Farmakologia układu współczulnego
Podział
- Układ przywspółczulny ( parasympatyczny)
objawy pobudzenia - zwiększenie wydzielania gruczołów (przewodu pokarmowego, oskrzeli, łzowych), nasilenie czynności mięśniówki trzewnej, rozkurcz mięśniówki naczyń, zwolnienie czynności serca, ujemne działanie na tropizmy serca, wpływ na oko (zwężenie żrenicy i spadek ciśnienia śródocznego).
- Układ współczulny (sympatyczny)
objawy pobudzenia - pobudzenie układu współczulnego może przebiegać różnie w zależności, czy jest powodowane tylko przez wzmożone wydzielanie norepinefryny, czy adrenaliny. Rozróżniamy cztery rodzaje receptorów adrenergicznych.
Efekt pobudzenia układu autonomicznego
Współczulny
serce: ၢ 1 efekt - (przyspieszenie czynności serca, wzrost siły skurczu i przewodnictwa, wzrost zużycia tlenu)
naczynia skórne i trzewne: ၡ 1efekt - skurcz = wzrost ciśnienia
naczynia mięśni szkieletowych ၢ 2 efekt - rozkurcz = spadek ciśnienia
mięśnie oskrzeli ၢ 2: efekt - rozkurcz
oko: alfa i beta - efekt rozszerzenie
źrenicy
macica ၢ 2 - rozkurcz
Przywspółczulny (receptor muskarynowy)
serce: muskarynowy zwolnienie czynności serca
naczynia skórne i trzewne: efekt - rozkurcz = spadek ciśnienia
mięśnie oskrzeli - skurcz
oko: zwężenie źrenicy
Epinefryna I
preparat:Adrenalinum 0,001g/ml
Działanie: Wykazuje działanie sympatykomimetyczne zależne od pobudzenia receptorów a1, a2, b1, b2 lub dopaminergicznych. Podobnie jak wszystkie aminy katecholowe, działa poprzez stymulację wewnątrzkomórkowej cyklazy adenylowej, dzięki czemu następuje przemiana ATP do cAMP i zwiększenie jego stężenia wewnątrzkomórkowego. Epinefryna jest niemal natychmiast rozkładana w przewodzie pokarmowym, dlatego powinna być podawana pozajelitowo: s.c. (wchłania się powoli z uwagi na miejscowy skurcz naczyń) lub i.v. (działa natychmiast po podaniu). Może także być stosowana dotchawiczo lub dosercowo. Epinefryna jest szybko rozkładana przez MAO w neuronach adrenergicznych, a poza nimi przez metylotransferazę katecholową (COMT).
Epinefryna II
- Wskazania:
- Stany zagrożenia życia: reanimacja krążeniowo -oddechowa w przypadku zatrzymania krążenia spowodowanego asystolią,
- wstrząs anafilaktyczny,
- napad astmy oskrzelowej i inne nasilone reakcje alergiczne.
- W sytuacjach, gdy stosowanie innych leków inotropowych dodatnich nie przynosi oczekiwanego efektu, np. bezpośrednio po operacjach kardiochirurgicznych.
- Jako dodatek do środków znieczulających miejscowo w celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania.
Epinefryna III
- Przeciwwskazania:
- Guz chromochłonny,
- Przełom nadciśnieniowy.
- Wstrząs hipowolemiczny,
- Jaskra z zamykającym się kątem przesączania (rozszerzenie źrenicy może wywołać ostry atak jaskry),
- Choroba Parkinsona,
- Łagodny rozrost gruczołu krokowego,
- Poród.
- Względne przeciwwskazanie stanowią komorowe zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca. Nie stosuje się w znieczuleniu przewodowym anatomicznie końcowych części ciała: uszy, nos, prącie, palce.
Epinefryna IV
- Działania niepożądane:
Objawy pobudzenia układu współczulnego:
(tachykardia, zaburzenia rytmu serca, kołatania, dławica piersiowa, nadciśnienie tętnicze, niepokój, drażliwość, bezsenność, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, drżenia, osłabienie)
Epinefryna V
- Dawkowanie:
- w resustytacji: dożylnie 1 mg co 3 min, lub 2-3 mg przez rurkę intubacyjną
- 2-10 mikrogramów /kg/ min wlew dożylny wstrząs anafilaktyczny
- W stanie astmatycznym 0,3-0,5 mg s.c.,
- Uwagi: Zmiana zabarwienia zawartości ampułki wskazuje, że lek nie nadaje się do użycia.
Inj. Adrenalini 0,1%
nazwa handlowa Inj. Adrenalini 0,1%
postać roztwór do wstrzykiwań
dawka 0,001 g/ml
opakowanie 10 amp. 1 ml
producent Polfa Warszawa
cena leku w aptece 9,54 zł
cena leku dla pacjenta ubezpieczonego 2,50 zł [R]
dostępność lek dostępny na receptę
lek z wykazu A (zawiera substancje bardzo silinie działające)
ostrzeżenia brak
Noradrenalina
Noradrenalina - amina sympatykomimetyczna powstająca w warunkach fizjologicznych w pozazwojowych neuronach adrenergicznych i komórkach chromochłonnych rdzenia nadnerczy, otrzymywana syntetycznie nosi nazwę norepinefryna. Aktywuje głównie receptory a1, co powoduje skurcz naczyń tętniczych i żylnych.
Wskazania:
Ostra obwodowa niewydolność krążenia,
Wstrząs anafilaktyczny, septyczny, pourazowy (po wyrównaniu hipowolemii).
Reakcje anafilaktyczne polekowe i poprzetoczeniowe.
Dodawana jest do środków znieczulenia miejscowego w celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania.
Przeciwwskazania:
wstrząs hipowolemiczny,
choroby zakrzepowe,
stosowanie anestetyków wziewnych,
ciężkie niedotlenienie lub hiperkapnia (może wywołać ciężkie zaburzenia rytmu serca). Nie stosować w czasie porodu.
Działania niepożądane: Objawy pobudzenia układu współczulnego: niepokój, drażliwość, bezsenność, drżenia, osłabienie, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, nadciśnienie tętnicze, potliwość, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, kołatania, bóle zamostkowe. Zaburza koordynację czynności skurczowej macicy w czasie porodu.
Dawkowanie: Indywidualnie, w zależności od stanu chorego. Dorośli zwykle 4-8 mg/min, najczęściej 2-10 mg/min; dzieci 0,05-0,1 mg/kg mc./min w ciągłym wlewie i.v.
Uwagi: Podawać wyłącznie i.v., przez żyłę centralną za pomocą pompy infuzyjnej, kontrolując ciśnienie i EKG.
Levonor
nazwa handlowa Levonor
postać roztwór do wlewu i.v.
dawka 0,001 g/ml
opakowanie 5 amp. 4 ml
producent Polfa Warszawa
dostępność lecznictwo zamknięte
lek z wykazu A (zawiera substancje bardzo silinie działające)
ostrzeżenia lek może upośledzać sprawność psychofizyczną; po przyjęciu leku należy zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsłudze urządzeń mechanicznych
DOPAMINA I
Działanie: Syntetyczny odpowiednik naturalnej aminy katecholowej, prekursora norepinefryny. pobudza presynaptyczne i postsynaptyczne receptory dopaminergiczne) oraz receptory adrenergiczne a1 i b1. Dopamina, podobnie jak epinefryna i norepinefryna, działa poprzez aktywację cyklazy adenylowej i zwiększenie stężenia cAMP w komórce. Efekt leczniczy dopaminy zależy od zastosowanej dawki. W małych dawkach, 0,5-3 mg/kg mc./min, dopamina rozszerza naczynia nerkowe i trzewne. Zwiększa przepływ nerkowy i przesączanie kłębuszkowe (GFR), a także wydalanie moczu i utratę sodu. Stosowanie małych dawek dopaminy pozostaje niemal bez wpływu na serce. W zakresie dawek średnich: 5-10 mg/kg mc./min, dopamina stymuluje zarówno receptory a-adrenergiczne, jak i b1 w sercu: zwiększa kurczliwość m. sercowego, objętość wyrzutową i pojemność minutową serca, przyspiesza czynność serca. Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego, zwłaszcza skurczowego - zwiększa amplitudę ciśnienia, poprawia przepływ wieńcowy. W dawkach większych niż 10 mg/kg mc./min zaczyna przeważać działanie obkurczające naczynia krwionośne (pobudzenie receptorów a1 i uwalnianie norepinefryny z zakończeń nerwowych). Dochodzi do podwyższenia skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego, ośrodkowego ciśnienia żylnego, ciśnienia w tętnicy płucnej oraz zmniejszenia przepływu nerkowego.
DOPAMINA II
Działanie: Działanie dopaminy zaczyna się 5 min po rozpoczęciu wlewu i.v. i utrzymuje się przez 10 min po jego zakończeniu. t1/2 wynosi 2 min. Dopamina metabolizowana jest przez MAO (monoaminooksydaza) i COMT (metylotransferaza katecholowa) do nieczynnych metabolitów wydalanych z moczem. Dopaminę należy podawać za pomocą pompy we wlewie ciągłym, kontrolując ciśnienie, EKG i monitorując diurezę.
Wskazania: Zwiększenie przepływu nerkowego i przesączania kłębuszkowego u chorych z oligurią (po wyrównaniu hipowolemii). Odpowiednio wczesne zastosowanie dopaminy u chorych z niedociśnieniem i skąpomoczem może zapobiec wystąpieniu ostrej niewydolności nerek. W dawkach większych niż 5 mg/kg mc./min stosowana jest jako lek inotropowy (zwłaszcza u pacjentów z niskim ciśnieniem tętniczym) we wstrząsie septycznym, kardiogennym, pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych, w dekompensacji przewlekłej niewydolności serca.
DOPAMINA III
Przeciwwskazania: Guz chromochłonny. Zwężenie drogi odpływu z lewej komory. Zaburzenia rytmu z szybką czynnością serca: napadowy częstoskurcz, liczne skurcze dodatkowe, migotanie komór. Łagodny rozrost gruczołu krokowego, choroby naczyń obwodowych (choroba Raynauda, angiopatia cukrzycowa). Nadwrażliwość na składniki preparatu, a zwłaszcza na wodorosiarczan sodu.
Działania niepożądane: Objawy pobudzenia układu współczulnego: kołatania serca, bóle wieńcowe, zaburzenia rytmu serca (przedwczesne pobudzenia komorowe, skurcze dodatkowe), niepokój, drżenia. Zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty, bladość powłok, nadciśnienie tętnicze, potliwość. Niedokrwienie obwodowe może być przyczyną np. zgorzeli stopy. Po przedostaniu się leku poza żyłę dochodzi do martwicy skóry. Duże dawki mogą powodować zastój w krążeniu małym na skutek wzrostu oporu obwodowego. Reakcje alergiczne ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie, spowodowane są zwykle nadwrażliwością na wodorosiarczyn sodu i częściej występują u chorych na astmę oskrzelową.
DOPAMINA IV
Dawkowanie: Preparat przeznaczony wyłącznie do podawania i.v., po uprzednim rozcieńczeniu w 5% roztworze glukozy lub 0,9% roztworze NaCl. Trwałość roztworu wynosi 24 h. Podawać do dużych naczyń żylnych lub żyły centralnej, w ciągłym wlewie za pomocą pompy infuzyjnej, stale kontrolując EKG i tętno. Stany wstrząsowe: dzieci i młodzież do 18. rż. dawka początkowa 2-5 mg/kg mc./min; dawkę można stopniowo zwiększać do 10 mg/kg mc./min. Dorośli: dawka początkowa 1-5 mg/kg mc./min; dawkę można stopniowo zwiększać do osiągnięcia dawki optymalnej, przy której osiąga się wzrost ciśnienia tętniczego i pojawienie się diurezy. Zastoinowa niewydolność serca: dorośli: dawka początkowa 0,5-1 mg/kg mc./min, optymalna dawka - 1-3 mg/kg mc./min; w razie potrzeby dawkę można zwiększyć do maksymalnej 5 mg/kg mc./min. Ostra niewydolność nerek: dzieci i dorośli: dawka początkowa 1-5 mg/kg mc./min, dawkę można stopniowo zwiększać do maksymalnej 5 mg/kg mc./min. Znaczne niedociśnienie tętnicze: wcześniaki i noworodki: zalecana dawka początkowa wynosi 10 mg/kg mc./min (dawki mniejsze wywierają krótkotrwały efekt); do 17. rż.: dawka początkowa 2-3 mg/kg mc./min; w razie potrzeby można zwiększyć do 20 mg/kg mc./min; dorośli: dawka początkowa 2-10 mg/kg mc./min; w razie potrzeby dawkę można stopniowo zwiększać do 25 mg/kg mc./min, wyjatkowo do dawki maksymalnej 50 mg/kg mc./min.
Uwagi: W czasie leczenia monitorować ciśnienie tętnicze i diurezę. W razie przedostania się leku poza naczynia natychmiast ostrzyknąć okolicę 10-15 ml 0,9% roztworu NaCl z rozpuszczonym w nim a-adrenolitykiem (fentolamina).
Dopaminum Hydrochloricum 1%
nazwa handlowa Dopaminum Hydrochloricum 1%
postać roztwór do wlewu i.v.
dawka 0,01 g/ml
opakowanie 10 amp. 5 ml
producent Polfa Warszawa
dostępność lecznictwo zamknięte
lek z wykazu B (zawiera substancje silnie działające)
ostrzeżenia brak
Dopaminum Hydrochloricum 4%
nazwa handlowa Dopaminum Hydrochloricum 4%
postać roztwór do wlewu i.v.
dawka 0,04 g/ml
opakowanie 10 amp. 5 ml
producent Polfa Warszawa
dostępność lecznictwo zamknięte
lek z wykazu B (zawiera substancje silnie działające)
ostrzeżenia brak
DOBUTAMINA I
Działanie: Syntetyczna amina katecholowa, pochodna dopaminy, działająca bezpośrednio na receptory b1 w m. sercowym. Poprawia kurczliwość m. sercowego, zwiększa rzut serca i indeks sercowy, nieznacznie przyspiesza czynność serca oraz w niewielkim stopniu zmniejsza obciążenie wstępne i następcze. Powoduje zwiększenie pojemności minutowej serca, zwiększa przepływ wieńcowy (wtórnie do zmniejszenia oporu przepływu naczyń wieńcowych), poprawia przepływ płucny i zwiększa zapotrzebowanie m. sercowego na tlen. Nie wpływa na ciśnienie skurczowe i rozkurczowe lub jedynie nieznacznie je podnosi. Nie rozszerza naczyń krezkowych i nerkowych, a zwiększony przepływ nerkowy wynika ze zwiększenia pojemności minutowej serca. Szczyt działania terapeutycznego występuje 10 min po podaniu i.v. t1/2 wynosi 2 min. Dobutamina jest rozkładana przez COMT i wydalana w postaci nieczynnych metabolitów z moczem (67%) i żółcią (30-35%). Nie ma właściwości dopaminergicznych, jak również nie wykazuje pośredniego działania sympatykomimetycznego - nie stymuluje uwalniania endogennej noradrenaliny.
DOBUTAMINA II
Wskazania: Stosuje się w sytuacjach, gdy korzystne jest zwiększenie siły skurczu m. sercowego i pojemności minutowej serca, bez podnoszenia ciśnienia tętniczego, gdy skurczowe ciśnienie tętnicze wynosi 80-90 mmHg lub więcej. Ostra niewydolność serca (zawał, zapalenie m. sercowego, prawo- lub lewokomorowa niewydolność serca, zabiegi kardiochirurgiczne). Zespół małego rzutu, niedociśnienie oraz krótkotrwale w opornej na dotychczasowe optymalne leczenie przewlekłej zastoinowej niewydolności serca. W przypadku migotania przedsionków z szybką czynnością komór i małym rzutem należy najpierw włączyć preparaty naparstnicy, a potem rozważyć konieczność podania dobutaminy. W diagnostyce (próba dobutaminowa) przed zabiegiem kardiochirurgicznym i diagnostyce wad serca. Może być stosowana u dzieci.
Przeciwwskazania: Zwężenie drogi odpływu z lewej komory, np. przerostowe zastawkowe zwężenie aorty, kardiomiopatia przerostowa z podzastawkowym zwężeniem aorty. Ostrożnie w migotaniu przedsionków, może powodować przyspieszenie czynności komór, gdyż przyspiesza przewodzenie przedsionkowo-komorowe. Ostra faza zawału serca oraz wstrząs septyczny i kardiogenny z istotnie niskim ciśnieniem tętniczym (<80 mmHg) i upośledzeniem czynności m. sercowego. Nadwrażliwość na dobutaminę.
DOBUTAMINA III
Działania niepożądane: Objawy pobudzenia układu współczulnego (zwykle słabiej wyrażone niż w przypadku stosowania innych leków sympatykomimetycznych); obniżenie ciśnienia tętniczego, tachykardia oraz zaburzenia rytmu. Objawy uczulenia na dobutaminę występują rzadko; osutka, eozynofilia, skurcz oskrzeli są zwykle spowodowane zawartością wodorosiarczanu sodu w preparacie. Reakcje alergiczne stwierdza się częściej u osób z astmą oskrzelową - może wystąpić zaostrzenie choroby. Objawy przedawkowania są związane przede wszystkim z pobudzeniem b-receptorów w m. sercowym: tachykardia, niedokrwienie m. sercowego (powiększenie obszaru martwicy w zawale serca), migotanie komór. Poza tym może wystąpić duszność, ból w klatce piersiowej, brak łaknienia, nudności, wymioty, drżenia, bóle głowy, hipokaliemia, hipertermia, wybroczyny i martwica w miejscu wkłucia, skórne reakcje alergiczne (rumień, świąd, zapalenie miejscowe żył). W razie przedawkowania należy lek natychmiast odstawić, zapewnić drożność dróg oddechowych lub podjąć inne działania w zależności od stanu chorego.
DOBUTAMINA IV
Dawkowanie: Zależy od stanu klinicznego chorego. Dawkę początkową 2,5-10 mg/kg mc./min można zwiększać co 10-30 min, nie przekraczając dawki maksymalnej 40 mg/kg mc./min. Optymalne działanie terapeutyczne osiąga się, stosując dawkę 7-15 mg/kg mc./min. Po dawce większej niż 15 mg/kg mc./min zwiększa się ryzyko wystąpienia tachykardii i zaburzeń rytmu serca. Po 48-72 h stosowania leku może wystąpić tolerancja związana ze zmniejszeniem wrażliwości b-receptorów na dobutaminę - dawkę należy zmodyfikować w zależności od stanu klinicznego pacjenta. U dzieci rozpoczynać od małych dawek, które w razie potrzeby można stopniowo zwiększać do 1-15 mg/kg mc./min. Dawka maksymalna wynosi 40 mg/kg mc./min.
DOBUTAMINA V
Uwagi: Nie rozpuszczać w roztworach alkalicznych, gdyż ulega dezaktywacji. Podawanie z krwią przez jedno wkłucie powoduje pseudoaglutynację. Podawać wyłącznie w ciągłym wlewie kroplowym, za pomocą pompy infuzyjnej, kontrolując stan chorego (stałe monitorowanie EKG i ciśnienia tętniczego). Nie należy szybko przepłukiwać drenów, przez które jest podawana dobutamina. Przed włączeniem dobutaminy należy wyrównać stan nawodnienia.
nazwa handlowa Dobutamine
postać liof. do przyg. roztworu do wlewu i.v.
dawka 0,25 g
opakowanie 25 fiol.
producent Polfa Tarchomin
dostępność lecznictwo zamknięte
lek z wykazu B (zawiera substancje silnie działające)
ostrzeżenia brak
EFEDRYNA
Działanie: Alkaloid roślinny, lek sympatykomimetyczny, pobudza ośrodkowy i obwodowy układ adrenergiczny. Działa pośrednio (uwalnia katecholaminy z ziarnistości neuronów i hamuje ich zwrotne wchłanianie) i w mniejszym stopniu bezpośrednio (pobudza receptory b-adrenergiczne, głównie mm. gładkich oskrzeli i m. sercowego). Działa rozszerzająco na oskrzela, zmniejsza wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i stymuluje oddychanie. Wpływa na serce ino- i chronotropowododatnio. Zwęża naczynia krwionośne, w tym także błony śluzowej nosa, powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi (skurczowego i rozkurczowego).
Pobudza OUN (łatwo przenika przez barierę krew-mózg). Rozszerza źrenice, nie porażając akomodacji. Zwiększa napięcie i kurczliwość mięśni prążkowanych. Może powodować hiperglikemię. Lek w ok. 85% wchłania się z przewodu pokarmowego, jego t1/2 wynosi ok. 4-5 h. Po podaniu p.o. efekt rozszerzający oskrzela pojawia się po 15-60 min.
Wskazania: Zakażenia dróg oddechowych - jako składnik w mieszanek wykrztuśnych. Idiopatyczne ortostatyczne spadki ciśnienia krwi oraz stany hipotensyjne, np. powstające przy znieczuleniach rdzeniowych. Miastenia rzekomoporażenna. Miejscowo w celu obkurczenia naczyń w stanach zapalnych błon śluzowych.
Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na efedrynę. Choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu (zwłaszcza częstoskurcze napadowe i niemiarowości ekstrasystoliczne), nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny, łagodny rozrost gruczołu krokowego z zastojem moczu, jaskra z zamykającym się kątem przesączania. Chorzy przyjmujący inhibitory MAO (efedrynę można podać nie wcześniej niż 14 dni po odstawieniu leków z tej grupy) i preparaty naparstnicy. Dzieci do 3. rż. Nie wolno podawać pozajelitowo efedryny, stosując halotan i inne wziewne środki znieczulające. Nie podawać i.v.
Działania niepożądane: Wzrost ciśnienia tętniczego, kołatanie serca, tachykardia, inne zaburzenia rytmu serca. Zwiększenie pobudliwości psychomotorycznej, lęk, niepokój, drżenia, bóle i zawroty głowy, trudności z zaśnięciem, uczucie suchości w gardle i nosie, wzmożone pragnienie, poty. Trudności w oddawaniu moczu. Rzadko skórne odczyny alergiczne. Przedawkowanie może objawiać się epizodami psychotycznymi i drgawkami. Po długim stosowaniu może rozwinąć się uzależnienie - pojawia się wzrost agresywności i zaburzenia psychiczne.
Dawkowanie: Dorośli: w nieżytach górnych dróg oddechowych 25-50 mg p.o.; w razie potrzeby następną dawkę można podać po 3-4 h; w leczeniu niedociśnienia 25-50 mg (1-2 amp.) i.m. lub s.c. Nie przekraczać jednorazowej dawki maksymalnej 75 mg, dobowej 150 mg. Miejscowo roztwory 0,5-3% (jako krople do nosa). Dzieci: i.m. 0,2-0,3 mg/kg mc. co 4-6 h; p.o. 3 mg/kg mc./d lub 25-100 mg/m2 pc./d w 4-6 dawkach podzielonych.
Uwagi: Podczas leczenia chorzy nie powinni prowadzić pojazdów mechanicznych, obsługiwać maszyn ani pić napojów alkoholowych.
Ephedrinum Hydrochloricum
nazwa handlowa Ephedrinum Hydrochloricum
postać roztwór do wstrzykiwań i.m. i s.c.
dawka 0,025 g/ml
opakowanie 10 amp. 1 ml
producent Polfa Warszawa
cena leku w aptece 11,61 zł
dostępność lek dostępny na receptę
lek z wykazu B (zawiera substancje silnie działające)
ostrzeżenia lek może upośledzać sprawność psychofizyczną; po przyjęciu leku należy zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsłudze urządzeń mechanicznych