HISTORIA SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ I BIZANTYJSKIEJ, WYKŁAD, 16.02.2010r.

SZTUKA BIZANTYJSKA – ARCHITEKTURA

Architektura, patrząc ca całość sztuki, nie wydaje się być jej najwspanialszym wykwitem. Często dzieła architektury ze wszystkich okresów mogą kogoś, kto nie zna skali takiej budowli zwyczajnie rozczarować. Okazuje się, że kościół jest niewielkich rozmiarów, jest niski, „przycupnięty”. To, co jest najciekawsze w tych budowlach to mozaiki i malowidła. Badacze od początku badań nad sztuką bizantyjską podkreślają dwie najbardziej podstawowe sprawy : po pierwsze fakt, że budowla kościelna w Bizancjum ma głównie charakter funkcjonalny. Drugi rys charakterystyczny to, według badaczy, fakt, że sprawia ona wrażenie, że jest konstrukcją, która służy do tego, by zostać wypełniona malarstwem i mozaikami. Sama architektura nie budziła tak wielkiego zainteresowania Bizancjum.

Bizancjum nie tworzyło tylko i wyłącznie kościołów. Bardzo niewielka część tych budowli zachowała się do naszych czasów.

Według badaczy, sztuki plastyczne i literatura Bizancjum były od początku swojego istnienia bardzo konserwatywne. Wartością dla tej sztuki i literatury nie było to, co nowe, ale raczej konstruowanie dzieł sztuki w ramach pewnego schematy i konwencji. Od tego schematu i konwencji raczej starano się nie odchodzić. Dzieła są niedatowane, pozbawione atrybucji, autorzy są nieznani i nie budzili nigdy niczyjego zainteresowania. Istotna jest osoba fundatora budowli, zespołów malarskich, ikon. Natomiast osoba autorów (pracowano w Bizancjum zawsze zespołami, nie indywidualnie) nie budzą zainteresowania historiografów, co wynika z tego, że pozycja artysty w Bizancjum jest dość niska. Fakt, że niektóre imiona są wymieniane w źródłach świadczy, że dzieło było przedziwne i znacząco różniące się od tego, co powstało w Bizancjum. Tak było w przypadku architektów Hagia Sophia. To, co na pewno kształtuje nasz obraz sztuki bizantyjskiej, to fakt, że sztuka ta powstawała na terenach, które miały trudną historię.

Dzieł architektury zachowało się niewiele i są to głównie budowle kościelne. Historia sztuki bizantyjskiej rozpoczyna się od badania nad manuskryptami, których również jest bardzo niewiele. Cały czas pojawia się w badaniach nad Bizancjum mit, że to księgi są tymi dziełami, które niosą zmiany w sztuce bizantyjskiej. Z całą pewnością najważniejszym ośrodkiem sztuki bizantyjskiej był Konstantynopol (330 r. – poświęcenie miasta), który miał być swoistą kopią Rzymu. W ten sposób miasto się tytułowo i nazywali się Bizantyjczycy. Identyfikacja z rzymskością jest bardzo długa. Wszystko miało być podobne do rzymskich założeń.

Kompleks: pałac cesarski, Hagia Sophia, Hagia Irene. W pobliżu pałacu i na osi Hagia Sophia znalazł się jeszcze jeden obiekt, który w zamyśle był przeznaczony dla obywateli – hipodrom, cyrk. Przylegał on bezpośrednio do pałacu w ten sposób, że cesarz kiedy tylko przyszła mu na to ochota, mógł uczestniczyć w rozgrywkach, wystarczyło, że wyszedł na odpowiednią lożę z pałacu. Zachowały się kolumny i obeliski, które były na hipodromie.

Obelisk Totmesa III – ego: przywieziony przez cesarza Teodozjusza w celu upiększenia hipodromu.

Baza obelisku: program ikonograficzny – przedstawiciele rodziny cesarskiej i jego rodzina na loży cesarskiej przygląda się igrzyskom. Uobecnienie cesarza na terenie hipodromu, zaznaczenie jego stałej obecności.

Kolumna wężowa.

Akwedukty.

Akwedukt Walensa

Mury Teodozjusza II – 2 ćw. V wieku – charakterystyczny dukt cegieł. Prawdopodobnie w ten sam sposób były wznoszone inne budowle świeckie Konstantynopola. Cegła mogła być częściowo glazurowana. Jest to architektura mało dekoracyjna, zwłaszcza zewnętrznie. Artyście koncentrowali się na wyglądzie wewnętrznym nie zewnętrznym.

Twórcze wykorzystanie dokonań architektury rzymskiej – bardzo znamienne.

Cysterny:

Sklepienia: Bizantyjczycy nie używali sklepienia i dobudowywali kolejne łuki, który były dostawiane do łuków czołowych. Kolumny budowany bez rusztowania – dobudowywano kolejne warstwy koliste, które miały się spotkać w górnej strefie kopuły.

Bazylika – forma wyjściowa dla architektury bizantyjskiej.

Klasztor w Studion

463 rok – fundacja.

miniatura, która przedstawia mury klasztoru. Najważniejsza postać związana z klasztorem – św. Teodor, przełożony klasztoru w Studion, który odegrał wielką rolę w czasach ikonoklazmu. W czasach jego panowania w klasztorze klasztor uległ znaczącym przekształceniom, które miały wpływ na tradycję monastyczną na całym wschodzie.

Plan – prosty, budowla bazylikowa. Jest to kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, bazylika trójnawowa z przedsionkiem, trójpodzielność w nawach, w części wschodniej jedna apsyda.

Kościół św. Demetriusza w Tesalonice

V wiek – fundacja. Przebudowy, największa w VII wieku. Została spalona w 1917 roku, jej obecny kształt to rekonstrukcja.

Bazylika w Filippi

V w

Ważne dzieło architektoniczne przede wszystkim dlatego, że tu doszło do położenia kopuły nad skrzyżowaniem naw.

Hagia Sophia

Początki tej budowli – IV wiek, fundacja Konstantyna Wielkiego.

W czasach Justyniana przebudowa- związana z buntem z 532 roku – bunt był wynikiem sporu pomiędzy stronnictwem błękitnych i zielonych na hipodromie. Były to formacje pomiędzy klubem kibica a partią polityczną. Ruszyły one na pałac cesarski i dokonały zniszczeń.

Teodora, żona cesarza Justyniana: niezwykła kobieta. Justynian i Teodora byli ciekawą parą. Byli najwybitniejszymi władcami na bizantyjskim tronie. Ich dzieje pokazują, że Bizancjum było tworem konserwatywnym i niezmiennym, karierę w Bizancjum mógł zrobić każdy i każdy mógł uzyskać honory. Justynian nie miał bardzo ludowego pochodzenia, ale swoją karierę na bizantyjskim tronie zawdzięczał urzędniczym koneksjom. Teodora urodziła się w rodzinie cyrkowców na hipodromie. Znalazła się w trudnej sytuacji życiowej – była aktorką, a nawet mogła parać się nierządem. (Prokopiusz z Cezarei)

Antonius z Trales i Izydor – architekci Hagia Sophia.

Efekt centralizacji – nawa główna jest nieco poszerzona w stosunku do naw bocznych, została przekryta kopułą, opiera się na bardzo grubych filarach, opiera się na półkopułach, które znajdują się od strony wschodniej i zachodniej. To pozwoliło scentralizować pomieszczenie Hagi Sophii i uczynienie jej monumentalną.

Została wybudowana jako budowla unikalna, która nigdy miała nie być powtórzona w żadnej innej realizacji. Miała stanowić o chwale Konstantynopola. Nigdy w żadnym miejscu nie zostanie ona jako model powtórzona.

Światło – najciekawsze dla Bizantyjczyków. Wprowadzono wiele światła w oknach u podstawy kopuły.

Hagia Irene

Założony przez Konstantyna Wielkiego

Przez Justyniana wielkiego odbudowany po 532 r.