwaśne wylewne) np. obsydian

● kwaśne skały żyłowe np. pegmatyt

● obojętne skały głębinowe np. gabro

● obojętne skały wulkaniczne np. bazalt

● obojętne skały żyłowe np. diabaz

Klasyfikacja skał magmowych

Grupa skał	Główne minerały	Skały głębinowe	Skały żyłowe	Skały wylewne
Skały skrajnie kwaśne	Kwarc, krzemionka	kwarcolit	kwarcolit
Skały kwaśne	Kwarc, plagioklazy, skalenie alkaliczne	granit	pegmatyt	Porfir kwarcowy
Skały obojętne	Kwarc, plagioklazy, skalenie alkaliczne, mikki	dioryt	doleryt	Bazalt
Skały zasadowe	Skalenie alkaliczne, plagioklazy, skaleniowce	Gabroid foidowy		Fonolit
Skały skrajnie zasadowe	skaleniowce	foidolit		Leucytyt
Skały skrajnie melanokratyczne	oliwiny	amfibolit	pikryt

SKAŁY OSADOWE

Sedymentacja - gromadzenie osadów na powierzchni

Diageneza - przeobrażenie fizyczne i chemiczne zachodzące w obrębie złożonego osadu

Lityfikacja - przeobrażenie osadu w skałę zwięzłą

Minerały skał osadowych

Alogeniczne (powstałe poza środowiskiem tworzenia skał osadowych):

● feniczne (zawierają Fe i Mg, mało odporne na wietrzenie)

● sialiczne (zawierają krzemionkę i Al., bardziej odporne na wietrzenie)

Autogeniczne (powstałe w środowisku)

Minerały skał osadowych (autogeniczne):

● opal (stwardniały żel krzemionkowy)

● chalcedon (odmiana kwarcu zawierająca submikroskopowe inkluzje wody)

● kwarc autogeniczny (ma takie same właściwości jak kwarc β)

● minerały illaste (powstają w wyniku wietrzenia skał magmowych, tworzą bardzo drobne kryształki)

● tlenki i wodorotlenki glinu i żelaza

● siarczki żelaza

● węglany

○ kalcyt

○ dolomit

○ syderyt

○ aragonit

● fosforany

● siarczany

○ gips

○ alabaster

○ anhydryt

○ baryt

○ celestyn

● chlorki

○ halit

○ sylwin

SKAŁY OKRUCHOWE

Powstałe w wyniku zgromadzenia się okruchów innych skał

Cechy strukturalne

Frakcja (wielkość materiału okruchowego)

● żwirowa (psefitowa)

● piaskowa (psamitowa)

● mułowa (aleurytowa)

● iłowa (pelitowa)

Stopień selekcji (stopień wysortowania materiału pod względem wielkości; wysoki stopień→ długi transport)

Stopień obtoczenia

Kształt ziarna

Charakter powierzchni ziarna

Cechy teksturalne:

Upakowanie (przestrzenne zagęszczenie)

Orientacja składników

● tekstura bezładna

● tekstura zorientowana

Rozmieszczenie składników

Warstwowanie (grubsze i cieńsze warstwy różniące się od siebie)

Spoiwo

Klasyfikacja skał okruchowych

Frakcja	Nazwa składnika	Skała luźna	Skałą zwięzła
psefitowa	Blok Głaz Okruch otoczak	Blokowisko Głazowisko Gruz żwir	Brekcja Zlepieniec
psamitowa	ziarno	piasek	Piaskowiec
aleurytowa	ziarno	muł	Mułowiec
pelitowa	ziarno	ił	Iłowiec

SKAŁY CHEMICZNE

● skały solne (składają się głównie z chlorków)

● skały siarczanowe (składają się z gipsu i anhydrytu)

● fosforyty (z fosforytów)

● wapienie

Składniki wapieni:

○ mikryt

○ sparyt

○ ooidy

● onkoidy (konkrecja wapienna, nie mają koncentrycznej budowy)

● intraklasty (drobno pokruszone fragmenty innych skał wapiennych)

● bioklasty (drobno pokruszone fragmenty organizmów już nie żywych)

SKAŁY ORGANOGENICZNE - wapienne

Wapień muszlowy - składa się z muszli organizmów żywych

Nazwy powstają od organizmów z jakich powstają np., zoogeniczne (od zwierząt) i fitogeniczne (od roślin)

Wapienie biochemiczne - współudział organizmów żywych ale i zawierają szczątki organizmów żywych, np.

● kreda jeziorna

● kreda pisząca

● wapienie kredowane

Inne skały organogeniczne

● węgiel

● węgiel brunatny

● torf

● ropa naftowa

● łupki bitmuniczne

Skały krzemionkowe - w całości lub w przeważającej części zbudowane z autogenicznej krzemionki

● ziemia okrzemkowa

● diatomit

● spongiolit

● geza

● opoka

● radiolomyt

● jaspis

● krzemienie (utwory krzemionkowe)

SKAŁY METAMORFICZNE (przeobrażone)

Powstają w głębi skorupy ziemskiej w wyniku oddziaływania wysokiego ciśnienia i temperatury

Rodzaje metamorfizmu

Termiczny - kontaktowy (wzrost temperatury)

Dyslokacyjny (wzrost ciśnienia kierunkowego powodującego ruchy wewnętrzne skały)

Regionalny (wzrost ciśnienia i temperatury)

Zderzeniowy - impaktytowy (wlk. Lecz krótkotrwały wzrost ciśnienia i temperatury spowodowany zderzeniem ciał kosmicznych)

Strefy metamorficzne:

Epizoma - strefa płytkiego metamorfizmu (mała głębokość)

Mezozoma - środkowa strefa

Katazona - strefa głęboka

Ultrametamorfizm - skrajnie silne przeobrażenie skał

Minerały specyficzne skał metamorficznych:

● talk

● grafit

● grupa serpentynu

● grupa epidotów

● grupa chlorytów

Budowa skał magmowych

● wszystkie są krystaliczne

● blasty - kryształy zamienione w wrunkach metamorfizmu

Ważniejsze typy skał metamorficznych:

● łupki

● marmur

● serpentynit

● gnejs

● granulit

4

---