2392


,,Z miłości i radości

utkany zostałem,

w cierpieniu i żalu

jednak żyć musiałem.

Głęboką ciemną przepaść

po drodze widziałem.

Zszedłem więc w tą ciemność

i cierpień doznałem.

Lecz teraz światło świeci

z mocną jasną siłą.

Jeśli da Bóg, wkrótce

ono by zwyciężyło”

18. 12. 1986 Dietmar Zoller.

ROZDZIAŁ I

Pojęcie depresji w świetle literatury.

Pierwsze opisy stanów smutku pojawiły się już w starożytności. Hipokrates opisuje, że przyczyną melancholii jest czarna żółć (z gr. melan chole), która zaburza równowagę ustroju. Arystoteles wskazuje, że melancholia jest cechą wielkiego umysłu. Dopiero w dziewiętnastym wieku wprowadzono termin ,,DEPRESJA”, który w medycynie i literaturze

na stałe przyjął się w okresie międzywojennym.

1.1.Pojęcie depresji.

,,Jestem zgnębiony. Przez cały dzień chodzę smutny, w moim ciele nie ma nic zdrowego. Jestem zamknięty, bez wyjścia. Moje oko słabnie od nieszczęścia.

Moje serce wysycha spalone jak trawa, zapominam nawet o spożyciu chleba. Jestem podobny do kawki na pustyni, stałem się jak sowa

w ruinach. Prędko wysłuchaj mnie, bym się nie stał podobny do tych, co schodzą do grobu.”

Słowa te, mimo iż pisane wieki temu, bardzo dobitnie ukazują, czym jest depresja oraz oddają jej sedno. Depresja to choroba tak wyniszczająca, że nie wykryta i nie leczona jest często powodem niepotrzebnego cierpienia milionów ludzi na całym świecie. Zaburzenie to jest zdradliwe i często trudno jest dostrzec zbliżanie się tegoż niebezpieczeństwa, szczególnie gdy się go nigdy wcześniej nie doświadczyło. Depresja należy do chorób afektywnych, których dominującym objawem są zaburzenia ustroju. Potocznie uważa się ją za przejściowe i szybko przemijające pogorszenie nastroju. Każdy z nas od czasu do czasu wpada w tzw. psychiczny dołek. Wtedy to nie mamy ochoty na żadną aktywność, nie chcemy nikogo widzieć, odczuwamy wewnętrzną pustkę. Jednakże te uczucia zazwyczaj są krótkotrwałe, towarzyszą nam kilka godzin lub dni. I to nas właśnie odróżnia od osoby chorej na depresję. Osoba taka jest przygnębiona cały czas i jej samopoczucie wpływa negatywnie na pracę, kontakty interpersonalne, naukę. Symptomami poważnego zaburzenia depresyjnego są odczucia beznadziejności, bezradności, braku wartości, winy, pesymizmu i smutku. Uczucia te utrzymują się od rana do wieczora, niemal codziennie. Depresja powoduje emocjonalny ból, komplikuje życie codzienne, rodzinne, zwiększa podatność na inne choroby. Dotychczasowy ,,kolorowy świat” traci barwy. Człowiek traci przyjemność i sens życia, patrzy na świat przez „szare okulary”, nałożone przez chorobę. Chory czuje się jak w pułapce, jest zrozpaczony i nie potrafi sobie poradzić z tymi uczuciami. Osoba chora doświadcza problemów z myśleniem, kojarzeniem, pamięcią. Myśli biegną wolno, pojawiają się problemy z koncentracją uwagi. Poczucie własnej niepełnosprawności budzi poczucie winy, beznadziejności. Osoby chore często tracą zainteresowanie pracą, nauką, w ogóle jakąkolwiek aktywnością, w tym kontaktami seksualnymi. Zmianie też mogą ulec przyzwyczajenia dotyczące jedzenia, prowadząc nawet do znacznej utraty lub wzrostu wagi ciała. Często też spotyka się spadek energii życiowej lub zaburzenia snu, oraz pojawia się skłonność do unikania spotkań towarzyskich. Chorzy są mało aktywni, czas spędzają w łóżkach, nie dbają o higienę, wygląd, przestają jeść a z czasem chudną. Choroba ma poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne. Odbija się na jakości życia pacjenta, jego rodziny i otoczenia. Często jest przyczyną utraty pracy, pozycji zawodowej, rozwodów; osoby te często popadają w konflikty z prawem, tracą swoje majątki. Depresja to choroba o wielu obliczach i różnych maskach. Jest chorobą nawracającą. Na depresję chorują także dzieci i młodzież. Ich choroba pozostaje często nierozpoznana, bo dzieci w depresji zwykle są smutne! Niezdolność do radości może dotyczyć wszystkich aspektów życia; większość dzieci w depresji zamyka się w sobie. Młodzi ludzie odsuwają się od przyjaciół, nie mają chęci do życia, są znudzeni, zmęczeni i nic ich nie interesuje. Ludzie starsi również mogą popaść w depresję. U osób w podeszłym wieku najbardziej widocznym objawem depresji mogą być zaburzenia pamięci. Rocznie w populacji osób dorosłych liczba zachorowań wynosi 6-12 procent, a wśród osób w wieku podeszłym ok.15 procent. Leczenie musi być zintegrowane-farmakologiczne i psychoterapeutyczne. Praca terapeutyczna polega na udzielaniu wsparcia, poczucia bezpieczeństwa, pomaga w uporządkowaniu przeżyć z przeszłości, a także w przywracaniu właściwych relacji w rodzinie. Leczenie ma skracać i zmniejszać nasilenie objawów choroby, zapobiegać ich występowaniu.

Lekkie postacie choroby mogą być leczone w warunkach ambulatoryjnych, natomiast stany bardziej nasilone wymagają leczenia szpitalnego.

Depresja jest obecnie jedną z najczęściej występujących chorób. Cierpi na nią ponad trzy miliony Polaków. Większość z nich jest nieświadoma swojej choroby, uważa, że to tylko zmęczenie, stres, jesienna chandra i nie szuka pomocy lekarskiej.

Depresja to „Cierpienie ciała i duszy” - mówią pacjenci.

1.2.Geneza depresji

Istotne znaczenie w powstawaniu depresji mają ciężkie doświadczenia życiowe, mające nieraz początek w dzieciństwie.

Przyczyny często są ukryte lub niejasne. U wielu osób choroba pojawia się całkiem niespodziewanie. Przeżywanie trudnych problemów rodzinnych, zawodowych może przyczynić się do powstawania choroby. Dobrze jest znać przyczyny depresji, bo to ułatwia podjęcie decyzji dotyczących leczenia. Ponadto poznanie przyczyn depresji pozwala choremu zrozumieć, co się z nim dzieje, zmniejsza poczucie zagubienia i rozwiewa atmosferę tajemnicy, otaczającą chorobę, to wszystko zwiększa szansę na uzyskanie poprawy.

Przyczyny depresji.

  1. Czynniki, które zwiększają podatność na chorobę.

Udowodniono, że jeśli ktoś, kto w dzieciństwie wiele wycierpiał, po osiągnięciu dojrzałości jest bardziej narażony na depresję. To nie znaczy, że bolesne przeżycia w pierwszych latach życia zawsze kończą się depresją w wieku dorosłym, jednak na pewno zwiększają podatność na tę chorobę. Doświadczenia z dzieciństwa takie jak te, które opiszę na kilku następnych stronach, tłumaczą, dlaczego w stresujących okolicznościach jedna osoba daje sobie radę, a inna popada w depresję.

1.Zaniedbywanie

Zaniedbywanie dziecka na wczesnym etapie rozwoju może doprowadzić do zaburzeń w rozwoju mózgu. Jeśli doszło do takich zaburzeń (szczególnie w pierwszych miesiącach życia),zmiany w funkcjonowaniu mózgu mogą być nieodwracalne, nawet gdyby okoliczności zewnętrzne się poprawiły. Osoby, które w dzieciństwie były zaniedbywane, w wieku dorosłym są bardziej narażone na depresję, dlatego bardzo ważne jest przytulanie, dotykanie i kołysanie niemowląt i małych dzieci.

2.Utrata bliskiej osoby w dzieciństwie

Małe dzieci są szczególnie wrażliwe na rozłąkę z bliskimi. Zdarza się, że dziecko traci któregoś z rodziców na skutek śmierci, rozwodu, separacji, częstych wyjazdów służbowych albo długiej hospitalizacji. Jeśli dziecko doświadcza ze strony matki lud ojca chłodu emocjonalnego i braku zainteresowania, również może czuć, że ich straciło, mimo że fizycznie rodzice są obecni. Dzieci rodziców chorych na depresję często same na nią cierpią. Nawet, jeśli matka i ojciec bardzo kochają swojego potomka, depresja odbiera im siły i zdolność do angażowania w jego życie.

Dzieci w wielu sytuacjach mogą doświadczyć bolesnej straty, która sprawi, że w życiu dorosłym będą się borykać z poważnymi trudnościami. Mam na myśli problemy:

Dziecko, które przywiązało się do jednego z rodziców, a potem go straciło może się stać przesadnie ostrożne w kontaktach z ludźmi.

Tęsknota za miłością i emocjonalna izolacja zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia depresji.

Na szczęście straty poniesione w dzieciństwie nie przesądzają o tym, że dziecko w życiu dorosłym zachoruje na depresję.

Każdemu z rodziców zdarza się stracić panowanie nad sobą, każdy bywa niewrażliwy, każdy popełnia błędy i sprawia swoim dzieciom ból, ale sporadycznie pomyłki nie zostawiają głębokich śladów.

Porażki i rozczarowania są naturalną częścią dorosłego życia. Surowa atmosfera w domu rodzinnym sprawia, że później każdy stres jest bardziej bolesny. Dzieci, które w dzieciństwie były traktowane surowo, w życiu dorosłym są bardziej narażone na depresję.

Doświadczenia z dzieciństwa kształtują rozwój dziecka i mogą mieć wpływ na umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami w życiu dorosłym. Większość dzieci nie wyrasta z bolesnych uczuć, których doświadczyły. Kiedy przychodzi im wziąć udział w wyścigu w dorosłe życie, stają na starcie głęboko zranione.

B. Czynniki dziedziczne.

Przyczyny choroby nie są znane, brany jest pod uwagę udział czynników dziedzicznych. Zdecydowanie częściej depresja występuje w rodzinach obciążonych zaburzeniami nastroju: chodź nie przesądza to automatycznie o występowaniu zaburzeń u potomstwa, stanowi pewną predyspozycję do tej choroby. Sytuacje stresowe, konfliktowe mogą wyzwalać kolejne epizody. Choroba przebiega w różny sposób u każdego chorego.

  1. Czynniki działające aktualnie lub w niedawnej przeszłości.

Jest najczęstszym wydarzeniem, które prowadzi do depresji. Bliską osobę można stracić z różnych przyczyn: w wyniku śmierci, rozwodu, separacji, wyprowadzenia się dziecka z domu, odejścia przyjaciela lub kochanka.

Na stratę zwykle reagujemy żalem. To bolesne uczucie, ale większość ludzi potrafi się z niego otrząsnąć. Jednak około 25 procent osób, które straciły bliską osobę, wpada w kliniczną depresję.

Wiele wydarzeń życiowych może sprawić, że stracimy szacunek dla samych siebie. Osobiste porażki(na przykład brak awansu zawodowego),odrzucenie przez kogoś, krytyka lub popełnione błędy. Każdy człowiek chce się czuć wartościowy. Wydarzenia, które niszczą nasze przekonanie o własnej wartości, często prowadzą do depresji.

Choroba może być źródłem wielu problemów emocjonalnych.
W niektórych przypadkach ból fizyczny jest tak silny i stały, że trudno nawet o krótkie chwile radości. Choroba bywa bolesna, może stać się źródłem obaw o przyszłość i zmienić codzienne życie chorego.

Przewlekły ból często prowadzi do depresji, ponieważ jest źródłem stresu. Osoby, które cierpią zwykle źle śpią, a zaburzenia snu mogą wywołać lub pogłębić depresję.

Zwykle stres nie wywołuje depresji. Ludzie często biorą na siebie dużo stresujących obowiązków, a mimo to czują się dobrze. Człowiek, który nie radzi sobie w trudnej sytuacji, może poczuć się bezradny, bezbronny, bezsilny. Ciągły stres i poczucie bezradności mogą sprowokować reakcje depresyjne.

Czasem znamy przyczyny depresji, ale znacznie częściej pozostają one niejasne, że wiele doświadczeń może czynić psychikę podatną na depresję albo wyzwalać chorobę, więc nie powinniśmy się dziwić, że tak dużo osób na nią cierpi. Zrozumienie przyczyn tej dolegliwości może w istotny sposób przyczynić się do jej pokonania. Jednym z najlepszych sposobów na uświadomienie sobie przyczyn depresji jest rozmawianie z drugą osobą o sobie, o swoich uczuciach, o przeszłości i o dniu dzisiejszym.

Myśląc o swoim życiu, dzieląc się swoimi myślami z kimś bliskim, łatwiej jest zobaczyć, że wszystkie elementy składają się w jedną całość

i zauważyć, dlaczego jest się w depresji. Niektórym ludziom najłatwiej jest rozmawiać z psychoterapeutą, inni wolą rozmowy z przyjaciółmi, z członkami rodziny lub z duchownymi. Rozmowa jest bardzo ważna, bo pozwala przeniknąć tajemnicę i zrozumieć sens naszego życia a ból, który dzielimy z drugą osobą, staje się bardziej znośny.

C. Czynniki biologiczne

Nadużywanie alkoholu i środków psychotropowych

Niektóre narkotyki wywołują euforię. Po pewnym czasie z narkotykowego transu wpada się prosto w depresję. Alkohol jest przyczyną niejednej głębokiej depresji.

Często depresja mija w kilka tygodni po odstawieniu alkoholu.

Choroby somatyczne są drugim czynnikiem biologicznym, który może wywołać depresję. Każda ciężka choroba somatyczna ma wpływ na psychikę i emocje pacjenta, ale, te mogą powodować zmiany w chemicznej aktywności mózgu i prowadzić do depresji.

Kobiety znacznie częściej popadają w depresję niż mężczyźni. Możliwe, że odpowiedzialne za ten stan rzeczy są wahania nastroju powodowane przez żeńskie hormony. Stwierdzono, że w okresach wzrostu poziomu hormonów (na przykład po porodzie) kobiety częściej popadają w depresję.

Niektórzy naukowcy sugerują, że aż 50% kobiet doświadcza zmiany nastroju przed miesiączką, 5% kobiet przechodzi w tym okresie głęboką depresję poporodową.

Niektóre leki mogą wywołać zmiany w aktywności mózgu i powodować ciężką depresję biologiczną. Kiedy depresję wywołują czynniki biologiczne, chorzy nie rozumieją co się z nimi dzieje, bo nie potrafią znaleźć przyczyny swojej słabości. Jest kilka skutecznych terapii, które przynoszą poprawę w depresji biologicznej.

1. 3. Obraz kliniczny depresji.

Obraz kliniczny obejmuje szereg charakterystycznych cech nazywanych też objawami lub cechami podstawowymi. Depresja może się objawiać na wiele sposobów. Obraz kliniczny tej choroby jest uzależniony nie tylko od jej rodzaju, ale także od indywidualnych właściwości jednostki.

Poszczególne rodzaje depresji zwykle różnią się niektórymi objawami w różnych przypadkach i u różnych chorych, jednak istnieją podstawowe, typowe dla wszystkich depresji dolegliwości i objawy do których zaliczamy m.in.:

Psychologiczne objawy depresji:

Smutek i rozpacz

Często właśnie te objawy są najbardziej bolesne i wyraźne. Oprócz smutku i rozpaczy chory może odczuwać wewnętrzną pustkę, rozczarowanie; bywa ponury, załamany lub przygnębiony. Około 40 procent pacjentów w ciężkiej depresji nie doświadczyła smutku, tylko irytacji i frustracji. W takich przypadkach nawet drobny problem lub rozczarowanie może chorego załamać albo doprowadzić do wybuchu gniewu.

Niska samoocena

Człowiek w depresji czuje się bezwartościowy, brakuje mu pewności siebie, uważa, że nie potrafi sprostać stawianym mu wymaganiom, nienawidzi siebie. Tacy ludzie mówią: „Nie potrafię tego zrobić”, ,,Jestem do niczego” „Nigdy nie potrafię niczego zrobić dobrze”. Ludzie z niską samooceną na ogół uważają innych za bardziej wartościowych od siebie, ulegają cudzym opiniom i robią to, co ktoś im poradzi.

Apatia

Apatia to brak motywacji do działania, unikanie kontaktów z ludźmi, ograniczony poziom aktywności i porzucanie wielu spraw, w które się było dotąd zaangażowanym. Apatia może doprowadzić do pojawienia się poważniejszych problemów i do pogłębienia się depresji. Na przykład chory w apatii może sobie powiedzieć: ”Nie mam ochoty wychodzić z domu ani widzieć się z ludźmi”. Unikanie spotkań ze znajomymi może mieć wpływ na pojawienie się depresji. Ograniczenie aktywności prowadzi do zmian fizjologicznych, takich jak zmęczenie i zaparcia co pogarsza ogólne samopoczucie organizmu. Brak aktywności jest niekiedy objawem depresji.

Problemy w relacjach z ludźmi

Ludzie w depresji zazwyczaj są bardzo wrażliwi na krytykę i odrzucenie. W obecności innych są skrępowani, mają wrażenie, że nie pasują do towarzystwa i czują się samotni. Często uważają, że nie powinni zachowywać asertywnie (nie potrafią trwać przy swoim zdaniu, mają trudności z wyrażaniem swoich opinii, uczuć i przekonań, nie umieją prosić o pomoc ani odmawiać tym, którzy ich o coś proszą).

Takie problemy są częste również wśród ludzi zdrowych, ale w depresji się nasilają. Zdarza się, że człowiek, który dotąd czuł się swobodnie w towarzystwie, kiedy wpadnie w depresję, nie lubi przebywać wśród ludzi.

Negatywne myślenie

Psychologowie używają terminu zakłócenia poznawcze na określenie negatywnego, pesymistycznego myślenia. Zakłócenia i błędy w myśleniu i spostrzeganiu obserwuje się prawie w każdej depresji.

Myśli i spostrzeganie świata przez osobę, u której wystąpiła depresja, są skrajne, negatywne i pesymistyczne. Te zaburzenia są objawem i zarazem przyczyną depresji, mają też ogromny wpływ na przedłużanie się i nasilanie stanu depresyjnego.

Myśli samobójcze

W depresji myśli o samobójstwie są bardzo częste. Chociaż większość ludzi, którzy zastanawiają się nad odebraniem sobie życia, nie wprowadza myśli w czyn, jednak skłonności samobójcze zawsze należy traktować bardzo poważnie. Nierozpoznane w porę i nie leczone zaburzenia depresyjne są niewątpliwą przyczyną wielu samobójstw. Połowa ludzi dotkniętych depresją podejmuje próby samobójcze, a 15 procent odbiera sobie życie.

Biologiczne objawy depresji

Przyczyną biologicznych objawów depresji są zmiany biochemiczne w układzie nerwowym i hormonalnym. Obecność jednego lub kilku z wymienionych niżej symptomów powinna być sygnałem, że przynajmniej niektóre z nich są spowodowane czynnikami biologicznymi.

Zaburzenia snu

Trudności z zasypianiem są częstym objawem stresu. U większości ludzi pojawiają się już nawet przy lekkim zdenerwowaniu. Niektóre zaburzenia snu są bardzo charakterystyczne dla depresji i świadczą o zmianach fizjologicznych. W depresji długość głębokiej fazy snu, przywracającej nam siły fizyczne i psychiczne, zostaje skrócona. Brak snu upośledza zdolność funkcjonowania i powoduje drażliwość, zmęczenie i spadek aktywności. Sama bezsenność nie jest objawem depresji, ale może prowadzić do nasilenia innych symptomów i pogorszenia samopoczucia. Niekiedy ludzie cierpiący na depresję śpią więcej niż zwykle, dziesięć do dwunastu godzin każdej nocy.

Zaburzenia apetytu

Zaburzenia apetytu objawiają się nagłym wzrostem apetytu lub przeciwnie-jego utratą oraz wyraźną zmianą wagi ciała. Na ogół uważa się, że brak apetytu wskazuje na depresję biologiczną. Wzrost apetytu bywa spowodowany reakcją psychologiczną na stres, bo jedzenie potrafi na moment zdławić poczucie wewnętrznej pustki, ale może też być objawem depresji biologicznej.

Zanik popędu seksualnego

Jest niekiedy spowodowany przyczynami biologicznymi, chociaż zaburzenia funkcji seksualnych często mają podłoże psychologiczne.
W depresji biologicznej zanik popędu seksualnego ma podłoże biologiczne i dotyka nawet osoby pozostające w szczęśliwym, pełnym miłości związku.

Niezdolność do odczuwania przyjemności

Psychologowie nazywają tą niezdolność Anhedonią. Jedną z najbardziej wymownych oznak depresji jest utrata zainteresowania zajęciami, które kiedyś budziły żywe emocje i sprawiały przyjemność. Ten stan określa się mianem ”anhedonic”. Termin pochodzi od słowa hedonizm. Hedonistą jest człowiek, który oddaje się przyjemnościom, nie myśląc o konsekwencjach. Anhedonia oznacza brak przyjemności.
Z niezdolnością do doznawania przyjemności wiąże się wiele innych objawów. Jedną z przyczyn, dla których depresji tak często towarzyszy utrata wagi jest fakt, że jedzenie czy gotowanie przestaje sprawiać przyjemność. Można też przestać odczuwać satysfakcję z wysprzątanego domu czy schludnej kuchni. Łagodną postać anhedonii spotykamy w depresji psychologicznej, silna zaś wskazuje na zaburzenia chemiczne w tych częściach układu nerwowego, które uczestniczą w przeżywaniu radości.

Zmiany hormonalne

Głęboka depresja często prowadzi do zmian hormonalnych. Najczęściej zmniejsza się ilość hormonu wzrostu, co sprzyja osteoporozie i podwyższeniu poziomu kortyzolu; u pacjentów pogrążonych w głębokiej depresji zmiany hormonalne mogą prowadzić do chorób serca.

Występowanie w rodzinie depresji alkoholizmu, zaburzeń łaknienia lub samobójstw.

Przy powstawaniu depresji pewną rolę odgrywa także skłonność, tak zwana predyspozycja genetyczna. Jeśli w rodzinie występują choroby depresyjne, to zwiększa się prawdopodobieństwo zachorowania. Przede wszystkim dotyczy to dzieci rodziców depresyjnych; w porównaniu z rówieśnikami z rodzin nieobciążonych stają się one depresyjne prawie trzykrotnie częściej. Wiele wskazuje na to, że alkoholizm, samobójstwa i zaburzenia łaknienia mają podobne podłoże biologiczne. Człowiek, którego rodzice doświadczyli takich problemów, może być genetycznie podatny na depresję.

Inne objawy psychologiczne i biologiczne, które mogą występować

w depresji psychologicznej, biologicznej i mieszanej:

Trudności z koncentracją uwagi i zaburzenia pamięci krótkotrwałej.

Wiele osób trafiających do klinik psychiatrycznych boi się, że ma guza mózgu albo chorobę Alzheimera. Często zapominanie o różnych faktach i trudności z koncentracją uwagi są spowodowane depresją lub stresem, ale te same objawy występują także w innych chorobach, dlatego konieczne są badania lekarskie.

Hipochondria

Nierozpoznana depresja jest jedną z najczęstszych przyczyn hipochondrii,(czyli silnego niepokoju o stan zdrowia, mimo, że badania nie potwierdzają podejrzenia choroby).

Nadużywanie alkoholu lub środków psychotropowych.

Często służy łagodzeniu bólu doświadczanego w depresji. Nadużywanie alkoholu może być przyczyną głębokiej depresji.

Nadwrażliwość emocjonalna

Nadwrażliwość emocjonalna, objawiająca się silną reakcją emocjonalną na drobne frustracje, może być objawem depresji. Chorzy często płaczą i są poirytowani.

Gwałtowne wahania nastroju

Niektórzy ludzie doświadczają gwałtownych zmian nastroju i po depresji przychodzi okres nieustannej euforii (często nazywanej manią). Takie objawy są charakterystyczne dla szczególnej postaci depresji biologicznej, którą nazywamy depresją dwubiegunową. Jeśli postawiono właściwą diagnozę, pacjentów z depresją dwubiegunową można skutecznie leczyć litem.

Niepokój

Około 60% pacjentów z depresją odczuwa silny niepokój(napięcie, nerwowość, zamartwianie się, pobudzenie).Niepokój może towarzyszyć choremu nieustannie albo pojawiać się nagle przybierając formę ataku paniki.

Napady paniki

Napady paniki to nagłe i gwałtowne epizody silnego dyskomfortu fizycznego i psychicznego, którym towarzyszą wszystkie lub niektóre z następujących objawów:

Ataki mogą się pojawiać niespodziewanie, bez żadnej określonej przyczyny. Trwają od pięciu do dziesięciu minut. Takie napady zdarzają się także ludziom zdrowym, którzy nie są w depresji, jednak około 50% osób doświadczających zaburzeń lękowych cierpi na depresję. Trzeba wiedzieć, że niektóre choroby somatyczne dają podobne objawy i każdy, kto miewa ataki paniki, powinien się zgłosić do lekarza i zrobić badania. Nie wszyscy chorujący na depresję cierpią z powodu tych samych objawów. Nie zawsze na pierwszym planie znajduje się nastrój lub wewnętrzna pustka. U niektórych osób przeważa brak inicjatywy, u innych nieustanny niepokój lub zaburzenia snu. Często maja miejsce dolegliwości fizyczne. Także natężenie choroby może być różne. Niektórzy chorzy nie są w stanie poradzić sobie ze zwykłą codziennością. Inni dają sobie z tym radę, o ile zmobilizują wszystkie dostępne siły.

1.3.1. Depresja Endogenna(typowa)

Są to stany depresyjne występujące w przebiegu chorób takich jak choroby afektywne (jednobiegunowa i dwubiegunowa, nazywana dawniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią) i zaburzenia schizoafektywne (psychoza schizoafektywna). Przyczyny tej grupy chorób nie są dostatecznie poznane (wiązane są hipotetycznie z "podłożem endogennym").

Objawy podstawowe:

Obniżenie nastroju - odczuwane przez chorych jako stan smutku, przygnębienia, niemożności przeżywania radości, szczęścia, satysfakcji; niekiedy jest to stan zobojętnienia, z niezdolnością przeżywania zarówno radości, jak i smutku.

Obniżenie napędu psychoruchowego, zahamowanie - przejawia się spowolnieniem tempa myślenia, osłabieniem pamięci, poczuciem niesprawności intelektu, spowolnieniem ruchów, niekiedy całkowitym zahamowaniem ruchowym (osłupieniem). U części chorych pojawia się niepokój ruchowy lub podniecenie ruchowe. Stan taki łączy się z dużym nasileniem lęku. U niektórych zahamowanie ruchowe i niepokój ruchowy mogą występować naprzemiennie.

Zaburzenia rytmu okołodobowego i objawy somatyczne - zaburzeniu ulegają p.w. sen i czuwanie. Następuje wyraźne skrócenie snu nocnego

i jego spłycenie (wielokrotne budzenie się w nocy i wczesne budzenie się rano) lub zwiększona potrzeba snu w okresie dnia przy braku wyraźniejszych zaburzeń snu nocnego.

Charakterystyczne wahania samopoczucia chorych w ciągu dnia - najgorzej czują się we wczesnych godzinach porannych, natomiast po południu, a zwłaszcza wieczorem samopoczucie wyraźnie poprawia się.

Przejawem zmian hormonalnych są m.in.:

Lęk - wykazuje on falujące nasilenie, może osiągać znaczne nasilenie i ujawniać się w sferze ruchowej (podniecenie). Lokalizowany jest często przez chorych w okolicy przed sercowej lub w nadbrzuszu (lęk przed sercowy).

Objawy wtórne depresji:

Depresyjne zaburzenia myślenia. Depresyjna, negatywna ocena siebie, swojego postępowania, zdrowia, pesymistyczna ocena teraźniejszości i przyszłości, perspektyw życiowych ("światopogląd depresyjny"). Jeśli treść ocen depresyjnych odbiega w sposób rażący od realiów, mówimy o urojeniach (np. katastroficznych, nihilistycznych, hipochondrycznych, urojeniach grzeszności, winy, kary).

Część chorych nie jest w stanie podołać obowiązkom domowym a nawet zapewnić własnych podstawowych potrzeb życiowych. W skrajnych sytuacjach stan taki może stanowić zagrożenie dla życia.

1.3.2.Depresje Atypowe (poronne, maskowane, subdepresje)

W stanach tych poszczególne objawy i cechy depresji wykazują małe nasilenie, niektóre nie występują. Miejsce depresji zajmują inne objawy lub jedna grupa objawów określana jako "ekwiwalent depresji" lub "depresja maskowana". Objawy są często jedynymi dolegliwościami jakie zgłasza chory. Depresja bywa najczęściej maskowana przez:

- bezsenność

- nadmierna senność

- bóle (p.w. głowy, neuralgia nerwu trójdzielnego)

- zaburzenia lękowe (lęk przewlekły, napadowy)

- natręctwa

- jadłowstręt

- okresowe nadużywanie alkoholu, leków

- zespół dławicy piersiowej

- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stany spastyczne

dróg żółciowych - zespół "niespokojnych nóg"

-świąd skóry

1.3.3.Depresje psychogenne

Są to stany depresyjne powstające w odpowiedzi na różnorodne niekorzystne sytuacje psychologiczne natury wewnętrznej (konflikty psychiczne), jak też zewnętrznej (pochodzenia środowiskowego).

Możemy je podzielić na:

- depresje reaktywne (wśród nich depresje w reakcji żałoby)

- depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych

- depresje w przebiegu reakcji adaptacyjnych

Depresja reaktywna

Jest najbardziej reprezentatywną postacią depresji psychogennych. Powstaje w wyniku urazu psychicznego bezpośrednio poprzedzającego pojawienie się objawów depresji. Wspomniany uraz psychiczny to najczęściej "utrata" lub "strata" istotnych dla danej osoby wartości duchowych lub materialnych. Strata może dotyczyć zarówno wartości posiadanych, jak tez potencjalnych, możliwych do osiągnięcia, np.:

-Pozbawienie wolności lub jej zagrożenie.

-Utrata najbliższych, zwłaszcza ich śmierć. Dotyczy to przede wszystkim współmałżonka, rodziców, dzieci, rodzeństwa. Również odejście osoby bliskiej (rozwód, emigracja) może spowodować reakcje depresyjną.

-Straty materialne, zwłaszcza pojawiające się nagle (klęska żywiołowa, kradzież, bankructwo).

-Zawód emocjonalny związany z utratą pozycji zawodowej, społecznej (degradacja, przejście na rentę, emeryturę), a także zawód miłosny, (choć nie tak często jak się powszechnie wydaje).

Depresja w reakcji żałoby

Depresje w reakcji żałoby są szczególną formą depresji reaktywnych. Śmierć osoby bliskiej to szczególna utrata, której nie można nigdy odzyskać. W przebiegu tej reakcji można wyróżnić kilka faz:

Stan odrętwienia, zobojętnienia uczuciowego, niedopuszczania do świadomości, że najbliższa osoba odeszła na zawsze.

Występowanie u części osób żalu, rozpaczy, płaczu, u części jednocześnie złości i gniewu, typowa reakcja depresyjna z przeżywaniem smutku, lęku, skupieniem wszelkich przeżyć wokół osoby zmarłej, zaburzeniami snu. Często stwierdza się zaburzenia aktywności złożonej. Jeśli taka reakcja trwa długo (miesiące, lata) wymaga bezwzględnie interwencji lekarskiej. W tym okresie często stwierdza się wyraźne pogorszenie stanu somatycznego.

Depresja w przebiegu reakcji adaptacyjnej

Pojawia się na skutek istnienia przewlekłego urazu psychicznego, którym najczęściej bywa:

- przewlekły stres związany z praca zawodową

(konflikty, nadmierne obciążenie pracą, duża odpowiedzialność)

- przewlekłe konflikty w życiu rodzinnym

- utrzymująca się trudna sytuacja materialna

- izolacja, wyobcowanie w grupie społecznej

Depresja nerwicowa

Mianem tym określa się p.w. przewlekające się i niezbyt nasilone stany depresyjne występujące w przebiegu zaburzeń nerwicowych. Pojawiają się one po dłuższym czasie utrzymywania się objawów nerwicowych, p.w. takich jak lęk, fobie, natręctwa. Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych określają taki stan dystymią.

Objawy depresji psychogennych

W odróżnieniu od depresji endogennych nastrój rzadko ulega znacznemu obniżeniu. Często występuje rozpacz, płacz. Nie rzadko towarzyszy temu zniecierpliwienie, rozdrażnienie, konflikty z otoczeniem.

Chorzy roztkliwiają się nad sobą, swoim losem, wyrażają żal lub pretensje do innych, obwiniają za nieszczęścia, które ich spotkały. Nie stwierdza się depresyjnego zahamowania psychicznego. Nie obserwuje się charakterystycznych dla depresji endogennej dobowych wahań samopoczucia. Samopoczucie (nastrój) może być zmienne, zależne od bieżących wydarzeń.

1.3.4. Depresje objawowe

- depresje w schorzeniach somatycznych.

- depresje związane ze stosowaniem leków i innych substancji, w

przebiegu zatruć, uzależnień - depresje w chorobach organicznych

mózgu.

W zależności od stopnia nasilenia możemy wyróżnić:

- depresję łagodną

- depresja poronną

- subdepresja

- depresja maskowana

- depresja o średnim nasileniu, depresja umiarkowana

- depresja o dużym nasileniu, depresja ciężka

- bez objawów psychotycznych

- z objawami psychotycznymi

Depresja łagodna

Podstawowe objawy i cechy depresji o łagodnym nasileniu mogą występować pojedyncze charakterystyczne cechy depresji (zmęczenie, zniechęcenie, złe samopoczucie, brak zadowolenia, pogorszenie snu, gorszy apetyt).

Depresja maskowana

W obrazie klinicznym dominuje jeden z objawów maskujący zespół depresyjny.

Depresja umiarkowana

Podstawowe objawy depresji wykazują średnie nasilenie, zniechęcenie do życia wyraźne obniżenie funkcjonowania społecznego, zawodowego.

Depresja ciężka

- bez objawów psychotycznych dominuje smutek, zobojętnienie, spowolnienie, niekiedy lęk, niepokój, myśli i tendencje samobójcze występują często, bardzo wyraźne zaburzenia funkcjonowania społecznego, niezdolność do pracy zawodowej.

- z objawami psychotycznymi objawy jak wyżej oraz: urojenia winy, kary, hipochondryczne zahamowanie ruchowe, niekiedy osłupienie depresyjne podniecenie ruchowe.

1.4 Leczenie depresji

Leczenie depresji polega na:

* stosowaniu leków przeciwdepresyjnych (farmakoterapia),

* psychoterapii (pomocnej przede wszystkim w łagodnej depresji)

* edukacji pacjenta i rodziny (wyjaśnianiu istoty choroby, objaśnianiu objawów, nauki umiejętności rozpoznawania objawów i sposobów radzenia sobie z nimi).

Prawidłowe leczenie sprawia, że depresja ustępuje u większości chorych (ok. 65-80% pacjentów). Celem leczenia jest usuniecie wszystkich objawów depresji, zarówno psychopatologicznych jak i fizycznych.

Nie wolno skupiać się wyłącznie na tych najbardziej widocznych (często jest to lęk lub bezsenność) albowiem nie zapewnia to ulgi choremu, może podważać zaufanie do lekarza, grozi uzależnieniem od leków uspokajająco - nasennych, a nawet podjęciem próby samobójczej.

Leczenie powinno mieć charakter kompleksowy, obejmować zarówno farmakoterapie jak i oddziaływania psychoterapeutyczne oraz pomoc środowiskowa.

Większość pacjentów depresyjnych, jak już podano wcześniej, jest pod opieka lekarzy ogólnych, internistów, neurologów. Mogą oni a nawet powinni zajmować się pacjentami z depresja (zwłaszcza jej lżejszymi postaciami) pod warunkiem, ze są w stanie prawidłowo zaburzenia depresyjne rozpoznawać i leczyć. O wyborze metody decyduje zwykle ciężkość obrazu klinicznego. W lżejszych przypadkach mogą wystarczyć spotkania z psychoterapeuta, w ciężkich najskuteczniejsza jest farmakoterapia, czy nawet elektrowstrząsy, dopiero po poprawie stanu klinicznego i w trakcie rekonwalescencji powinno się dołączyć psychoterapie. Ważna kwestia jest ustalenie miejsca leczenia. Większość pacjentów może być leczona ambulatoryjnie, zwłaszcza z depresja łagodna, typowa, z małym ryzykiem samobójstwa, mających dobre wsparcie wśród bliskich. Chorzy z ciężka depresją, z silnym niepokojem, poczuciem beznadziejności, z urojeniami, niewidzący wyjścia z sytuacji powinni być leczeni w oddziałach szpitalnych, bowiem ryzyko samobójstwa jest u nich duże. Do szpitala powinno się tez kierować pacjentów ze współistniejącymi poważnymi chorobami somatycznymi, możliwością wystąpienia interakcji lękowych, czy tez osoby, u których stwierdzono bezwzględne przeciwwskazania do podawania leków przeciwdepresyjnych. Wskazaniem do hospitalizacji jest także wystąpienie powikłań leczenia, na przykład zespołu serotoninowego po kuracji inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (niepokój, wzrost temperatury, biegunka, dreszcze, drżenie mięśniowe, zaburzenia świadomości) lub ośrodkowego zespołu antycholinergicznego po lekach trójpierścieniowych przejawiającego się majaczeniem.

1.4.1.Leczenie farmakologiczne depresji.

Farmakoterapia jest podstawą leczenia depresji. Jej celem jest:

1. Usunięcie objawów depresji, czyli uzyskanie remisji;

2. Zapobieganie nawrotom depresji

O wyborze leku decyduje obraz kliniczny depresji, obecność schorzeń współistniejących oraz bezpieczeństwo stosowania leku (objawy niepożądane, toksyczność, możliwe interakcje), a także wygoda dawkowania i koszt. Większość leków cechuje się zbliżoną skutecznością terapeutyczną. Wszystkie znane dotychczas leki przeciwdepresyjne działają po pewnym okresie utajenia. Opóźnienie to związane jest z receptorowymi zmianami adaptacyjnymi i wynosi zazwyczaj 2-4 tygodnie.

Leki przeciwdepresyjne nie są grupą jednolitą, ani pod względem chemicznym, ani mechanizmów działania. Ich mechanizm działania nie jest dokładnie poznany. Opiera się głównie na wpływie na układy: serotoninergiczny, noradrenergiczny i dopaminergiczny. Oprócz leków przeciwdepresyjnych w leczeniu depresji stosuje się również, jako leczenie wspomagające, inne leki - neuroleptyk! (W depresjach psychotycznych, z silnym lekiem, urojeniami, omamami), pochodne benzodiazepiny (głównie w początkowym okresie leczenia do łagodzenia stanów leku, niepokoju, zaburzeń snu), leki normotymiczne (w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych, zwłaszcza w zapobieganiu nawrotom). Leczenie depresji jest procesem długotrwałym, uważa się, ze powinno trwać około 6 miesięcy (faza aktywna i leczenie podtrzymujące). Zbyt szybkie odstawienie leku może wiązać się z nawrotem objawów.

W postępowaniu profilaktycznym, po kolejnych nawrotach (w depresjach nawracających i chorobie dwubiegunowej) okres leczenia należy wydłużyć nawet do kilku lat. Lek powinien być podawany w odpowiedniej dawce terapeutycznej (w granicach "okna terapeutycznego"), podawanie niższych dawek mija się z celem - wiąże się z brakiem poprawy i zniechęca pacjenta do dalszego leczenia. Zbyt wysokie dawki powodują wystąpienie objawów niepożądanych. Po kuracji leki powinno się odstawiać powoli (nawet w ciągu kilku tygodni), zęby uniknąć objawów odstawiennych (osłabienie, bóle mięsni, wzmożona potliwość).

Leczenie każdego pacjenta jest zindywidualizowane. Ze względu na różny przebieg choroby, zarówno lek jak i jego dawkę lekarz dobiera dla każdego pacjenta.

Po pierwszym epizodzie depresji leczenie powinno trwać długo (minimum pół roku). U pacjentów z nawrotami leczenie podtrzymujące (zapobiegające ewentualnym nawrotom choroby) powinno trwać latami. Zależy to m.in. od nasilenia depresji, ale też od innych czynników, takich jak np. rodzaj depresji.

1.4.2 Psychoterapia

Definicje psychoterapii:

* Każde spotkanie psychiatry z chorym to psychoterapia.

* Psychoterapia to zastosowanie wiedzy psychologicznej do leczenia różnych chorób.

funkcjonowanie organizmu w sferze czynności psychicznych i somatycznych (ujęcie medyczne).

* Psychoterapia to metoda wywierania wpływu, uruchamiająca proces uczenia się (ujęcie psychologiczne)

Psychoterapia to świadome, planowane i systematyczne oddziaływanie i wywieranie wpływu na psychikę pacjenta przez osobę udzielającą pomocy, posiadającą odpowiednie kwalifikacje fachowe. Osoba ta zwana jest psychoterapeutą.

Celem psychoterapii jest poprawa stanu psychofizycznego pacjenta oraz jego funkcjonowania społecznego. W połączeniu z lekami stanowi skuteczny sposób walki z depresją. Szczególnego znaczenia nabiera po uzyskaniu początkowej, wywołanej lekami, poprawy stanu psychicznego Psychoterapia może być główną lub uzupełniającą metodą postępowania. Może mieć charakter krótko- lub długoterminowy, może być prowadzona jako terapia indywidualna lub grupowa. Każdy rodzaj psychoterapii (“szkoła”) nawiązuje do określonej teorii psychologicznej wyjaśniającej zachowania, genezę i istotę zaburzeń psychicznych oraz osobowości oraz systemu wartości.

W istocie polega na wspieraniu pacjenta, udzielaniu mu niezbędnych informacji i wyjaśnianiu, czym jest depresja. W miarę zmniejszania objawów poprawia się koncentracja, a wówczas znaczenie psychoterapii wzrasta i często jest ona niezbędna w dalszym procesie leczenia, a zwłaszcza w zapobieganiu nawrotom.

Człowiek w depresji bardzo często czuje się osamotniony. Poczucie, że ktoś go wspiera, że z kimś łączy go bliska więź, że komuś na nim zależy, pomaga przetrwać trudne chwile. Oparcie, jakie pacjent znajduje w terapeucie, jest jednym z wielu aspektów psychoterapii. W trakcie psychoterapii człowiek wiele się uczy i poznaje powtarzające się w jego życiu wzory, które narażają go na depresję. Kolejną korzyścią psychoterapii są realistyczne nadzieje, które terapeuta potrafi obudzić zniechęconym i zrozpaczonym pacjencie. Terapeuta pomoże rozsądnie ocenić wybory, których dokonuje pacjent i jego nadzieje na przyszłość. Psychoterapia umożliwia choremu lepsze zrozumienie depresji, pozwala na nieskrępowane wyrażanie uczuć, dzielenie się swoimi przeżyciami z innymi chorymi. W lżejszych stanach depresyjnych psychoterapia może stanowić podstawową i jedyną metodę leczenia.

1.4.3.Metody terapii zajęciowej

Terapia behawioralna

Obejmuje kilka procedur, które pomagają walczyć z depresją, szczególnie w tych przypadkach, kiedy wiadomo, że chorobę wywołały konkretne okoliczności życiowe. Terapeuci behawioralni często korzystają z procedur znanych z psychoterapii lub z terapii poznawczej, ale szczególny nacisk kładą na takie techniki, jak leczenie aktywnością, nauka asertywności, systematyczne odwrażliwianie, monitorowanie behawioralne i różne systemy nagradzania za wysiłki podjęte w celu zmniejszenia depresji. Behawioralne cele i metody mają na celu pobudzenie aktywności pacjenta. Brak aktywności jest najpoważniejszym objawem depresji, w związku z tym leczenie aktywnością jest bardzo pożądane.

W metodzie behawioralnej stosuje się również trening asertywności, zawierający ekspresję uczuć negatywnych (złość, oburzenie, wypowiadanie pretensji), oraz pozytywnych. Asertywne reagowanie jest podobne do relaksacji, która jest zdolna hamować lęk. Ponadto uczenie się takich zachowań pomaga w osiągnięciu społecznych nagród i dzięki temu większej satysfakcji z życia. Terapię rozpoczyna określenie zagrażających dla pacjenta sytuacji interpersonalnych i zidentyfikowanie odpowiednich w tych warunkach reakcji ekspresyjnych. Następnie pacjent odtwarza typowe dla siebie zachowania zgodne z przeszłymi doświadczeniami. W interakcji uczestniczy terapeuta, który odgrywa komplementarne w stosunku do zachowań pacjenta role (zazwyczaj znaczących osób z jego przeszłości). Potem następuje odwrócenie ról - psychoterapeuta przyjmuje rolę pacjenta, a ten odtwarza rolę uprzednio graną przez terapeutę. W takich okolicznościach pacjent uczy się mówić to, w co wierzy, wypowiadać słowo "nie" bez poczucia winy w sytuacji, gdy czuje się obiektem manipulacji ze strony innych ludzi. Procedura kontynuowana jest do momentu, kiedy pacjent i terapeuta są zgodni, że reakcje pierwszego z nich są odpowiednio asertywne i nie towarzyszy im lęk. Techniki behawioralne okazały się skuteczne w leczeniu depresji.

Terapia interpersonalna

Terapia interpersonalna, ma na celu przywrócenie prawidłowych kontaktów z otoczeniem, które w czasie depresji ulegają zanikowi. Poprawa kontaktu z ludźmi jest często czynnikiem bardzo pomocnym

w radzeniu sobie z innymi.

Terapia podtrzymująca

Terapia podtrzymująca stawia sobie za cel udzielenie wsparcia. Jest szczególnie istotna w depresyjnej reakcji adaptacyjnej oraz w żałobie.

Elektrowstrząsy

Jest to bardzo skuteczna metoda leczenia depresji, stosowana w sytuacji, gdy nie uzyskano poprawy zdrowia pacjenta mimo stosowania leków przeciwdepresyjnych. Elektrowstrząsy - lub inaczej elektroterapia - są stosowane jako metoda leczenia depresji u kobiet w ciąży - gdy nie są wskazane leki przeciwdepresyjne. Elektroterapia jest metodą bezbolesną, bezpieczną, zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym (jak np. przy usunięciu wyrostka robaczkowego).

Terapia światłem - fototerapia

Polega na stosowaniu specjalnych lamp, emitujących światło o określonej barwie i dużym natężeniu. . Fototerapia jest szczególnie skuteczna w przypadku depresji tzw. sezonowej - pojawiającej się jesienią i zimą. Fototerapia posiada jeszcze jedną zaletę - jest jedyną metodą leczenia depresji, z której można korzystać w zaciszu własnego domu.

Akupunktura

Jest starą, chińską metodą leczenia, w której stymuluje się określone punkty ciała poprzez wbijanie w nie cienkich igieł. Każdy zespół punktów na ciele, w które wbija się igły, odpowiada określonemu organowi. Naukowcy nie stwierdzili jak dotychczas żadnych ubocznych skutków akupunktury, a o skuteczności jej działania świadczą sukcesy leczeniu różnych schorzeń i chorób, m.in. depresji.

Rozdział II

Rola arteterapii w usprawnianiu pacjenta z depresją.

2.1.Arteterapia jako metoda terapii zajęciowej

Arteterapia to wykorzystanie twórczości w celach leczniczych. Konkretne działania arteterapeutyczne są instrumentem określonej koncepcji terapeutycznej. Dlatego też sama technika arteterapeutyczna jest narzędziem działań psychologicznych, wprowadzanych przez arteterapeutę, w odpowiednim czasie po to by realizować zamierzenie twórcze prowadzące do uzyskania terapeutycznej zmiany. Jest to nowatorska metoda - choć "arteterapia" jako termin naukowy zaproponowana była już w 1939 r. przez Hilla. Każdy bez względu na wiek, płeć, swoje aktualne samopoczucie i światopogląd może korzystać z jej dobrodziejstw, bowiem bazą dla arteterapii jest sztuka, która poprzez świadome działania artystyczne pozwala na rozwiązanie wielu problemów.

Arteterapia wykorzystuje do celów leczniczych terapeutyczne formy plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne. Tak szeroko pojęta sztuka daje możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, w formie mówienia "nie wprost". Obniża napięcie i pomaga nazwać problem.

Poprzez spotkania indywidualne i warsztaty grupowe człowiek może nawiązać nowe i jakościowo inne kontakty, uczyć się asertywnego wyrażania myśli i doznań. Celem działań arteterapeutycznych jest zrozumienie codziennych problemów, poprawa ich wyrazu, interpretacja i rozwój osobowości. Lecznicza funkcja sztuki pozwala wyjść poza własną perspektywę, polepszyć jakość życia. Terapia poprzez sztukę ma bardzo szerokie zastosowania, może pomóc wszystkim ludziom.

Cele arteterapii:

1. Ujawnienie odczuć - proces twórczy (malowanie, rysowanie) ułatwia ujawnienie wypartych często zalegających jakiś czas uczuć, które

z różnych względów nie mogą być wyrażane w inny sposób. Są to Np. złość, lęk, niepewność, poczucie zagubienia

2. Oczyszczanie - ujawnienie uczuć w formie plastycznej powoduje jednocześnie pozbycie się ich, co przejawia się często jako uczucie ulgi, lekkości.

3. Uświadomienie - namalowanie swoich uczuć, wyrzucenie ich z siebie powoduje ich uprzedmiotowienie w gotowym wytworze. Autor rysunku poprzez jego oglądanie uświadamia sobie własny sposób przeżywania

4. Porównanie - w przypadku systematycznie prowadzonych zajęć arteterapii obrazki stają się jakby kroniką zmian zachodzących w uczniu.

Arteterapia pozwala na:

* rozwijanie własnych działań twórczych

* pozawerbalne porozumiewanie się

* uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć

* zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa,

współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym,

* zrozumienie własnych pragnień, potrzeb

* pobudzenie sensoryczne - wielo zmysłowe postrzeganie świata

* poznawanie innych - zmiana optyki widzenia swoich problemów

* akceptacja siebie i innych

* kreowanie przestrzeni, poznawanie dystansu i granic

* tworzenie pozytywnych nawyków i reakcji

* relaks, przyjemność, odpoczynek

Funkcje arteterapii

Reakcyjna funkcja-przejawia się głównie w tym, że arteterapia ułatwia wypoczynek, pozwala na oderwanie się od codziennych trudności i ważnych problemów życiowych. W niektórych przypadkach dochodzi do pełnej regeneracji sił, do swoistej mobilizacji dynamizmu życiowego, co może przynosić niezwykłe rezultaty, Np. w postaci twórczej działalności. Edukacyjna funkcja-w funkcji najważniejsze jest dostarczenie dodatkowych wiadomości, pełniejszej wiedzy i zwiększanie mądrości życiowej. Dzięki temu konkretna osoba zaczyna pełniej orientować się w rzeczywistości, wyróżniać jej najważniejsze aspekty, stawiać sobie nowe cele i podejmować najważniejsze problemy oraz bardziej je rozwiązywać. Korekcyjna funkcja-dla funkcji najbardziej charakterystyczne staje się przekształcenie mniej wartościowych lub wręcz szkodliwych mechanizmów i struktur na bardziej wartościowe. Mogą to być przekształcenia stosunkowo proste, Np. zmiany negatywnego nastawienia do niektórych problemów zawodowych, jak też struktury do niektórych problemów zawodowych na pozytywne, jak też struktury bardziej złożone, np. przekształcenie posiadanej koncepcji własnego życia na bardziej odpowiednią do własnych możliwości oraz potencjału środowiska,
w którym żyje.

2.2.Techniki arteterapii

Arteterapia w swoich działaniach przybiera wiele różnych form.: Wyróżniamy, więc:

Terapię za pomocą sztuk plastycznych gdzie wykorzystywane w terapii są techniki plastyczne - rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, collage; forma artystyczna jest równie ważna jak i stworzone dzieło, stąd też wybranie samej techniki plastycznej jest już pierwszą wskazówką w rozwikłaniu problemu pacjenta - malowanie farbami lub delikatne użycie miękkiego ołówka pozwala na pewne wnioski dotyczące jego sfery emocjonalnej i samooceny; stopniowo pozwala na coraz pełniejsze i swobodniejsze wyrażanie siebie. Plastyko terapia jest szczególnie polecana dla ludzi, którzy czują się ograniczeni i przytłoczeni przez innych, ponieważ dostarcza im przestrzeni, pozwalając na swobodną twórczość.

Wyróżniamy również techniki:

Choreoterapię - czyli terapię tańcem, ruchem. Pozwala ona wyrazić ludziom ich doświadczenia emocjonalne związane z kontaktem cielesnym

i dotykowym. Jest techniką szczególnie pomocną przy rozwiązywaniu problemów pochodzących z okresu wczesnego dzieciństwa, kiedy do komunikowania się używane jest nasze własne ciało, gdyż mowa werbalna nie jest jeszcze dobrze rozwinięta. Można wykorzystywać rekwizyty, pomoce z sali gimnastycznej. Polecana dla każdej grupy wiekowej.

Muzykoterapię - której w procesie terapeutycznym wykorzystuje się własny głos, instrumenty muzyczne, lub nagrania. Muzyka jest bardzo dobrym medium w porozumiewaniu się, może służyć nawiązywaniu relacji międzyludzkich i rozwiązywaniu problemów emocjonalnych.

Dramatoterapię - wykorzystującą różne formy dramatu.

Poprzez odgrywanie ról osoby uczestniczące w zajęciach zdobywają samo wiedzę, rozwijają wyobraźnię i poczucie sprawstwa; odgrywanie ról pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, jak i pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania; często posługuje się mitem lub metaforą - w ten sposób możliwe jest uwolnienie się od wspomnień i niepokojów oraz lepsze zrozumienie siebie.

Biblioterapię - czyli terapię z wykorzystaniem literatury - książek, publikacji literackich, albumowych. Taka terapia pobudza wyobraźnię, pozwala utożsamić się z bohaterami literackimi i na tej bazie przepracować własne problemy.

2.3 Malarstwo na szkle w usprawnianiu pacjenta z depresją.

Malarstwo na szkle uchodzi na specjalność sztuki ludowej. Geneza tej dziedziny twórczości sięga połowy XIV wieku - czasu, kiedy nastąpił silny rozwój czeskiego przemysłu szklanego.

W Polsce malarstwo na szkle zaczęło się rozwijać w wieku XVIII, na obszarze Dolnego Śląska, w okolicach Kłodzka i Jeleniej Góry skąd zaczęło promieniować niemal do wszystkich regionów Polski.

Jednak tradycyjnie za kolebkę polskiego malarstwa na tym podłożu uważa się Podhale. Wiek XIX okazał się “złotym” w historii gatunku. Na lata 30. XX wieku przypada ukształtowanie się stylu, którego kontynuacją są współczesne obrazy na szkle. W okresie największej świetności wytwarzano malowidła bardzo licznie. Były one przeznaczone do wnętrz chałup chłopskich gdzie zawieszano je pod sufitem. Błyszczące, wielobarwne obrazy dodawały ciepła i rozświetlały ciemne wiejskie izby.

Ludowa technika malowania na szkle:

Podczas malowania na szkle trzeba stale pamiętać, że właściwy obraz występuje po drugiej stronie. Trzeba, więc najpierw malować wszystkie szczegóły a na końcu to, co jest w najdalszym planie. Pamiętać też warto, że właściwy obraz będzie odwrócony. Przed malowaniem na szkle należy przygotować na papierze szkic kompozycji i dobrze jest też wstępnie go pokolorować akwarelą lub kredkami. Na szkicu kładziemy szkło i można malować. Jako szkicu można też użyć gotowych szablonów. Na zwykłym szkle można malować specjalnymi farbami lub farbami olejnymi, które niestety mają pewna wadę, ich schnięcie trwa dość długo i pracę trzeba wykonywać na raty.

Malowanie na szkle z wydrapywaniem:

Technika polega na zamalowaniu całej płytki szklanej jednym kolorem, za pomocą tamponowania pędzlem lub wałka, następnie wykonania rysunku

w mokrej farbie. Rysując patyczkiem zdrapujemy farbę ze szkła. Kiedy pozostawiona farba wyschnie, nakładamy kolejną w innym kolorze,

w miejscach gdzie została usunięta poprzednia warstwa. Można tę czynność powtarzać aż do otrzymania efektu malarskich zestawień wielu drobnych plam i kresek barwnych. Dominującą barwą będzie kolor podłożony na początku. Technika ta może być podejmowana przez pacjentów depresyjnych. Młodzież; wymaga dużej wyobraźni, pamięci i trochę doświadczenia.

Malowanie szyb biała farbą

Przygotowujemy farbę składającą się z bieli cynkowej lub zmielonej kredy, wody, leju z mąki lub innego kleju roślinnego. Szybę można zamalować na gładko pędzlem lub wałkiem, a kiedy farba wyschnie, wydrapać rysunek patyczkiem, palcem lub innym narzędziem. Rysujemy wzory tworzone z linii, kropek, kółek, w rytmicznych układach. Inny sposób polega na nałożeniu wzorów od razu pędzlem płaskim lub specjalnie strzyżonym w zęby. Mokrą farbę można zbierać dodatkowo grzebieniem, patykiem i innymi narzędziami.

Bibliografia

  1. M. Sara Rosenthal „Depresja” Klub Dla Ciebie Warszawa 2003

  2. Dawid Serwan- Schreiber „Pokonać stres, lęk i depresję Prószyński i S-ka Warszawa 2003

  3. Paul Hauck „Depresja” Książka i Wiedza Warszawa 1992

  4. Ray Smith „Tajemnice Warsztatu Artysty” Muza S.A. Warszawa 1997

  5. Małgorzata Daszyńska „Malarskie Techniki dekoracyjne” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1992

  6. Wita Szulc „Sztuka i Terapia” Warszawa 1993

  7. Adam Bilikiewicz „Psychiatria” Wydawnictwo lekarskie PZWL Warszawa 1992

  8. Irena Namysłowska „Psychiatria Dzieci i Młodzieży” Wydawnictwo Lekarskie PZWL warszawa 2004

  9. Milan Hausner „Chory psychicznie jest wśród nas” Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1968

  10. Janina Lewicka „100 Technik plastycznych Nasza Księgarnia Warszawa 1967

Dawid Servan „Pokonać stres, lęk i depresję” Prószyński i S-ka Warszawa 2003

Paul Hauck „Depresja” Książka i wiedza Warszawa 1992

M. Sara Rosenthal „Depresja“ Klub Dla Ciebie Warszawa 2003

John Preston “ Pokonać depresję” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2004

Adam Bilikiewicz „Psychiatria” Wydawnictwo lekarskie Warszawa 1992

John Person „Pokonać depresję” Gdańskie wydawnictwo psychologiczne Gdańsk 2004

John Preston ”Pokonać depresję” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2004

M. Sara Rosenthal „Depresja” Klub Dla Ciebie Warszawa 2003

http://www.afektywne.webpark.pl/depresja.html

http://www.obcasy.pl/index.php?art=1&dzial=78&dzial2=113

Andrea M. Hesse „Drogi wyjścia z Depresji” Wydawnictwo WAM Kraków 2003

” Irena Namysłowska „Psychiatria Dzieci i Młodzieży Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2004

M. Sara Rosenthal „Depresja” Klub dla Ciebie Warszawa 2003

Wita Szulc „Sztuka i terapia” Centrum Medyczne Doskonalenia Nauczycieli Warszawa 1993

Janina Lewicka „100 Technik Plastycznych” Nasza Księgarnia 1967

Ray Smith „Tajemnice Warsztatu Artysty” Muza S.A. Warszawa 1997

Janina Lewicka „100 Technik Plastycznych” Nasza Księgarnia 1967


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2392
2392
2392
2392
2392
2392
2392
2392

więcej podobnych podstron