Rozwój osobowości we 

wczesnym dzieciństwie

(0-3 rok życia)

Marta Chmyr

Joanna Gruszka

Wiek  wczesnego  dzieciństwa  obejmuje 

przedział

wiekowy  od  urodzenia  do  3  r.ż. 

Wyodrębniamy z

nim dwie fazy:

1.   Przypada  na  1  r.ż.  nazywana  wiekiem 

niemowlęcym 

2.   Przypada  na  2-3  r.ż.  –  wiek 

poniemowlęcy.

• W okresie poniemowlęcym następuje 

rozwój odrębności psychicznej i 
poczucia własnego „Ja". Zdaniem 
wielu badaczy poczucie to wiąże się 
ze zrozumieniem pojęcia stałości 
przedmiotu oraz rosnącą 
samodzielnością dziecka, która staje 
się podstawą poczucia sprawstwa.

• Poczucie sprawstwa to 

przekonanie o wpływie na bieg 
wydarzeń. Wyraża się w poczuciu 
kontroli, własnej skuteczności, 
wolności i jest składnikiem 
pozytywnego obrazu własnej osoby. 
Długotrwałe pozbawienie poczucia 
sprawstwa rodzi zjawisko 
bezradności.

Pierwsze przejawy poczucia 

„Ja" to rozpoznawanie siebie w 

lustrze.

• W badaniach proszono matki, aby trzymając 

dziecko na kolanach, na wprost lustra, 

niepostrzeżenie zaznaczały nos dziecka 

czerwoną farbą. Prawie żadne dziecko 

między 9. a 15. miesiącem życia, patrząc w 

lustro, nie chwytało się za nos, a więc nie 

rozpoznawało siebie w lustrze. Natomiast 

między 15. a 24. miesiącem robiło to 24% 

dzieci, a między 18. a 24. miesiącem - 88% 

dzieci. Dzieci te rozpoznawały więc siebie w 

lustrze (Lewis, Brooks-Gunn, 1979).

• Odwołując się do koncepcji C. H. 

Cooleya (1902), psychologowie 
badający rodzącą się 
samoświadomość dzieci podkreślają, 
że najważniejszym lustrem dla dzieci 
są inni ludzie i ich opinie, tzw. lustro 
społeczne.

• Kształtowaniu się poczucia 

odrębności zarówno fizycznej, jak i 
psychicznej sprzyja rozwój 
umiejętności komunikowania się 
umożliwiający rozmowę o 
przyczynach zdarzeń, o uczuciach i 
potrzebach, a także częste słyszenie 
własnego imienia.

• Tworzące się poczucie „Ja" wyraża się 

w używaniu słowa „ja", w tzw. pędzie 
posiadania (dziecko chętnie 
przywłaszcza sobie przedmioty oraz 
zaciekle broni własnych rzeczy przed 
rówieśnikami) oraz w dziecięcym 
negatywizmie.

• Dziecięcy negatywizm - 

przeciwstawianie się prośbom i 
poleceniom osób dorosłych, co 
przybiera formę oporu fizycznego lub 
stanowczej i konsekwentnej 
werbalnej odmowy (upór).

• W późniejszym rozwoju poczucie, Ja" 

staje się podstawą do budowania 
wiedzy o sobie, czyli samowiedzy, 
stanowiącej według wielu koncepcji 
jądro osobowości dziecka.

• W okresie poniemowlęcym następuje 

rozwój odrębności psychicznej i 
poczucia własnego „Ja". Zdaniem 
wielu badaczy poczucie to wiąże się 
ze zrozumieniem pojęcia stałości 
przedmiotu oraz rosnącą 
samodzielnością dziecka, która staje 
się podstawą poczucia sprawstwa.

• Poczucie sprawstwa to 

przekonanie o wpływie na bieg 
wydarzeń. Wyraża się w poczuciu 
kontroli, własnej skuteczności, 
wolności i jest składnikiem 
pozytywnego obrazu własnej osoby. 
Długotrwałe pozbawienie poczucia 
sprawstwa rodzi zjawisko 
bezradności.