1

23

TEMAT 9.

ZASADY REDAGOWANIA PRAC DYPLOMOWYCH

LITERATURA

1. Wojcik K. Piszę akademicką pracę promocyjną licencjacką, magisterską, doktorską, PLACET, Warszawa 2005

2. Stachowiak Z. Metodyka i metodologia pisania prac kwalifikacyjnych, AON Warszawa 2000.

3. Oliver P. Jak pisać prace uniwersyteckie. Poradnik dla studentów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.

4. Gonciarski W. Przygotowanie pracy dyplomowej. Poradnik dla studentów, WSE, Warszawa 2004.

5. Łobocki M. Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1978.

6. Pieter J. Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa 1975.

7. Pytkowski W, Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1985.

8. Regulamin studiów w Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego, WAT, Warszawa 2004

1. Wykorzystanie dorobku innych i niebezpieczeństwo plagiatu

2. Cytowanie i powoływanie się na źródła obce

3. Sporządzanie przypisów

4. Tabele, rysunki i wykresy

ZAGADNIENIA

Praca dyplomowa nie musi być wyłącznie wynikiem prowadzonych samodzielnie badań empirycznych, bez odwołania się do literatury przedmiotu. Takie oczekiwania nie są formułowane nawet w stosunku do prac doktorskich. Ponadto, zawsze oczekuje się, że opracowanie naukowe odnosić się będzie do wiedzy z danego obszaru.

Prace licencjackie i magisterskie mają być wynikiem samodzielnej aktywności intelektualnej i fizycznej dyplomanta. Nie można wobec tego godzić się na udział osób trzecich w ich przygotowaniu. Korzystanie z usług firm czy osób piszących prace na zlecenie jest nieetyczne i niezgodne z prawem. W przypadku wykrycia takiej sytuacji prowadzi to do odebrania nieuczciwie zdobytych uprawnień licencjata czy magistra.

Zagadnienie 1. Wykorzystanie dorobku innych
i niebezpieczeństwo plagiatu

Można powiedzieć, iż brak odwołań do innych badań, teorii czy opinii mógłby być odebrany jako dowód zerwania związku z nauką, czy wręcz ignorancji. Rozwój i postęp mogą oczywiście wymagać krytycznego spojrzenia, czy wręcz odrzucenia danej teorii, ale w pracy naukowej należy o tym napisać.

W większości przypadków wystarczy elementarna uczciwość by do plagiatu nie dopuścić. Plagiat jest swoistą odmianą kradzieży, której przedmiotem nie są jednak pieniądze czy rzeczy lecz wytwory o charakterze intelektualnym: myśli, teorie, koncepcje, pomysły, refleksje, wyniki badań i analiz, teksty itp.

Odwołanie w pracy do innych dzieł wskazuje, że autor zna inne dokonania naukowe w danej dziedzinie oraz przyznaje, że w niektórych przypadkach ktoś inny już zajmował się podobnym problemem. „Pozwala ono również czytelnikowi na porównanie tego, co mówi autor, z opiniami innych” (P.Oliver: Jak pisać prace uniwersyteckie. Poradnik dla studentów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, s. 125).

Piszący prace dyplomowe powinni zrobić wszystko by nie zaistniała możliwość postawienia zarzutu plagiatu nawet fragmentowi pracy. Samo zjawisko plagiatu jest dość skomplikowane i niedostatecznie klarownie rozstrzygnięte w polskich przepisach prawa.

Plagiatem jest wykorzystanie, bez podania źródła, cudzej własności intelektualnej we własnej pracy. Powstaje w ten sposób sytuacja, iż czytelnik danej pracy wprowadzany jest w błąd w drodze domniemania, iż tekst z którym się zapoznaje jest samodzielnym wytworem autora.

Należy podkreślić, iż nie jest wystarczającym działaniem przedstawienie na końcu pracy wykazu literatury, z której się korzystało. Fakt korzystania z dorobku innych musi być precyzyjnie zidentyfikowany i oznaczony w pracy, czy to poprzez odpowiednie odwołanie w tekście, czy też oznaczenie w przypisie.

W ogólnym ujęciu przez plagiat rozumie się „celowe przejęcie do własnego utworu idei, treści, formy (wewnętrznej czy zewnętrznej), poszczególnego fragmentu, a nawet całości cudzego utworu bez podania źródła” (Boć J. Jak pisać pracę magisterską?, Kolonia Limited, Wrocław2004, s. 89).

Aby więc nie dopuścić do zaistnienia plagiatu prace dyplomowe muszą być wykonane zgodnie z przyjętymi zasadami cytowania i odwoływania się do źródeł obcych.

Wszystkie powyższe sposoby wykorzystywania opublikowanych dzieł i innych opracowań mają służyć uwiarygodnieniu stanowiska prezentowanego w pracy.

M. Kostera: stwierdza - „plagiat jest szczególnie haniebnym postępkiem, dyskwalifikującym całkowicie autora jako osobę, pragnącą uczestniczyć w środowisku naukowym” (Antropologia organizacji, PWN, Warszawa 2003, s. 206). Przy czym za formę tego uczestnictwa uznać należy przygotowanie pracy zarówno licencjackiej, jak i magisterskiej.

Autor udowadnia w ten sposób, iż zna literaturę z danego obszaru, potrafi wybrać z niej wartościowe pozycje, umiejętnie je zestawia i porównuje lub na ich podstawie wyprowadza właściwe wnioski.

Ponadto, przywołanie stanowisk innych autorów może wesprzeć merytorycznie wypowiedź lub być wykorzystane do przedstawienia stanowiska przeciwnego.

W pracy naukowej można sięgać po dosłowne zacytowanie danej wypowiedzi, jednak należy pamiętać, iż praca kwalifikacyjna nie może być zlepkiem nawet najbardziej wartościowych cytatów. Mogą one natomiast stanowić cenną pomoc w przedstawieniu definicji, jakiegoś zjawiska, czy zaprezentowaniu koncepcji lub stanowiska naukowego.

Zasadą jest sięganie do cytatów wartościowych i oryginalnych w swojej treści oraz formie wypowiedzi. Nie bez znaczenia jest także pozycja naukowa autora cytowanej pracy (powoływanie się na nazwiska znane gwarantuje wysoki poziom merytoryczny danej wypowiedzi). Ponadto, błyskotliwe i celne cytaty urozmaicają tekst i czynią go ciekawszym w lekturze.

1. dosłowne cytaty,

2. odwołanie się do koncepcji lub opisu danego zjawiska,

3. krytyczna analiza danej wypowiedzi,

4. wskazanie literatury szerzej opisującej dane zjawisko,

5. wskazanie na odmienne stanowisko naukowe,

6. zestawienie, porównanie, krytyczna analiza poglądów wielu autorów.

Korzystanie z dorobku innych osób, podczas pisania pracy dyplomowej, może odbywać się na wiele sposobów. Zasadnicze z nich to:

Zagadnienie 2.

Cytowanie i powoływanie się na źródła obce

Dosłowne cytaty

Wybór odpowiedniego cytatu nie jest jednak zadaniem prostym, gdyż „dobry cytat powinien spełniać szereg podstawowych wymogów”. W szczególności powinien on:

1. być zrozumiały poza oryginalnym kontekstem,

2. zachowywać znaczenie pierwotnego tekstu,

3. być reprezentatywny dla danego autora,

4. być odpowiedniej długości,

5. nie odwracać uwagi od zasadniczego tekstu.

Drugi sposób polega na odwołaniu się do poglądów danego autora.

PRZYKŁAD 2

P. Kotler uważa, że ciągle zbyt wielu menedżerów i przedsiębiorców nie wie czym jest nowoczesny marketing, a zwłaszcza czego można oczekiwać od działów marketingu. Autor stwierdza: „Doprawdy, niektórzy dyrektorzy generalni stawiają zupełnie nierealistyczne wymagania działom marketingu. Nic dziwnego, że obecnie ich kierownicy utrzymują się na stanowisku przeciętnie od szesnastu do osiemnastu miesięcy!” (P. Kotler, Kotler o marketingu. Jak kreować
i opanowywać rynki, Wyd. PSzB, Kraków 1999, s. 37).

Pierwszym sposobem jest przedstawienie autora cytatu.

PRZYKŁAD 1

Amartya Sen, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, stwierdza, że: „głodowi można bardzo łatwo zapobiegać, z wyprzedzeniem starając się o to, by grupom znienacka pozbawionym znacznej części dochodów ubytek ten jakoś zrekompensować...” (Sen A., Rozwój i wolność, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2002, s. 197).

Ważne jest odpowiednie wkomponowanie cytatu do tekstu. Kardynalnym błędem jest zamieszczenie cytatu bez jakiegokolwiek wprowadzenia. Cytat powinien pomagać w rozwinięciu logiki wywodu, a nie rozbijać ją poprzez nagłe wmontowanie go w tekst. W praktyce piśmiennictwa spotkać można różne sposoby wprowadzania cytatów, które stosowane równocześnie dają dobre efekty. Oto niektóre z nich:

Zdarzają się sytuacje, w których całe zdanie czy definicja byłyby zbyt długie, jak na potrzeby danej prezentacji. Wtedy można dokonać skrótów, zaznaczając ten fakt kropkami. Należy oczywiście zapewnić, by powstała w ten sposób wypowiedź nie zmieniła swojego oryginalnego znaczenia.

PRZYKŁAD 4

Praktyka funkcjonowania firm pokazuje, że „rozpowszechnianie wiedzy okazuje się prawdziwym problemem.(...) Wyniki badań wskazują, że przeciętna firma wykorzystuje mniej niż połowę swego kapitału intelektualnego” (G. Probst, S. Raub,
K. Romhardt: Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002, s. 177).

Pojawia się w związku z tym pytanie: co zrobić, by sytuację tę można było radykalnie poprawić.

Trzeci sposób cytowania polega na bezpośrednim wkomponowaniu cytatu w tekst.

PRZYKŁAD 3

Współczesna gospodarka przechodzi obecnie gruntowne przeobrażenia wywołane np. globalizacją i internetem. „Jednakże internet, którego fundamentem są technologie cyfrowe i sieć, jest tylko jednym z wielu elementów postępu technologicznego radykalnie przekształcającego rynki i organizacje” (D.J. Jain, S. Maesincee, P. Kotler: Marketing nie stoi w miejscu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 2002, s. 19). Innymi równie ważnymi zjawiskami z tego zakresu są osiągnięcia w telekomunikacji, nowe materiały, biotechnologia czy inżyniera genetyczna.

W przypadku cytowania dosłownego należy zadbać by tekst był przytoczony bez zmian. Wszelkie zmiany należy zaznaczać kropkami (...) lub opisem. Na przykład, gdy w cytowanym tekście chcemy podkreślić jakiś fragment to po dokonaniu tego zaznaczamy naszą ingerencję w nawiasie.

PRZYKŁAD 5

W koncepcji Six Sigma opracowano nową definicję jakości, która mówi, że „jakość oznacza prawo do wartości (podkreślenie - H.P.) dla nabywcy i dostawcy w każdym aspekcie wymiany gospodarczej” (M. Harry, R. Schroeder: Six Sigma, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2001, s. 19).

Niekiedy istnieje możliwość odwołania się do wyników badań naukowych, rynkowych, socjologicznych, czy statystycznych.
W takich przypadkach przytaczanie dosłownych cytatów byłoby kłopotliwe i zapewne zbędne. Konieczność zagwarantowania praw autorskich wymaga jednak, by opisując dane zjawisko, przywołując wyniki czy prezentując ich metodologię podawać źródło.

Prace dyplomowe rzadko kiedy są oryginalnymi epokowymi dziełami nie odwołującymi się do aktualnego stanu wiedzy.
Z tego powodu pisane są z wykorzystaniem (nie używać słowa w oparciu) podręczników, opracowań specjalistycznych, książek czy artykułów fachowych.

Odwołanie się do koncepcji lub opisu danego zjawiska

Szczególnym przykładem czerpania z dorobku innych są wyliczenia.

Jeśli przywołujemy je dosłownie to powinny być ujęte w cudzysłów. Natomiast w przypadku, gdy przekształcamy ich treść rezygnujemy z cudzysłowu, ale podajemy źródło. Najczęściej przyjmuje się, iż w takich przypadkach znak przypisu powinien znaleźć się przed dwukropkiem.

P. Oliver stwierdza, że zasada w tym względzie jest prosta:

„Jeśli chcesz zacytować w swojej pracy tekst napisany przez inną osobę, zastosuj (...) system odsyłaczy” (P.Oliver: Jak pisać prace uniwersyteckie. Poradnik dla studentów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, s. 135).

Jest to niezbędne zwłaszcza wtedy, gdy w naszym tekście wykorzystujemy różnego rodzaju dane lub gdy pojawiają się nazwiska, nazwy firm itp.

Skróconego opracowania nie bierze się w cudzysłów, ale na końcu podaje się źródło, tak jak w dosłownym cytacie. Postępowanie takie pozwala na uniknięcie posądzenia o plagiat.

Jednym ze sposobów wykorzystania źródeł pisanych jest streszczenie, czyli przedstawienie własnymi słowami skróconej wersji danej wypowiedzi. W ten sposób, wyniki badań przedstawione np. na 10 stronach streszcza się dla potrzeb pracy dyplomowej i umieszcza w jednym akapicie.

PRZYKŁAD

Do najważniejszych zadań w tym zakresie należy [1]:

• „dbanie o właściwą kondycję finansową firmy”

• dostarczanie na czas materiałów niezbędnych do produkcji [2];

• dbałość o podwyższanie kwalifikacji naukowych przez podległy personel [3].

Można to robić na różne sposoby. Pamiętać przede wszystkim należy, iż polemizować można z poglądami, które są głoszone, a nie urojone. W tym celu należy najpierw dobrze zapoznać się ze stanowiskiem danej osoby i pełną argumentacją. Następnie należy je zrozumieć i dopiero później krytykować. Przy czym całkowicie zrezygnować należy z ataków personalnych, co pozwoli skoncentrować się na meritum.

Literatura z zakresu ekonomii i zarządzania pełna jest różnego rodzaju kontrowersji. Sytuacja ta wymaga krytycznego przyjrzenia się niektórym tezom czy poglądom. Jeśli dany autor spotka się z sytuacją wymagającą komentarza czy też z poglądami, z którymi nie można się zgodzić powinien ten fakt odnotować w pracy.

Krytyczna analiza danej wypowiedzi

Krytyka musi być oparta na naukowych podstawach i można w niej wykorzystać dane (informacje) lub poglądy innych specjalistów. Fakty te powinny być odnotowywane w formie przypisów. Niekiedy też inne stanowisko można przedstawić nie w samym tekście pracy lecz w przypisie..

Krytyczna analiza może być prowadzona wykorzystując przywołany w tym celu cytat lub szersze omówienie stanowiska naukowego. W obydwu przypadkach nie mogą to być jednak rzeczy wyrwane z kontekstu.

Występuje pluralizm poglądów, który niekiedy może sprawiać pewne problemy. Nie da się jednak tego uniknąć i jednocześnie nie należy udawać, że we wszystkich opisywanych kwestiach występuje pełna zgoda. Wobec tego, gdy piszący spotka się z takimi sytuacjami powinien ten fakt zaznaczyć, czy to w przypisie czy to w odpowiednim komentarzu. Taka postawa dowodzi, że autor zna literaturę przedmiotu i potrafi z niej wydobywać różne kontrowersje.

1. przywołując w tekście pracy nazwiska znaczących autorów, a w przypisach odnotować ich dzieła oraz strony, na których to jest przedstawione,

2. odnotowanie tego faktu w przypisie (odnosi się wyłącznie do przeczytanych pozycji, gdyż przywoływanie źródeł, których autor nie zna nie jest co prawda - jak zauważa M.Kostara - plagiatem, ale mistyfikacją, także dyskredytującą jego wiarygodność) (M. Kostera, Antropologia organizacji, PWN, Warszawa 2003, s. 207).

Aby nie być posądzonym o ignorancję w danej kwestii należy wiedzę o przedstawianych zagadnieniach odnotować w pracy. Można to zrobić:

Prace dyplomowe powinny zamykać się w rozsądnej objętości.
Z tych względów, ale także z powodów merytorycznych, często istnieje potrzeba dokonania pewnego skrótu myślowego. Wynika z tego konieczność rezygnacji z szerokich omówień danych problemów, zjawisk czy teorii.

Wskazanie literatury szerzej opisującej dane zjawisko

Zapoznając się z literaturą przedmiotu można spotkać wiele wypowiedzi formułowanych w podobny sposób. Trudno się temu dziwić (jeśli to nie są plagiaty), gdyż specjaliści uznający dany paradygmat (lub paradygmaty) nie mogą mówić rzeczy całkowicie od siebie odmiennych. Jednak w naukach ekonomicznych (a w tym w zarządzaniu) nie wszystkie problemy muszą być jednakowo widziane.

Wskazanie na odmienne stanowisko naukowe

Od prac dyplomowych oczekuje się, że będą w nich przedstawiane różne stanowiska i opinie. Dlatego wkładem autorskim może być ich zestawianie porównywanie i analiza.

Celem tych działań może być zarówno wskazywanie na podobieństwa, jak i wykazywanie różnic czy niekonsekwencji. Można to np. robić w formie analiz ilustrowanych tabelami czy innymi zestawieniami. Co oczywiste, materiały źródłowe muszą być odpowiednio udokumentowane.

Zestawienie, porównanie,

krytyczna analiza poglądów wielu autorów

Cenne uwagi dotyczące wykorzystania źródeł podaje K. Wojcik. Autorka stwierdza: „Dyplomant nie powinien przeoczyć niczego, co w literaturze i innych materiałach źródłowych jest nieodzowne i wartościowe z punktu widzenia pytań badawczych, powinien też respektować centralny wymóg rzetelności i solidności obowiązujący przy gromadzeniu i wykorzystywaniu źródeł” (K. Wojcik, Piszę akademicką pracę promocyjną licencjacką, magisterską, doktorską, PLACET, Warszawa 2005, s. 34).

[1] K.Wojcik: wyd. cyt., s. 34.

Autorzy, którzy mają ambicję napisania dobrej pracy powinni jednak z reguły zapoznać się z kilkudziesięcioma pozycjami.

Stanowisko to potwierdzają obserwacje profesor Krystyny Wojcik (SGH), która stwierdza, iż w zagranicznych ośrodkach akademickich stawia się wymóg by praca o statusie magisterskim opracowana była w oparciu o 25-30 pozycji literatury (Piszę pracę magisterską, SGH, Warszawa 2002, s. 31). Zapewne jednak nie jest to dopuszczalna wielkość maksymalna (podobna zasada powinna obowiązywać na polskich uczelniach).

Ile źródeł literaturowych powinno być wskazanych w pracy? Nie można na nie odpowiedzieć jednoznacznie, gdyż charakter pracy oraz dostępna literatura są tutaj głównymi determinantami. Praktyka jednak podpowiada, iż w obszarze nauk ekonomicznych nie sposób jest napisać pracę - możliwą do zaaprobowania - w oparciu o kilka źródeł. W niektórych przypadkach w miarę dobra praca może powstać w oparciu o kilkanaście wartościowych pozycji literatury.

Przypisy mogą być umieszczane w różnych miejscach pracy. Nie ma w tym zakresie jednolitych zasad ich sporządzania. Wydaje się jednak, iż wybór określonego rozwiązania powinien być przemyślany i uzasadniony określonymi potrzebami. Przede wszystkim zaś powinny one być uzupełnieniem tekstu właściwego i nie mogą z nim konkurować pod względem objętości.

Najczęściej przypisy umieszcza się na: dole strony, końcu danego rozdziału lub końcu pracy. W Instytucie, chociażby ze względu na łatwość dotarcia do nich, przyjęto umieszczanie przypisów na dole strony.

Każdy przypis musi mieć swój numer i odnośnik w tekście.
W standardowych edytorach tekstu przypisy można robić automatycznie, a ewentualne zmiany treści czy kolejności nie nastręczają większych problemów.

Najkorzystniejszy, dla prac licencjackich i magisterskich z zakresu zarządzania, wydaje się być sposób numerowania przypisów kolejno na każdej stronie i jeden wykaz literatury na końcu pracy. Z tego powodu w Państwa pracach proszę przyjąć takie rozwiązanie.

Zasady sporządzania przypisów źródłowych formułuje J.Brdulak, (Zasady techniczne pisania prac dyplomowych o tematyce ekonomicznej, SGH, Warszawa 2002, s. 30.) w wyliczance:

• „przypis rozpoczynamy dużą literą i kończymy kropką,

• zaczynamy od pierwszej litery imienia (imion) autora cytowanej pracy,

• później następuje nazwisko autora,

• kolejnym elementem jest tytuł pracy, często pisany pochyłym drukiem, tj. kursywą,

• następnie piszemy nazwę wydawnictwa (w pełnym brzmieniu lub w skrócie, gdy jest powszechnie znane na rynku),

• miejsce i rok wydania cytowanej pracy,

• stronę lub strony, na której znajduje się informacja,

• gdy cytujemy kilka pozycji w jednym przypisie oddzielamy je średnikiem.”

* Książki powołanej przez czterech lub więcej autorów:

PRZYKŁAD 2

2/ G. Stonehouse (i in.): Globalizacja. Strategia i zarządzanie, Wyd. Felberg SJA, Warszawa 2001, s. 349.

Ujawnianie i dokumentowanie źródeł wykorzystanych przy pisaniu pracy dyplomowej realizowane jest przez system odnośników i przypisów. Jest to niezwykle ważna część pracy dyplomowej, która bez przypisów jest bezwartościowym tekstem. Przypisy w pracy naukowej można podzielić na 5 grup:

1. źródłowe, informujące o pochodzeniu danej informacji, poglądu, cytatu itp.,

2. polemiczne, wykorzystywane do przedstawienia krytycznego stanowiska w stosunku do poglądów innych osób,

3. dygresyjne, zawierające własne uwagi autora do stwierdzeń pojawiających się na łamach pracy,

4. odsyłające, wykorzystywane, gdy nawiązujemy do omówionych już zagadnień lub wskazujemy, iż dany problem zostanie omówiony później,

5. wyjaśniające, umożliwiające sprecyzowanie terminu lub problemu.

Sporządzanie przypisów

* Książki jednego, dwóch lub trzech autorów:

PRZYKŁAD 1

1/ D. Carr, K.J. Hard, W.J. Trahant: Zarządzanie procesem zmian, PWN, Warszawa 1998, s. 24.

Pierwsze przywołanie danej pozycji

Przykłady powołań

* Odwołanie się do danych zawartych w artykule czasopisma naukowego, popularnonaukowego czy fachowego:

PRZYKŁAD 4

4/ M. Gołębiowski, M. Koralewski: W poszukiwaniu nowej filozofii zarządzania produkcją, „Organizacja i Kierowanie” 1998, nr 2, s. 20.

* Wykorzystanie danych z rozdziału, artykułu z pracy zbiorowej, w której potrafimy zidentyfikować autora:

PRZYKŁAD 3

3/ W. Piotrowski: Organizacje i zarządzanie - kierunki, koncepcje, punkty widzenia, w: Zarządzanie. Teoria i praktyka, praca zbiorowa pod red.
A.K. Koźmińskiego i W. Piotrowskiego, PWN, Warszawa 1995, s. 443.

* Wykorzystanie cytatu czy danych, których autora potrafimy określić, ale nie korzystamy z pracy oryginalnej:

PRZYKŁAD 6

6/ R.L. Heilbroner: Behind the Veil of Economics, (New York: W.W.Norton, 1988), s. 29, cyt. za: L.C. Thurow, Przyszłość kapitalizmu, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999, s. 290.

* Korzystanie z pracy zbiorowej, w której nie można precyzyjnie określić autorstwa poszczególnych części:

PRZYKŁAD 5

5/ Kapitalizm po polsku, praca zbiorowa pod red. J.Kowala, PWN, Warszawa 1999, s. 23.

** Gdy poprzedni przypis dotyczy tej samej pozycji zamiast pełnych danych używamy zwrotu „tamże” i podajemy numer strony

PRZYKŁAD

1/ D.K. Carr, K.J. Hard, W.J. Trahant: Zarządzanie procesem zmian, PWN, Warszawa 1998, s. 24.

2/ Tamże, s. 25.

Kolejne przywołanie danej pozycji

Przy kolejnym wykorzystaniu tego samego źródła nie wymaga się umieszczania w przypisie pełnych jego danych. Musi być jednak zapewniona bezproblemowa możliwość jego zidentyfikowania.

** Gdy praca była już cytowana, ale po jej przywołaniu są inne przypisy, a przywołujemy różne prace danego autora, to podajemy dane autora oraz przynajmniej fragment tytułu, a pozostałe dane zastępujemy trzema kropkami i skrótem wyd. cyt.

PRZYKŁAD

6/ W. Kieżun: Sprawne zarządzanie..., wyd. cyt., s. 57.

** Gdy praca była już cytowana, ale po jej przywołaniu są inne przypisy, a wykorzystujemy tylko jedną książkę danego autora (autorów), to przywołujemy jego nazwisko (nazwiska), a pozostałe dane zastępujemy skrótem: wyd.cyt., czyli wydanie cytowane.

PRZYKŁAD

3/ D.K. Carr, K.J. Hard, W.J. Trahant: wyd. cyt., s. 38.

** Gdy praca była już cytowana, ale po jej przywołaniu są inne przypisy, a wykorzystujemy tylko jedną książkę danego autora (autorów), to przywołujemy jego nazwisko (nazwiska), a pozostałe dane zastępujemy skrótem: wyd. cyt., czyli wydanie cytowane.

PRZYKŁAD

3/ D.K. Carr, K.J. Hard, W.J. Trahant: wyd. cyt., s. 38.

W tym przypadku ma miejsce odesłanie czytelnika do źródła tekstu wyrażającego poglądy innego autora, z którym piszący pracę nie zgadza się i z którym polemizuje. Tekst przypisu rozpoczyna się od znaku „Por.” (porównaj). Tekst zakończony odsyłaczem (przypisem) wyraża myśl własną autora, z którym

PRZYKŁAD

7/ Por. S.Urban, W. Ładoński, wyd. cyt., s. 100.

Przypis polemiczny

PRZYKŁAD

2/ Opinię, że Chorwacja stanowi barierę kulturalną chroniącą Zachód przed Serbami reprezentującymi bizantyjski Wschód, eksponował Ante Pawelic wódz zbrodniczego ruchu Upsala. Cieszy się on obecnie popularnością wśród nacjonalistów Chorwackich. Zob. A. Bogdanowicz, Ideologia Wielkiej Chorwacji, Białystok 1998, s. 345.

Ma on zastosowanie w sytuacji, gdy autor umieszcza w przypisie dygresje, uwagi, mające bardzo luźny związek z tekstem właściwym, nie nadając przy tym charakteru polemicznego. Często mają one charakter autorski i wynikają z obserwacji własnej piszącego. W przypisach tego typu nie podaje się źródeł. Jednak jeżeli piszący pracę zdecyduje się na ich przywołanie to stosuje znaki „Zob.” albo „Zob. także”.

Przypis dygresyjny

PRZYKŁADY

1/ Zob. Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 20-23.

2/ Szerzej na ten temat: M. Gołębiowski, M. Koralewski: W poszukiwaniu nowej filozofii zarządzania produkcją, „Organizacja i Kierowanie”1998, nr 2, s. 20.

3/ Zob. Aneks, s. XVII.

4/ Zob. także: Aneks 23-B.

5/ Zob. schemat nr 34 zamieszczony na s. 56 niniejszej pracy.

6/ Wspomniałem już o tym w poprzednim rozdziale przy omawianiu statusu mniejszości narodowych w ustawodawstwie krajowym poszczególnych państw europejskich.

Ma on zastosowanie w sytuacji, gdy autor odsyła czytelnika do innych opracowań albo do innych fragmentów swojej pracy, głównie w celu otrzymania dokładniejszej informacji. Temu przypadkowi towarzyszą znaki „Zob.” albo „Zob. także”.

Przypis odsyłający

Są integralną częścią pracy dyplomowej, stanowią różnego rodzaju materiały ilustrujące treść merytoryczną. Wśród nich najczęściej wykorzystywanych są: tabele, wykresy, rysunki, diagramy, schematy, a nawet fotografie. Ich umieszczenie w pracy obwarowane jest pewnymi zasadami.

Zagadnienie 4. Tabele, rysunki, wykresy

Pamiętać należy, że muszą być one bezpośrednio powiązane z treścią pracy. Ich pojawienie się urozmaica formę prezentacji, ale uzasadnienie musi być merytoryczne, a nie estetyczne. Uzyskuje się to poprzez odwołania w tekście do danych i informacji przedstawionych w tabelach, na rysunkach czy wykresach.

Należy zadbać o przygotowanie ich zgodnie z zasadami poprawności formalnej i merytorycznej. Powinny one stanowić wartościowe uzupełnienie treści pracy i umożliwić łatwiejsze zaznajomienie się z niektórymi problemami. Aby to osiągnąć należy je dokładnie przemyśleć i przygotować w przejrzysty sposób.

Każda tabela, rysunek czy wykres muszą być odpowiednio opisane. Formy tego opisu są do siebie bardzo podobne, co pozwala na przedstawienie tych problemów na przykładzie opisu tabel.

PRZYKŁAD

Tabela 1. Produkt krajowy brutto Polski w latach 1989 - 2003

Numer tabeli umożliwia odwołanie się do niej w tekście oraz umieszczenie jej w odpowiednim do tego miejscu. Jeśli jest to możliwe tabela powinna być umieszczona w pobliżu miejsca odwołania do niej, ale jeśli na przykład nie zmieści się na danej stronie można ją umieścić na następnej.

Jeśli jest to niezbędne bezpośrednio pod tabelą umieszcza się przypisy wyjaśniające. Poniżej przedstawia się źródła na podstawie których została wykonana lub skąd zaczerpnięta.

PRZYKŁAD

Źródło: Rocznik statystyczny 2002, GUS, Warszawa 2002, s. 54.

lub

Źródło: opracowanie własne na podstawie:

Rocznik statystyczny 2002, GUS, Warszawa 1992, tab. 10, s. 77; Rocznik statystyczny 1995, GUS, Warszawa 1995, tab. 6, s. 528.

Wykonując tabele, wykresy i rysunki w całej pracy należy zachować jednolitą nomenklaturę i w miarę możliwości przynajmniej podobną budowę. Wszystko powinno być wykonane starannie i zgodnie z zasadami, gdyż tylko wtedy uzyskać można pozytywny efekt.

1. Konsekwentnie stosować raz przyjętą nomenklaturę, np. nie stosować wymiennie op. cit. z art. cyt. oraz ibidem z tamże.

2. Nie umieszczać w przypisach niczego, co należy do tekstu właściwego oraz niczego, co nie dotyczy pracy.

3. Tekst przypisu nie może dominować, pod względem objętości nad tekstem pracy.

4. Nie odsyłać do właśnie redagowanego tekstu (jeszcze nie opublikowanego).

5. Kilka pozycji literaturowych w obrębie jednego przypisu oddzielać średnikiem (nie zaś przecinkiem czy kropką).

6. Przypis rozpoczynać dużą literą a kończyć kropką.

7. Tytuły dzieł oraz autorów podawać bez cudzysłowów (tytuł kursywą).

8. Nie stosować tytułów przysługujących autorom (prof. ks. abp. hr. JE. IM. itp.).

9. Używać skrótów: czasopism, publikacji, nazw wydawnictw (o ile będą wcześniej wyjaśnione).

10. Konsekwentnie stosować podawania nazwy wydawnictwa danej pozycji literaturowej.

Na co jeszcze zwrócić uwagę stosując przypisy?

---