CYTOPLAZMA Składa się na nią macierz cytoplazmy, organella kom i substancje metaboliczne Matrix jest największym składnikiem komórki. Wszystkie cząsteczki komórki zarówno pobierane jak i wydzielane muszą przejść przez macierz. Jest ona głównym źródłem podstawowych związków chemicznych, z których komórka buduje swoje elementy strukturalne. Zgodnie z właściwościami roztworu koloidalnego macierz posiada zdolność zmiany skupienia z płynnego zolu w sztywny żel. Stan skupienia zmienia się z wiekiem i zależy od czynników egzo i endogennych. Cytoplazma przylegająca do ścian jest w formie żelu(utrzymuje organelle), reszta jest upłynniona-umozliwia przemieszczanie. BŁONA KOM Wydala produkty przemiany materii, wydziela substancje potrzebne organizmowi, pokryta jest glikokaliksem, zbudowana z białek i tłuszczów (2warstw lipidów), występują warstwy hydrofilowe(zewn.) i hydrofobowe(wew.), jest błona płynna DYFUZJA Proces w wyniku, którego następuje przemieszczanie się cząsteczek od stężenia większego do mniejszego w celu wyrównania stężeń w komórce OSMOZA Specyficzny typ dyfuzji cząsteczki wody przez półprzepuszczalna błonę kom rozdzielającą roztwory o różnych stężeniach. Kierunek przepływu następuje od roztworu o mniejszym stęż do roztworu o większym stęż TRANSPORT BIERNY Zgodny z gradientem stężeń, polega na przepływie cząsteczek od stężenia ↑ do stęż , aż do wyrównania stęż (np., dyfuzja prosta i wspomagana) CZYNNY(aktywny) Odbywa się przy udziale energii dostarczanej przezATP. Biorą w nim udział przenośniki białkowe, które przenoszą cząsteczki rożnych substancji przez błony nawet wbrew gradientowi stężeń		TRANSPORT UŁATWIONY Jest zgodny z gradientem stężeń odbywa się za pomocą przenośnika białkowego: ruchomego i nieruchomego. Nośniki ruchome wiążą się z przenoszona substancja powodując jej odwodnienie a następnie przenoszą substancje na drugą stronę. Nośniki nieruchome powstają w miejscu tworząc kanały, którymi przedostaje się substancja ENDOCYTOZA Polega ona na włączeniu do komórki substancji zamkniętych w pęcherzykach i wakuolach utworzonych z bł. kom. Droga endocytozy mogą być włączone do kom substancje odżywcze, czynniki wzrostowe, hormony, enzymy oraz inne substancje mające wpływ na przemiany metaboliczne komórki ↓ FAGOCYTOZA Polega na włączeniu do kom stałych cząstek np. bakterii, powstają w wyniku fagocytozy pęcherzyki- fagosomy, które łącza się z lizosomami pierwotnymi i w powstałej strukturze dochodzi do strawienia dostarczonej substancji ↓ PINOCYTOZA Polega na włączeniu do komórki substancji rozpuszczalnej w płynach fizjologicznych. Pinosomy powstają w wyniku oderwania się fałdowań i wypuklen fragmentów bł. kom. EGZOCYTOZA W jej wyniku wyprodukowane w komórce lub niestrawione resztki materii, zamknięte w pęcherzykach utworzonych z błon wewnątrzkomórkowych, usuwane są na zewnątrz RYBOSOMY Biorą udział w syntezie białka. Pod względem morfologicznym są strukturami dwuczęściowymi, złożonymi z podjednostki dużej i małej, które są ze sobą połączone, ale łatwo dysocjują. Podjednostki rybosomów łączą się ze sobą w momencie rozpoczęcia procesu translacji i po jego zakończeniu rozpadają się. Rybosomy mogą występować jako struktury wolne w cytoplazmie lub tez mogą być związane z RE.	SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA Wewnątrzkomórkowy system kanalików, wakuoli lub cystern zbudowanych z błony elementarnej. Dzieli się ono na RE gładkie i szorstkie. Regładkie szczególnie rozwinięte w komórkach o intensywnym metabolizmie lipidów i w komórkach wydzielających hormony sterydowe. Bierze udział w wytwarzaniu substancji niebiałkowych oraz uczestniczy w metabolizmie węglowodanów. Pełni role ochronna przed działaniem toksycznym różnych zw. chemicznych np. leków. Magazynuje różne jony np. Ca w kom tk. mięśniowej RE występują na nim rybosomy, bierze udział w procesie syntezy białka w komórkach. Łączy się z otoczka jądrową, bł. kom.i aparatem Golgiego. Polipeptydy wytwarzane w rybosomach przemieszczane są do wnętrza kanalików siateczki potem do aparatu Golgiego lub na powierzchnie komórki APARAT GOLGIEGO Zbudowany z diktiosomu, złożonego z 5-8cystern. W diktiosomie, zwykle półksiężycowatego kształtu, można wyróżnić dwie powierzchnie: formowania i dojrzewania. w okolicy pow. formowania znajdują się pęcherzyki transportujące a wokół pow. dojrzewania wakuole zagęszczające i wydzielnicze orz pęcherzyki okryte. Błony aparatu Golgiego łączą się z RE, a ponieważ nie maja na swojej powierzchni rybosomów, zalicza się je do błon gładkich Z układem Golgiego związana jest również struktura GERL, w której formowane są lizosomy LIZOSOMY Koliste lub owalne struktury otoczone błona elementarna. Zawierają wiele enzymów, przez co nazywane są układem trawiennym komórki.. Materiał trawiony przez lizosomy może być pochodzenia endo i egzogennego. W razie uszkodzenia błony lizosomu następuje samo strawienie komórki. Lizosomy pierwotne - powstały w strukturze GERL i nie brały jeszcze udziału w trawieniu. Lizosomy wtórne - zwakuolizowane,o nieregularnym kształcie, w których proces trawienia się odbywa lub właśnie się skończył.		MITOCHONDRIA Zbudowane z dwóch błon elementarnych ograniczajacych jego wnętrze, w którym znajduje się matrix. Zewn. strona gładka zaś wew. z grzebieniami mitochondrialnymi. W macierzy występują ziarnistości, w których magazynowane są jony Ca i P, rybosomy mitochondrialne i DNA. Obecność DNA, RNA oraz enzymów związanych z replikacja własnego DNA i synteza RNA świadczy o dużej autonomii tych organelli w cytoplazmie kom. polega ona na zdolności mitochondriów do syntezy własnych białek, możliwości replikacji całych mitochondriów niezależnie od jądra kom. Mitochndria transformują energie ATP(synteza i resynteza ATP) W procesie oddychania wykorzystywane są głównie węglowodany. W cytoplazmie zachodzi proces rozpadu glukozy do kw. Pirogronowego(glikoliza), następnie powstaje czynny octan, (acetyloCoA), który wchodzi do wnętrza mitochondriow łącząc się z kwasem szczawiowym. We wnętrzu zachodzi cykl kw. Cytrynowego (cykl krebsa CYTOSZKIELET Są to struktury włókienkowe i rureczkowate występujące w cytoplazmie. W skład cytoszkieletu wchodzą: MIKROTUBULE- wchodzą w skład wrzeciona kariokinetycznego, centrioli, wici, rzesek, a także występują w strefie aparatu Golgiego oraz jako luźno rozmieszczone struktury w cytoplazmie. Są to elementy podlegające stałej przebudowie, uczestniczą w ruchu komórki. FILAMENTY- najbardziej stabilny element cytoszkieletu. Dzielą się na:f.keratynowe, f.fibroblastów, komórek mięśniowych, neurofilamentyi filamenty glejowe MIKROFILAMENTY- zbud z 2 łańcuchów złożonych z cząsteczek białka- aktyny. Układ aktywny z drugim białkiem -miozyna-wystepuje w mięśniach gdzie oba białka pełnia role skurczu mięśnia. Najczęściej mikrofilamenty odpowiadają za ruchy komórek, stabilizują połączenia kom. z innymi kom i substancja pozakomórkowa			CENTRUM KOM Występuje przeważnie w pobliżu jądra w postaci ograniczonego zagęszczenia cytoplazmy, zwanego diplosomem. Wewnątrz tego zagęszczenia lezą 2 ziarniste lub pałeczkowate twory- centriole. Centrum kom spełnia role organizatora wrzeciona podziałowego trakcie podziału jądra. Komórki, które nie posiadają zdolności dzielenia się, nie posiadają także centrioli. W komórkach, które są zaopatrzone w rzęski lub wici, centriole powielają się i wędrują w pobliże bł. kom., gdzie tworzą ciałka podstawowe tych organelli. JĄDRO KOMÓRKOWE Występuje we wszystkich komórkach eukariotycznych z wyjątkiem czerwonych krwinek ssaków. Zawiera i przekazuje do kom. Potomnych informacje genetyczna. Jest regulatorem większości zjawisk życiowych przebiegających w komórkach. W jądrze zachodzi biosynteza DNA i RNA. W skład jądra wchodzą: otoczka jądrowa dwie błony białkowo-lipidowe często od strony zewn. połączone z RE szorstkim. Występują pory, które umożliwiają wymianę substancji miedzy jądrem a cytoplazma. Kariolimfa(sok jądrowy), w której zawieszona jest chromatyna i jąderko. Jest najbardziej uwodniona częścią jądra, w której rozpuszczonych jest wiele białek, w tym enzymy oraz duże ilości jonów Ca, Mg i P. nukleosom drobno skupiona chromatyna w jądrze. Rdzeń nukleosomów tworzy białka histonowe. Heterochromatyna-skondensowane części chromosomów euchromatyna-luzna i aktywna metabolicznie jąderko- kształt kolisty lub owalny, występuje w jądrze przeważnie jedno, głównymi składnikami chemicznymi są białka i RNA. Ma strukturę o budowie złożonej z elementów włóknistych lub ziarnistych.
CYKL KOMÓRKOWY -cykl życiowy komórek, składa się z interfazy i mitozy, stanowiącej okres podziału komórki interfaza - okres miedzypodziałowy fazaG1 - rozpoczyna się bezpośrednio o zakończeniu mitozy, przeważają procesy anaboliczne. Następuje syntetyzacja białek i reperacja uszkodzonegoDNA fazaS - podwojenie ilości DNApoprzez replikacje, synteza histonowych i niehistonowych białek chromatyny. FazaG2 - okres przygotowań do mitozy, wzmożona synteza tubuliny, białka budującego mikrotubule wrzeciona podziałowego FazaG0 - kiedy czas trwania fazy G1 wydłuży się znacznie komórki wtedy przestają się dzielić MITOZA Trwa ok. 1h, zachodzi w kom. somatycznych, w wyniku mejozy powstają dwie kom. potomne o tej samej liczbie chromosomów, co kom. macierzyste 1kariokineza-podział jądra 2cytokineza- podział cytopla Ifaza-profaza- wyodrębniają się chromosomy złożone z dwóch chromatyd, struktury komórki odsuwają się od centrum komórkowego, centriole rozchodzą się do biegunów kom, pomiędzy nimi powstaje wrzeciono podziałowe, chromatyna ulega kondensacji i wyodrębniają się z niej chromosomy, każdy z nich składa się z dwóch chromatyd, pod koniec profazy pozostają tylko chromosomy leżące wolno w cytoplazmie II metafaza - chromosomy przemieszczają się w kierunku płaszczyzny równikowej komórki i tworzą płytkę metafazalna pod koniec metafazy dzieli się centromer i od tego czasu każda chromatyda stanowi chromosom potomny III anafaza- za pomocą wrzeciona kariokinetycznego odciągane są chromatydy do biegunów komórki. Pod koniec anafazy pojawia się przewężenie równikowe komórki- jest to początek cytokinezy IV telofaza- chromosomy leżące w pobliżu biegunów skupiają się i tworzą chromatynę, wyodrębnia się bł. podziałowa i powst 2 kom. potomne	MEJOZA Zachodzi w czasie powstawania kom. potomnych (gamet), jest podziałem redukcyjnym- redukuje liczbę chromosomów o polowe 2n→1n 1podział mejotyczny- redukcyjny PROFAZA1 1leptoten- pojawiają się chromosomy w postaci cienkich, ledwo widocznych nici 2zygoten-chromosomy homologiczne łączą się w pary(o jednakowej wielkości i wyglądzie) jeden od matki a jeden od ojca 3pachyten-chromosomy staja się grubsze, a chromosomy homologiczne skręcają się wokół wspólnej osi, powstała biwalenty złożone z 2chromosomów homologicznych, z których każdy złożony jest z 2 chromatyd 4diploten- ramiona chromosomów rozszczepiają się na dwie chromatydy, które stykają się ze sobą w pewnych miejscach, w których mogą się krzyżować. Miejsca te, w których następuje wymiana odpowiadających sobie odcinków pomiędzy chromosomami homologicznymi nazywane są chiazmami (zjawisko crossing-over) 5 diakinezachromosomy spiralizuja, ulęgają skróceniu i pogrubieniu METAFAZA1 Biwalenty układają się równolegle do siebie, do centromerów chromosomów homologicznych doczepiają się włókna wrzeciona podziałowego ANAFAZA1chromosomy rozchodzą się do przeciwległych biegunów komórki(redukcja chromosomów) TELOFAZA1 Wytworzone zostają 2 komórki potomne ze zmniejszona liczba chromosomów ---- Po krótkim okresie miedzy podziałowym (interkinezie) obie komórki wkraczają jednocześnie w drugi podział dojrzewania, który przebiega według schematu mitozy i jest nazywany podziałem ekwacyjnym			DNA Stanowi zapis informacji genetycznej przekazywany z pokolenia na pokolenia. Zbudowany z cukru dezoksyrybozy, reszty kw. Fosforanowego i 1 z 4 zasad azotowych. Posiada struktore dwuniciowa o długim ciagłym łańcuchu nukleotydów RNA Struktura jednoniciowa, zbudowany z cukru rybozy, reszty kw. Fosforowego i zasady azotowej. W związku z różnymi zadaniami spełnianymi przez RNA wyróżniamy: rRNA- rybosomalny, wchodzi w skład rybosomu tRNA- transportujący, przenosi aminokwasy z cytoplazmy na rybosomy mRNA- matrycowy, przenosi informacje genetyczna z jądra do cytoplazmy snRNA-bierze udział w obróbce innych kwasów nukleinowych KOD GENETYCZNY W cząsteczce DNA informacja o poszczególnych aminokwasach zakodowana jest za pomocą trójek (kodonów), większość aminokwasów kodowana jest przez więcej niż jeden triplet CECHY KODU GENETYCZNE -trójkowy- tzn. trzy kolejne nukleotydy oznaczają jeden aminokwas -zdeterminowany- tzn. jeden triplet koduje jeden aminokwas -niezachodzacy- tzn. ten sam nukleotyd nie jest składnikiem sąsiadujących trójek, ale tylko jednej -bezprzecinkowy- tzn. nie istnieją nukleotydy spełniające roli znaku przystankowego oddzielającego kodony -zdegenerowany- niejednoznaczny, tzn. ze jeden aminokwas może być wyznaczony przez kilka różnych kodonów -uniwersalny- tzn. ze u wszystkich organizmów roślinnych i zwierzęcych np. triplet AAG koduje lizyne -------- niektóre z trójek nukleotydów nazywane są nonsensownymi, tzn. ze nie kodują określonych aminokwasów. Pełnia role sygnału oznaczającego zakończenie syntezy polipeptydów BIOSYNTEZA BIAŁEK Uwarunkowany genetycznie enzymatyczny proces łączenia aminokwasów w polipeptydowe Łańcuchy, przebiega w dwóch etapach: TRANSKRYPCJA-przepisanie informacji zawartej w DNA na RNA. W procesie tym uczestniczą enzymy, przy udziale, których następuje rozwiniecie łańcucha DNA na pojedyncze nici. Następnie przy udziale innych enzymów		Syntetyzowany jest komplementarny do nici DNA łańcuch RNA. Powstały RNA jest nazywany matrycowym-mRNA. łańcuch tan przemieszcza się z jądra, do rybosomow, gdzie odbywa się kolejny etap - translacja TRANSLACJA Polega na przełożeniu kolejności nukleotydów mRNA na kolejność aminokwasów w łańcuchu białkowym. W procesie tym uczestniczy także tRNA, który dostarcza z cytoplazmy do rybosomów odpowiednie aminokwasy. Łańcuch mRNA po wydostaniu się z jada kom łączy się z rybosomem w ten sposób, że wchodzi pomiędzy jego dwie podjednostki. Sygnałem do rozpoczęcia syntezy każdego łańcucha białkowego jest kodon oznaczający metionine. Po przyłączeniu się metioninowego tRNA do mRNA rybosom przesuwa się w kierunku dalszych kodonów, na mRNAtak, że na miejscu zwolnionego kodanu metioniny znajdzie się kodon dla następnego aminokwasu. Sygnałem do zakończenia syntezy łańcucha białkowego jest wystąpienie kodonu nonsensownego- nie oznaczającego żadnego aminokwasu(np. UAA,UAG,UGA). TKANKI TK.NABŁAONOWA Wyasciela wnętrze narządów jamistych i rurowych, okrywa powierzchnie ciała, tworzy wszystkie gruczoły, jest to zwarty układ komórek z mała ilością substancji międzykomórkowej, dzięki połączeniom miedzykom.: Desmosomy- kształt dysku lub pasm, spojenie, przez które mogą przenikać substancje o dużych cząsteczkach Poł. Zwarte- pomiędzy sąsiednimi komórkami, ściśle połączone, zamykają szczelinę międzykomórkowa Poł. Szczelinowe-przez błonę sąsiednich kom. biegną kanały, przez które przekazywane są substancje, różnorodne impulsy z kom do kom nabłonki nie są unaczynione i mają dużą zdolność regeneracji gdyż stale obumiera i zostaje złuszczony nabł. Pokrywający- pokrywa i chroni błonę łącznotkankową,od której oddzielony jest bł. podstawna: NABŁ. JEDNOWARSTWOWY PLASKI- zbudowany z jednej warstwy komórek spłaszczonych wielobocznie, posiada owalne jądro w środkowej części	Cytoplazmy, pokrywa powierzchnie błon surowiczych, wyściela naczynia krwionośne i limfatyczne(przekazywanie gazów i subst. Rozpuszczalnych w wodzie) N. JEDNOWAR. SZESCIENNY zbud. Z jednej warstwy kom. sześciennych, jądro kuliste centralnie położone, wyściela główne przewody gruczołowe, tworzy ścianę pęcherzyków tarczycy i kanalików nerki N. JEDNOW. WALCOWATY- Kom. o kształcie wydłużonym z jądrem lezącym bliżej podstawy, występuje w przewodzie pokarmowym od żołądka do dwunastnicy, w jajowodzie i macicy, występują kom. kubkowe N. JEDNOW. WIELORZEDOW Zbud. Z kom. różnej wysokości, jądra położone na rożnych poziomach, występuje na powierzchni dróg oddechowych, posiada rzęski - migawki - nitkowate usztywnione przez mikrotubule wypustki cytoplazmy, maja zdolność poruszania się, przez co mogą usuwać szkodliwe cząstki zlepione śluzem, wyst kom kubkowe N.WIELOW. PŁASKI- zewn. Warstwa to kom. płaskie, jest nabłonkiem pokrywająco-ochronnym, występuje w przewodzie pokarmowym od jamy ustnej do żołądka, w pochwie, na powierzchni skóry tworzy naskórek. N.WIELOW. SZESCIENNY- zewn. Warstwa to kom sześcienne, występuje na przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów N.WIELOW. WALCOWATY-rzadko spotykany i tylko na niewielkich obszarach. N. WIELOW. PRZEJSCIOWY-wystepuje w pęcherzu moczowym, zbudowany z różnej ilości warstw, (kiedy pęcherz jest pusty 5 warstw, napełniony 2 warstwy), rozciąga się dzięki bardzo delikatnej bł. podstawnej, warstwę powierzchniowa tworzą kom. baldaszkowate(duże, często 2 jądrach, w których następuje zagęszczenie cytoplazmy),warstwa ta chroni przed wpływem toksycznych składników moczu., stanowi także barierę hamująca przenikanie wodo do hipertonicznego moczu. nabł. Gruczołowy- wytwarza różnorodne wydzieliny ŚRÓDNABŁONKOWY- 1 jednokomórkowe- kom. kubkowe, występujące w nab.jednowarstw.walcowatym i wielorzędowym, maja kształt odwróconej butelki, jądra znajdują się w tzw. Szyjce, która opiera się o błonę podstawna,.
wydostający się śluz chroni powierzchnie nabłonka przed wyschnięciem lub działaniem różnych substancji układu pokarm 2 wielokomórkowe- złożone z licznych komórek kom tworzących powierzchnie wydzielnicze np. nabł. Błony śluzowej żołądka POZANABŁONKOWE- powstają przez wpuklenie nabłonka do podłoża zwaikszajac powierzchnie wydzielnicza, nalezą do nich wszystkie wielokomórkowe gruczoły wydzielania wewnetrzego, składają się z części wydzielniczej i kanału wydzielniczego SPOSÓB WYDZIELANIA Merakrynowy-wydzielina wydobywa się na powierzchnie komórki drobnymi porcjami na zasadzie egzocytozy, zachowana zostaje struktura kmorki , wystepuje w trzustce, watrobie, śliniankach i gruczołach potowych Apokrynowe-wydzielina zbiera się w szczytowej czesci komórki, która się odrywa. Czesc kom zostaje zniszczona, np.gruczoł mleczny Holokrynowe- cała komwypełnia się wydzielina, jadro ulega degeneracji i cała komórka rozpada się uwalniajac wydzieline np. gruczoł łojowy nabł.zmysłowy- ma zdolnosc reagowania na bodzce ze środowiska zewn. i przekazywania ich elementom tk nerwowej, wystepuje w narzadach zmysłów TKANKA ŁACZNA Powstaje w wyniku różnicowania się mezenchymy, wystepuje w wielu postaciech morfologicznych, tworza ja róznorodne komórki ulozone w dużej ilosci subst. Miedzykomórkowej, która sklada się z elementów włóknistych i istity bezpostaciowej podstawowej, ma duza zdolność regeneracji, zastepuje ubytki w tkance miesniowej i nerwowej FIBROBLASTY-kształt wrzecionowaty lub gwiazdzisty, w cytoplazmie wystepuje obfita sieteczka ziarnista i rozbudowany aparat Golgiego, jadro jest duze, sa komorkami aktywnymi metabolicznie, produkuja wszystkie rodzaje włókien tk. Łacznej HISTOCYTY- nieregularny kształt zależacy od stanu czynnosciowego w przypadku pobudzenia tk. Łacznej, powiekszaja się i uzyskuja zdolnosc ruchu pełzakowatego i fagocytozy, biora udział w procesach obronnych organizmu	KOM. UKŁADU BIAŁOKRWINKOWEGO-sa to limficyty, monocyty , granulocyty kwaso, obojetno i czasem zasadochłonne KOM.PLAZMATYCZNE- wystepuja w błonach surowiczych w poblizu naczyn krwinosnych , powstaja z limfocytów B i sa głownym producentem przeciwciał KOM. TUCZNE-wystepuja w poblizu naczyn krwionosnych tk. Łacznej, cytoplazma zawiera liczne ziarnistosci zawierajace heparyne i histamine Substancja miedzykom. Złozona z subst. Podstawnej (wystepuje w postaci blaszek bądź galartowatego sluzu) i włokien (upostaciowina czesc subtancji miedzykomórkowej): Włókna kolagenowe-(klejodajne) zbudowane z kolagnu, wystepuja w postaci peczków, które mogą się rozwidlac, sa poprzecznie prazkowane, sa bardzo wytrzymałe na działanie sił mechanicznych Włokna elastynowe- (sprezyste) zbudowane z elastyny, nie sa poprzecznie prążkowane, tworza gesta siec w substancji podstawnej. Cechuja się duza sprezystoscia, mogą się rozciagac do 150%swojej długosci a nastepnie szybko wrócic do poprzedniego stanu Wł.retikulinowe(srebrochłonne)- zbudowane z retikuliny, bardzo delikatne i cienkie włókienka tworzące sieci oplatajace naczynia krwionosne, włókna miesniowe i nerwowe Tk. Łaczna własciwa Tk. Galaretowata- wystepuje w zyciu płodowym bedac zródłem komórek z których róznicuja się wszystkie rodzaje tk. Łącznych Tk. Siateczkowata-zbudowana z komórek o kształcie gwiazdzistym, w subst miedzykomórkowej wystepuja włókna retikulinowe, wyst w bł sluzowej jelita cienkiego i grubego Tk. Włóknista wiotka- biaława, kleista masa okrywa narzady i wnika o ich wnetrza wraz z naczyniami krwionosnymi i nerwami, łaczy ze soba narzady poprzez cienki błony, posredniczy w przekazywaniu różnych substancji miedzy krwia a narzadami. Wystepuja w niej wszystkie rodzaje komórek i włokien tk. Łacznej właściwej Tk. Włoknista zbita - zbudowana ze wszystkich rodzajów komórek i włókien. Jeżeli włokna ułozone sa nieregularnie- tk.wiotka zbita o układzie nieregularnym- wystepuje			Głównie w skórze wlasciwej i błonie podsluzowej przewodu pokarmowego. Jeżeli włókna ułożone sa regularnie-tk.wł.zbita o układzie regularnum-zwiazana z rola mechaniczna w sciegnach, wiezadłach, rozsciegnag i powieziach Tk.tłuszczowa- spełania role izolatora termicznego, chroni narzady przed urazami mechanicznymi, zawiera tłuscz który jast materiałem zapasowym - tk tł. Zółta- wypełniona jedna duża kropla tłuszczu pochodzenia egzogennego, komórki tłuszcowe ścisle przylegaja tworzac skupienia, spojone tk.łacz. wl.wiot., zastepuja starzejace kom grasicy i szpiku kostnego - tk tł. Brunatna- tłuszcz pochodzenia endogennego rozmieszczony w postaci drobnych kropelek w całej cytoplazmie, jadro polożone centralnie, jest producentem ciepła w organizmie tk. Łaczna oporowa - 1 tk.chrzesna-duza wytrzymałośc i elastucznosc. ze względu na duza ilosc istoty podstawowej nie mogą wnikac do niej naczynia krwionosne i nerwy. Substancje odzywcze pobierane są na drodze dyfuzji z ochrzestnej rozwój chrzastki: 1 na podłożu mezenchymatycznym, zageszczenie kom. mezenchymy, które dziela się i traca wypustki - chondroblasty 2 pojawiaja się włókna kolagenowe lub elastynowe przez co powstaje substancj miedzykomórkowa 3 chondroblasty dojrzewaja w kom chrzestne- chondrocyty 4 tworza się grupy izogeniczne składajace się z dwóch lub kilku komórek pochodzacych od jednej kom macierzystej(wzrost chrzastki od wewnatrz) 5 rozwijajaca chrzastka dzieli się intensywnie dostarczajac nowych chondroblastów a nastepnie chondrocytów 6 chrzastka rosnie na grubosc przez nawarstwianie a mezenchyma przybiera postac błony ochrzestnej •tk.chrzestna szklista w zyciu zarodkowym tworzy zawiazki szkieletu, w dojrzałum org wystepuje w górnych drogach oddechowych, pokrywa kosci żebrowe i pow stawowe kosci(nie posiada ochrzestnej subs odżyw czerpie z mazi stawowej) •tk.crzestna włoknista wystepuje w tarczkach miedzykręgowych, w spojeniu łonowym i miejscu		Przyczepu ścięgien do kości. Tworzą ja włókna kolagenowe, pomiędzy którymi układają się pojedynczo lub w szeregach chondrocyty •tk.kostna sprężysta- wystepuje w małżowinie usznej, chrząstkach nosa i krtani, tworzą ja włókna sprężyste, które tworzą gęsta siec, jest elastyczna, nie ulega zwapnieniu TK. KOSTNA Główna część kośćca dorosłego organizmu, w istocie podstawowej wystepuja sole mineralne głównie fosforan wapnia(twardość), tworzą mechaniczną podporę organizmu w postaci szkieletu, osłania mózgowie, narzady wew. Kltki piersiowej i jamy miednicy KOM. TKANKI KOSTNEJ: Osteoblasty-komórki kościotwórcze, najwięcej jest ich w czasie wytwarzania kości i okresie regeneracji kosci uszkodzonej, syntetyzują składniki subst miedzykomórkowej kości Osteocyty -kom kostne, powstają z osteoblastów w czasie rozwoju tkanki kostnej, mają obfite wypustki które łącza się ze sobą. W dojrzałej tk kostnej tracą zdolność podziału Osteoklasty-kom kościogubne, powstają na skutek zlania się kilku osteoblastów, biora udział w rozsyłaniu i niszczeniu tk kostnej( modelowanie rozwijającej się kości lub naprawa kości uszkodzonej) Tk kostna grubowłóknista- włókna kolagenowe maja różna grubość i biegną w różnych kierunkach, wystepuje w życiu zarodkowym a u dorosłych w szwach kostnych i miejscu przyczepu ścięgien do kości Tk kostna blaszkowata- uporządkowane włókna kolagenowe w blaszkach kostnych, które stanowią część subst miedzykom, w której ł kolagenowe biegną w sposób regularny w tym samym kierunku. Dzieli się ona na: Gąbczastą tworzy nasady kosci długich, wypełnia kości krótkie i płaskie. Zbudowana z blaszek kostnych uformowanych w beleczki biegnące w różnych kierunkach, między którymi są jamy szpikowe wypełnione szpikiem krwiotwórczym Zbita -tworzy trzony kości, pokrywa nasady kości długich, zewn. warstwa kości krótkich i płaskich. Charakteryzuje się zwartym systemem blaszek kostnych, przykładem kości zbitej jest trzon kości długiej. Powierzchnia trzonu pokryta jest okostna, od	Której przez prostopadłe kanały wnikają naczynia krwionośne i biegną w kanałach Haversa. Łączą się ze sobą i komunikują z jama szpikową. Dookoła kanału Haversa układają się koncentrycznie blaszki kostne, których układ systemowy tworzy osteon. Na granicy blaszek są pojedyncze kom kostne umieszczone w zagłębieniach istoty podstawowej, od których odchodzą promieniście kanaliki, które łączą jamki całego układu ze sobą i światłem osteonu TK MIĘŚNIOWA Tk poprzecznie prążkowana szkieletowa- zbudowana z kom wielojądrzastych, nazywanych włóknami mięśniowymi w których występuje od kilkudziesięciu do kilkuset jąder położonych zewn. kształt walcowaty, dł. od 1-5 cm czasami do kilkunastu. Wnętrze włókna wypełniają włókienka kurczliwe (miofibryle) biegnące równolegle do siebie, zebrane w pęczki. Sarkoplazma zawiera mioglobine i liczne ziarna glikogenu, w niej znajdują się liczne mitochondria, słabo rozwinięty aparat Golgiego i RE przeważnie gładkie. RE i włókna kurczliwe tworzą układ kanalików podłużnych i poprzecznych (sarkotubule rozszerzają się na obu końcach sarkomeru tworząc cysterny sąsiadujące z poprzecznymi kanalikami utworzonymi w wyniku wpuklenia sarkolemmy. Za pośrednictwem tego systemu odbywa się wymiana pomiędzy miofibrylami a środowiskiem zewn. przewodzenie bodźców skurczowych oraz transport jonów Ca, niezbędnych do skurczu mięśni. Budowa włókien kurczliwych- zbudowane z jaśniejszych i ciemniejszych odcinków leżących na przemian: Jaśniejsze -izotropowe- pojedynczo załamują światło Ciemniejsze -anizotropowe- załamują światło podwójnie Leżą na równym poziomie, tworzac prążki biegnące prostopadle do osi długiej włókna mięśniowego SKURCZ MIĘŚNIA 1 pod wpływem impulsu nerwowego zostaje uwolniona z zakończeń nerwowych acetylocholina która zwiększa przepuszczalność sarkolemmy dla jonó K i Na 2 wpuklone kanaliki T do sarkolemmy przenoszą do siateczki Sródpl gładkiej pobudzenie uwalniając jony Ca pomiędzy miofibryle
3 wypustki meromiozyny ciężkiej tworzą połączenia z aktyną, następnie zwiększa napięcie i ciągnie nici aktyny (zmiana kata z prostego na ostry) 4 połączenie miozyny z aktyną trwa tylko kilkadziesiąt milisekund a następnie ulegają rozerwaniu 5 miofilamenty aktynowe wciągane są pomiędzy miozynowe i następuje skrócenie sarkomeru 6 po rozerwaniu miozyny i aktyny następuje powrót do pierwotnej struktury (meromiozyna ciężka ma aktywność enzymu rozkładającego ATP- ATP-aza) tk m poprzecznie prążkowana serca- zbudowana z włókien poprz prąż ułożonych mniej równolegle niż w tk m pop prąż szkiel, mają rozgałęzienia, tworzą sieć o wąskich długich oczkach, sarkolemma ich jest cieńsza niż mięśni szkieletowych, ma więcej sarkoplazmy, w której leżą parzyście jądra kom. występują wstawki ułożone poprzecznie w sieci mięśniowej, zajmują miejsce prążka Z, stanowią granice odcinków włókien tk m gładka tworzą ją wydłużone kom kształtu wrzecionowatego zwane miocytmi, środkowa część jest szersza, końce zwężone, mogą ulegać rozwidleniu, najczęściej skupiają się w błony mięśniowe lub pęczki tworzące ściany narządów wewnętrznych. M gładkie są rozrzucone w tk łącznej niektórych narządów zmysłu, związane z nabłonkiem gruczołowym. Cytoplazmę kom mięśniowych wypełnia sarkoplazma w środku której leży pałeczkowate jądro. Miofibryle biegną równolegle do osi długiej kom nadając jej podłużne prążkowanie. Miofilamenty aktynowe i miozynowe ułożone są regularnie, nie dają efektu poprzecznego prążkowania. Miofilamenty aktynowe przymocowane są z jednej strony do płytek mocujących a z drugiej do tzw. ciałek gęstych. Pomiędzy miozyną leży aktyna, które w czasie skurczu przemieszczają się względem siebie. Miocyty otoczone są sarkolemma w której tworzą się liczne zagłębienia zwane kaweolami, które mają kulisty kształt i łączą się z cysternami sieci śródplazmatycznej, są odpowiednikami kanalików T , zapewniają wewnątrzkomórkowy transport jonów Ca potrzebnego do skurczu	TK NERWOWA NEURONY zbudowane z ciała kom i wypustek (dendryty i neuryty), przewodzą impulsy nerwowe, mają duże jądro z luźno rozrzuconą chromatyną i wyraźnie widocznymi jąderkami, posiada rozbudowany aparat Golgiego i liczne mitochondria, w okresie rozwoju embrionalnego występuje centrum komórkowe które później zanika, przez co zniszczone neurony tracą zdolność podziału, na terenie cytoplazmy wypełniającej ciało komórki występuje zagęszczenie RE szorstkiej z licznymi polirybosomami, co powoduje centkowanie cytoplazmy- tzw tigroid (ciałko Nisla), które bierze udział w syntezie białek neurotransmisyjnych, w cytoplaźmie występują neurotubule oraz włókienka zwane neurofilamentami. Ciała komórek nerwowych tworzą skupienia w ośrodkowym ukl nerw tzw jądra nerwowe, spotykane w zwojach nerwowych Rodzaje wypustek : Jednobiegunowe- mają tylko jedną wypustkę - akson, występują w życiu płodowym, później uzyskują dalsze wypustki. U dorosłych występują w jądrach podwzgórza Dwubiegunowe- majądwie wypustki odchodzące z dwóch przeciwległych biegunów, występują w siatkówce oka, należą także do nich kom rzekomo jednobiegunówe, jedno z rozgałęzień odpowiada dendrytowi a drugie neurytowi, występują w zwojach mózgowych i rdzeniowych Wielobiegunowe-mają dużą liczbę wypustek z których jedna jest aksonem a reszta dendrytami, dzielą się one :-----kom gwiaździste- wypustki odchodzą promieniście we wszystkich kierunkach, dendryty są krótkie i rozgałęzione, a neuryt może osiągać nawet 1m długości. Występuje w substancji szarej rdzenia kręgowego i w zwojach układu autonomicznego ---kom piramidalne- trójkątny ostrosłup, od podstawy odchodzi krótki neuryt a od wierzchołków dłuższe dendryty, wyst w korze mózgowej ---kom gruszkowate- wyst na granicy kory i rdzenia móżdżku, z wierzchołka ciała wychodzą dwa dendryty rozgałęziające się na kształt krzewu, po stronie przeciwnej leży cienki neuryt PRZEWODZENIE IMPULSU NERWOWEGO-neurony zawsze występują w układzie komórek, miejsce styku dwóch błon			Sąsiadujących komórek gdzie impuls jest przekazywany z jednego neuronu na drugi nazywane jest synapsą. Przewodzenie impulsu w synapsie może odbywać się na drogą chemiczną lub elektryczną --- synapsa chem - błony sąsiadujących komórek dzieli szczelina synaptyczna, zakończenia najdrobniejszych rozgałęzień neurytu są kolbkami synaptycznymi, których błona stanowi błonę presynaptyczną a błona dendrytu błonę postsynaptyczną. W kolbie synaptycznej znajdują się mitochondria i pęcherzyki synaptyczne wypełnione acetylocholina bądź adrenaliną a impuls przekazywany jest za pomocą neuromediatora ---synapsa elekt- błony synaptyczne przylegają do siebie impuls nerwowy przekazywany jest bezpośrednio, przewodzenie może występować w obu kierunkach przewodzenie wzdłuż neuronu- informacja w nerwach rozchodzi się dzięki krótkotrwałym zmianom potencjału spoczynkowego kolejnych odcinków błony, powstaje elektrochemiczna fala- impuls nerwowy, błona jest przepuszczalna dla niektórych substancji 1 w stanie spoczynku działa pompa sodowo-potasowa a stężenie jonów Na na zewnątrz błony jet wieksze niż potasu, wnetrzekom ma ładunek ujemny (stan polaryzacji) 2 krótkotrwałe wyłączenie pompy powoduje zmianę przepuszczalności błony do wnętrza przenikają jony Na a ładunek staje się bardziej dodatni (stan depolaryzacji błony)- powstaje prąd czynnościowy 3 po przejściu impulsu nerwowego następuje repolaryzacja błony, która wraca do potencjału spoczynkowego, włącza się pompa sodowo-potasowa KOM GLEJOWE-pełnią funkcję odżywczą, regeneracyjną i obronną. Uzupełniają ubytki w wypadku uszkodzenia wypustek, są kształtu gwiażdzistego, mają liczne wypustki. Nie są zdolne do przewodzenia bodźców. Dzielą się na: glej nabłonkowy (pierwotna postać tej tkanki), glej wielokomórkowy(duże kom- astrocyty mają długie i krótkie wypustki), glej skąpowypustkowy(małe kom, mała liczba rozgałezień, wyst w subst szarej ośrodkowego układu nerwowego). KREW Erytrocyty- krwinki czerwone wytwarzane przez szpik kostny, kształt		Dwuwklęsłego krążka, nie mają jądra, obecna hemoglobina, która transportuje tlen z naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych do naczyń włosowatych tkanek. W czasie transportu może przechodzić przez różne szczeliny(brak jądra- nie zużywa energii na własne potrzeby). Połączenie tlenu z hemoglobiną następuje w płucach(proces utlenowana), utlenowana krew zawiera oksyhemoglobinę. Dojrzałe erytrocyty żyją ok. 120 dni leukocyty-krwinki białe powstałe w czerwonym szpiku kostnym, zawierają wszystkie elementy komórkowe, mają zdolność do ruchu pełzakowatego. Dzielą się na ziarniste i nieziarniste. Granulocyty obojętnochłonne- od 9-12nm, charakteryzuje się drobnymi ziarnistościami, które wykazują powinowactwo do barwników obojętnych. Jądra maja od 2 do 5 płatów połączonych mostkami. Wykazują zdolności do chemotaksji, diapedezy i fagocytozy Granulocyty kwasochłonne- od 11-14nm charakteryzują się dużymi ziarnistościami o powinowactwie do barwników kwaśnych. Jądra zbudowane z 2 płatów. Mają zdolność do chemotaksji, diapedezi i fagocytozy Granulocyty zasadochłonne-10nm, widoczne ziarnistości o powinowactwie do barwników zasadowych. Jądro ma kształt litery S i zbudowane z 2-3 płatów. Nieznaczna zdolność chemotaksji, diapedezyi fagocytozy zawierają histaminę wydzielają heparynę Agranulocyty- charakteryzują się brakiem ziarnistości w cytoplażmie, która ma charakter zasadochłonny, jądro ma kształt kolisty i zawiera jąderko. Dzielą się na: Limfocyty-małe i duże. małe- 6-8nm, których prawie całe wnętrze wypełnia jądro. Duże-mają więcej cytoplazmy niż małe. Niewielka zdolność diapedezy i fagocytozy. Monocyty- największe krwinki 12-20nm , podkowiaste jądro, duża zdolność diapedezi i fagocytozy Trombocyty-płytki krwi pozbawione jądra, zawierają duże ilości serotoniny i tromboksanu, małe ilości noradrenaliny, adrenaliny i histaminy, uczestniczą w procesie chemostazy(utrzymanie krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego)	OBRONA IMMUNOLOGICZNA Antygeny charakteryzują się immunogennością, czyli zdolnością wywoływania przeciw sobie odpowiedzi immunologicznej- immunoglobiny(przeciwciała) Odpowiedz humoralna-wudzielona zostaje interkulina1 która pobudza limfocyty Th które intensywnie się mnożą, interkulina1 pobudza ośrodek termoregulacji, zwiększa aktywność kom w obronie immunologicznej. Wydzielanie przez limfocyty Th czynników wzrostu oraz różnicowanie się limfocytów B powoduje ich namnażanie i różnicowanie. Przeciwciała łączą się z antygenem powodując jego neutralizacje. Utworzone kompleksy antygen-przeciwciało wychwytywane są przez kom fagocytarne i degradują je Odpowiedź komórkowa- zaprezentowanie antygenu przez makrofagi limfocytom Th i działa interkulina 1 która powoduje aktywację tych limfocytów, pobudza limfocyty Th do licznych podziałów mitotycznych i produkcji interkuliny2. kom te wchodzą w kontakt z kom mającymi na swojej powierzchni obce antygeny. Po rozpoznaniu antygenu limfocytyTk powodują uszkodzenie błony komórki a następnie jej rozpad HORMONY Układ przysadkowo- podwzgórzowy -podwzgórze jest czaścią miedzymózgowia, koordynuje homeostaze organizmu. W jego tkance znajdują się liczne skupienia istoty szarej - zwane jądrami podwzgórza jądra podwzgórza maja szereg połączeń z różnymi częściami mózgu. Najlepiej są wykształcone połączenia pomiędzy przysadką a podwzgórzem. Szereg włókien kom nerwowych jąder podwzgórza biegnie przez szypułkę (lejek) i kończy się w części nerwowej przysadki, gdzie w zakończeniach nerwowych wydzielane są do krwi neurohormony. Wśród wielu neurohormonów produkowanych przez kom jąder podwzgórza wyróżnia się: uwalniające- liberyny i hamujące- statyny RODZAJE HORMONÓW: 1 Uwalniający kortykotropinę- kortykoliberyna uwalniajacy hormon adrenokortykotropowy(ACTH) 2 uwalniajacy tyreotropine- tyreoliberyna peptyd uwalniający i syntetyzujący tyreotropine i prolaktyne
3 uwalniający gonadotropiny- gonadoliberyna peptyd uwalniający oba hormony przysadkowe lutropine i folitropine 4 uwalniający i hamujący hormon wzrosty- somatolibertna i somatostatyna . somatoliberyna nie jest do końca zbadana, somatostatyna peptyd hamujący wydzielanie hormonu wzrostu, obniża uwalnianie tyreotropiny czsami prolaktyny 5 uwalniający i hamujący wydzielanie prolaktyny prolaktoliberyna- jest związkiem hipotetycznym, prolaktostatyna- budowa chem nie została ustalona, może hamować wydzielanie prolaktyny przez kom przysadki 6 uwal i ham wydzielanie melanotropiny, melanoliberyna- podobna w budowie do oksytocyny, melanostatyna- trójpeptyd hormonu wydzielanego w zakończeniach neuronów w tynym płacie przysadki nerwowej przysadka nerwowa- lezy w zagłębieniu k. Klinowej czaszki w tzw siodełku tureckim, jest gruczołem małym, ma trzy części: nerwowa-płat tylny- zbudowany z kom glejowych i aksonów neuronów jąder podwzgórza wnikających do przysadki. Hormony: 1 wazopresyna- hormon antydiuretyczny , podnosi ciśnienie krwi w naczyniach poprzez skurcz mięśniówki tych naczyń, zmniejsza diurezę (objętość wydalanego moczu), niedobór wazopresyny powoduje moczówkę prostą 2 oksytocyna- podnosi skurcz mięśniówki macicy i jajowodów szczególnie w czasie porodu i stosunku płciowego. Skurcz macicy sprzyja przemieszczaniu się plemników a skurcz macicy przy porodzie przyspiesza jego zakończenie gruczołowa-płat przedni, powstaje z nabłonke ektodermalnego, produkuje hormony o charakterze białkowym, które wpływają na synteze i i uwalnianie hormonów gruczołów obwodowych lub na metabolizm różnych tkanek i narządów. Rodzaje hormonów: 1 tyreotropowy- tyreotropina, pobudza pęcherzyki tarczycy do syntezy, uwalnia hormon trójjodotyronine i tyroksynę 2 adrenokortykotropowy- kortykotropina, polipeptyd stymulujący kore nadnerczy do wydzielania jej hormonów 3 gonadotropowe- lutropina i folitropina, glikoproteidy wpływają na synteze i uwalnianie hormonów	Płciowych przez gruczoły, regulują przebieg procesu oogenezy i spermatogenezy 4 laktotropowy- prolaktyna, prolaktotropina,polipeptyd wpływający na rozwój gruczołu mlecznego i pobudza go do produkcji mleka w dkresie karmienia, prolaktyna odgrywa istotną role w prawidłowym funjkcjonowaniu gonad, u kobiet przy ciągłej laktacji nadmierne stężenie prowadzi do zaburzeń cyklu płciowego a u mężczyzn obniża poziom testosteronu i hamuje spermatogeneze 5 wzrostu- somatotropina, polipeptyd wywiera wpływ na gospodarkę tłuszcową, węglowodanową i białkową, działa pośrednio przez peptydy somatomedyny, pobudza chndrogenezę i wzrost kości, stymuluje transport i syntezę aminokwasów w mięśniach szkieletowych i innych tkankach, pobudza hydrolizę trójglicerydów do glicerolu i wolnych kwa tłuszczowych, powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi, nadmierne wydzielanie w młodym wieku powoduje gigantyzn a u dorosłych akromegalię a całkowity brak karłowatość 6 melanotropowy- melanotropina , peptyd wpływający na gromadzenie się barwnika w skórze płazów a nie uczłowieka 7 b-lipotropina, endorfiny i enkefaliny, endorfiny- wywołuja miejscowy efekt przeciwbólawy wpływają na wydzielanie gonadotropin, biora udział w regulacji procesów immunologicznych, enkefaliny- miejscowy efekt przeciwbólowy, hamują skurcze mięśniówki gładkiej jelit, i czynność wydzielniczą trzustki tarczyca składa się z dwóch płatów połaczonych cieśnią, leży od przodu tchawicy w górnym jej odcinku przy krtani, od zewnątrz otula ją tk łaczna wiotka zbudowana z jednowarstwowych pęcherzyków których wnetrze wypełnia koloid, pomiedzy pęcherzykami występuja skupienia kanalików przypęcherzykowych tzw komórek C. Głównymi hormonami produkowanymi przez kom pęcherzykowe tarczycy są: tyroksyna i trójjodotyronina. Do syntezy tych hormonów konieczny jest jod gromadzony w tarczycy wbrew gradientowi stężeń proces powstawania T3 i T4 1 syntezowanie w kom tarczycy białka tyreoglobuliny 2 część cząst tyreoglobuliny przechodzi do koloidu pęcherzyków i w tej postaci są przechowywane			3 tyreoglobulina zostaje pobrana z koloidu do kom pęcherzyków gdzie ulega hydrolizie 4 uwolnione T3 i T4 zostają wydzielone do krwiobiegu 5 do kom narządów wnikają wolne hormony ---- T3 i T4 wplywają na zużycie tlenu i procesy energetyczne, biora udział w regulacji temp ciała, przyśpieszają wzrost pobudzajac wydzielanie hormonu wzrostu, są niezbędne do rozwoju ośrodkowego ukladu nerwowego, kom docelowymi dla T3 i T4 są różne kom organizmu w : błanie kom, blonie wew. Mitochondriach, i chromatynie jądra kom mechanizmy regulacji wydzielania hormonów 1 regulacja z udziałem układu podwzgórze- przysadka na zasadzie sprzężenia zwrotnego 2 stężenie metabolitów powstających w wyniku pobudzenia kom docelowych przez T3 i T4 ---- zwiększający się we krwi poziom tyreotropiny stymuluje kom tarczycy do syntezy i wydzielania T3 i T4, których wysoki poziom we krwi wpływa hamująco na podwzgórze bądź bezposrednio na przysadkę a niski poziom powoduje pobudzenie układu podwzgórze- przysadka- tarczyca kom przypęcherzykowe tarczycy- tzw kom C produkują hormon peptydowy kalcytonine występuja w niewielkich ilościach w przytarczycach i czasami w grasicy, pochodzą z elementów neuroektodermalnych, zwiększenie stęż Ca w krwi powoduje pobudzenie kom C i uwolnienie kalcytoniny która hamuje przechodzenie wapnia z kości do krwi i jednocześnie stymuluje pobieranie wapna przez kom kościotwórcze (osteoblasty) przytarczyce- na tylnej powierzchni obu płatów tarczycy leżą dwie pary guzikowatych gruczołów prztarczycznych, które produkują białkowy hormon parathormon, małe stęż jonów wapnia pobudza kom przytrczyc dowydzielania parathormonu, który powoduje obniżenie stęż fosforanów nieorganicznych we krwi rgulacja mechanizmu wapniowo fosforanowego 1 udział w nim biorą: kalcytonina, parathormon i metabolity witaminy D 2 metabolity te powstają w wyniku dwuetapowej hydroksylacji wit D 3 wzrost stęż wapnia we krwi hamuje wydzielanie parathormonu a pobudza wydzielanie kalcytoniny		Trzustka- leży w sąsiedztwie żołądka i dwunastnicy, jest gruczołem wydzielania wew i zewn, produkuje enzymy biorące udział w trawienu pokarmu (fun zewnatrzwydzielnicz), kom pełniące funkcje dokrewna tworzą skupienia nazywane wyspami, zbudowane z co najmniej kilku typów kom. - kom A- wtwarzają i wydzielają glukagon, poł w zewn części wyspy - kom B- pol centralnie wytwarzaja insulinę - kom D - wydzielaja somatostatyne bądź też gastryne - kom F- uwalniają peptyd trzustkowy hormony białkowe: GLUKAGON zwiększa stęż glukozy w osoczu poprzez rozpad glikogenu do glukozy, przyśpiesza energetyczne wykorzystanie wolnych kwasów tłuszczowych INSULINA- jej działanie metaboliczne ma charakter antagonistyczny wobec glukagonu, najważniejszym bodźcem dla uwolnienia insuliny jest wzrost stęż glukozy we krwi. Pod wpływem insuliny w wątrobie następuje zwiększenie zużycia glukozy, zahamowanie powstawania glukozy z niecukrowych pochodnych głównie aminokwasów i wmożenie rozkładania glikogenu. Insulina działa anabolicznie przyczyniając się do syntezy białek niedobór insuliny powoduje cukrzycę Nadnercza-parzyste gruczoły występujące nad górnym biegunem kazdej nerki, zbudowane z dwóch części: kory i rdzenia 1 kora nadnerczy(zbud z mezodermy) kom kory układaja się w trzy warstwy: kłębuszkowata pasmowatą siatkowata. W korze powstają hormony sterydowe(pochodne cholesterolu ( na wydzielanie tych hormonów wpływa kortykotropina). W warstwie kłębuszkowatej-powstają mineralokortykoidy, które regulują poziom elektrolitów we krwi oraz utzrymują prawidłową objetość krwi krążącej i płynów zewnątrzkom, powoduja zmniejszenie ilości wydalanego sodu i zwiększenie ilości wydalanego potasu w warstwie pasmowatej- powstają glikokortykoidy ( kortyzol, kortykosterol i kortyzon) wpływaja na gospodarkę węglowodanową lipidową i białkową, działają antyanabolicznie czyli hamują syntesy białek w wielu narządach(z wyjątkiem wątroby). W przypadku niedostatku glukozy w organiźmie	następuje rozpad tłuszczów, w wyniku którego powstają wolne kw tłuszczowe które mogą być rozłożone w procesie betaoksydacji do acetyloCoA i spalone w cyklu krebsa z wytworzeniem ATP. Wpływają na zjawiska immunologiczne i na przebieg procesu zapalnego zmniejszając liczbe limfocytów B i T, wysokie stęż hormonu we krwi powoduje obniżenie poziomu krążących przeciwciał, zmniejszają nadwrażliwość organizmu na działanie alergenów poprzez hamowanie uwalniania histaminy ponadto działają wrzodotwórczo w warstwie siatkowatej powstają hormony płciowe androgeny i estrogeny 2 rdzeń nadnerczy- powstaje z kom ektodermalnych, wystepuja w nim kom chromochłonne, które produkują dopaminę, noradrenaline i adrenalinę, hormony te zaliczamy do grupy katecholamin. SA one gromadzone w chromochłonnych ziarnistościach komórek uwalniane sa w wyniku pobudzenia rdzenia nadnerczy, biorą udział w procesach metabolicznych organizmu. Powodują wzrost stęż glukozy we krwi przy jednoczesnym hamowaniu wydzielania insuliny. Adrenalina i noradrenalina powodują proces lipolizy w tk tłuszczowej co powoduje wzrost stęż wolnych kw tłuszczowych we krwi szyszynka-kształt stożkowaty, podobna do szyszki sosny, jej kom to pinealocyty produkujące hormony melatoninę i serotonine, MELATONINA - hormon snu , uwalnia się kiedy jest ciemno, spowalnia procesy uwalniania ATP, glikolize, wówczas nie zachodzi cykl krebsa SEROTONINA- tzw h szczescia, przyspiesza spalanie tłuszczowców Szuszynka jest narządem fotoneurokrynowym, hamuje wydzielanie gonadotropin: folitropiny i lutropiny ]grasica-gruczoł dwupłatowy, polożony wysoko w śródpiersiu nad mostkiem, zbudowany z kom limfatycznych, w niej dojrzewaja limfocyty T które biorą udział w odpowiedzi immunologicznej typu komórkowego, dzięki hormonowi grasicy- tymozym\ny, która jest polipeptydem
GONADY Parzyste narządy, pokryte mezodermalnym nabłonkiem, wyróżnić można część korową i część rdzenną Część rdzenna-przez wnękę jajnika wchodzą naczynia krwionośne , które rozgałęziając się wchodzą do części korowej. Zrąb części rdzennej zbudowany jest z tkanki łącznej, występują w nim liczne fibroblasty, kom mezenchymatyczne, kom. tuczne, makrofagi, pojedyncze kom. mięśniowe gładkie Część korowa-w zrębie występują pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju bądź zaniku oraz ciałka żółte w różnych fazach rozwoju i ciałka białawe W rozwoju embrionalnym pierwotne kom. płciowe powstają poza zawiązkami gonad w ścianie pęcherzyka żółtkowego następnie przesuwają się do zawiązków gonad. Po wniknięciu do wnętrza zawiązka jajnika grupują się w części korowej .Komórki te zwane są owogoniami. Tworzą się jajnikowe kom. pierwotne. Pełny rozwój prowadzi do uwolnienia rozwiniętej kom. płciowej do jajowodu {owulacja} , zaś powstałe pęcherzyki ulegają stopniowemu zanikowi.Prawidłowy cykl jajnikowy trwa średnio 28 dni. Wydzielanie estrogenów i progesteronu powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy , nabł. Pochwy i jajowodu. CYKL MIESIĄCZKOWY-powtarzające się cyklicznie zmiany w błonie śluzowej macicy, połączone z krwawieniem CYKL PŁCIOWY-całość zmian morfologicznych i funkcjonalnych w obrębie żeńskiego układu rozrodczego FAZA FOLIKULARNA-pęcherzykowa-centralnie położona kom. płciowa przechodzi proces owogenezy, prowadzący do powstania kom. jajowej. Pęcherzyki pierwotne jajnikowe występują licznie w korowej części jajnika. W ich wnętrzu znajduje się owocyt I rzędu. Kom. ziarniste otaczające owocyt zaczynają się powiększać i dzielić wytwarzając warstwę komórek cylindrycznych. W tym czasie kom. płciowa wzrasta, ale jądro pozostaje na etapie zahamowanej profazy. Kom. ziarniste zaczynają się dzielić, i przybywa warstw tych komórek. Owocyt powiększa swą objętość pozostając w profazie pierwszebo podz. mejotycznego	Wokół owocytu I rzędu wytwarzana jest osłonka przejrzysta. Ma ona charakter błoniasto-ziarnistej struktury . Pęcherzyk, w którym przybywa warstw kom. ziarnistych nazywany jest wzrastającym, powstają pęcherzyki dojrzewające, dochodzi do zepchnięcia owocytu I rzędu wraz ze znaczną częścią otaczających go komórek na jednym biegunie pęcherzyka. Owocyt I rzędu w fazie zachamowanej profazy ulega dalszym fazom tego podziału, powstaje owocyt II rzędu i I ciałko kierunkowe, które zostaje wydalone do przestrzeni między owocytem II rzędu a osłonką przejrzystą. Pęcherzyk dojrzewający przekształca się w pęcherzyk Graffa i przekształceniu ulega zrąb jajnika . Wytworzona zostaje osłonka pęcherzyka, która stopniowo różnicuje się na 2 warstwy: wewnętrzną i zewnętrzną. Początkowe wzrastanie pęcherzyków jest niezależne od gonadotropin. Kom. ziarniste rozpoczynają wydzielanie estrogenów -estradiol, jego obecność w pęcherzykach wzrastających zwiększa liczbę receptorów dla FSH , rośnie stężenie estogenów.Wokół pęcherzyków wytwarza się osłonka zawierająca kom. tekalne. W pęcherzykach dojrzewających pojawiają się receptory dla lutropiny, pod jej wpływem kom. tekalne produkują androgeny. Zwiększające się stężenie folitropiny prowadzi do syntezy coraz większej ilości lutropiny. Stopniowe zwiększenie stężenia estrogenów hamuje wydzielanie FSH na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego. Pod koniec fazy pęcherzykowej stężenie estrogenów jest wysokie, na zasadzie dodatniego sprzężenia zwrotnego dochodzi do nagłego wyrzutu LH i FSH i pęknięcia pęcherzyka- owulacji. POWSTAWANIE I ROZWÓJ CIAŁKA ŻÓŁTEGO-bezpośrednio po owulacji ściana pęcherzyka ulega obkurczeniu, pofałdowaniu i zapadnięciu. Pozostałe przy ścianie pęcherzyka kom. ziarniste mnożą się, a w ich wnętrzu pojawia się żółty barwnik- kom. luteinowe. Tkanka łączna tworzy rusztowanie ciałka, które od tego momentu nazywa się ciałkiem żółtym. Kom. paraluteinowe [tekaluteinowe] wraz z tk. Łączną			Dzielą ciałko żółte na zraziki. Kom. ciałka żółtego produkują progesteron i estrogeny. W tej fazie rozwoju ciałko żółte produkuje maksymalne ilości progesteronu i estrogenów. W przypadku niezagnieżdżenia się kom. jajowej w błonie śluzowej macicy w ciałku żółtym rozpoczynają się zmiany wsteczne , ulegają zanikowi- spadek wytwarzanego progesteronu i estrogenów. ZMIANY W BŁONIE ŚLUZOWEJ MACICY W CZASIE CYKLU MIESIĄCZ. Błona śluzowa macicy pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym, który tworzy gruczoły maciczne. Bł. śluzową można podzielić na: -część podstawowa-nie ulega zmianom cyklicznym i służy jako materiał do regeneracji części czynnościowych -część czynnościowa-ulega przemianom cyklicznym pod wpływem estrogenów wydzielonych w czasie dojrzewania pęcherzyka Grafa FAZA LUTEALNA-CIAŁKA ŻÓŁTEGO W miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa tworzy się i wzrasta ciałko żółte, gruczoły bł. śluzowej wchodzą w okres czynności wydzielniczej. Następuje znaczny ich wzrost, kom. gruczołowe zawierają dużo ziaren glikogenu. Pomiędzy kom. tk. Łącznej pojawia się płyn przesiękowy, który wywołuje w obrębie błony śluzowej zmiany obrzękowe- kom. doczesnowe. Istotnym zmianom ulegają także naczynia krwionośne , następuje zwiodczenie ich ścian. W ten sposób organizm przygotowuje się do inplantacji zarodnika. Jeżeli do inplantacji nie dojdzie, ciałko żółte ulega zmianom wstecznym. Przejściowy skurcz tętniczek wywołując powstawanie lokalnej martwicy błony śluzowej. Złuszcza się śluzówka i występuje krwawienie miesiączkowe. JĄDRA Gonady parzyste, znajdują się w worku mosznowym, osłonięte są osłonką białawą. Zbudowane z kanalików nasieniotwórczych, które tworzą trójkątne zraziki podzielone tk. Łączną w której występują naczynia krwionośne i kom. Leydiga. Kom. te stanowią strukturę dokrewną gonady męskiej, produkują męskie h. Płciowe- androgeny, np. testosteron BUDOWA KANALIKU NASIENIOTWÓRCZEGO		BUDOWA KANALIKU NASIENIOTWÓRCZEGO- Od zewnątrz kanalik otoczony jest tk. Łączną. W ścianie kanalika znajdują się kom. podporowe, pomiędzy nimi w ścianach kanalika są kom. znajdujące się w różnych fazach procesów spermatogenezy i spermiogenezy. Spermatogonie ulegają systematycznym podziałom mitotycznym, dając kolejne populacje spermatogonii SPERMATOGENEZA Niektóre spośród spermatogonii zaczynają wzrastać powiększając się i przekształcając w spermatocyty I rzędu; te podlegają pierwszemu podziałowi mejotycznemu, powstają spermatocyty II rzędu(1n). Drugi podział mejotyczny prowadzi do powstania z każdego spermatocytu II rzędu - spermatyd. W efekcie złożonych przemian morfologicznych spermatydy przekształcają się w plemniki- spermiogeneza. Hormonalna kontrola spermato- spermiogenezy polega na synergistycznym działaniu LH i FSH

---