HISTORIA SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ I BIZANTYJSKIEJ, WYKŁAD II, 27.10.2009

(bibliografia

1. H. CHADWICK „wczesne chrześcijaństwo”

2. M. Simon

3. P. Chuvin „ostatni poganie” )

Pierwsi chrześcijanie były Żydami. Żydzi, uważali się za Naród Wybrany przez Boga. Byli bardzo specyficzna grupą wyznaniową, ponieważ zajmowali negatywne stanowisko wobec kultów pogańskich. Byli jednocześnie wcieleni w Imperium rzymskie. Rzymskie panowanie przyczyniły się, podobnie jak warunki geograficzne, do diaspory (rozproszenia). Fakt, iż Żydzi odmawiali oddania czci cesarzowi miało się przyczynić do niechęci do tej grupy wyznaniowej. Kiedy patrzymy na rozwój ich sytuacji, na I w. p. n.e. i na I w. n.e. okazuje się, że migrowali oni w obrębie basenu morza śródziemnego, zajmowali te miasta, które były najważniejszymi w rzymskich imperium. Prócz Jerozolimy, najważniejszym miastem dla diaspory była Aleksandria, bowiem tutaj już w III wieku p.n.e. istniała silna diaspora, która z czasem się rozrastała. Aleksandria jest ważnym miejscem, gdyż tam doszło do przetłumaczenia na język grecki Tory - SEPTUAGINTA. Zaistnienie tego przekładu znaczy o zmianie, która zaszła w żydowskiej diasporze. Judaizm zakłada bardzo konserwatywne podejście do języka, hebrajski był językiem świętym, tu zaś następuje przyswojenie innego. Stało się tak dlatego, że Żydzi zaczęli racic swój stosunek do języka hebrajskiego, greka stała się językiem, którym się posługiwali, ale także zaczęli oni w tym języku myśleć. Zaczęli odczuwać potrzebę posiadania świętej księgi w przekładzie greckim. Septuaginta była tą wersją Starego Testamentu, którym posługiwały się wszystkie kościoły wschodnie. Również ludy słowiańskie, które przyjęły chrześcijaństwo z Konstantynopola korzystały z tekstów tłumaczonych na podstawie septuaginty. Istniały różnice pomiędzy septuagintą a hebrajskim oryginałem. Przykładem tej różnicy może być opowieść o stworzeniu świata - w hebrajskiej wersji świat był według Boga - bonum - dobry, zaś w wersji greckiej - kalon - dobry i piękny. To pokazuje różnicę w oglądaniu i postrzeganiu świata między Żydami a Grekami. Jest to tylko jeden z przykładów, który świadczy o różnicach między językiem i kulturą Żydów sprzed czasów diaspory i z czasów, gdy kultura judaistyczna zetknęła się z kulturą hellenistyczną.

JEROZOLIMA:

135 r. p. n. e. Żydzi zostali wydaleni z Judei. To rozprzestrzenianie się gmin żydowskich było również przez to wydarzenie spowodowane. Dla ówczesnego chrześcijaństwa miało to takie znaczenia, iż gminy chrześcijańskie rozwijały się tam, gdzie żydowskie.

Domy modlitwy - synagoga.

Synagoga w Kafarnaum - IV w. p.n.e.

Wśród judaistycznych grup wyznaniowych wymieniają badacze faryzeuszy, saduceuszy, esseńczyków (protochrześcijanie) - dość odseparowana społeczność, siedziby nad morzem martwym. Na podstawie literatury odkrytej w ich siedzibach starają się zrekonstruować podstawy ich wierzeń. Odrzucają ofiary, oddają cześć swojemu mistrzowi, określanego mianem „nauczyciela sprawiedliwości”. Należy założyć, że chrześcijaństwo znajdowało zwolenników we wszystkich tych grupach.

W I w. n.e. w okresie pomiędzy śmiercią Chrystusa a późniejszymi latami, sytuacja nie była jednorodna współcześni badacze wyodrębniają trzy stronnictwa, które zaistniały w Palestynie, a pomiędzy którymi powstały podstawy chrześcijańskiej doktryny, a później nawet i walki.

Pierwsza z grup miała być związana z Jakubem, pierwszym biskupem Jerozolimy, apostołem, tradycja wschodnia przypisuje mu braterstwo z Chrystusem. Prawdopodobnie to Jakub stal na czele pierwszego chrześcijańskiego kościoła który zaistniał w Palestynie. Opierał się on głównie o przekazu ustne, związane z tradycja histologiczna. Miał charakter dość narodowy, cały czas sądzono, iż Chrystus był mesjaszem, ale również mesjaszem, który przybył, by wyzwolić lud żydowski. Szybko został ten kościół odsunięty od wpływów.

Druga grupa- Paweł z Tarsu, cylicyjski żyd, poświecił się propagowaniu chrześcijaństwa, niektórzy określają go nawet ojcem założycielem chrześcijańskiej religii. Był tym nauczycielem, tym apostołem, który nadał chrześcijaństwu uniwersalny charakter.

Trzecia grupa- związana z Marią Magdaleną, która w tradycji wschodniej jest bardzo wyraźnie przedstawiana jako postać prawie że należąca do apostołów. Niektórzy badacze twierdzą, ze za Maria Magdaleną stanęła dość duża grupa wyznawców, skłonna wyznawać tę religię w jeszcze innym wydaniu. Badaczki, które uprawiają feministyczną teologię, uważają, że dość szybo mężczyźni rozprawili się z tą wersją chrześcijaństwa, na długo odsuwając kobiety od podejmowania decyzji i uczestnictwa w życiu religijnym.

Pojawił się w tym okresie podział na chrześcijan helleńskich i żydowskich. W tym czasie to chrześcijaństwo uniwersalne, helleńskie, zyskało wymiar religii uniwersalnej i starało się właśnie tak prezentować. Dialog (ok. 160 rok) z Żydem Tryfonem - najdawniejszy tekst, który pokazuje różnice pomiędzy Chrześcijanami a Żydami.

Spotkania religii pogańskiej z chrześcijańską. Badacze zwracają uwagę na podobieństwa różnych kultów, zwłaszcza misteryjnych, które istniały w starożytnym świecie, egipskim i grecko - rzymskim, które były podobne do pobożności, która miała się ukształtować w kulcie chrześcijańskim. Wraca się uwagę na kult Izydy i Horusa, który jest zestawiany z kultem Matki Boskiej. Innym kultem żeńskim, który był podobny był kult bóstwa greckiego Artemidy.

Wyobrażenie Marii karmiącej (Maria Lactans)należy do zestawu tematów ikonograficznych, które związane są z przed chrześcijańską tradycja ikonograficzna. Badacze koptyjscy silnie akcentują ten związek.

Wśród innych kultów, wskazywanych przez badaczy, pojawia się kult Mitry, perskiego bóstwa światła. Jego kult był silnie ascetyczny, elitarny, związany z oficerami rzymskiej armii. Wierzono w pośmiertną wędrówkę duszy. Niekiedy badaczom trudno jest stwierdzić, czy mają do czynienia z wyznawcami mitraizmu czy chrześcijaństwa.

Gnostycyzm, którego złote lata przypadają na przełom I/II w. n.e. został określony jako radykalna hellenizacja chrześcijaństwa. Celem gnostycyzmu było poznanie, zatem, inaczej mówiąc, gnosis.

G: „Kim byliśmy i czym się staliśmy, (…) co to jest rodzenie i odradzanie się”

Gnostycyzm z cala pewnością wiele zaczerpnął z platonizmu, był sposobem patrzenia na rzeczywistość, w którym połączono platonizm, zhellenizowany judaizm, a w końcu i chrześcijaństwo.

Gnostycy zakładali możliwość uzyskania wyjątkowej wiedzy, przewyższającej prostą wiarę kościoła. Dotarcie do tej wiedzy było najważniejszym celem gnostyków. Jest w wierzeniach gnostyków pewien ciekawy aspekt, który ma wpływ na późniejsza tradycję chrześcijańską- gnostycy byli skłonni przeciwstawiać świat materialny rzeczywistości niewidzialne, transcendentnej. Świat materialny miałby być obcy Bogu, jest dziełem szatana. Ta koncepcja będzie często powracać w różnych wierzeniach. Ta koncepcja zakłada, że Bóg stwarzał świat przy pomocy demona, który był odpowiedzialny za stworzenie świata materialnego. Światem według gnostyków rządza złe moce, a człowiek jest rozrywany pomiędzy niematerialnym a materialnym, które prowadzi go do zguby, na zatracenie.

Basen morza śródziemnego, ten obszar, na którym chrześcijaństwo się rozwijało, to obszar cesarstwa rzymskiego. Chrześcijanie byli cały czas związani z imperium, jako mieszkańcy tego państwa. Z tego powstały konflikty, które pojawiły się już w I w. religia rzymska była niezwykle tolerancyjna, dopuszczała wszystkie kulty, pod warunkiem, że nie próbowały one podważać starej religii, która istniała w imperium rzymskim. Zakładano, że na odpowiednie wezwanie cesarza, wszyscy mieszkańcy imperium będą składać ofiary i oddawać cześć wizerunkowi cesarza. Już Żydzi mieli z tym problem. Chrześcijaństwo jednak zostało postrzegane przez cesarstwo jako superstitio, zła religia, a później nawet jako zagrożenie dla imperium. Chrześcijanie odmawiali udziału w kulcie rzymskim, byli traktowani jako bezbożni. Wszystkie apologie chrześcijańskie przedstawiają chrześcijan jako bezbożnych, jako ci, którzy mają tendencję do magii, czarów. Chrystianizm, traktowano jako powrót do pierwotnego ateizmu, który wynikał z wrogiego stosunku chrześcijan do świątyń, pogaństwa i do wizerunków bóstw. Chrześcijanie byli „rewolucjonistami”, „szaleńcami”. Chrześcijański styl bycia był inny niż ten, uznawany za normalny - asceza i skoncentrowanie na życiu duchowym były dla rzymian czymś nie do przyjęcia. Mowa jest także o obrzędach związanych z eucharystią, opisywane jako obrzędy bliskie kanibalizmowi. Chrześcijanie w sensie intelektualnym nie pozostają dłużni rzymianom, w tym czasie powstają teksty krytykujące Rzym, opisujące to miasto jako pogańskie, bestialskie.

64 r. - pożar Rzymu, chrześcijanie zostali oskarżeni o podpalenia stolicy. W gruncie rzeczy aż do III wieku prześladowania chrz. Miały raczej działania sporadyczne. Nie odczuwano jeszcze zagrożenia dla rzymskiego porządku. Dopiero w 250 roku uaktywniły się fale prawdziwych prześladowań. Cesarz nakazał każdemu mieszkańcowi imperium złożenie ofiar, by moc obronić cesarstwo męczone barbarzyńskim najazdom. Chrześcijanie sprzeciwili się tym praktykom, co spowodowało oficjalne wystąpienia przeciwko chrz.

303r. Edykt nakazujący oddanie swoje egzemplarze biblii i ksiąg liturgicznych, naczyń, zakazywał zgromadzeń kultowych.

304 r. drugi edykt Dioklecjana, dotyczył tylko wschodu, nakazał uwięzienie chrześcijańskiego kleru.

304 - 305r. lata najbardziej żarliwych wystąpień przeciwko chrześcijanom, prawdopodobnie najwięcej aktów męczeństwa miało wtedy miejsce.

Mimo prób walki z chrześcijaństwem, Dioklecjan nie zatamował pochodu nowej religii do władzy. Już w 306 roku zmuszono cesarza do abdykacji, a miejsce jego zajął Konstantyn. Sam cesarz był poganinem i czcicielem niezwyciężonego słońca, jego stosunek do religii był skomplikowany, jednak w lutym 313, w Mediolanie roku ustanowił politykę wolności religijnej dla chrześcijan i pogan, oraz nakazał zwrot własności [prywatnej chrześcijan i kościoła.

Moneta z czasów Konstantyna - wizerunek Konstantyna oraz na rewersie posąg niezwyciężonego słońca.

Moneta późniejsza, z 319 roku - na rewersie chorągiew zwieńczona znakiem hi ro, wbita w węża. Ten znak, według Laktancjusza, miał ujrzeć Konstantyn podczas snu, poprzedzającego bitwę nad Maksencjuszem. Chrześcijanie wierzyli, że ich Bóg okazał łaskę Konstantynowi oraz zalecił mu przemianę w stosunku do ich religii.

Po 312 ustawiono luk Konstantyna. Znalazły się tam inskrypcje, które odnoszą zwycięstwo Konstantyna nad Maksencjuszem, do niezwyciężonego słońca. Wynika to z fundacji, która zależała od senatu.

Mozaika z nekropolii pod kościołem św. Piotra - III/IV wiek. Słońce niezwyciężone - Sol invictus - kult silnie rozpowszechniony, poprzedzający chrześcijaństwo, wywarł wpływ na tradycję chrystianizmu.

Z inspiracji Konstantyna ustanowiono święto narodzin Chrystusa na 25 grudnia. Tradycyjnie był to dzień narodzin boga słońca.

---