1. Źródło słów, pojęć „kultura” i „cywilizacja”, różne znaczenia terminów „kultura” i „cywilizacja”

Kultura - łac. colo, celere (czcić bogów, uprawiać ziemię), cultura agri (kultura rolna), cultura animi (ćwiczenie umysłu), ang. culture, niem. Die Kultur (zachowanie tradycji, język, obyczaje, sztuka) używane przez romantyków w celu odróżnienia wszystkiego od dominującej kultury francuskiej

• Anglia: całokształt wyuczonych przez ludzi zachowań, wierzeń, obyczajów, tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie

• Niemcy: nauki o duchu, kulturze

Cywilizacja - fran. civilite (zasady dobrego wychowania), łac. civis (obywatel)

fran. civilisation (kultura francuska dominująca w XVIII w - sztuka, nauka, filozofia),

• Anglia: zaawansowany stan rozwoju społecznego i kulturowego, charakteryzujący się m.in. rozwarstwieniem społecznym, pojawieniem się miast oraz pisma - każda cywilizacja to kultura, ale nie każda kultura to cywilizacja

• Francja: uprawa roli

2. wartościujące (potoczne) i nie wartościujące (akademickie) rozumienie kultury

wartościujące - (w jęz. potocznym) kultura oznacza zasady dobrego wychowania i zachowania się, np. człowiek zachowujący się kulturalnie, to ktoś kto nie spluwa (albo nie smarka) na ziemię, natomiast ktoś spluwający (albo smarkający) na ziemię zostanie uznany za człowieka niekulturalnego (bez kultury)

KULURALNY

niewartościujące - (w nauce, muszą go używać też studenci piszący prace semestralne) każde zachowanie jest kulturowe i trzeba znaleźć przyczyny takiego zachowania, np. jeśli ktoś smarka na ziemię (zamiast do chusteczki), nie można się oburzać, tylko poszukać przyczyn takiego zachowania, np. człowiek ten pochodzi z grupy społecznej, gdzie jest to zachowanie normalnie przyjęte i tolerowane, albo jest to naukowiec badający reakcję członków danej grupy społecznej na zachowania niezgodne z przyjętymi w niej standardami

KULTUROWY

3. atrybutywne (uniwersalne) i dystrybutywne (typologiczne) rozumienie (ujęcie) kultury

niewartościujące rozumienie kultury:

• atrybutywne pojęcie kultury - opis cech z uwagi, na które coś kwalifikuje się jako kulturę. Atrybutywne ujęcie kultury używane jest zawsze w liczbie pojedynczej, tzn. określa się, co jest a co nie jest kulturą. Wyżej przytoczona

• dystrybutywne pojęcie kultury - wskazuje na pewne cechy danej, konkretnej kultury lub grupy kultur, z uwagi na które możemy zakwalifikować je do określonego rodzaju. Dystrybutywne ujęcie kultury możemy podzielić na kilka rodzajów:

• konkretne, gdy wskazuje się na daną, konkretną kulturę, np. kultura Indian Nawaho, kultura amerykańska itp.

• typologiczne, gdy wskazuje się na pewną grupę kultur, które posiadają cechy wspólne, pozwalające je zaliczyć do jakiegoś określonego typu czy rodzaju, np. kultura pierwotna, kultura masowa.

• W obrębie ujęcia konkretnego jak i typologicznego można wyróżnić jeszcze po dwa podstawowe ujęcia kultury:

• całościowe, gdy wskazuje się na kulturę lub typ kultury, który przysługuje całemu społeczeństwu, np. kultura polska XIX w., kultura pierwotna itp.

• częściowe, gdy wskazuje się na kulturę lub typ kultury, który przysługuje tylko pewnej grupie społecznej w ramach większego społeczeństwa, np. polska kultura szlachecka, kultura masowa itp.

4. płaszczyzny analizy zjawisk kulturowych: psychologiczna, aksjonormatywna, społeczna (kontekst społeczny), behawioralna (zachowaniowa), materialna

* płaszczyzna psychologiczna - sfera odczuć jednostek, świadomość jednostkowa, wszystko to, co myślą i odczuwają ludzie, jako indywidualne, niepowtarzalne jednostki

* płaszczyzna aksjonormatywna - sfera świadomości zbiorowej, przez bardzo wielu badaczy uważana za właściwą kulturę

* płaszczyzna społeczna - sfera mechanizmów i oddziaływań społecznych, będących konsekwencjami działań podejmowanych przez jednostki i grupy, niekoniecznie uświadamianych przez swoich sprawców, ale stwierdzanych i obserwowanych przez badaczy

* płaszczyzna behawioralna - wszystkie widoczne zachowania członków społeczeństwa, na podstawie których można wnioskować o podzielanej przez nich kulturze

* płaszczyzna materialna - wszystkie przedmioty, które zostały wytworzone albo zmodyfikowane przez człowieka i którym można przypisać sens kulturowy (kultura materialna)

5. sfery i dziedziny kultury w sensie aksjonormatywnym

• Kultura jest to system powiązanych ze sobą przekonań, motywujących członków danego społeczeństwa do podejmowania określonych działań w określonych sytuacjach

• Tak rozumiana kultura jest nabywa przez członków danego społeczeństwa w toku uczenia się kultury a jej elementy ulegają zmianom - pod warunkiem ich mniej lub bardziej milczącej akceptacji przez członków społeczeństwa - w miarę upływu czasu.

Zatem kulturę rozumiemy tutaj, jako w zasadzie tożsamą z drugą płaszczyzną analizy zjawisk kulturowych. Takie ujęcie kultury nazywa się również normatywnym

• Powyższa definicja jest ujęciem atrybutywnym kultury (każda podstawowa definicja kultury jest ujęciem atrybutywnym), ponieważ wymienia tylko te cechy, które przysługują każdej konkretnej, realnie istniejącej kulturze

6. podział na wiedza, że i wiedza, jak

Kulturę w ujęciu aksjonormatywnym dzieli się w układzie poziomym (te dwa rodzaje wiedzy występują we wszystkich sferach i dziedzinach kultury) na dwa podstawowe poziomy:

• wiedzę że - wszystkie uświadamiane i jasno formułowane przekonania, np. „wiem, że słońce wschodzi codziennie rano”, „wiem, że drażnienie lwów może być niebezpieczne”

Uwaga: prawda lub fałsz tych przekonań z punktu widzenia logiki nie ma znaczenia, liczy się to, że są to przekonania jasno uświadamiane przez ludzi, którzy je podzielają

• wiedzę jak (wiedza milcząca) - pozwalająca egzystować w codziennym otoczeniu, np. „wiem, jak wchodzić po schodach”, „wiem, jak prowadzić samochód”, „wiem, jak celnie cisnąć włócznią w mamuta”.

Wiedza jak jest najczęściej niewerbalizowana, tzn. trudno wypowiedzieć ją słowami, po prostu potrafi się wykonywać pewne czynności

Zarówno wiedza, że oraz wiedza, jak są nabywane podczas uczenia się kultury. Niektóre obszary wiedzy jak mogą być początkowo werbalizowane, gdy się ich uczymy, np. gdy uczymy się prowadzić samochód, najpierw ktoś nam objaśnia jakie czynności należy wykonać i w jakiej kolejności, ale gdy już się tego nauczymy, zapominamy o tym - po prostu potrafimy prowadzić samochód. Inne czynności, np. chodzenie, nie są werbalizowane od samego początku, po prostu uczymy się tego jako dzieci.

• Granicy pomiędzy tymi dwoma rodzajami wiedzy nie można wyznaczyć precyzyjnie

• Wiedza, że jak i wiedza, jak są częścią kultury w ujęciu aksjonormatywnym

7. 3 rozumienia kultury w ujęciu atrybutywnym: kultura, jako wyuczone zachowania, kultura, jako akceptowana społecznie wiedza, kultura jako samosterowny system

Dyfuzja to przenoszenie elementów jednej kultury do innej. Przebiega zazwyczaj według kilku etapów:

1) przejmowane technologie (przede wszystkim technologie militarne) - elementy zaliczane do I sfery kultury;

2) przejmowane instytucje społeczne - elementy zaliczane do II sfery kultury,

3) przejmowane wierzenia i ideologie - elementy zaliczane do III sfery kultury.
Z historii kultury znanych jest wiele przypadków dyfuzji kulturowych. Najbardziej znane z nich to neolityzacja, latenizacja, romanizacja, westernizacja, albo amerykanizacja.

8. hominizacja i koewolucja genetyczno-kulturowa

Hominizacja (czyli uczłowieczanie) - proces ewolucji biologicznej wiodącej od zwierzęcych przodków człowieka (hominidów) do wykształcenia się współczesnej formy homo sapiens. Istotną rolę w hominizacji odegrało pojawienie się kultury, co spowodowało, np. rozwój mózgu, chwytność kończyn, gracylizacja szczęk itp.

1. wspólny przodek człowieka i małpy

2. Orrorin tugenensis,

3. Australopitek

4. Homo habilis,

5. Homo erectus

6. Homo ergaster

7. Neandertalczyk

8. Homo sapiens

Koewolucja genetyczno-kulturowa to rodzaj dodatniego sprzężenia zwrotnego pomiędzy kulturą (zachowaniami wyuczonymi przez człowieka w społeczeństwie) a naturą (biologicznym, genetycznie zdeterminowanym wyposażeniem człowieka, jako przedstawiciela gatunku homo sapiens).

Pojawienie się jakieś cechy ułatwiającej przyswojenie sobie kultury sprzyjało przeżyciu danej jednostki dzięki większej skuteczności zachowań narzędziowych i symbolicznych, jednocześnie rozwój kultury (pojawianie się nowych technologii i symboli) zwiększał presję selekcyjną na tego typu cechy.

• wyprostowana postawa uwalniająca kończyny przednie (umożliwia posługiwanie się narzędziami);

• duża pojemność mózgu umożliwiająca uczenie się i dokonywanie złożonych operacji myślowych;

• przejście na drapieżny tryb życia, co dostarczyło dużej ilości energii niezbędnej do rozwoju mózgu;

Pojawienie się kultury (narzędzi) dodatkowo zwiększyło zdolność przystosowawczą, gdyż umożliwiło dostęp do nowych źródeł pokarmu, co z kolei przyspieszało ewolucję sprzyjających rozwojowi kultury cech (duża pojemność mózgu i chwytność przednich kończyn).

9. opozycja kultura-natura (wpływ natury na kulturę i na odwrót), status opozycji kultura-natura w 4 typach kultury

Kultura a nauka

W naukach społecznych oraz we współczesnej kulturze natura jest postrzegana, jako przeciwieństwo kultury: natura to coś, co powstało i istnieje niezależnie od człowieka, kultura natomiast jest sztuczna i stworzona przez człowieka i bez człowieka nie może istnieć

• Kulturę, a ściślej rzecz biorąc, zdolność do przyswojenia i rozwijania kultury, można potraktować jako zdolność rozwiniętą w toku ewolucji biologicznej i służąca do adaptacji (niezwykle skutecznej jak się okazuje) do środowiska naturalnego.

• Genotyp i fenotyp gatunku homo sapiens (jego ewolucyjnych poprzedników) ewoluował w kierunku wykształcenia cech umożliwiających przyswojenie sobie kultury (duży mózg, wyprostowana postawa uwalniająca przednie kończyny), gdyż to sprzyjało przetrwaniu w sensie biologicznym.

Różne typy kultury:

1) kultura magiczna w społeczeństwach pierwotnych - nie rozróżnia się kultury od natury, nie rozróżnia się również związków symbolicznych od przyczynowo-skutkowych. W związku z tym w kulturze magicznej nie ma podziału na kulturę i naturę;

2) kultura religijna w społeczeństwach rolniczych - dominuje podział na sacrum - profanum, którego nie można utożsamić z podziałem na kulturę i naturę. W związku z tym w kulturze religijnej również nie ma podziału na kulturę i naturę albo jest on słabo zarysowany

3) kultura nowoczesna w społeczeństwach przemysłowych - dominuje podział na kulturę i naturę i jest on postrzegany jako obiektywny, w związku z tym opozycja kultura-natura ma w kulturze nowoczesnej status obiektywny

4) kultura ponowoczesna w społeczeństwach poprzemysłowych - uważa się, że podział na kulturę i naturę jest względny historycznie i zależy od danego społeczeństwa. Dlatego opozycja kultura-natura ma w kulturze ponowoczesnej status subiektywny tzn. zależny od ludzi

10. podział kultury na (w rozumieniu aksjonormatywnym) na mniejsze jednostki: kategorie (sfery), dziedziny, wartości

Sfery (kategorie) kultury:

a) kultura niesymboliczną wartości podrzędnych.

b) kultura symboliczną wartości podrzędnych,

c) kultura symboliczną wartości nadrzędnych,

I sfera (wartości podrzędne, niesymboliczne)	II sfera (wartości podrzędne, symboliczne)	III sfera (wartości nadrzędne, symboliczne)
gospodarka (technika)
nauka	nauka	nauka
	sztuka	sztuka
		religia
	państwo
	obyczaj
	język

11. podział wartości na subiektywne i obiektywne oraz realizacyjne i instrumentalne

1) Wartości subiektywne - są tworzone przez człowieka, są częścią kultury zmieniającej się w czasie i przestrzeni, nie mają żadnej innej formy egzystencji poza wyznawaniem ich przez jednostki lub grupy.

2) Wartości obiektywne - nie są tworzone przez człowieka, są niezależne od społeczeństwa i kultury, istnieją w rzeczywistości pozaspołecznej, można do nich dotrzeć drogą analizy i badań (np. medytacji).

1) Wartości realizacyjne (nadrzędne) wartości będące celami samymi w sobie, realizowane dla nich samych, niepodporządkowane realizacji innych wartości III sfera kultury

2) Wartości instrumentalne (podrzędne) wartości nie będące celami samymi w sobie, podporządkowane realizacji innych wartości, realizowane po to, by zrealizować inne wartości. I i II sfera kultury

12. hierarchia wartości (skala preferencji) a założenie o racjonalności

Z hierarchią wartości związane jest założenie o racjonalności. Założenie o racjonalności jest jednym z głównych założeń teoretycznych w naukach społecznych.

Założenie o racjonalności - przekonanie, że jednostka lub grupa zawsze zmierza do celu, który jest dla niej najważniejszy w danej sytuacji, za pomocą środków, które wydają się jej najodpowiedniejsze, najprostsze do realizacji danego celu.

13. hierarchia wartości a światopogląd, jako kategoria (sfera) kultury

Światopogląd są to wartości najwyższe niesłużące już realizacji żadnych innych wartości. Każda jednostka lub grupa ma jakiś światopogląd, gdyż w systemie wartości każdej jednostki lub grupy da się ustalić jakaś hierarchię wartości, a skoro taka hierarchia istnieje, to jakieś wartości muszą się znajdować na jej szczycie.

Rodzaje światopoglądu w 3 podstawowych typach kultury:

- Kultura pierwotna (typu magicznego): w najstarszych historycznie kulturach hierarchia wartości jest bardzo słabo wykształcona i właściwie każda wartość (czynność) jest równoważna lub prawie równoważna albowiem w kulturach pierwotnych wszystkie, albo prawie wszystkie czynności mają swoje uzasadnienie mitologiczne. W kulturach pierwotnych wszystko jest światopoglądem.

- Kultura agrarna (typu religijnego): w kulturach tradycyjnych i rolniczych światopogląd wyraźnie zaznacza swoją obecność we wszystkich sferach życia, ale jest również dość wyraźnie od niego oddzielony (np. wiadomo, które miejsca, osoby albo okresy czasu są święte, które mniej albo w ogóle nie są święte).

- Kultura nowoczesna: w kulturach społeczeństw industrialnych światopogląd jest wyraźnie oddzielony od pozostałych sfer życia (kultury) i jest sprawą prywatną (często trudno powiedzieć, jaki konkretnie dana osoba ma światopogląd).

14. pojęcia: norma (wartość, sens), system kulturowy, socjalizacja (enkulturacja), internalizacja, osobowość (osobowość podstawowa i statusowa), wzór kulturowy (instytucja), akulturacja, synkretyzm kulturowy, ewolucja kultury, dyfuzja kultury, krąg kulturowy (cywilizacyjny)

Norma (wartość, sens)-

Socjalizacja (enkulturacja) - proces nabywania kultury przez jednostkę (uczenia się kultury). Socjalizacja dzielona jest zwykle na dwa podstawowe etapy: socjalizację pierwotną (w ramach rodziny) i wtórną (np. w szkole).

Internalizacja - przyswojenie sobie kultury albo jej elementów przez jednostkę, w formie nawyk, nie potrafi się od tego uwolnić lub sobie uświadomić

Osobowość (podstawowa i statusowa)

OSOBOWOŚĆ PODSTAWOWA - obejmuje wspólne ludziom dyspozycje do zachowań, które mają podstawowe znaczenie społeczne, czyli organizują komunikację wewnątrz grupy i koordynują działania jednostki zgodnie z przyjętymi zasadami.

Osobowość podstawowa kształtuje się pod wpływem metod wychowawczych.

OSOBOWOŚĆ STATUSOWA - zakładamy, że wszyscy członkowie danej kultury posiadają taka samą osobowość podstawową, nie mniej każdy członek kultury zmienia swoje grupy (np. wiekowe), każde społeczeństwo organizowane jest tak, że po przejściu z grupy każdy uczy się osobowości statusowych obowiązujących w danej podgrupie społecznej.

Wzór kulturowy (instytucja) - ustalony w danej grupie sposób zachowania. Człowiek widzi tyle, na ile pozwala mu na to jego kultura.

Akulturacja - przemożny wpływ wywierany przez jedną kulturę na drugą. Kultura akulturowana przez inną kulturę przejmuje od niej szereg elementów (obyczaje, techniki, wierzenia) upodabniając się coraz bardziej do kultury akulturującej i zatracając własną, dotychczasową tożsamość kulturową, co zazwyczaj oznacza uzyskanie nowej tożsamości.

Akulturacji podlegają zazwyczaj kultury stojące na niższym stopniu rozwoju w zetknięciu z kulturą stojącą na wyższym stopniu rozwoju.

Synkretyzm kulturowy - zjawisko przenikania się kultur o odmiennych tradycjach i tworzenia się nowej kultury łączącej w sobie wątki i elementy niekiedy bardzo różniących się kultur.

Synkretyzm kulturowy od akulturacji różni to, że tutaj w wyniku zetknięcia dwóch lub więcej kultur powstaje z ich połączenia kultura nowa, zawierająca w sobie elementy kultur, które się ze sobą połączyły.

Ewolucja kultury - zmiany kultury w czasie. We wcześniejszych ujęciach ewolucję rozumiano, jako proces zmierzający do pewnego punktu docelowego, przechodzący po drodze przez szereg etapów. W związku z tym kultury dzielono na różne stopnie zaawansowania kulturowego (np. stadium dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji).

Obecnie ewolucję kultury rozumie się coraz częściej, jako ciąg zmian nie zmierzających do jakiegoś ostatecznego stanu.

Ewolucja: 1) innowacja 2) przyjęcie lub odrzucenie innowacji 3) zmiany adaptacyjnych wynikające z przyjęcia lub odrzucenia innowacji, co skutkuje nowymi zmianami i powtórzeniem kroków 2) i 3) (i tak potencjalnie bez końca)

Dyfuzja kultury - proces ściśle związany z akulturacją i synkretyzmem kulturowym. Dyfuzja to przenoszenie elementów jednej kultury do innej.

Dyfuzja przebiega zazwyczaj według etapów:

1) przejmowane są technologie (przede wszystkim technologie militarne)

2) przejmowane są instytucje społeczne

3) przejmowane wierzenia i ideologie

Krąg kulturowy (cywilizacyjny) - obszar występowania jednego lub więcej cech lub elementów kulturowych, niekoniecznie ze sobą powiązanych

15. podział na nauki formalne i empiryczne

nauki formalne nauki empiryczne

matematyka nauki przyrodnicze nauki społeczne (humanistyka)

logika fizyka historia

chemia archeologia

biologia ekonomia

socjologia

antropologia kulturowa (etnologia)

językoznawstwo

kulturoznawstwo

Nauki formalne są same dla siebie przedmiotem badań.

Nauki empiryczne mają swój przedmiot badań (który jest inny od samej nauki) oraz teorie i metody badań (które składają się na daną naukę empiryczną).

Nauki przyrodnicze to nauki empiryczne, dla których przedmiotem badań jest przyroda nieożywiona i ożywiona.

Nauki społeczne (humanistyka, nauki o kulturze) są to nauki empiryczne, których przedmiotem badań jest społeczeństwo ludzkie i jego kultura.

16. główne orientacje w pozytywistycznej filozofii nauki (indukcjonizm i hipotetyzm)

Indukcjonizm - ogólna orientacja dominująca w nauce od XVII do XX w. Nauka opiera się na zbieraniu możliwie największej ilości faktów (obserwacji) a następnie ich uogólnianiu w teorie (od szczegółu do ogółu). Główną słabością indukcjonizmu jest przekonanie o naoczności faktów.

Hipotetyzm (antyindukcjonizm) - powstał w XX w. a jego twórcą jest Karl R. Popper. Uważał on, że w nauce formułuje się najpierw hipotezy a następnie się je falsyfikuje na podstawie obserwacji. Im bardziej precyzyjnie sformułowana hipoteza, tym lepiej, ponieważ tym łatwiej ją obalić lub potwierdzić. Żadne prawo ani teoria nie mogą być przyjęte ostatecznie, jako prawdziwe, tylko jako hipotezy które przyjęto ponieważ nie zostały dotychczas sfalsyfikowane (ale może to w każdej chwili nastąpić).

17. teoria rewolucji naukowych T.S. Kuhna i jej znaczenie (miejsce) w historii nauki (i kultury)

Koncepcja paradygmatów T.S. Kuhna powstała w latach 50 i 60 XX w. Najsłynniejsze dzieło Kuhna to Struktura rewolucji naukowych. Koncepcja ta odrzuca ateoretyczność wszelkich obserwacji (doświadczeń) naukowych. Wszelkie badania naukowe przeprowadzane są w ramach paradygmatów, które zmieniane są w trakcie rewolucji naukowych.

Do rewolucji w nauce dochodzi, gdy nagromadzi się duża ilość anomalii - faktów, których nie można wyjaśnić w świetle obowiązującej teorii naukowej. Gdy anomalii jest już dużo, zaczyna się poszukiwanie nowej teorii (tzn. nowego paradygmatu). Nowa teoria musi wyjaśniać to, co wyjaśniała poprzednia teoria i ponadto wyjaśnić przynajmniej część anomalii. Po ustanowieniu nowego paradygmatu historia się powtarza: pojawiają się nowe anomalie i po pew-nym czasie dochodzi do następnej rewolucji i ustanowienia nowego paradygmatu

• Filozofia nauki Kuhna wywołała ogromną dyskusję nad nauką. Wśród wielu interpretacji tej teorii pojawiła się m.in. myśl, że nauki społeczne są tylko usystematyzowaną formą wiedzy potocznej. Dlatego w naukach społecznych ciągle nie można sformułować jednej, obowiązującej teorii

18. naturalizm - antynaturalizm: zwrot antypozytywistyczny w humanistyce niemieckiej końca XIX w.;

Naturalizm:

• metodologiczny - pogląd głoszący identyczność metod i procedur badawczych w naukach przyrodniczych i społecznych;

• ontologiczny - pogląd głoszący identyczność przedmiotu badań w naukach przyrodniczych i społecznych

obiektywizm (materializm) to ± naturalizm to ± social science

subiektywizm (mentalizm) to ± antynaturalizm to ± literature

19. rozumienie a wyjaśnianie, rozumienie elementarne a rozumienie wyższe wg W. Dilthey'a;

W. Dilthey uważał, że w naukach o kulturze główną procedurą poznawczą jest rozumienie (Verstehen) a w przyrodniczych wyjaśnianie (Erklären).

Rozumienie mogło być wyższe lub niższe. Rozumienie wyższe dotyczyło przede wszystkim poznania ducha subiektywnego (pojedyncza osoba) a rozumienie niższe ducha obiektywnego (kultura, świadomość zbiorowa).

1. Rozumienie wyższe osiągane jest dzięki wielu aktom rozumienia niższego i procedurze wczucia czy empatii mającego odtworzyć przeżycia i motywy danej osoby (np. artysty, który stworzył dane dzieło sztuki).

2. Rozumienie niższe jest dane dzięki partycypacji we wspólnej kulturze i ma ono charakter intuicyjny.

Koncepcja Diltheya nazywana jest antynaturalistycznym intuicjonizmem irracjonalnym.

20. główne podziały kultury w ujęciu dystrybutywnym;

1) kultura magiczna (w społeczeństwach pierwotnych)

2) kultura religijna (w społeczeństwach agrarnych)

3) kultura nowoczesna (w społeczeństwach przemysłowych)

4) kultura ponowoczesna (w społeczeństwach informacyjnych)

Nie można wskazać jednej istniejącego kultury, która by odpowiadała jednej z 4 rodzajów kultury.

21. „odczarowania świata” Maxa Webera;

Pierwsze odczarowanie świata dokonało się przy przejściu od magii do religii: świat widziany oczyma przedstawiciela kultury magicznej jest najbardziej „zaczarowany” gdyż wszystkie widzialne i niewidzialne byty mają w nim własną świadomość i moc sprawczą, natomiast w przypadku religii świat jest już mniej „zaczarowany”, ponieważ nie wszystkie byty mają własną świadomość i moc, a ich działania i moc są uwarunkowane przez istoty nadprzyrodzone (bóstwa). Np. w kulturze religijnej błyskawica jest tylko atrybutem jakiegoś bóstwa (np. Zeusa w mitologii greckiej), które może zostać użyte również jako narzędzie do karania grzeszników

Drugie odczarowanie świata dokonało się przy przejściu od religii do nauki (nowoczesności): świat widziany oczyma przedstawiciela kultury nowoczesnej nie jest w ogóle „zaczarowany”, gdyż rządzą nim prawa fizyczne, które można racjonalnie wyjaśnić. Błyskawica nie jest już zatem świadomym bytem albo narzędziem w rękach bóstwa, tylko naturalnym zjawiskiem atmosferycznym, które można wyjaśnić w kategoriach przyczynowo-skutkowych.

Trzecie odczarowanie świata dokonało się (albo dopiero się dokonuje) przy przejściu od nowoczesności do ponowoczesności: ponowoczesność kwestionuje urojenia nowoczesności takie jak przekonanie o możliwości uzyskania jakieś ostatecznej, obiektywnej prawdy o świecie. A zatem: błyskawica jest zjawiskiem różnie postrzeganym i interpretowanym w różnych kulturach. Jedną z tych interpretacji jest postrzeganie błyskawicy, jako naturalnego, ostatecznie wyjaśnionego zjawiska przez współczesną naukę.

22. Magia, jako typ kultury (pierwotny synkretyzm magiczny);

Kultura typu magicznego jest najstarszą formą kultury w ujęciu globalnym. W kulturze magicznej nie obowiązuje podział na wartości o charakterze nadrzędnym i podrzędnym.

Ponieważ w kulturze magicznej nie można dokonać podziału pomiędzy wartościami (czynnościami) o charakterze symbolicznym i praktycznym, nie można też wydzielić autonomicznych sfer i dziedzin kultury (gospodarka, język, obyczaj, państwo, sztuka, nauka).

23. Religia, jako typ kultury;

Kultura typu religijnego jest drugą po magii formą kultury w ujęciu. W kulturze zdominowanej przez religię nie ma wyraźnie zaznaczonego podziału pomiędzy wartościami o charakterze symbolicznym i praktycznym. Występuje natomiast wyraźny podział na wartości o charakterze nadrzędnym i podrzędnym.

Te dwie sfery kultury typu religijnego określa się w literaturze najczęściej mianem sacrum i profanum.

W kulturach typu religijnego dużą rolę nadal odgrywa magia, ale z tendencją do tracenia swej pozycji.

24. znaczenie pojęć nowożytność, nowoczesność, modernizm, moderna w polskiej tradycji kulturoznawczej oraz ich odpowiedniki w najważniejszych językach zachodnich (angielski, francuski, niemiecki)

nowożytność - epoka od Wysokiego Renesansu i Epoki Wielkich Odkryć Geograficznych (XV-XVI w.)

25. modernizm (nowoczesność), jako typ kultury;

Kultura typu nowoczesnego (modernizm) jest trzecią po magii i religii formą kultury w ujęciu globalnym.

Modernizm:

- Szerokie znaczenie - typ kultury

- Wąskie znaczenie - styl lub prąd w architekturze, sztuce czy teologii

W kulturze nowoczesnej można przeprowadzić wyraźny podział między:

1) wartościami o charakterze praktycznym (instrumentalnym, niekomunikacyjnym) a

2) wartościami o charakterze symbolicznym.

- wartości instrumentalne (ogólnospołeczne

- realizacyjne (światopoglądowe, zazwyczaj zindywidualizowane).

26. postmodernizm (ponowoczesność), jako typ kultury

Postmodernizm - jest czwartą po magii i religii formą kultury w ujęciu globalnym.

W kulturze ponowoczesnej nauka i sztuka tracą swój wyjątkowy, uprzywilejowany status, jako działalności społecznie wysoko ocenianej.

Termin postmodernizm ma 2 znaczenia:

(1) węższe, jako określenie stylu w sztuce lub orientacji w filozofii, niekiedy w religii;

(2) szersze, jako epoka w dziejach społeczeństwa i kultury, czyli tzw. formacja społeczno-kulturowa (tu preferuje się termin ponowoczesność):

- stan kultury i społeczeństwa następujący po nowoczesności (modernizmie), trwający od lat 60-70 XX w. w najbardziej zaawansowanych cywilizacyjne i technologicznie społeczeństwach współczesnego świata i stopniowo rozszerzające się na inne regiony

---