Człowiek w cyklu życia
Okres prenatalny, perinatalny, wczesne dzieciństwo
1. Podział okresu prenatalnego
Rozwój prenatalny dzieli się na trymestry tj. 3 równe odcinki czasowe, z których każdy obejmuje 3 miesiące.
Pierwszy trymestr: 1-3miesiąc
Drugi trymestr: 4-6miesiąc
Trzeci trymestr: 7-9miesiąc
Pierwszy trymestr, charakterystyka:
Rozwój prenatalny rozpoczyna się w momencie kiedy plemnik łączy się z komórką jajową. Powstaje komórka nazwana zygotą. Rozwój do momentu urodzin dzieli się na trzy fazy: jajową (trwa ok. 2 tygodnie), embrionalną (2 pierwsze miesiące) i płodową (trwającą do momentu urodzin).
Faza jajowa: w czasie zapłodnienia następuje przekazanie 23 chromosomów od matki i 23 chromosomów ojca. Wyposażenie genetyczne decyduje o dziedziczeniu pewnych cech rodziców jak np. wzrost bądź zaburzeniach w rozwoju spowodowanych np. trisomiią będącej przyczyną zespołu Downa. Dzieloąca sie komórka przemieszcza się przez jajowody w kierunku macicy i zagnieżdża w ściance macicy. W pierwszej fazie powstaje 8 z 45 generacji komórek tworzących organizm człowieka.
Faza embrionalna: w tym czasie tworzą się i zaczynają funkcjonować wszystkie ważniejsze struktury wewnętrzne i zewnętrzne. Listki zarodkowe dają podstawę do utworzenia struktur: organów wewnętrznych i gruczołów (endoderma), układu nerwowego, skóry, włosów, oka, ucha, nosa (ektoderma), mięśnie, chrząstki, kości, serce, narządy płciowe (mezoderma). Od 4 tygodnia serce w swej początkowej postaci zaczyna się kurzyć. W 7-8 tygodniu tworzą się kończyny.
Rozwój embrionalny przebiega zgodnie z prawami:
cefalokaudalnym - od części głowowej ku dolnej części
proksymodystalnym - od osi ciała na zewnątrz
Wraz z rozwojem postępuje kształtowanie się środowisko prenatalne. Z komórek otaczających embrion tworzą się trzy podstawowe systemy tego środowiska: pęcherz płodowy (wypełniony wodami płodowymi, ochrania płód), pępowina (łączy płód z łożyskiem) oraz łożysko (zbudowane z tkanki embrionu i matki, wymiana produktów odżywczych - do dziecka i zużytych - do matki, na zasadzie osmozy).
Faza embrionalna jest okresem krytycznym dla rozwoju.
Faza płodowa: rozpoczyna się okres płodowy życia, płód jest coraz bardziej aktywny, przejawia już indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu. Płód ma już około 7,5cm.
Pojęcie czynników teratogennych:
teratogen = czynnik wywołujący odchylenia i defekty
choroby genetyczne w rodzinie
choroby zakaźne matki (różyczka, grypa, ospa wietrzna)
choroby o podłożu endokrynalnym (cukrzyca, tarczyca)
choroby przewlekłe
choroby odzwierzęce
czynniki chemiczne (leki, narkotyki, używki)
czynniki fizyczne (promieniowanie, pole magnetyczne)
2. Stadia rozwoju myślenia/inteligencji Piageta:
sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do 2lat)
poznawanie świata za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia jak u dorosłych, dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu, to co znika z pola widzenia znika z umysłu dziecka, myślenie tu i teraz.
przedoperacyjne (od 2lat do 7lat)
wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, Piaget wyróżnił w tej fazie ograniczenia:
egocentryzm
dziecko nie potrafi ujmować świat z punktu widzenia innego niż własny
centracja
zwracanie uwagi tylko na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych (eksperyment z plasteliną, dziecko nie potrafi zrozumieć, że wciąż jest ta sama ilość plasteliny wtedy gdy zmieni się jej kształt)
nieodwracalność
niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu (w myślach) do punktu wyjścia rozumowania)
operacyjne konkretne
nabywanie odwracalnego myślenia, zdolność do decentracji, zrozumienie pojęcia stałości, wzrasta zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami jak: klasyfikacja (zdolność do logicznego grupowania przedmiotów według ich wspólnych cech i właściwości) oraz szeregowanie (zdolność do porządkowania elementów według jakiegoś porządku np. koloru).
operacje konkretne = dziecko potrafi rozwiązać problem tylko przy pomocy manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach
operacje formalne
zdolność do operowania abstrakcyjnego bez odwołania się do konkretnych przedmiotów lub wydarzeń, myślenie przypomina w większym stopniu myślenie dorosłego, dziecko potrafi rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą hipotez i badania ich wzajemnych zależności
3. Teoria przywiązania:
Bowlby
opisał kilka stadiów rozwoju przywiązania:
Najpierw dziecko traktuje jednakowo wszystkich, niemowlęta mają ograniczone zdolności do rozróżniania osób ze swojego otoczenia, zachowania przywiązaniowe kierowane są na wszystkich.
Gdy potrafi już różnicować osoby, od 3 miesiąca, reaguje bardzo wyraźnie na figurę przywiązania, zaczyna przejawiać preferencję. Pierwsze silne przywiązanie przypada na 7-8 miesiąc życia. Wtedy też pojawia się lęk przed obcymi.
Gdy tylko dziecko osiąga zdolność przemieszczania się w przestrzeni przywiązanie zaczyna przejawiać się przez takie zachowania jak: przemieszczanie się do dorosłego będącego obiektem przywiązania, w odpowiedzi na separację od obiektu przywiązania, przywieranie i posługiwanie się dorosłym jako bezpieczną podstawą, z której dokonuje się eksploracji otoczenia.
Według Bowlby'ego, trzy pierwsze lata życia dziecka są okresem krytycznym, po upływie którego wytworzenie się więzi staje się praktycznie niemożliwe.
Ainsworth
stwierdziła, że jakość przywiązania między dzieckiem, a matką zależy od wrażliwości matki na emocjonalne potrzeby dziecka. Większość dzieci doświadczyła bezpiecznego przywiązania. U tych, których matki reagują z mniejsza gotowością na ich potrzeby rozwija się lękliwe przywiązanie.
Typ "bezpiecznego przywiązania" (secure attachmenanxious-avoidant) klasyfikuje się wszystkie te dzieci, które nie przejawiają emocji negatywnych w czasie rozstania z matką, a w momencie jej powrotu - unikają lub ignorują możliwość zbliżenia się. Niemowlęta typu "lękowo-ambiwalentnego" (anxious-ambivalent) reagują lękiem na sytuację opuszczenia, natomiast przy ponownym spotkaniu z opiekunem początkowo do niego przywierają, a następnie z agresją odpychają. Matki dzieci obu typów lękowych są mniej dojrzałe emocjonalnie, przeżywają i okazują więcej negatywnych emocji oraz częściej odbierają różnego rodzaju sytuacje jako stresujące.
4. Nabywanie kompetencji językowych przez dziecko:
pierwsze faza: krzyk → druga faza: głużenie - różnego rodzaju dźwięki agu, ge, gli, kli, itp. wydawanie pierwszych pojedyńczych dźwięków mowy → trzecia faza: gaworzenie - wczesny etap mowy, pojawia się ok. 6 miesiąca życia, tworzenie sylab→ pierwsze słowo powinno pojawić się około 12 miesiąca życia, w tym wieku operuje już 4-5 słowami, do 6 roku życia opanowuje codziennie po 9-10 słów → w 2 roku życia dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny, wypowiedzi przybierają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych), a potem przeradzają się w zlepki dwuwyrazowe bez zastosowania reguł gramatycznych np. mama lala → w 3 roku życia mowa bardziej określona, precyzyjna, bez zniekształceń fonetycznych i błedów gramatycznych → do końca wczesnego dzieciństwa dziecko osiąga podstawowe sprawności językowe i komunikacyjne
Nadrozciągliwość znaczeń: poznane słowo dziecko stosuje do nazywania wszystkich obiektów, które są jakoś do siebie podobne
Hiperregularyzacja: w budowaniu zdań dziecko kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-synktycznymi np. dać jeść piesowi.