MICHELANGELO ANTONIONI
Ur. 29.09.1912 w Ferrarze.
1912:
(1) rządy faszystów (1922 - 1943),(2) rządy chadecji (1948 - 1953, cenzura: 1959), dominacja neorealizmu,(3) dominacja kina gatunków.
Ferrara:
(1) Byłem mieszkańcem Ferrary, miasta słynącego z kultu dla rzeczy pięknych, kultu pięknych kobiet, Mieszkańcy Ferrary najwyraźniej nie mają problemów ze zrozumieniem relacji, która trwała przez lata, choć nie istniała,
(3) obecna w filmach.
„Kobiecy krąg”:
(1) trzy ciotki,ok dwudziestu kuzynek, żona (Letizia Balboni) i jej (4) cztery siostry.
Studia:
(1) architektura,(2) nauki ekonomiczne i handlowe,(3) wykłady z literatury klasycznej.Zainteresowanie kinem:
(1) artykuły w prasie lokalnej („Corriere Padano”),(2) filmy kręcone na taśmie 16 mm - m. in. o pensjonariuszach zakładu psychiatrycznego.
WYJAZD DO RZYMU
1939 - wyjazd do Rzymu, rozpoczęcie współpracy z „Cinema”:
(1) pod nadzorem faszystowskim, ale także miejsce formowania nowych poglądów na temat estetyki kina.
Trzymiesięczny kurs reżyserii w Centro Sperimentale (1939), zakończony etiudą:
(1) rozmowa dwóch kobiet, z których jedna przyszła szantażować drugą,
(2) dwa długie panoramiczne ujęcia - nieznacznie połączone - z jedną aktorką.
Współpraca przy realizacji filmów:
(1) Pilot powraca (Un pilota ritorna, 1942), reż. Roberto Rossellini,
(2) Dwóch Foscarich (I due Foscari, 1942), reż. Enrico Fulchignoni,
(3) Wieczorni goście (Les visiteurs du soir, 1942), reż. Marcel Carné,
(4) Tragiczny pościg (Caccia tragica, 1947), reż. Giuseppe De Santis,
(5) Biały szejk (Lo sceicco bianco, 1952), reż. Federico Fellini.
Tłumaczenia literatury francuskiej, m. in.:François Chateaubrianda,Alberta Camus, André Gide'a.
Powinowactwa filozoficzne:
(1) egzystencjalizm,
(2) fenomenologia,
(3) marksizm.
FILMY DOKUMENTALNE
1943 - pierwszy film (dokumentalny): Ludzie znad Padu - ten, jak i następne, w duchu neorealistycznym, ze względu na:
(1) temat, poetykę.
Filmy dokumentalne (1943 - 1950):
(1) Ludzie znad Padu (Gente del Po, 1947),
(2) Czyściciele ulic (Zamiatacze ulic, Zakład oczyszczania miasta) (NU - Nettezza Urbana, 1948),
(3) Miłosne kłamstwa (Miłosne kłamstwo) (L'amorosa menzogna, 1949),
(4) Przesąd (Superstizione, 1949),
(5) Siedem nitek, jedno ubranie (Sette canne un vestito, 1949),
(6) Willa straszydeł (La villa dei mostri, 1950),
(7) Kolejka linowa na Falorię (La funivia del Faloria, 1950).
FILMY FABULARNE
1950 - 1955 - pierwsze fabuły - nie zapowiadają późniejszego (charakterystycznego) stylu - ale:
(1) pojawiają się w nich charakterystyczne dla niego elementy, daje się poznać jako nowa osobowość włoskiego kina.
Neorealizm uważał za:
(1) rodzaj poetyki - bez poczucia misji, stąd sytuował się na obrzeżach tego ruchu.
„KRONIKA PEWNEJ MIŁOŚCI”
Kronika pewnej miłości (Cronaca di un amore, 1950):
Zdjęcia: Enzo Serafin.muzyka: Giovanni Fusco. Wykonawcy: Lucia Bosé (Paola Molon Fontana),Massimo Girotti (Guido),Ferdinando Sarmi (Enrico Fontana),Gino Rossi (Carloni) Franco Fabrizi.
Fabuła:
Paola (...), żona bogatego przemysłowca, i Guido (...) są kochankami. Ich romans zaczął się jeszcze przed ślubem Paoli, ale rozłączyła ich wtedy przypadkowa śmierć narzeczonej Guida, której zabójstwo zresztą planowali. Teraz z kolei planują śmierć męża Paoli. Gdy ginie on w wypadku samochodowym, rozstają się ponownie.
Cechy:
(1) „detective story”, neorealizm wewnętrzny”, niedookreślone: motywacje bohaterów, przebieg zdarzeń, historia z wyższych sfer, brak retrospekcji, „plan-sekwencja”.
„ZWYCIĘŻENI”
Zwyciężeni (I vinti, 1952):
Zdjęcia: Enzo Serafin.Muzyka: Giovanni Fusco.
Fabuła:
(1) Rzym: (...) młody inteligent wiążę się z bandą przemytników i zostaje zastrzelony przez policję w czasie pościgu
(2) Londyn: (...) młody pisarz zabija prostytutkę, żeby zwrócić na siebie uwagę mediów
(3) Paryż: (...) uczniowie liceum dla dzieci z dobrych domów z nieznanych przyczyn mordują swego kolegę (...)
Cechy:
(1) brak wyjaśnionej motywacji bohaterów,(2) zestawiony z dosłownym tytułem.
„DAMA BEZ KAMELII”
Dama bez kamelii (La signora senza camelie, 1953):
Zdjęcia: Enzo Serafin. Muzyka: Giovanni Fusco.
Wykonawcy:(1) Lucia Bosé (Clara Manni),(2) Andrea Checchi (Gianni Franchi),(3) Ivan Desny (Nardo Rusconi).
Fabuła:
Clara Manii, (...) była ekspedientką, która pragnęła zostać sławną aktorką. Po sukcesie komercyjnego melodramatu, w którym zagrała swoją pierwszą rolę, została żoną producenta i wystąpiła w zrealizowanym przez niego filmie o Joannie d'Arc. Porażka dramatu historycznego na weneckim festiwalu ostatecznie przypieczętowała postępujący rozkład małżeństwa. Gianni próbował popełnić samobójstwo, a Clara nawiązała romans z dyplomatą i nigdy nie udało jej się spełnić swoich marzeń. Została aktorką grającą w podrzędnych obrazach ekranowych
Cechy:
(1) „kino na opak”:(a) nierozpoznawalność świata,(b) niemożność zrozumienia innych,(2) środowisko filmowców.
„PRÓBA SAMOBÓJSTWA”
Próba samobójstwa (Tentato suicido, epizod filmu nowelowego Miłość w mieście, L'amore in città, 1953):
Zdjęcia: Gianni Di Venanzo.Scenariusz: (m. in.) Cesare Zavattini.
Fabuła:
[Antonioni] zgromadził materiały dokumentacyjne o kobietach, które próbowały popełnić samobójstwo i zachęcał je, aby przed kamerą dokładnie odtwarzały swoje gesty i zachowania
Cechy:
(1) skrajna forma poetyki neorealistycznej, 2) obnażenie jej fałszywych założeń.
„PRZYJACIÓŁKI”
Cenzura:
(1) odrzucenie ok. dwudziestu scenariuszy,
(2) członkostwo w Circolo romano (Klubie rzymskim),
Przyjaciółki (Le amiche, 1955, Srebrny Lew w Wenecji):
Scenariusz: oparty na powieści Cesare Pavesego Tra Donne Sole [Trzy samotne kobiety]. Zdjęcia: Giovanni di Venanzo.
Muzyka: Giovanni Fusco.Wykonawcy: (1) Eleonora Rosii Drago (Clelia),(2) Yvonne Fourneaux (Momina),
(3) Madeleine Fischer (Rosetta),(4) Valentina Cortese (Nene; Srebrna Taśma),(5) Gabrielle Ferzetti (Lorenzo).
Fabuła:
Clelia przybywa do rodzinnego Turynu, aby założyć tutaj filię rzymskiego domu mody, w którym pracuje. W hotelu w którym zatrzymała się, jest świadkiem wykrycia próby samobójstwa Rosetty - panny z bogatego turyńskiego domu. Clelia, wkrótce zostaje wciągnięta w krąg znajomych niedoszłej samobójczyni (...)
Cechy:
(1) odejście od pierwowzoru literackiego: (a) rezygnacja z monologu wewnętrznego, (b) nadanie czynom sentymentalnej motywacji, (2) uczuciowa gra aktorska, (3) dominacja dialogu,(4) sprawna realizacja,(5) świat kobiet.
„KRZYK”
Krzyk (Il grido, 1957):
Zdjęcia: Giovanni di Venanzo.Muzyka: Giovanni Fusco. Wykonawcy:(1) Steve Cochran (Aldo),(2) Alida Valli (Irma),
(3) Betsy Blair (Elvia),(4) Dorian Grey (Virginia).
Fabuła:
Aldo był robotnikiem (...) chcąc otrząsnąć się z szoku po nagłym odejściu od niego ukochanej kobiety, wędrował razem z córeczką po Nizinie Padańskiej (...). Przelotne kontakty z innymi kobietami i przypadkowo napotykanymi ludźmi coraz bardziej go unieszczęśliwiały. Pod wpływem poczucia bezsensu swojego życia pogrążał się w apatii. Na oczach byłej kochanki spadł z ze szczytu pieca wapiennego w fabryce, w której niedawno pracował
Cechy:
(1) „cinema della crisi” („kino okresu załamania”; zmiany polityczne):(a) proletariacki bohater,(b) szara rzeczywistość,
(d) brak nadziei,(e) inne filmy:(I) Białe noce (Le notti bianche, 1957),(II) Noce Cabirii (Le notti di Cabiria),
(2) artystyczny wyznacznik przyszłości:(a) niedookreślone przeżycia,(b) atrofia uczuć i (c) alienacja,(d) niejasne zakończenie, (e) motyw poszukiwań,(f) cisza,(3) oblicze:(a) dojrzałe,(b) uformowane,(c) artysty,
„TRYPTYK ARCYDZIEŁ”
Przygoda (L'avventura, 1960, Nagroda Specjalna Jury i FIPRESCI w Cannes):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.). Muzyka: Giovanni Fusco.Wykonawcy:(1) Gabrielle Ferzetti (Sandro),(2) Monica Vitti (Klaudia),(3) Lea Massari (Anna).
Fragmenty:
1960 L'avventura (Przygoda) (1).avi (7.15).
Fabuła:
„Giallo alla rovescia” („kryminał na opak”):
Noc (La notte, 1960, Złoty Niedźwiedź w Berlinie): Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.).Zdjęcia: Giovanni di Venanzo.
Wykonawcy:
(1) Jeanne Moreau (Lidia Pontano),(2) Marcello Mastroianni (Giovanni Pontano),(3) Monica Vitti (Valentina),
(4) Vincenzo Corbella (Gheradini).
Fabuła:
Para małżeńska - Lidia i Giovanni odwiedzają w klinice śmiertelnie chorego przyjaciela. Później udają się na cocktail wydany przez wydawnictwo z okazji ukazania się książki Giovanniego. Lidia wymyka się stamtąd na samotną wędrówkę po przedmieściu, na którym mieszkała niegdyś z Giovannim. Pod wieczór telefonicznie wzywa Giovanniego, który odwozi ją do domu. Noc upływa im na przyjęciu u przemysłowca Gheradiniego (...)
Zaćmienie (L'eclisse, 1962, Nagroda Specjalna Jury w Cannes):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.).Zdjęcia: Giovanni di Venanzo.Muzyka: Giovanni Fusco.Wykonawcy:(1) Monica Vitti (Vittoria),(2) Alain Delon (Piero).
Fabuła:
Vittoria poznała na giełdzie młodego maklera, który stał się jej kochankiem, ale po dwóch wspólnie spędzonych nocach bohaterowie nie przyszli na umówione spotkanie
Naruszenie wyznaczników realizmu filmowego:(1) fabularnych,(2) narracyjnych,(3) psychologicznych.
KONCEPCJA
Koncepcja:
(1) rezygnacja z próby (a) penetrowania i (b) wyjaśniania rzeczywistości za pomocą kamery,(2) skupienie się na tym, co jest możliwe do pokazania: zewnętrzny obraz (a) rzeczy i (b) zdarzeń,(3) wizerunek świata:(a) niejednoznaczny charakter,
(b) pozbawiony jawnego komentarza,(c) uwolniony od prostej subiektywności.
Metoda opisu:
(1) długie ujęcia,(2) ogólne plany,(3) zminimalizowana rola montażu,(4) uwolnienie kamery od funkcji:(a) narracyjnej,(c) poznawczej.
Kamera:
(1) nie towarzyszy bohaterom,(2) często rejestruje na pozór przypadkowe fragmenty rzeczywistości.
(Widz zostaje pozbawiony przywileju pełnej wiedzy o świecie przedstawionym.)
Widzenie rzeczywistości ≠ rozumienie rzeczywistości-> stąd obraz fotograficzny:(1) jest czystą wizualnością,
(2) stanowi zagadkę,(3) jest źródłem zniknięcia (a) celowości i (b) sensowności filmowego wizerunku świata.
Ocena kondycji współczesnego człowieka:(1) jego samotność,(2) nieumiejętność nawiązywania więzi emocjonalnych.
Postacie przestają być podporządkowane regułom dramaturgii - rezygnuje - podobnie jak w obrazie rzeczywistości - z:
(1) wyjaśniania,(2) komentowania ich obecności na ekranie.((a) Człowiek i (b) świat istnieją jedynie w postaci zewnętrznej.)
Pokazuje przyczyny (1) osamotnienia i (2) dramatu współczesnego człowieka:(a) utratę poczucia celowości istnienia,
(b) osierocenie duchowe,(c) alienację,(Bez psychologizowania.)
POSTACI
Bohater przestaje być jednoznaczny - zostaje pozbawiony więzy z otaczającym go światem.
Aktorstwo ograniczone do:(1) prostych gestów,(2) pozornie nieistotnych zachowań,(3) banalnych działań,(4) sugestii:(a) drobnych,(c) mimowolnych.(Pokazane zostaje tylko zewnętrzne zachowania postaci.)
Aktorzy:
(1) są kręceni po zakończeniu sceny,(2) nie znają motywacji bohaterów.(Aktor jest koniem trojańskim wpuszczonym do twierdzy reżysera)
Rezygnacja z emocjonalnej więzi między (1) postacią a (2) widzem:(a) nie wyjaśnia postaci,(b) ani motywów ich postępowania.(Interpretacja pozostaje widzowi.)
Zaakcentowane postaci kobiet:(1) od Damy bez kamelii (Signora senza camelie, 1953),(2) przez tetralogię (kreacje Monici Vitti),(3) Czerwoną pustynię (Il Deserto rosso, 1964),(4) po Identyfikacje kobiety (Identificazione di una donna, 1982).
Kobiety:(1) subtelne medium,(2) pozwalające wyrazić przekonania o:(a) egzystencjalnej chorobie współczesności,(b) wyobcowaniu człowieka,(c) jego kalectwie uczuciowym.
TEMATY: (1) zagubienie człowieka w uprzemysłowionym świecie,(2) próba odnalezienia własnej tożsamości poza nim.
Typowy pejzaż miejski - surowa bezduszność architektury:(1) betonowe osiedla,(2) autostrady.Próba dialogu z nową, rodzącą się kulturą kontestacji:(1) Powiększenie (Blowup, 1966),(2) Zabriskie Point (1970).
„CZERWONA PUSTYNIA”
Czerwona pustynia (Deserto rosso, 1964, Złoty Lew w Wenecji):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.).Zdjęcia: Carlo di Palma.Muzyka: Giovanni Fusco (m. in.).Wykonawcy:(1) Monica Vitti (Giuliana),(2) Richard Harris (Corrado).
Fabuła:
Giulianę nękają stany lękowe - pozostałość po szoku spowodowanym wypadkiem samochodowym. Oschłość męża i przeżycia związane z chorobą symulowaną przez dziecko zaostrzają kryzys nerwowy Giuliany. Zainteresowanie, ze strony Corrado, kolegi męża, budzi jej nadzieję na znalezienie zrozumienia i prawdziwego uczucia. Zamiast tego Giuliana przeżywa jedynie z Corrado przelotny kontakt fizyczny
Cechy:(1) wykorzystanie koloru,(2) charakter:(a) wyrażony wprost,(b) symboliczny,(3) subiektywne wizje.
„ZDJĘCIA PRÓBNE”
Zdjęcia próbne (Il provino/ Prefazione, epizod filmu nowelowego Trzy twarze, I tre volti, 1965):
Zdjęcia: Carlo di Palma.Wykonawcy:(1) Soraya,(2) Dino De Laurentiis,(3) Alfredo De Laurentis.
Fabuła:
(...) Proces inscenizacji dokonującej się na planie filmowym, z udziałem m. in. słynnych producentów włoskich Dina i Alfreda De Laurentiis i lansowanego przez nich wówczas aktora
„POWIĘKSZENIE”
Powiększenie (Blow Up, 1966, Złota Palma w Cannes):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.), oparty na noweli Julio Cortázara Final del juego [Babie lato].Zdjęcia: Carlo di Palma.
Wykonawcy:(1) David Hemmings (Thomas),(2) Vanessa Redgrave (Nieznajoma),(3) Veruschka von Lehndorff (modelka),(4) The Yardbirds (zespół muzyczny):(a) Jeff Beck,(b) Jimmy Page (m. in.).
Cechy:(1) „kryminał na opak”,(2) kryzys poznania na poziomie:(a) diegezy (zagadka kryminalna),(b) filmu (koniec „realismo obiettivo”, „realizmu obiektywnego”),(4) motyw (a) labiryntu i (b) flâneura ( „spacerowicza”).
„ZABRISKIE POINT”
Zabriskie Point (1970):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.).Zdjęcia: Alfio Contini.Muzyka: Pink Floyd (m. in.).Wykonawcy:(1) Mark Frechette (Mark),(2) Daria Halprin (Daria),(3) zespół The Open Theater Josepha Chaikina (kochankowie w Dolinie Śmierci),(4) Harrison Ford (pracownik lotniska).
Cechy:(1) „film o Ameryce”,(2) „kino na opak” na opak,(3) subiektywne obrazowanie:(a) sekwencja miłosna (orgia na pustyni,(b) sekwencja eksplozji („un'orgia di esplosioni”),(4) krytyczny odbiór przez (a) krytykę i (b) publiczność.
„CHINY”
Chiny (Chung Kuo, 1972):
scenariusz:(1) Michelangelo Antonioni,(2) Andrea Barbato.Zdjęcia: Luciano Tovoli.
Cechy:(1) brak interpretacji,(2) wieloznaczność.
„ZAWÓD: REPORTER”
Zawód: reporter (The Passanger, 1975):
Zdjęcia: Luciano Tovoli.Wykonawcy:(1) Jack Nicholson (David Locke),(2) Maria Schneider (dziewczyna),(3) Chuck Mulvehill (Robertson).
Cechy:(1) kryzys tożsamości (egzystencjalna sytuacja graniczna),(2) kryzys sztuki realistycznej (modernistycznej).
Tajemnica Oberwaldu (Il mistero di Oberwald, 1980):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.), na podstawie dramatu Jeana Cocteau L'Aigle à deux têtes [Dwugłowy orzeł].
Zdjęcia:(1) Luciano Tovoli,(2) Franco De Leonardis,(3) Francesco Grandoni.Wykonawcy:(1) Monica Vitti (królowa),(2) Franco Branciaroli (Sebastian).
„IDENTYFIKACJA KOBIETY”
Identyfikacja kobiety (Identificazione di una donna, 1982):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.).Zdjęcia: Carlo di Palma.
Fabuła:
Jego bohaterem był reżyser filmowy, który zamierzał nakręcić utwór ekranowy o „uczuciu, które ma kobiece kształt”, mając nadzieję, że przy tej okazji rozwiąże własne problemy uczuciowe
Cechy:(1) kryzys kobiecości,(2) gra konwencji:(a) kryminał,(a) soft-erotica,(c) melodramat,(d) autobiografizm,(e) science-fiction.
„PO TAMTEJ STRONIE CHMUR”
Po tamtej stronie chmur (Par-delà les nuages, 1995):
Współreżyseria: Wim Wenders.Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.), na podstawie książki Michelangelo Antonioniego Quel bowling sul Tevere [Partia kręgli nad Tybrem].Zdjęcia: Alfio Contini (m. in.).Muzyka:(1) U2,(2) Van Morrison (m. in.).
Wykonawcy:(1) John Malkovich (reżyser),(2) Jeanne Moreau (przyjaciółka),(3) Marcello Mastroianni (mężczyzna),
Fabuła:
Cztery ekranowe opowieści o miłości niemożliwej (...). Bohaterem jest reżyser, który zbiera materiał do swojego filmu i otwarcie mówi, czym jest kino, przypominając, że „prawdziwy obraz rzeczywistości jest absolutnie tajemniczy i nikt go nie zobaczy”.
„NIEBEZPIECZNA KOLEJ RZECZY”
Niebezpieczna kolej rzeczy (Il filo pericoloso delle cose, epizod filmu nowelowego Eros, 2004):
Scenariusz: Tonino Guerra (m. in.), na podstawie książki Michelangelo Antonioniego Quel bowling sul Tevere [Partia kręgli nad Tybrem].Muzyka: Caetano Veloso.
Zm. 30.07.2007, w Ferrarze.
Tamże, s. 51.
6