Dr hab. med. Piotr Sieroszewski
Zapłodnienie, zagnieżdżenie i rozwój zarodka.
Zmiany w ustroju ciężarnej.
Warunki optymalne dla rozwoju płodu
.
I KATEDRA
GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWA
UM W ŁODZI
Dr hab. med. Piotr Sieroszewski
Zapłodnienie, zagnieżdżenie i rozwój zarodka.
Zmiany w ustroju ciężarnej.
Warunki optymalne dla rozwoju płodu
.
I KATEDRA
GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWA
UM W ŁODZI
Cykl miesiączkowy
kompleks powtarzających się w
określonych odstępach czasu zmian
hormonalnych w organizmie kobiety
oraz przemian morfologicznych w
obrębie jajnika i endometrium
średni czas trwania - 28 dni; za
prawidłowy uznaje się od 24 do 32 dni
Cykl miesiączkowy
CEL:
uzyskanie zdolnej do zapłodnienia
komórki jajowej
przygotowanie błony śluzowej macicy
do przyjęcia blastocysty
prawidłowy rozwój
jaja płodowego
CEL:
uzyskanie zdolnej do zapłodnienia
komórki jajowej
przygotowanie błony śluzowej macicy
do przyjęcia blastocysty
prawidłowy rozwój
jaja płodowego
Cykl miesiączkowy
faza pomiesiączkowa -
- folikularna
owulacja
faza przedmiesiączkowa -
- lutealna
Cykl miesiączkowy
Podwzgórze: ośrodek integrujący
podwzgórzowy neurohormon
gonadoliberyna (GnRH):
podstawowy
regulator wytwarzania
i uwalniania
z przysadki mózgowej
gonadotropin:
FSH i LH
Cykl miesiączkowy
GnRH:
uwalniana jest
w sposób pulsacyjny -
– częstotliwość i amplituda
ma podstawowy wpływ
na przysadkę
Cykl miesiączkowy
podwzgórzowy generator pulsów GnRH
sterowany jest przez wiele czynników:
-
katecholaminy (noradrenalina,
adrenalina)
-
indolaminy (serotonina, melatonina)
-
endogenne białka opiatowe
-
steroidy płciowe
-
inne neuromediatory
Cykl miesiączkowy
hormony gonadotropowe wydzielane przez
przysadkę mózgową kontrolują czynność gonad:
-
lutropina – LH
-
folitropina – FSH
Cykl miesiączkowy
FSH i LH są wydzielane w sposób:
-
toniczny (podstawowy) – regulowany
przez podwzgórze i steroidy płciowe
-
pulsacyjny (epizodyczny) – rytmiczne
wydzielanie z określoną częstością i
amplitudą
-
cykliczny – jako skutek dodatniego
sprzężenia z estrogenami
Cykl miesiączkowy
Trzy niezależne mechanizmy regulują
wydzielanie hormonów przez
podwzgórze, przysadkę i gonady:
-
pętla ultrakrótka – hamowanie syntezy
hormonów, gdy zmniejsza się jego
wewnątrzkomórkowe stężenie
-
pętla krótka – kontrola uwalniania FSH i LH
przez sprzężenie zwrotne z GnRH
-
pętla długa – sprzężenie zwrotne między
sterydami płciowymi a podwzgórzem i
przysadką
Cykl miesiączkowy
Estrogeny:
-
pobudzają lub hamują wydzielanie FSH i
LH w zależności od stężenia
-
w małych dawkach pobudzają syntezę
GnRH
Progesteron:
-
w małych dawkach pobudza uwalnianie LH
-
w dużych dawkach hamuje podwzgórze
Cykl miesiączkowy
Prolaktyna
hormon wydzielany przez przysadkę
nadmiar hamuje wydzielanie FSH i LH
poprzez wpływ na GnRH
Cykl miesiączkowy
Faza krwawienia
miesiączkowego (1-5 d.c.)
-
jajnik – formowanie się
ciałka białego z ciałka żółtego
z poprzedniego cyklu,
wybór pęcherzyków
jajnikowych Graafa
dla zaczynającego się cyklu
Cykl miesiączkowy
Faza krwawienia
miesiączkowego (1-5 d.c.)
-
Estrogeny:
niskie wartości
-
Progesteron:
niskie wartości
Cykl miesiączkowy
Faza krwawienia miesiączkowego (1-5 d.c.)
-
Endometrium:
warstwa czynnościowa
składająca się z warstwy
gąbczastej i zbitej zostaje
złuszczona; z pozostałych
elementów gruczołów warstwy
podstawowej zaczyna się
odbudowa nabłonka, który
pokrywa ranę miesiączkową
Cykl miesiączkowy
Faza krwawienia miesiączkowego (1-5 d.c.)
-
FSH – utrzymujące się
obniżenie stężenia wynikające
ze zmniejszania wydzielania
hormonów steroidowych
przez zanikające ciałko żółte
z poprzedniego cyklu
-
LH – wartości małe
aż do owulacji
Cykl miesiączkowy
Faza folikularna - wzrostowa (6-13 d.c.)
-
Jajnik:
dojrzewanie pęcherzyków
oraz rozwój pęcherzyka
dominującego
Cykl miesiączkowy
Faza folikularna - wzrostowa (6-13 d.c.)
-
Estrogeny:
stopniowy wzrost wydzielania
przez pęcherzyki, max. tuż
przed szczytem wydzielania
-
Progesteron: niskie stężenia
Cykl miesiączkowy
Faza folikularna - wzrostowa (6-13 d.c.)
-
endometrium:
pod wpływem estrogenów:
początkowo cienka błona
śluzowa się rozrasta,
gruczoły powiększają się
i stają się bardziej liczne,
podścielisko jest bogatsze
w składniki komórkowe,
zwiększa się unaczynienie
Cykl miesiączkowy
Faza folikularna – wzrostowa (6-13 d.c.)
-
FSH: wydzielanie
o charakterze pulsacyjnym,
niskie wartości
-
LH – małe wartości
Cykl miesiączkowy
Faza owulacyjna (14 d.c.)
-
Jajnik:
jajeczkowanie oraz luteinizacja
komórek ziarnistych
pękniętego pęcherzyka
jajnikowego
Cykl miesiączkowy
Faza owulacyjna (14 d.c.)
-
Estrogeny:
tuż po owulacji
gwałtowny spadek stężenia
-
Progesteron:
stałe zwiększanie wydzielania
Cykl miesiączkowy
Faza owulacyjna (14 d.c.)
-
endometrium:
bez zmian strukturalnych
Cykl miesiączkowy
Faza owulacyjna (14 d.c.)
-
FSH:
zwiększone wydzielanie,
mniejsze niż LH
-
LH:
ostry szczyt wydzielania
oznacza początek
procesu owulacji
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna – wydzielnicza (15-28 d.c.)
-
Jajnik:
następuje pełne unaczynienie
luteinizowanych komórek
ziarnistych, formowanie się
ciałka żółtego oraz zanikanie
pozostałych pęcherzyków;
w fazie przedmiesiączkowej
(26–28 d.c.) rozpoczyna się
inwolucja ciałka żółtego oraz
wybór pęcherzyków dla
następnego cyklu
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna
Faza lutealna – wydzielnicza (15-28 d.c.)
-
Estrogeny:
stopniowe zwiększenie się
wydzielania przez ciałko żółte
(wartości mniejsze niż
spotykane w okresie
przedowulacyjnym);
w fazie przedmiesiączkowej
(26-28 d.c.) wydzielanie
zmniejsza się
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna – wydzielnicza (15-28 d.c.)
-
Progesteron:
wydzielanie dużych ilości;
w fazie przedmiesiączkowej
(26-28 d.c.) znaczny spadek
wartości
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna – wydzielnicza (15-28 d.c.)
- Endometrium
przemiany pod wpływem
ciałka żółtego:
dalszy rozrost i
skręcanie gruczołów
endometrialnych, nabłonek
gruczołowy grubieje,
podścielisko zawiera komórki
o większych rozmiarach, jest
rozpulchnione i obrzęknięte,
komórki gromadzą środki
odżywcze jako przygotowanie
na przyjęcie zapłodnionego jaja
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna – wydzielnicza (15-28 d.c.)
Endometrium:
zanik ciałka żółtego =
= nagłe zmniejszenie
wydzielania estrogenów
i progesteronu:
-
zmiany wsteczne
-
wylewy krwawe
Cykl miesiączkowy
Faza lutealna - wydzielnicza (15-28 d.c.)
-
FSH:
stopniowy spadek wartości,
w fazie przedmiesiączkowej
nieznaczny wzrost wydzielania
-
LH – niskie wartości
Stwierdzenie jajeczkowania
Metody pośrednie
pomiar podstawowej temperatury
ocena śluzu szyjkowego
rozmaz cytohormonalny
ból owulacyjny
krwawienie owulacyjne
oznaczenia hormonalne: - 17ß-estradiol
- progesteron
Stwierdzenie jajeczkowania
Metody bezpośrednie
badanie usg
zajście w ciążę
uwidocznienie wolnej komórki jajowej
w laparoskopii
Przygotowanie do
zapłodnienia
Komórka jajowa
owulacja jest to uwolnienie dojrzałej
komórki jajowej (oocytu):
-
średnica 100-150 μm
-
do ujścia brzusznego jajowodu
-
jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia,
oocyt obumiera w ciągu 12 godzin
Przygotowanie do
zapłodnienia
Plemniki
przed zapłodnieniem nasienie męskie podlega
zmianom:
-
pokonanie kilku barier: środowisko pochwy, śluz
szyjkowy, jama macicy, jajowód, komórki
wzgórka, wieńca promienistego, błona
przeroczysta i błona komórkowa oocyta
-
plemniki osiągają pełną dojrzałość w wyniku
procesu zwanego kapacytacją w jajowodzie
Przygotowanie do
zapłodnienia
Plemniki
kapacytacja
-
zmiany strukturalne w cytoplazmie
plemników
-
zmiana właściwości błon komórkowych
plemnika
-
uwolnienie enzymów umożliwiających
penetrację plemników do oocytu
Przygotowanie do
zapłodnienia
Plemniki
spośród 200-300 milionów plemników
złożonych w pochwie, ok. 200 dociera w
pobliże oocytu
przeżywają one ok. 72 godziny
Warunki konieczne do zaistnienia
ciąży
Uwarunkowania ze strony kobiety:
-drożność światła narządów rodnych (od
ujścia pochwy do ujścia brzusznego
jajowodów)
-prawidłowa anatomicznie i czynnościowo
budowa endometrium
-prawidłowa czynność wewnątrzwydzielnicza
jajników
-umożliwiająca odpowiednie przygotowanie
narządów płciowych do rozwinięcia ciąży
-prawidłowa czynność germinatywna
jajników, polegająca na cyklicznym
przygotowaniu w pełni dojrzałych, zdolnych
do zapłodnienia komórek jajowych.
Uwarunkowania ze strony
mężczyzny
-
wytwarzanie odpowiedniej liczby prawidłowo
zbudowanych plemników
-prawidłowa czynność wewnątrzwydzielnicza
komórek gruczołowych Leydiga
-drożność przewodów najądrza oraz nasieniowodów
-prawidłowa czynność gruczołu krokowego i
pęcherzyków nasiennych, których wydzielina
wchodzi w skład płynu nasiennego
-zdolność do podjęcia spółkowania (potentia
coeundi) w okresie kiedy u kobiety dochodzi do
jajeczkowania
Zapłodnienie
Połączenie się
i zespolenie
gamety
żeńskiej z
gametą
męską
Impregnacja-
przeniknięcie główki
plemnika do wnętrza komórki jajowej
Konjugacja-
zlanie się jąder komórek
płciowych
zygota
Zapłodnienie następuje
w bańce jajowodu
następnie zygota
odbywa wędrówkę
do jamy macicy (2-3 dni)
ulegając podziałom
Po dziesięciu dniach od zapłodnienia z
komórek w blastocyście powstają -
ektoderma
, czyli warstwa położona
najbardziej na zewnątrz,
mezoderma
(środkowa) i
endoderma
- najbardziej
wewnętrzna.
Z
ektododermy
, czyli zewnętrznego
listka zarodkowego, rozwija się:
Skóra, naskórek, włosy, paznokcie
tkanka nerwowa (mózg i rdzeń kręgowy)
komórki czuciowe
gruczoły potowe
narządy zmysłów
nabłonek ust, nosa, odbytu
szkliwo zębów
Z
mezodermy
(środkowy listek
zarodkowy) powstają:
mięśnie (gładkie szkieletowe i serca)
kości, tkanka chrzęstna, zębina
nerki
jądra/jajniki
tkanki układu krwionośnego, krew,
naczynia krwionośne
Z
endodermy
(wewnętrzny listek
zarodkowy):
układ pokarmowy (nabłonek jelita)
nabłonki tchawicy, oskrzeli i płuc
trzustka
wątroba
nabłonek woreczka żółciowego
pęcherz moczowy
tarczyca
Zagnieżdżenie
wynik integracji między
układem endokrynnym,
immunologicznym,
macicą i zarodkiem
aktywną rolę odgrywa
zarówno organizm
matki, jak i płodu
Proces zagnieżdżenia
pierwszy kontakt blastocysty z
endometrium u człowieka ma miejsce
około 5-6 dnia
po owulacji
sygnał inicjujący proces zagnieżdżenia
polega na zwiększeniu się
przepuszczalności naczyń krwionośnych
włosowatych otaczających blastocystę
Czynniki umożliwiające
zagnieżdżenie
hormony:
- duże stężenie estrogenów 6 dni po
owulacji jest niezbędne do procesu
zagnieżdżenia
- duże stężenie progesteronu
czynniki immunologiczne
Proces zagnieżdżenia
Trzy etapy zagnieżdżenia
I etap
zetknięcie blastocysty z endometrium węzłem
zarodkowym; podczas tego okresu blastocysta
ściśle przylega do mikrokosmków nabłonka
błony śluzowej
Proces zagnieżdżenia
II etap
polega na adhezji zarodka do tkanek
macicy
-
w początkowym okresie tego etapu
mikrokosmki nabłonka endometrium i
trofoblastu wzajemnie się przeplatają
-
w miarę odsuwania się mikrokosmków
obu błon połączenie między trofoblastem
a nabłonkiem staje się bardziej ścisłe
Proces zagnieżdżenia
III etap
-
komórki trofoblastu penetrują do podścieliska
i tam intensywnie się rozmnażają,
różnicując się w kierunku syncytio- i
cytotrofoblastu
-
dzięki inwazyjnym właściwościom trofoblastu
następuje coraz głębsze zatapianie się
blastocysty w endometrium
-
pod koniec drugiego tygodnia cały zarodek
znajduje się w doczesnej, a miejsce jego
wniknięcia jest pokryte