1. Arystoteles (384-322 p.n.e)

Był człowiekiem, który poszukiwał złotego środka. Jego teoria opierała się na kompromisie.

Kompromis - to znalezienie wspólnej płaszczyzny, wspólnych racji, nawet, jeśli coś wydaje się nie do pogodzenia.

Arystoteles był realistą, nie wierzył w ideały, w rzeczy stałe, niezmienne. Nie wierzył w państwo doskonałe. Chciał znaleźć ustrój najmniej uciążliwy.

Najważniejsza była stabilność - państwo ma wady, ludzie je sobie uświadamiają, uczą się w nich żyć. Dlatego trzeba znaleźć ustrój optymalny, stabilny.

Arystoteles przez to, że był realistą, empirykiem nie bardzo podobał się Kościołowi na początku istnienia. Popadał w zapomnienie. Ale nie wszędzie, gdyż jego myśl bujnie rozwijała się w krajach arabskich. Później Arystoteles „został ochrzczony” (przyznawał się do niego Kościół) - np. św. Tomasz z Akwinu.

Życie Arystotelesa tak się ułożyło, że mógł zbadać wszystkie ustroje państw. Pochodził ze Stagiry, mógł więc poznać ustrój monarchiczny (jego ojciec był osobistym lekarzem króla Macedonii i jego przyjacielem). Ustrój ten uważał za jeden z lepszych.

W 366 przenosi się do Aten. Jest najwybitniejszym uczniem Platona, ale nie zostaje jego następcą. Analizuje demokrację ateńską. Jednak nie podoba mu się ona, gdyż uważa, że są to rządy ludzi nieprzygotowanych, panuje anarchia, chaos, nikt nie dba o dobro ogółu.

Kolejnym etapem jest pobyt w Troarze, na zaproszenie tyrana - Hermiasa. Obserwuje więc nowy ustrój - tyranię. Zmieniają się jego poglądy dot.niewolnictwa. W jego koncepcji pojawiło się niewolnictwo z mocy prawa. Nie ma naturalnego niewolnictwa - tylko w wyniku np.wojny.

Ustroje zawarte są w dziele „Polityka”. Człowieka jest stworzony do życia we wspólnocie. Poza nią mogą żyć tylko degeneraci, wyrzuceni ze wspólnoty, a także półbogowie, herosi, którzy sami sobie dadzą radę. Ludzie muszą więc ustalić sobie reguły życia we wspólnocie, dlatego też badał ustroje, by znaleźć jeden z najlepszych sposobów życia we wspólnocie.

Społeczeństwa dzieli się wg ważnych kryteriów. Najważniejszym jest kryterium majątku - ludzi dzieli się na bogatych i biednych. Z tym wiąże się to, że ludzie bogaci są mądrzy i dobrzy, a biedni - źli i głupi. Arystoteles idealizuje znakomitych, ale wie, że oparcie na nich ustroju jest ryzykowne, bo są oni w mniejszości. Dlatego potrzebny jest stabilizator - stan trzeci , pośredni, np. (bogaci rolnicy, drobni mieszczanie).

Sprawiedliwość - istniało tu pojęcie zbliżone do prawa naturalnego. Arystoteles uważał, iż Bóg nadał reguły, ustanowił porządek i wprawił to wszystko w ruch. Wprowadził też pojęcie słuszności - jest to pośrednik między prawem danym od Boga, a tym jak człowiek ma postępować. Rozdzielił również sprawiedliwość na : materialną ( działanie zgodne z zasadą słuszności) i legalną (przestrzeganie prawa stanowionego przez państwo, prawa pisanego). Arystoteles jest sceptyczny, jeśli chodzi o sprawiedliwość legalną, gdyż prawo stanowione przez państwo jest czasem wynikiem błędu, ponadto jest prawem ogólnym. Dlatego powinno być korygowane przez prawo materialne.

2. Św. Augustyn

System św. Augustyna powiązany jest z sytuacją upadku cesarstwa rzymskiego. Po tym fakcie utworzyło się wiele sekt, wszyscy żyli w atmosferze grozy, końca świata. Św.Augustyn stworzył model Kościoła średniowiecznego.

Urodził się w Algierii. Wówczas Afryka była mocnym ośrodkiem chrześcijaństwa. Ochrzcił się w wieku 33 lat, wcześniej należał do manichejczyków. Manicheizm - doktryna dualistyczna. Ruch ten głosił, iż Bóg to dobro - materia to zło. Teoria ta była katastroficzna - nic nie da się zrobić. Wg nich skoro zło to materia, to trzeba ją zniszczyć.Wprowadzili ascezę - np. brak posiadania dzieci (lud ludzki zginie, zginie też zło).

Św.Augustyn uważał, że grzech się dziedziczy, człowiek jest skażony (manicheizm). Grzech pierworodny czyni człowieka niezdolnym do doskonałości. O zbawieniu decyduje tylko łaska. Mówi, iż jedyny grzech, który nie zostanie odpuszczony, to grzech braku nadziei.

Św.Augustyn głosi, iż człowiek powinien:

- dążyć do doskonałości, choć uzyskać jej nie można

- kontemplować

Jest zwolennikiem subiektywizmu poznawczego. Boga poznajemy przez modlitwę, kontemplację. Człowiek powinien żyć nadzieją, że łaska go nie minie i powinien się doskonalić.

Św.Augustyn mówił o teorii linearnej - 7 etapów.

1. Łaska

2. Solidaryzm - to taki typ więzi, który łączy ludzi różnych, wspólny jest cel i droga do celu. Istnieją 2 twory solidarystyczne: prawo boże (de civitas dei) i prawo ziemskie (de civitas terrana). Dlatego niezbędne jest państwo, które musi opiekować się obywatelami prawa bożego, chronić przed obywatelami prawa ziemskiego. Państwo ma także chronić Kościół, nawracać heretyków. Państwo jest biczem bożym w rękach Kościoła.

3. Własność - jest chroniona, święta, potrzebna

4. Praca - element godności człowieka, ale dotyczy tylko niewielkiej części pracy fizycznej. Prawa duchowa jest ważniejsza. Z pracą wiąże się niewolnictwo - niewolnikiem być to nie znaczy, że nie jest się dzieckiem Boga. Duchowo człowiek jest wolny.

5. Prawo - wyłonił się podział na : prawo boskie, prawo naturalne i prawo ludzkie. Władza jest od Boga, ale prawu ludzkiemu nie można się oprzeć.

6. Wojna - nie każdą wojnę może chrześcijaństwo zaakceptować. Nie można brać udziału w wojnach łupieżczych, zaborczych. Dozwolone są wojny w celu nawracania heretyków.

7. Państwo - jest gromadą zespoloną, węzłem zgodności działającą na rzecz ludu.

3. Św.Tomasz z Akwinu

Św. Tomasz urodził się w 1215r. Pochodzi z Sycylii.

Należy do szkoły scholastycznej. Miała ona za cel badania zgodności wiary z rozumem.

Św.Tomasz rozpoczął działalność od polemiki z Averoistami.

Averoes głosił, iż:

- dusza ludzka nie jest nieśmiertelna ; uważał iż istnieje jeden, wspólny rozum ludzkości. Człowiek przychodząc na świat „wypożycza” sobie część rozumu ludzkiego. A po śmierci część ta wraca do rozumu bezosobowego.

- nie istnieje opatrzność boska - Bóg nie patrzy indywidualnie na człowieka, bo jest zbyt potężny. Nie ma bezpośredniej łączności między człowiekiem a Bogiem.

- Averoes uważał, że nie zawsze filozofia jest zgodna z nauką - jest to sprzeczność językowa. Istnieją wg niego 3 języki: religii (ma trafić do każdego człowieka, posługuje się językiem zrozumiałym), nauki (zbiera wszystkie prawdy zawarte w religii, przypowieściach) przypowieściach język filozofów (dostępny ludziom wykształconym, posługuje się pojęciami abstrakcyjnymi).

Św.Tomasz tworzy kompromis - nic co zostało objawione nie jest sprzeczne z rozumem. Nie ma dowodu logicznego, który obalałby wiarę objawioną. Wprowadził też do scholastyki problem bytu.

Boga poznajemy poprzez jego dzieło. Dowody:

1. dowód z ruchu - świat jest mobilny; musi istnieć przyczyna, którą właśnie jest Bóg

2. świat jest niesamowity - wszystko co istnieje zostało: stworzone (muzyka), zrodzone (dziecko), zrobione (stół).

3. Przypadkowość bytu - istotą konieczną jest Bóg

4. Istnienie istot o różnej doskonałości - a istotą doskonałą jest Bóg

5. Dążenie do celu - cel wyznacza Bóg

Św.Tomasz uważa, iż człowiek jest istotą społeczną. Życie w społeczeństwie, w państwie jest konieczne. Przypisuje on państwu cechy pozytywne. Państwo ma stanowić warunki do zbawienia.

Mówi, iż państwo pochodzi od Boga, ale pośrednio. Konkretne formy ustrojowe wybiera sobie człowiek. Św.Tomasz uważał, że najbardziej słusznym ustrojem jest monarchia, jednak na inne nie zamykał się. Uważał, iż państwo nigdy nie będzie idealne.

Prawo u św.Tomasza:

1. prawo wieczne - lex aeterna

2. prawo naturalne - lex naturalia

3. prawo ludzkie - lex humanae

4. prawo boskie pozytywne - lex divini

Ad a) prawo wieczne to boska mądrość. To to, co będzie po śmierci - jest to wiedza dostępna tylko Bogu. Człowiek nie może jej osiągnąć. Ale Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo. Człowiek ma być gospodarzem na ziemi, więc część swojej mądrości przekazał właśnie jemu.

Ad b) Są trzy stopnie poznania prawa naturalnego :

- zasady najprostsze, np.prawo do życia, do posiadania potomstwa, obowiązek poszanowania Boga, rodziców itp.

- wnioski rozumu naturalnego wyciągnięte z zasad pierwszych, np. prawo do własności, prawo do pracy itd.

- prawo ludów - prawo obowiązujące w cywilizowanym świecie, np. w dni święte zaprzestać działań wojennych.

Nie ma takiej możliwości, żeby spisać prawa naturalne, ponieważ odbijają się one w ludzkiej naturze rozumnej. Treścią prawa naturalnego jest : `czyń dobro, unikaj zła'. Przestrzeganie prawa naturalnego nie jest trudne, bo zakładamy, że każdy ma skłonnośc naturalną do czynienia dobra. Jeśli więc robi źle, to przeciwstawia się swojej naturze.

Św.Tomasz rozróżnia własność: wspólne posiadanie (najważniejsze jest dobro wspólne) oraz prywatne użytkowanie (mamy się jak najlepiej opiekować ziemią).

Ad c) Prawo ludzkie tworzy państwo. Prawo ludzkie nie musi być zgodne z prawem naturalnym, ale prawo ludzkie nie może być sprzeczne z prawem naturalnym.

Czy prawo naturalne jest niezmienne? Zmieniają się zasady, wg których ludzie czynią dobro. Prawo naturalne jest niezmienne, ale zmienia się natura człowieka.

Czy ktoś może zwolnić człowieka z posłuszeństwa wobec prawa naturalnego? Człowiek musi być mu wierny. Np. dyspensą papieża można sprzeciwić się seconda principia i ius gentium.

4. Marsyliusz z Padwy

Tworzył teorię świecką, przeciwstawiał się dominacji papieża.

Uważał, że lud stanowi prawo, gdyż tylko ono przestrzega prawa, które tworzy.

Marsyliusz był prekursorem pozytywizmu prawniczego - prawo może być stanowione tylko przez organ do tego uprawniony. Nie bada się jakości prawa, ważna jest procedura. Twierdzi, że prawo musi mieć sankcje. Prawo boskie nie jest typowym prawem, bo nie posiada sankcji - skłóciło go to z Kościołem.

Kościół dla Marsyliusza to jedna z organizacji działających w państwie. Jest wspólnotą ludzi świeckich i duchownych.

Marsyliusz był koncyliarystą - uważał on, iż rada ma główną władzę w Kościele, a nie papież. Sobór powinien być główną władzą. Papież może być odwołany przez sobór, papież sprawuje władzę co najmniej administracyjną.

5. Machiavelli Niccollo

Rodzi się w rodzinie urzędniczej, miał być również urzędnikiem w służbie republiki. Kochał on republikę, dążył do zjednoczenia Włoch.

W 1513r. pisze książkę „Książe”. Opisał w niej jak powinny wyglądać rządy dobrego władcy.

Machiavelli uważał, że człowiekiem rządzą 3 siły:

1. VIRTU

2. FORTUNA

3. NECESSITA

Ad a) to męstwo, odwaga, pewność siebie, aktywność (kontrast ze średniowiecznym umartwianiem się)

Ad b) ślepy los, to czego nie przewidzimy, co jest niezależne od nas

Ad c) konieczność

Machiavelli był wyznawcą cyklicznej teorii dziejów, historii nie da się zmienić. Ludzie są źli, zło nie jest jednak w jego rozumieniu bardzo straszne, chodzi o brak dyscypliny, brak rozsądku, skłonność do anarchii, do przyziemnych spraw. Uważał, że na ziemi jest tyle samo dobrego, co złego.

Gdy państwo jest na dnie, to głupi, źli ludzie nie mogą go udźwignąć. Dlatego podnieść je może tylko wybitna jednostka - Książe, który nie liczy się z niczym innym. Musi być despotyczny, zmusi ludzi do działania. Księciem może być tylko skuteczna osoba - jest to jedyne kryterium wyboru księcia. Oceniać się go powinno nie pod względem moralności, lecz pod względem skuteczności.

Książe powinien rządzić strachem, nie może dopuścić do tego, by go kochano. Skutkiem rządów księcia powinno być wydźwignięcie kraju. Kiedy pomoże krajowi, powinien ustąpić. Gdy kraj się rozwinie i władca ustępuje - następuje republika. To ustrój, w której lud jest księciem.

Społeczeństwo dzieli się na 3 klasy:

1. pospólstwo, bez majątku, analfabeci

2. szlachta - darmozjady, pasożyty

3. mieszczaństwo

Dlatego skoro lud jest księciem, powinien używać takich samych narzędzi władzy w stosunku do szlachty i pospólstwa co Książe.

Aby republika mogła przetrwać musi być:

- racja stanu

- język narodowy

- narodowy kościół

- narodowa armia patriotyczna

6. Reformacja / Marcin Luter

W okresie reformacji człowiek zastępuje miejsce Boga. Następuje proces sekularyzacji - wypierania religii z różnych sfer życia. Państwo organizuje życie, początkowo elit, następnie wszystkich obywateli. Państwo ma wymiar metafizyczny - łączne przeszłe pokolenia z nami i z przyszłymi pokoleniami.

Reformacja zaczęła się wraz z wystąpieniem Marcina Lutra w 1517r. Zaprotestował przeciwko np. sprzedaży odpustów. Na potrzebę reformy nałożyły się również: dążenie do niezależności władców, mieszczaństwa do większego wpływu na rządy, szlachta zaczęła podkreślać swoje odrębności narodowe.

Luter w 1520roku spalił bullę papieską, która go potępiała. Wg Lutra państwo nie musi odprowadzić nas do zbawienia, ale musi powstrzymać ludzi przed złymi uczynkami. Władza świecka ma być instrumentem Boga. Luter nakazywał posłuszeństwo wobec władzy; kościół ma być podporządkowany władzy.

7. Jean Bodin

Był pierwszym teoretykiem monarchii absolutnej. W „sześciu księgach o Rzeczpospolitej” daje nową definicją Rzeczpospolitej - wystarczą trzy rodziny, aby stworzyć państwo. Władca tworzy prawo, ale sam prawom nie podlega (nawet własnym). Wg niego najlepszy ustrój to monarchia absolutna. Bodin oddziela porządek państwowy od porządku naturalnego.

8. Grocjusz Hugo

Jest on uznawany za ojca prawa międzynarodowego, oraz jest ojcem nowożytnej szkoły prawa natury. Wg Grocjusza człowiek ma naturalny popęd społeczny. Uważa on, że istnieje coś takiego, jak prawo natury.

Najważniejszym wyznacznikiem prawa natury jest obowiązek dotrzymywania umów. A także to, że należy zwracać skradzione rzeczy wraz z zyskiem. Prawo natury znajduje się w nas, nawet Bóg nie jest w stanie zmienić tego prawa natury. Prawo naturalne jest to nakaz prawego rozumu, mówi nam co należy czynić.

9. Thomas Hobbes

Uważany był za ostatniego zwolennika absolutyzmu w Anglii. Przeciwnik rewolucji.

Napisał dzieło „Lewiatan” - nie był on popularny z powodu swoich dzieł. Pisał, jak zły jest człowiek. Rozważał koncepcję stanu naturalnego - kim jest człowiek.

Wg Hobbsa stan społeczny wyglądał okropnie - był w stanie dzikości, dająć ujście swoim instynktom. Ludzkość składa się z ciągłych walk między ludźmi. Człowiek ma rozum, świadomość, że te instynkty są złem, ale sam nie da sobie rady żeby z tym skończyć. Dlatego ludzie się jednoczą i zawierają umowę społeczną.

Państwo powstaje z woli ludzi, wyrażonej w drodze umowy. Aby była skuteczna musi być to umowa każdego z każdym. Podmiotami są społeczeństwo i państwo. Powołuje się władzę absolutną, ta włądza jest konieczna. Siła władzy musi być równa sile instynktów drzemiących w ludziach.

Umowy nie da się zerwać - gdyż jest to być albo nie być dla człowieka. Władca musi zapewnić bezpieczeństwo, jeśli nie jest w stanie go zapewnić, to nie jest władcą .

10) John Locke / liberalizm

Locke to zwolennik rewolucji, ale nie krwawej, ale chwalebnej. Wg niego absolutyzm jest najgorszy, lepiej żeby państwo nie miało rządu, niż rządy absolutne.

Stan naturalny ludzkości - wszyscy żyją normalnie, nic szczególnej się nie dzieje. Ludzie są rozumni, rodzą się równi, wolni. Nie trzeba atakować bliźniego, bo on jest taki sam jak my. Pojawiają się jednak naruszyciele stanu naturalnego. Każdy może bronić swojej wolności, doprowadzić takiego naruszyciela do porządku, np. w USA każdy może mieć broń.

Locke tworzy umowę społeczną. Powstaje ona, ponieważ musimy się bronić przed naruszycielami. Umowa u Locke rozbita jest na dwie grupy:

1. powstaje społeczeństwo - muszą w tym brać udział wszyscy i musi być to umowa jednomyślna. Aby ją uzyskać, Locke wychodzi z założenia, że jak się komuś nie podoba, to powinien sobie szukać innego miejsca. Taka osoba izoluje się od państwa, nic od państwa nie chce, a państwo nic nie chce od takiej osoby. Umowa jest to kontrakt. Locke tworzy społeczeństwo obywatelskie - ludzie sami załatwiają swoje interesy.

2. państwo powstaje aby utrzymać porządek - o powstaniu państwa decyduje większość.

Locke tworzy zarząd powierniczy - państwu powierza się część władzy, którą ma społeczeństwo obywatelskie - władzę ścigania i karania naruszycieli porządku. Państwo nie otrzymuje tej władzy na zawsze, tylko na czas określony. Rozpisuje się nowe wybory - pokojowe; jednak, gdy nie da się tego przeprowadzić można użyć siły przeciw państwu.

Powstałe państwo jest instytucją, jedną z wielu, obok partii, stowarzyszeń, Kościoła.

Państwo ma zapewnić bezpieczeństwo, każda instytucja jest niezależna, musi mieć podstawę prawną (statut). Statutem państwa jest Konstytucja.

Locke dzieli władzę na:

- prawodawczą (ustawodawczą)

- wykonawczą + sądy (władza dominująca)

- federacyjną - polityka zagraniczna

Liberalizm jest podstawą kultury mieszczańskiej, ludzi związanych z kapitalizmem, burżuazją. Jądrem liberalizmu jest wolność. Najważniejszymi punktami liberalizmu są:

1. optymizm, wiara w postęp i rozum ludzki - postęp ludzki nie ma końca, jest konieczny. Nie ma regresu, postęp może być jedynie przyhamowany. O postępie decyduje rozum ludzki i jednostki. Skoro o postępie decydują jednostki, to powinny się one starać, robić karierę. Ludzie powinni przejawiać inicjatywę, myśleć twórczo. Ważna jest również konkurencja - wzmaga inicjatywę.

2. indywidualizm - wszelkie formy wspólnoty mają służyć jednostce, a nie odwrotnie. Należy wyzwolić ludzi od podziału stanowego, ponieważ obowiązkiem człowieka jest kariera. Liberalizm najlepiej współgra z protestantyzmem

3. wolność:

- ekonomiczna - Adam Smith wymyślił gospodarkę wolnorynkową. Najważniejsze prawa to popyt i podaż. Prawa rynku są dobre i nie powinno się ich modyfikować. Państwo nie powinno ingerować w kwestiach ekonomicznych, rynkowych, gospodarczych.

- polityczna - jest to partycypacja bądź reprezentacja. Partycypacja to udział w rządach, reprezentacja to pośrednie rządy. Jeśli człowiek nie chce osobiście brać udziału w rządach, może wybrać sobie reprezentanta.

- osobista - najważniejsza na początku była nietykalność osobista, później prawo głoszenia poglądów, wolność słowa, druku, zgromadzeń.

4. równość - równość społeczna jest niemoralna. Locke rozumuje, że skoro człowiek pracuje i zarabia to czemu musi się dzielić z innymi, z którymi nie chce. Ludzie, którzy dostają pomoc społeczną, ulegają demoralizacji, nie mają motywacji. Dozwolona jest równość szans oraz równość wobec prawa, która jest równą ochroną różnych praw.

5. własność - człowiek jedyne oparcie ma w pieniądzu, liberałowie łączą wolność i własność - jeśli człowiekowi odbiera się własność, to odbiera się także wolność

6. ograniczenie funkcji państwa - państwo powinno pilnować porządku, zapewnić bezpieczeństwo. Państwo powinno być tanie; jeśli państwo ogranicza prawo jednostki i przekracza swe konstruktywne uprawnienia to trzeba je obalić i stworzyć nowe.

7. ograniczenie władzy aparatu państwowego - uważa się, iż jeśli ktoś dojdzie do władzy to ona go zdemoralizuje. Liberałowie wymyślili zabezpieczenie - stworzenie 3 odrębnych władz. Każda ma spoczywać w innych rękach. Ustawodawcza - niższa izba kontrolowana przez wyższą; wykonawcza - rząd kontrolowany z prezydentem; sądownicza - wieloinstancyjność. Liberałowie wprowadzili również kadencyjność, władzę czasową przez jakiś okres czasu. Drugi pomysł to zakres reelekcji.

10. Jean Jaques Rousseau

Rousseau był przedstawicielem demokracji (nie był liberałem!!), jednak nie wierzył w ustrój demokratyczny, a był jedynie zwolennikiem demokracji jako idei. Za prekursora uważają go ekolodzy. Pierwszy zwrócił uwagę na środowisko i jego ochronę

Rousseau pisze w 1750roku esej będący potępieniem obyczajów i nawołuje do powrotu do stanu naturalnego. W stanie naturalnym człowiek jest szczęśliwy i dobry, a także samotny. Człowiek dlatego jest szczęśliwy, bo jest samotny. Kontakt z innym człowiekiem jest niepewny, może być niebezpieczny. W momencie, gdy człowiek decyduje się opuścić stan natury zaczyna się staczać, wpada w szpony cywilizacji.

W swoim dziele „O pochodzeniu nierówności między ludźmi” Rousseau pisze, jak wygląda droga człowieka po tej równi pochyłej. Zaczyna się od tego, że człowiek łączy się z innymi ludźmi i pojawiają się uczucia. Wg Rousseau zło i dobro mają jedną przyczynę - każde uczucie jest zarówno dobre i złe. We wspólnocie, która powstaje rodzi się własność, ujawnia się, że każdy jest indywidualnością; sprytniejsi gromadzą więcej dóbr - ludzkość zaczyna dzielić się na biednych i bogatych. Ludzie zdają sobie sprawę, iż należy znaleźć rozwiązanie, dlatego też zawierają pakt zrzeszenia, który jednak jest manipulacją ludzi bogatych. Powstaje społeczność polityczna - ale nie ma władzy. Drugi pakt to akt poddania - dzieli ludzi na tych, którzy mają władzę i na tych, którzy jej nie mają. Trzeci pakt to absolutna degeneracja - ale można wprowadzić ustrój, który ją złagodzi: wg niego najlepszym wyjściem to rządy arystokracji intelektu - ludzie, którzy dzięki swojej mądrości mogą być ponad innymi.

„Umowa Społeczna” - Rousseau usiłuje pogodzić wolność z równością; wszyscy pozostają równi, bo dając innym swoją wolność otrzymują od innych ich wolność. Jest to wolność naturalna, zamieniana w wolność cywilizowaną. Dzięki umowie jednocześnie powstaje społeczeństwo i państwo. Powstaje suweren, którym jest lud. Istotą tej suwerenności jest jej niezbywalność, niepodzielność. Wg Rousseau rząd sprawuje funkcję władzy. Prawodawcą jest cały lud. Każdy ma własną wolę, wszyscy są równi; mniejszość nie musi ustępować większości.

Rousseau wprowadza „wielkiego ustawodawcę” - czysty rozum, pozbawiony namiętności, jednak musi on działać zgodnie z prawem. Jest on również przeciwnikiem tzw. ogniw pośrednich - partii, stowarzyszeń, kół, które by ich dzieliły.

Powinny być duże podatki - od luksusu, ograniczenia dziedziczenia.

11. Karol Monteskiusz

Pochodzi ze szkoły liberałów, różni się od Locke tym, że jest myślicielem kompromisu. Jego największe dzieło - „O duchu praw” daje dowód, że historia jest czymś ważnym. Twierdzi, że prawo nie może być uniwersalne. Ustroje powinny być umiarkowane, średnie.

Podział władzy - 3 władze, żadna nie jest dominująca, nie ma połączalności; ale istnieje kolaboracja - władze wzajemnie się kontrolują.

Podział ustrojów:

- republika (arystokratyczna, demokratyczna)

- monarchia

- despocja

Każdy z tych ustrojów ma naturę (to, co stworzyło dany ustrój) i zasadę (to, co temu ustrojowi pozwala działać).

W republice natura to suwerenny lud; zasada: w arystokracji - umiarkowanie, a w republice - równość.

W monarchii natura to rządy zgodne z prawem, a zasada to honor.

W despocji natura to arbitralna rola jednostki, a zasada to strach.

12. Konserwatyzm

Powstał jako odpowiedź na Rewolucję Francuską; jako zaprzeczenie haseł oświecenia.

1. Konserwatyści atakowali liberalny indywidualizm. Najważniejsza jest wspólnota. Uważali oni, że człowiek zawsze żył we wspólnocie, zawsze było społeczeństwo. To społeczeństwo było hierarchiczne i zawsze była władza.

2. Człowiek ma takie prawa, jakie dała mu wspólnota. W momencie, gdy naruszone zostaną prawa człowieka, to cała wspólnota się o te prawa upomni. Człowiek oprócz praw, ma również wobec wspólnoty zobowiązania.

3. Wg konserwatystów nawet najmądrzejszy człowiek nie jest w stanie zrozumieć całego świata.

Konserwatyści	Liberałowie
1.trwanie	1.postęp
2.Lepsze to, co naturalne, choć niedoskonałe	2. Doskonałe dzieło to człowiek
3. Poparcie dla tego, co jest wieczne i konieczne	3. Lepsze to, co zmienne i tymczasowe
4. Wartości absolutne	4. Relatywizm
5. Autorytet	5. Wola większości - poszczególnych jednostek
6. Człowiek ma obowiązki jako członek wspólnoty	6. Uprawnienia - człowiek ma prawo
7. Legitymizm władzy	7. Suwerenność ludu
8. Tradycja	8. Doświadczenie
9. Wspólnota	9. Indywidualizm
10. Hierarchia	10. Równość szans wobec prawa
11. Wiara	12. Rozum

1

---