Rozwój osobowości dzieci w wieku 7-10 lat
Kształtowanie się podstawowych struktur osobowości przypada na wiek przedszkolny. Jednak wiele ważnych elementów buduje się dopiero w okresie późnego dzieciństwa (wiek zuchów).
Trzonem osobowości jest obraz samego siebie. Pierwszym elementem tworzenia się obrazu siebie jest pojawienie się świadomości własnej osoby. Miarą tego faktu jest rozpoznawanie własnego odbicia w lustrze lub obrazu na fotografii. Dzieje się to zwykle około 2 roku życia. W okresie przedszkolnym dziecko zaczyna odkrywać własną płeć, sprawności i umiejętności. Jednak trzeba powiedzieć, że samowiedza (wiedza o sobie) w okresie przedszkolnym to zwykle zbiór sądów o charakterze opisowym, dotyczących zazwyczaj wyglądu, posiadanych rzeczy i umiejętności, dopiero pod koniec tego okresu pojawiają się pierwsze sądy wartościujące i opinie o tym, jaki powinienem być. Poszczególne sądy są również nietrwałe i nie są powiązane ze sobą (nie stanowią systemu).
To właśnie w okresie wczesnego wieku szkolnego (wieku naszych zuchów) dochodzi do bardzo ważnego momentu w kształtowaniu się wiedzy o sobie lub, jak mówią psychologowie, "struktury Ja". Sądy i poglądy o sobie zaczynają łączyć się ze sobą i tworzyć związki. Obraz siebie zaczyna zmieniać się i staje się bardziej zróżnicowany. Zuch opisując się powie już nie tylko jak wygląda i co ma, ale również jaki jest i jaki być powinien (pamiętajmy więc o Prawie Zucha). Ważnym elementem obrazu siebie staje się samoocena, ona to determinuje rozwój wielu innych struktur i ma znaczący wpływ na aktywność naszego zucha.
Ludzie, którzy mają prawidłowe poczucie własnej wartości:
* wierzą w swoje wartości i zasady
* nie martwią się zbytecznie o to, co było, jest lub będzie
* wierzą, że potrafią dać sobie radę nawet w obliczu trudności
* czują się równi innym ludziom
* potrafią szczerze cieszyć się pracą i zabawą
* wrażliwi na potrzeby innych.
Również ważnym elementem rozwoju osobowości, bardzo charakterystycznym dla dziecka w wieku zuchowym, jest rozwój i kształtowanie się zainteresowań. Nazywamy tak względnie trwałe dążenia do poznawania otaczającego nas świata. Przybierają one postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu i przejawiają się w selektywnym stosunku do otaczających nas zjawisk. Rozwój zainteresowań zależy od płci, zdolności, środowiska społecznego, oddziaływań szkoły i gromady.
Istotne dla rozwoju osobowości dziecka jest również to, że w wieku zuchowym staje się ono członkiem formalnych grup rówieśniczych, niekiedy nawet wielu takich grup. Dlatego ważne są umiejętności komunikacyjne, od nich zależy nawiązywanie kontaktów i znalezienie swego miejsca w grupie. Wielu uczniów klas młodszych ma z tym duże problemy. Bardzo niebezpieczna jest tu sytuacja dziecka odrzucanego - takie dziecko jest nielubiane, rzadko wybierane do zabaw. Często ten brak społecznej akceptacji rodzi również brak akceptacji ze strony dziecka, co owocuje wszczynaniem przez nie kłótni i bójek. Dzieci odrzucone często mają zaburzone poczucie własnej wartości (samoocenę), niekiedy sobie przypisują winy wszelkich niepowodzeń, nawet takich, na które nie miały żadnego wpływu.
Elementem sprzyjającym rozwojowi jest pojawienie się przyjaźni. W późnym dzieciństwie jest to związek oparty już na wzajemnym zaufaniu i udzielaniu sobie pomocy. Przyjacielem staje się ze względu na to, jakim się jest a nie co się ma. Przyjaźń nie zależy też już tylko od wspólnych zabaw czy też cech zewnętrznych, ważnym elementem mogą być np. wspólne zainteresowania lub podobieństwa cech osobowości. Z czasem związki przyjacielskie naszych zuchów staną się coraz trwalsze.
Jak wspierać rozwój osobowości zucha?
Wspieranie rozwoju osobowości zucha to z jednej strony sprawa bardzo prosta, z drugiej zaś niezwykle trudna. Jestem gotów zaryzykować tezę, że jeżeli drużynowy realizuje swoje zbiórki w sposób przemyślany i z zaangażowaniem, jeżeli są to dobre zbiórki, zgodne z zasadami dobrej zbiórki, to tą drogą wspiera rozwój osobowości swoich zuchów. Myślę też, że żadne cudowne scenariusze, najlepsze pomysły gier i ćwiczeń oraz inne rewelacyjne rozwiązania nic nie dadzą, jeżeli zbiórki będą złe, nieciekawe i prowadzone bez zaangażowania. Metodyka zuchowa bowiem (i metoda harcerska w ogóle) jest tak zbudowana, że jeżeli jest prawidłowo stosowana, to zbiórka zuchowa wspiera rozwój osobowości w sposób zapisany w naszym zuchowym programie. Dobrze realizowane cykle sprawnościowe pomagają w budowaniu więzi społecznej i chociaż gdzieś w niepamięci zaginęło 7 GZDZ, to nadal uczą zuchy bawić się i pracować razem, uczą też znajdować przyjemność we wspólnym pożytecznym działaniu. Dodatkowo dobrze zrobiony "lotnik", "marynarz" czy "Indianin" pomagają zdobyć wiarę we własne siły, a np. "Mowgli" uczy znajdywania przyjaciół.
Sprawności indywidualne służą rozwojowi zainteresowań a Prawo Zucha i gwiazdki pomagają budować obraz tego, jakim zuch powinien być (Ja idealne).
Tak więc stosując dobrze i w sposób przemyślany naszą zuchową metodykę, będziesz wspierał rozwój osobowości swoich zuchów. Pamiętać należy, że u małych dzieci jednym z największych zagrożeń rozwoju są nieprzemyślane i szkodliwe działania wychowawcze.
Jeżeli chce się zrobić coś więcej, to należy zacząć od obserwacji swoich zuchów. Obserwować należy zuchy zawsze, ale czasem warto popatrzeć:
* jak się do siebie odnoszą
* czy zachowują się jak ludzie z dobrze ukształtowanym poczuciem własnej wartości
* które zuchy są zwykle wybierane do zabawy, a które stoją z boku
* co mówią o sobie?
Oczywiście nasze wspieranie osobowości nie musi się ograniczać do obserwacji, ale zawsze musi się od niej zaczynać. Duży wpływ na rozwój osobowości ma to, jak drużynowy prowadzi zbiórki, jak odnosi się do innych a szczególnie do zuchów. Istotne jest zwłaszcza prowadzenie kręgu rady. Drużynowy, który swoimi zachowaniami na zbiórce chce wspierać rozwój osobowości zucha, powinien przede wszystkim stosować styl "dialogu". Styl taki sprzyja refleksji nad własnym zachowaniem oraz jego konsekwencjami dla zucha i innych ludzi. Jeżeli drużynowy zaobserwuje niepokojące cię zjawiska lub zagrożenia, to powinien starać się dociec ich przyczyn. Należy jednak pamiętać, że wprawdzie drużynowy i gromada mogą pomóc w rozwoju i przezwyciężaniu negatywnych wpływów, jednak ich możliwości są ograniczone, a pewne działania, np. podważanie zaufania dzieci do domu rodzinnego lub szkoły, z całą pewnością niewskazane. Jeżeli widzi się negatywne zjawiska, należy o nich powiadomić właściwych ludzi, np. pedagoga szkolnego.
Warto podkreślić, jakie cechy i zachowania drużynowego sprzyjają budowaniu w gromadzie sprzyjającej rozwojowi atmosfery. Należy tu wymienić:
* nieosądzanie
* wrażliwość
* bycie uważnym obserwatorem i przewodnikiem
* elastyczność
* stanowczość.
Warto też podkreślić, że rozwojowi osobowości nie sprzyja:
* rywalizacja i współzawodnictwo, zwłaszcza takie, w którym podkreśla się kto przegrał
* przewaga kar nad nagrodami
* nadmierna dyscyplina oparta na władzy a nie zrozumieniu
* nieuzasadnione faworyzowanie i nagradzanie.
Na zakończenie chcę podkreślić, że w procesie wychowania najważniejsza jest odpowiedzialność. Nie może być ona jednak postawiona ponad wszystko. Drużynowy odpowiada za to, co się dzieje na zbiórce i od niego przede wszystkim zależy, czy zbiórka będzie w życiu zuchów wydarzeniem sprzyjającym rozwojowi osobowości. Drużynowy może mieć też wpływ na to, co dzieje się w środowisku, ale jest on już ograniczony. Są też sprawy, na które nie ma wpływu.