Wczesna twórczość Michelangela

Antonioniego

1. Początki twórcy

Antonioni rozpoczyna swą działalność jako krytyk „Corriere Padano” - gazety w

rodzinnej Ferrarze, potem Rzym i ekipa „Cinema”. Współpracował jako scenarzysta m.in. z
Rosselinim (Pilot powraca) oraz Fellinim (Biały szejk), pracował także przy Wieczornych
Gościach Carne- krótko mówiąc, głównie sfera neorealistów, choć…

2. Neorealizm u Antonioniego

Nazywanie Antonioniego neorealistą zawsze było kwestią sporną. Guido Aristarco

(włoski krytyk) widzi twórczość Michelangela jako „przedłużenie neorealizmu” – głównie
dotyczy to sfery psychicznej bohaterów, która była głównym tematem jego początkowych
filmów (stąd kolejny termin – „neorealizm wewnętrzny”). Antonioni tworzy już okresie
schyłkowym dla neorealizmu. Od początku miał sprecyzowany pogląd sztuki filmowej – ma
być (za Camus) ona objawem buntu twórcy wobec rzeczywistości. Oddając głos naszej Alma
Mater et Rex Omnia et Gloria in excelsis Deo – Alicji Helman:

(…)dodajmy, że w wypadku tego twórcy był to przede wszystkim bunt przeciw zastanym
regułom, konwencjom, sposobom opowiadania, obrazowania i montowania. W sztuce
filmowej Antonioni był wielkim nowatorem i to od samego początku(…).

3. Pierwsze dzieła

a) Dokument

•

Ludzie znad Padu (1943) – zachowany tylko we fragmentach. Opowiada o życiu
rybaków zamieszkujących dolinę Padu. Dzieło odsłania szarą prawdę o życiu
rybaków i ich pospolitej nędzy.

•

Zakład oczyszczania miasta (1948) – jedenasto minutowy film przedstawiający
niepowiązane ze sobą mikrozdarzenia, katalog powszednich obowiązków
włoskich robotników pracujących na ulicach powojennego Rzymu. Narracja
słowna filmu została ograniczona do minimum i częściowo zastąpiona jazzowym
podkładem muzycznym. Poszczególne sekwencje - neorealistyczne pod
względem stylu - cechują charakterystyczne, powtarzane wielokrotnie w
późniejszej fabularnej twórczości Michelangela Antonioniego rozwiązania, takie
jak: spowolnione ruchy kamery, potraktowanie miejskiego pejzażu jako metafory
wyobcowania, mitologizacja przedmiotów, ukazanie architektury przyrody.

b) fabuła

•

Kronika pewnej miłości (1950),
Mediolan

–

konwencja

detektywistyczna

(i

brzmi

-

wybaczcie - nieco jak romansowa
chała) – zawodowy detektyw
(Carloni) ma za zadanie odkryć
przeszłość

(na

zlecenie

jej

zazdrosnego męża) niejakiej Paoli.
Jednocześnie w mieście pojawia się
jej były kochanek – Guido, z którym
kryją mroczny sekret. Paola ponownie nawiązuje z Guido romans, ponieważ boi
się, że ten ujawni ich sekret (byli może tylko świadkami, może jakoś
niebezpośrednio przyczynili się kiedyś do śmierci ówczesnej narzeczonej Guido –
wpadła do szybu windy w ich obecności). No i „teraz” się zaczyna, cytuję, bo
streszcza się siermiężnie:

Teraz, po ośmiu latach, przeszkodą jest z kolei mąż Pauli. Kochankowie planują
zabójstwo Enrica [męża Paoli – I.G], ale gdy pułapka jest już przygotowana, do gry
nieoczekiwanie wkracza przypadek. Enrico ginie w wypadku samochodowym.
Wiedział o zdradzie żony, może zatem było to samobójstwo? Gdy w domu Pauli
pojawia się policja, to choć kochankom nic nie grozi, strach o własną skórę i
wzajemne oskarżenia prowadzą do ponownego rozstania.

o

Schematyczne śledztwo jest tylko pretekstem do obrazowania stanu
psychicznego bohaterów (zabieg charakterystyczny dla późniejszej
twórczości Antonioniego, patrz Przygoda lub Powiększenie)

•

Zwyciężeni (1953) – trzy historie (nowela francuska, włoska i angielska), punkty
wyjścia inspirowane autentycznymi wydarzeniami: 1)zamordowanie jednego z
ucznia przez kolegów szkolnych w lesie pod Paryżem, 2) śmierć młodego
zwolennika faszyzmu, jego ciało znalezione w Tybrze, 3)zamordowanie starej
prostytutki przez dziewiętnastolatka. Bohaterowie popełniają zbrodnie głównie
ze względów rabunkowych, ale też by uciec od szkoły i obowiązków (normalka).
Film cenzura włoska tnie, francuska natomiast wyrzuca z dystrybucji.

•

Dama bez kamelii (1953) – Antonioni
angażuje do głównej roli Lucię Bose (miss
Włoch, aktorka, karierę przerywa i
poślubia

znanego

torreadora).

Autotematyzm – w filmie bohaterka -
Clara (wcześniej zwykła sklepikarka – tak
jak Bose) zostaje odkryta przez
producenta filmowego. Kręci z nią film,

który odnosi ogromny sukces. Zazdrosny Franchi (producent) poślubia świeżo
upieczoną aktorkę. Postanawia następnie obsadzić ją w roli Joanny d’Arc – Clara i
film ponoszą fiasko, Franchi chce popełnić samobójstwo, Clara ucieka w objęcia
innego, ale bez spełnienia. Żadne z upokorzeń nie jest jej oszczędzone. Wątki –
oh really! – melodramatyczne, ale jak zawsze – rys autorski (psychologizacja i
wewnętrzny rozpad).

•

Przyjaciółki (1955) – na podstawie powieści Pavasego Tre donne sole, Antonioni
odbiega jednak od pierwowzoru. Fabuła:

Główna bohaterka Przyjaciółek, Clelia (Eleonora Rossi Drago), jest wśród nich kimś
wyjątkowym. Pochodzi w nizin społecznych, własną pracą i siłą charakteru osiągnęła
pozycję i materialny dobrobyt. Jej sytuacji nie determinuje relacja mężczyzną,
pozostaje niezależna i w swoich wyborach nastawiona przede wszystkim na
samorealizację. Przyjeżdża do swego rodzinnego miasta Turynu, by założyć filię
rzymskiego domu mody, z którym od lat jest związana. Z wielką energią i dużym
nakładem pracy kieruje przygotowaniami i zawiera liczne znajomości, trafiając
przypadkiem w środowisko młodych zamożnych kobiet.
Otóż w hotelu, gdzie zamieszkała, była świadkiem samobójczej próby Rosetty −
panny z dobrego domu. Poznaje jej przyjaciółkę Mominę, zamożną rozwódkę, która
nie stroni od przygód i otwarcie demonstruje cyniczny stosunek do rzeczywistości. Do
tego kręgu należy też utalentowana plastyczka Nene i jej znacznie mniej zdolny mąż
Lorenzo, a także dziecinna, indyferentna Marcella. Gdy Clelia musi wybrać między
miłością a karierą, nie waha się ani chwili i wraca do swojej dawnej pracy w Rzymie.

•

Krzyk (1957) – historia rozpadającego się związku Aldo i Irmy oraz późniejszej tułaczki
Aldo oraz jego córki Rosiny po terenach Padu. Aldo – robotnik rafinerii, nie może
pogodzić się ze zdradą Irmy (byli wieloletnią, lecz nie ukoronowaną małżeństwem parą),
jego podróż jest próbą ucieczki od obrazu wieloletniej towarzyszki. Wiąże się przelotnie z
kilkoma kobietami, ale z żadną nie próbuje ułożyć sobie życia. Zdaje sobie sprawę, że w
jego życiu bez perspektyw i celu nie ma miejsca dla dziecka, odsyła zatem córkę do Irmy.
W końcu wraca w rodzinne strony. Odszukuje nowy dom Irmy, widzi ją z niemowlęciem
na ręku, zauważa też, że Rosina jest doskonale zintegrowana z nową rodziną. Wchodzi na
wieżę rafinerii i na oczach Irmy skacze, zabijając się na miejscu (a Irma na końcu
wrzeszczy no i mamy tytułowy „krzyk”). Kilka cytatów z różnych źródeł:



„Film ten jest pierwszą radykalną próbą odejścia od tradycyjnych konwencji
fabularnych i narracyjnych”



„(…)Antonioni pokazując nam bohatera w momencie
najistotniejszym dla jego życia wewnętrznego nie
uzbraja nas wcześniej w żadną o nim wiedzę”

 „Jednak wszystko, co spotyka [Aldo] na swojej

drodze, każe mu tylko coraz dotkliwiej odczuwać
absurdalność własnej egzystencji, aż do granic
wytrzymałości”

 „Antonioni przede wszystkim rezygnuje z wszelkich

chwytów subiektywizujących obraz przedstawianej

rzeczywistości(…) Antonioni pozbawia nas jakiegokolwiek klucza do świata doznań
bohatera”



„Zaakcentowanie różnych potrzeb, zaznaczone w postawach kobiety i mężczyzny,
stwarza poczucie dystansu,

które jest jedną z podstawowych przyczyn niemożności

znalezienia poziomu wzajemnego porozumienia”



„Większe znaczenie ma dla niego [Antonioniego] bezruch niż akcja, milczenie niż
słowo, chaos niż linearnie nakreślony ciąg wydarzeń”

 (…)w oczach Antonioniego

rzeczywistość wydaje się absurdalna, to znaczy

wypełniona rzeczami, które nie są z sobą złączone więzami podlegającymi racjonalnej
ocenie. Z tego właśnie powodu kontemplacja ściany będzie miała dla niego większe
znaczenie niż dobrze skonstruowana akcja”



„Aldo co najwyżej uczestniczy w wydarzeniach, poddaje się ich biegowi, nie
podejmując nawet próby zajęcia wobec nich postawy aktywnego podmiotu”

o

Zasadniczo najbardziej dojrzałe dzieło Antonioniego z okresu jego wczesnej
twórczości, wystudiowane kadry, malarskość, oddanie nastroju bohatera i
egzystencjalny sznyt.

Krzyk (1957)