Konstytucja RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997r. Została przyjęta przez Naród w referendum dn. 25 maja, podpisana przez Prezydenta 16 lipca, a w życie weszła w dniu 17 października 1997r.

Składa się z preambuły oraz 243 artykułów pogrupowanych w 13 rozdziałów.

Rozdział I - Rzeczpospolita

Artykuł 1 mówi, że Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Ponadto RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Polska jest państwem jednolitym (unitarnym), tzn, że na terenie całego kraju obowiązuje jednolite prawo (gminy, powiaty i województwa nie są suwerenne).

Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu, który sprawuje ją przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Ustrój terytorialny Polski zapewnia decentralizację władzy publicznej. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględnia więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewnia jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych.

Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych.

Kościoły i związki wyznaniowe są w Polsce równouprawnione. Władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Stosunki między państwem a kościołami są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Siły Zbrojne RP służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli.

Rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Wolność człowieka podlega ochronie. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego mu prawo nie nakazuje. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wszyscy są równi wobec prawa. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Kobieta i mężczyzna w Polsce mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Polska zapewnia swoim obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych oraz instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

Każdy, kto znajduje się na terytorium RP korzysta z praw i wolności zapewnionych w Konstytucji.

Wolności i prawa osobiste:

1. ochrona życia

2. zakaz tortur i poniżającego traktowania

3. nietykalność osobista i wolność osobista (w przypadku zatrzymania: prawo odwołania do sądu, prawo do poinformowania o przyczynach, prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności)

4. prawo do obrony w postępowaniu karnym (domniemanie niewinności)

5. prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd

Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić tylko ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

6. prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym

7. prawo rodziców do wychowania dzieci

8. wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się

9. Nienaruszalność mieszkania

10. Ochrona danych i informacji osobowych

Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go zbiorów i dokumentów oraz żądania sprostowania lub usunięcia nieprawdziwych informacji,

11. Wolność poruszania się po terytorium RP

Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

12. Wolność sumienia i religii

Religia może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

13. Wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

14. Cudzoziemcy mogą korzystać z azylu lub ubiegać się o status uchodźcy

Wolności i prawa polityczne

1. Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.

2. Wolność zrzeszania się (w tym w związkach zawodowych , organizacjach pracodawców i rolników)

3. Prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych protestów (przez związki zawodowe)

4. Prawo dostępu do służby publicznej

5. Prawo dostępu do informacji publicznej

6. Prawo udziału w wyborach i referendum (z wyjątkiem osób ubezwłasnowolnionych lub pozbawionych praw publicznych albo wyborczych)

7. Prawo składania petycji, wniosków i skarg do organów władzy publicznej lub organizacji wykonujących zadania zlecone z zakresu administracji publicznej

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

1. Prawo własności i dziedziczenia

2. Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy (zakaz zatrudniania dzieci poniżej 16-go roku życia)

3. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4. Prawo do urlopów i ustawowych dni wolnych

5. Prawo do zabezpieczenia społecznego (w razie niezdolności do pracy, wieku emerytalnego lub niezawinionego pozostawania bez pracy)

6. Prawo do ochrony zdrowia (równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, pomoc dla osób niepełnosprawnych)

7. Prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych (obowiązek nauki do 18-go roku życia, powszechny i równy dostęp do wykształcenia - pomoc materialna)

8. Wolność wyboru szkoły dziecka przez rodziców (prawo zakładania szkół przez obywateli i instytucje)

9. Prawo rodzin w trudnej sytuacji do pomocy ze strony władz publicznych

10. Prawo matki po urodzeniu dziecka do pomocy ze strony władz publicznych

11. Ochrona praw dziecka - dzieci pozbawione rodziców mają prawo do opieki i pomocy władz publicznych

12. Wolność twórczości artystycznej i badań naukowych a także korzystania z ich efektów

13. Prawo do bezpieczeństwa ekologicznego orz do informacji o stanie i ochronie środowiska

14. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych obywateli

Środki ochrony wolności i praw

Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

Każda ze stron ma prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu, na podstawie którego została wydana decyzja lub orzeczenie (prawo to nie dotyczy cudzoziemców).

Każdy ma również prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Obowiązki

Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Polsce oraz troska o dobro wspólne. Każdy ma też obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej oraz ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (w tym podatków).

Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. Jeżeli przekonania religijne lub zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, obywatel polski może być obowiązany do służby zastępczej.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stań środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

Rozdział III - Źródła prawa

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia, a na obszarze działania organów samorządu terytorialnego - akty prawa miejscowego.

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw.

Ratyfikacja przez Polskę umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga zgody wyrażonej w ustawie jeżeli umowa dotyczy:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

• członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

Kiedy nie wymagana jest zgoda Parlamentu, o zamiarze przedłożenia Prezydentowi do ratyfikacji umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

Polska może przekazać (w drodze umowy międzynarodowej) niektóre kompetencje organów władzy państwowej na rzecz organizacji międzynarodowej lub organu międzynarodowego.

Taka ustawa musi być ratyfikowana za uprzednia zgodą Parlamentu (wyrażoną w ustawie) większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą Parlamentu ma pierwszeństwo przed ustawą.

Rozporządzenia są wydawane przez: Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi.

Prezydent może wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego oraz w wyjątkowych przypadkach (jeżeli Sejm nie może się zebrać w czasie stanu wojennego) rozporządzenie z mocą ustawy.

Uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko podległe jednostki organizacyjne. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli.

Rozdział IV - Sejm i Senat

Głosowanie przez pełnomocnika

Do głosowania przez pełnomocnika uprawnieni są wyborcy niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 75 lat. Nie dotyczy to obwodów utworzonych za granicą, na statkach morskich oraz w zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym. Nie obowiązuje także w przypadku zgłoszenia przez wyborcę niepełnosprawnego zamiaru głosowania korespondencyjnego.

Pełnomocnikiem może być tylko osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa do głosowania lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania. Pełnomocnictwo do głosowania można przyjąć tylko od jednej osoby, chyba że co najmniej jedną z nich jest wstępny, zstępny, małżonek, brat, siostra lub osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli w stosunku do pełnomocnika.

Pełnomocnikiem nie może być osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania, a także mężowie zaufania, jak również kandydaci w danych wyborach.

Pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed wójtem lub przed innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez wójta do sporządzania aktów pełnomocnictwa do głosowania.

Akt pełnomocnictwa sporządza się na wniosek wyborcy, wniesiony do wójta gminy najpóźniej w 10 dniu przed dniem wyborów. Wniosek powinien zawierać wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo.

Wyborca ma prawo do cofnięcia udzielonego pełnomocnictwa przez złożenie najpóźniej na 2 dni przed wyborami oświadczenia wójtowi gminy lub doręczenie takiego oświadczenia właściwej obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania.

Głosowanie korespondencyjne przez wyborców niepełnosprawnych

Do głosowania korespondencyjnego uprawniony jest wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu. Prawo to nie obowiązuje w obwodach utworzonych za granicą, na statkach morskich oraz w zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym, a także w przypadku udzielenia przez wyborcę niepełnosprawnego pełnomocnictwa do głosowania.

Dla celów głosowania korespondencyjnego wójt wyznacza co najmniej jedną obwodową komisję wyborczą na terenie gminy.

Zamiar głosowania korespondencyjnego powinien być zgłoszony przez wyborcę niepełnosprawnego wójtowi do 21 dnia przed dniem wyborów. Zgłoszenie może być dokonane ustnie, pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej. Zgłoszenie powinno zawierać oświadczenie o wpisaniu wyborcy do rejestru wyborców w danej gminie, oznaczenie wyborów, których dotyczy (ewentualnie 2 tur głosowania) a także wskazanie adresu stałego zamieszkania, na który ma być wysłany pakiet wyborczy.

Wyborca niepełnosprawny, który zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, otrzymuje z urzędu gminy pakiet wyborczy, nie później niż 7 dni przed dniem wyborów.

W skład pakietu wyborczego wchodzi:

1) koperta zwrotna;

2) karta lub karty do głosowania;

3) koperta na kartę lub karty do głosowania, zwana dalej "kopertą na kartę do głosowania";

4) instrukcja głosowania korespondencyjnego;

5) nakładki na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille'a - jeżeli wyborca zażądał ich przesłania;

6) oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie do głosowania.

Wyborca niepełnosprawny głosujący korespondencyjnie po wypełnieniu karty do głosowania wkłada ją do koperty, którą zakleja, a następnie kopertę tę wkłada do koperty zwrotnej łącznie z podpisanym oświadczeniem i przesyła ją do właściwej obwodowej komisji wyborczej. Koperty zwrotne doręczane są do właściwych obwodowych komisji wyborczych w godzinach głosowania.

Wyborca niepełnosprawny może w godzinach głosowania osobiście doręczyć kopertę zwrotną do obwodowej komisji wyborczej w obwodzie głosowania, w którym jest wpisany do spisu wyborców.

Referendum

W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. Zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów lub Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów.

Wynik referendum jest wiążący, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.

Rozdział V - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa on nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Prezydent jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym (wybory 4-przymiotnikowe), na 5-letnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

Na Prezydenta może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 tys. obywateli mających bierne prawo wyborcze.

Wybory zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, a w razie opróżnienia urzędu - nie później niż w 14-tym dniu po opróżnieniu urzędu wyznaczając datę wyborów na termin przypadający w ciągu 60 dni od ogłoszenia.

Na Prezydenta wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, 14-go dnia po I turze przeprowadza się ponowne głosowanie, w którym wybiera się jednego spośród 2 kandydatów, którzy w I turze zdobyli największą ilość głosów. Jeżeli którykolwiek z tych kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów. Datę ponownego głosowania odracza się wówczas o kolejne 14 dni. Na Prezydenta zostaje wybrany ten, kto w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Kadencja Prezydenta rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu, tj. złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym.

Ważność wyborów Prezydenta stwierdza Sąd Najwyższy, że wybory były nieważne, przeprowadza się nowe wybory na zasadach przewidzianych dla opróżnienia urzędu.

Jeżeli Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje jego obowiązki. Gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu, o niemożności sprawowania przez niego urzędu rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania, że niemożność sprawowania urzędu jest przejściowa, Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta, wykonuje jego obowiązki w razie:

1. śmierci Prezydenta RP

2. zrzeczenia się przez niego urzędu

3. stwierdzenia nieważności wyboru lub nieobjęci urzędu z innych przyczyn

4. uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia. Zgromadzenie Narodowe podejmuje stosowną uchwałę większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków.

5. Złożenia Prezydenta RP z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta, przejmuje je Marszałek Senatu. Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu.

Prezydent RP nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej innej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu.

Prezydent jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat

Przed ratyfikowaniem umowy może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją.

• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych

• przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

W zakresie polityki zagranicznej Prezydent współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Prezydent RP jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

Prezydent mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony w ustawach. Na czas wojny Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on go odwołać.

W razie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa, Prezydent na wniosek Premiera zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP.

Na wniosek Ministra Obrony Narodowej, Prezydent nadaje też określone w ustawach stopnie wojskowe.

Organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Zwoływana jest ona z inicjatywy Prezydenta i to on ustala porządek obrad. Zadaniem RBN jest rozpatrywanie kwestii i wyrażanie opinii dotyczących bezpieczeństwa państwa, w tym m.in.:

• generalnych założeń bezpieczeństwa państwa,

• założeń i kierunków polityki zagranicznej,

• kierunków rozwoju Sił Zbrojnych,

• problemów bezpieczeństwa zewnętrznego,

• zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego i środków ich przeciwdziałania.

Obecnie w skład RBN wchodzi 10 osób, w tym: Marszałkowie Sejmu i Senatu, Premier i wicepremier, ministrowie: spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych i obrony narodowej, Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego oraz przewodniczący klubów parlamentarnych (bez PIS).

W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać Radę Gabinetową, którą tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta. Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów.

Prezydent wydaje też rozporządzenia i zarządzenia a także postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji.

Organem pomocniczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta RP. Prezydent nadaje jej statut oraz powołuje i odwołuje jej Szefa.

Prezydent RP, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji wydaje też akty urzędowe, które dla swojej ważności wymagają z reguły kontrasygnaty Premiera. Wymóg ten nie dotyczy:

1. zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, zwoływania pierwszego posiedzenia oraz skracania kadencji Sejmu

2. zarządzania referendum ogólnokrajowego

3. inicjatywy ustawodawczej oraz podpisania lub odmowy podpisania ustawy i zarządzenia jej publikacji

4. zwracania się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego

5. wniosku do Trybunału Konstytucyjnego

6. wniosku o przeprowadzenie kontroli przez NIK

7. desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów oraz przyjmowania jej dymisji

8. wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów

9. odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

10. powoływania:

1. I Prezesa i Prezesa Sądu Najwyższego,

2. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

3. Prezesa i wiceprezesa NSA,

4. członków Rady Polityki Pieniężnej

5. członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

6. członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

11. wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa NBP

12. zwoływania Rady Gabinetowej

13. nadawania orderów i odznaczeń

14. powoływania sędziów

15. stosowania prawa łaski

16. nadawania obywatelstwa polskiego i zgody na zrzeczenie się go

17. nadania statutu Kancelarii Prezydenta oraz powołania i odwołania jej Szefa

18. wydawania zarządzeń

19. zrzeczenia się urzędu Prezydenta

Inne kompetencje Prezydenta:

• nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się go

• nadaje ordery i odznaczenia

• stosuje prawo łaski (z wyjątkiem osób skazanych przez Trybunał Stanu)

• może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty.

Za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Może to nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków, na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia. Z dniem podjęcia takiej uchwały sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu, a jego obowiązki tymczasowo pełni Marszałek Sejmu.

Ostatnie wybory prezydenckie odbyły się 20 czerwca 2010r. (4 lipca 2010r. - II tura). Bronisław Komorowski, jako Marszałek Sejmu, pełnił obowiązki Prezydenta od 10 kwietnia 2010r. do 8 lipca 2010r. Potem zrzekł się stanowiska Marszałka Sejmu i pełniącym obowiązki Prezydenta został ówczesny Marszałek Senatu - Bogdan Borusewicz. Tego samego dnia, 10 godzin później, nowym Marszałkiem Sejmu wybrano Grzegorza Schetynę, który pełnił obowiązki Prezydenta do 6 sierpnia 2010r. Tego dnia przed Zgromadzeniem Narodowym przysięgę złożył Bronisław Komorowski.

Rozdział VI - Rada Ministrów i administracja rządowa

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Rada Ministrów kieruje administracją rządową.

W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:
1) zapewnia wykonanie ustaw,

2) wydaje rozporządzenia,

3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

4) chroni interesy Skarbu Państwa,

5) uchwala projekt budżetu państwa,

6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i

sprawozdanie z wykonania budżetu,

7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

12) określa organizację i tryb swojej pracy.

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Prezes Rady Ministrów:

1) reprezentuje Radę Ministrów,

2) kieruje pracami Rady Ministrów,

3) wydaje rozporządzenia,

4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,

5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,

7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra. Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi.

Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie składają przysięgę wobec Prezydenta Rzeczypospolitej. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.

W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

W razie niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

W razie niepowołania Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów.

Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. Ponoszą oni też odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów.

Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

Wniosek o podjęcie tej uchwały może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów.

Sejm może też wyrazić wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów. Wniosek o to może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów.

Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Składa on też dymisję Rady Ministrów również w razie:
1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,

2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,

3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów w razie rezygnacji Premiera.

Rozdział VII - Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.

Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych.

Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne.

Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.

Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.

Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące.

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego.

Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Rozdział VIII - Sądy i trybunały

• Sądy

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Wydają one wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują:

• Sąd Najwyższy

• sądy powszechne

• sądy rejonowe

• sądy okręgowe

• sądy apelacyjne

• sądy administracyjne

• wojewódzkie sądy administracyjne

• Naczelny Sąd Administracyjny

• sądy wojskowe

• wojskowe sądy okręgowe

• wojskowe sądy garnizonowe

Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Zapewnia się im godne warunki pracy i wynagrodzenie. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek choroby lub utraty sił uniemożliwiających mu sprawowanie urzędu.

Sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu pociągnięty do pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.

Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Prezesa NSA powołuje Prezydent RP na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Może ona wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 23 osób:

• Ministra Sprawiedliwości

• Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

• Prezesa NSA

• Osoby powołanej przez Prezydenta

• 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych

• 4 posłów (wybranych przez Sejm) i 2 senatorów (wybranych przez Senat).

Kadencja Krajowej Rady Sądownictwa trwa 4 lata.

• Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności aktów z Konstytucją oraz skargi konstytucyjnej podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie niezależności sądów i niezawisłości sędziów

3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

5) kościoły i inne związki wyznaniowe,

6) podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym

7) każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego wystąpić mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. W okresie zajmowania stanowiska nie mogą oni należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Trybunał Stanu

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabywania tego majątku.

Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Członek Trybunału Stanu nie może być bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może on być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Rozdział IX - Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

• Najwyższa Izba Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli jest najwyższym organem kontroli państwowej.

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność:

• organów administracji rządowej

• Narodowego Banku Polskiego

• państwowych osób prawnych

• innych państwowych jednostek organizacyjnych

z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności działania.

NIK może również kontrolować:

• organy samorządu terytorialnego

• organy komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych

z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

Najwyższa Izba Kontroli może też kontrolować, z punktu widzenia legalności, działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi i w związku z tym przedkłada mu:

- analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

- opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

- informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia określone w ustawie

oraz

- coroczne sprawozdanie ze swojej działalności

Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu, Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i może on być ponownie powołany tylko raz.

Prezes NIK nie może zajmować żadnego innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może on też należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu. Kandydata na RPO może zgłosić Marszałek Sejmu lub grupa 35 posłów. Powołanie Rzecznika przez Sejm następuje w drodze uchwały podjętej zwykłą większością głosów. Następnie w ciągu miesiąca Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie RPO.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. Corocznie informuje też Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw człowieka i obywatela.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Ma ona prawo wydawać rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.

W skład KRRiT wchodzi pięciu członków powoływanych: 2 przez Sejm, 1 przez Senat i 2 przez Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu. Kadencja członków Rady trwa 6 lat.

Członkowie KRRiT nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.

Rozdział X - Finanse publiczne

Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określić ustawa o prowizorium budżetowym. Jeżeli ustawa budżetowa ani ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa.

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB.

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Przedkłada ona Sejmowi projekt ustawy budżetowej na następny rok najpóźniej na 3 miesiące przez rozpoczęciem roku budżetowego. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od jej przekazania przez Sejm. Prezydent podpisuje ustawę budżetową albo prowizorium budżetowe w ciągu 7 dni od jej otrzymania. W tej sytuacji nie ma on prawa weta. Może jedynie skierować projekt do Trybunału Konstytucyjnego, który orzeka w terminie 2 miesięcy.

Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu budżetu nie zostanie od przedłożony Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje to sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium Radzie Ministrów.

Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję.

Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą: Prezes NBP, jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6-letnią kadencję przez Sejm, Senat i Prezydenta RP - w równej liczbie. Konstytucja nie określa liczby członków RPP, obecnie jest to 10 osób. Przewodniczącym RPP jest Prezes NBP - Marek Belka.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. RPP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi również sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Rozdział XI - Stany nadzwyczajne

W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.

W czasie stanu nadzwyczajnego mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela, jednak z wyłączeniem praw dotyczących: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu, dóbr osobistych, sumienia i religii, petycji oraz rodziny i dzieci.

W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe oraz wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego ani wybory Prezydenta RP. Kadencje tych organów ulegają odpowiednio przedłużeniu. Wybory do organów j.s.t. są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Stan wojenny na części albo całym terytorium Polski może wprowadzić Prezydent na wniosek Rady Ministrów w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent, na wniosek Rady Ministrów wydaje w niezbędnym zakresie rozporządzenia z mocą ustawy. Mają one charakter źródeł powszechnie obowiązującego jednak dla zachowania ważności podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Stan wyjątkowy na części albo całym terytorium Polski może wprowadzić Prezydent na wniosek Rady Ministrów w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Stan wyjątkowy wprowadza się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, a jego przedłużenie może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm rozpatruje takie rozporządzenie niezwłocznie i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa może wprowadzić Rada Ministrów w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Stan klęski żywiołowej wprowadza się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.

Rozdział XII - Zmiana Konstytucji

Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (tj., 92 posłów), Senat lub Prezydent RP. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od przedłożenia Sejmowi jej projektu.

Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Jeżeli zmiana Konstytucji dotyczy rozdziałów: I (Rzeczpospolita). II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) lub XII (Zmiana Konstytucji) to jej uchwalenie może nastąpić nie wcześniej niż 60-go dnia po pierwszym czytaniu projektu. W przypadku propozycji zmiany tych rozdziałów Sejm (1/5 posłów), Senat lub Prezydent mogą zażądać, w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat. Przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeśli opowiedziała się większość głosujących.

Po zakończeniu tej procedury Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Prezydent podpisuje ustawę (nie ma prawa weta) w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w dzienniku ustaw.

Rozdział XIII - Przepisy przejściowe i końcowe

Obywatelstwo polskie

Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (z mocy prawa). Obywatelstwo nabywa się również przez nadanie obywatelstwa polskiego, uznanie za obywatela polskiego oraz przez przywrócenie obywatelstwa polskiego. Zmiany w ustaleniu osoby albo obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określaniu obywatelstwa małoletniego, jeżeli nastąpiły przed upływem roku od jego urodzenia.

Zmiany w odniesieniu do obywatelstwa rodziców osoby nieletniej obejmują też osobę nieletniego. Zmiany w odniesieniu do obywatelstwa jednego z rodziców obejmują dziecko w przypadku, gdy drugiemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska, albo drugie z rodziców wyraziło zgodę na tę zmianę.

Małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie w przypadku gdy co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim lub urodził się na terytorium RP (lub został tu znaleziony), a jego rodzice są nieznani lub nie posiadają żadnego obywatelstwa albo ich obywatelstwo jest nieokreślone.

Na wniosek cudzoziemca i po spełnieniu przez niego określonych kryteriów obywatelstwo polskie nadaje mu Prezydent RP w formie postanowienia. Wniosek o nadanie obywatelstwa cudzoziemiec składa za pośrednictwem wojewody lub konsula.

Uznanie za obywatela polskiego

Za obywatela polskiego uznaje się:

1) cudzoziemca legalnie przebywającego w Polsce nieprzerwanie co najmniej 3 lata, który posiada w RP stabilne i regularne źródło dochodu oraz lokal mieszkalny

2) cudzoziemca legalnie przebywającego w Polsce co najmniej 2 lata, który pozostaje od co najmniej 3 lat w związku małżeńskim z obywatelem polskim lub który nie posiada żadnego obywatelstwa

3) cudzoziemca przebywającego w Polsce co najmniej 2 lata, który posiada status uchodźcy

4) małoletniego cudzoziemca, którego jedno z rodziców jest obywatelem polskim (albo przywrócono mu obywatelstwo) a drugie z rodziców wyraziło zgodę na to uznanie

5) cudzoziemca przebywającego nieprzerwanie i legalnie na terenie Polski co najmniej 10 lat, który posiada zezwolenie na osiedlenie się, na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich lub prawo stałego pobytu oraz posiada stałe źródło dochodu i prawo do lokalu mieszkalnego.

6) cudzoziemca przebywającego w Polsce nieprzerwanie min. 2 lata na podstawie zezwolenia na osiedlenie się uzyskanego w związku z polskim pochodzeniem.

Przywrócenie obywatelstwa polskiego

Cudzoziemcowi, który utracił obywatelstwo polskie przed 1 stycznia 1999r. na podstawie poprzednich ustaw w związku z nabyciem obcego obywatelstwa lub przebywaniem za granicą i niewywiązywaniem się z obowiązków wobec Polski, przywraca się obywatelstwo polskie na jego wniosek. Dokonuje tego minister spraw wewnętrznych w drodze decyzji.

Utrata obywatelstwa polskiego możliwa jest tylko po zrzeczeniu się obywatelstwa, na które zgodę wyraża Prezydent RP.

Dostęp do informacji publicznej

Każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną i podlega udostępnieniu i ponownemu wykorzystaniu na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu z wyjątkiem:

- informacji niejawnych i tajemnic ustawowo chronionych

- ochrony ważnego interesu gospodarczego państwa, jeżeli udostępnienie informacji osłabiłoby zdolność negocjacyjną państwa lub zdolność podejmowania decyzji przez Radę Europejską lub Radę Unii Europejskiej albo utrudniłoby ochronę interesów majątkowych RP.

Prawo do informacji obejmuje uprawnienia do:

• uzyskania informacji publicznej (w tym informacji przetworzonej),

• wglądu do dokumentów urzędowych

• dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z wyborów powszechnych

Podmioty obowiązane do udostępniania informacji publicznej to władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:

• organ władzy publicznej

• organy samorządów gospodarczych i zawodowych

• podmioty reprezentujące Skarb Państwa i państwowe osoby prawne albo osoby prawne j.s.t.

• podmioty reprezentujące inne osoby i jednostki organizacyjne wykonujące zadania publiczne lub dysponujące majątkiem publicznym oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, samorząd terytorialny, gospodarczy lub zawodowy mają pozycję dominującą

Udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o:

- polityce wewnętrznej i zagranicznej (projekty aktów, zamierzenia działań, programy)

- podmiotach obowiązanych do udostępniania informacji i ich zasadach funkcjonowania

- danych publicznych (dokumenty urzędowe, wystąpienia, stanowiska w sprawach publicznych)

- majątku publicznym, w tym długu publicznym (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych oraz j.s.t.)

Udostępnianie informacji publicznej następuje w drodze:

• ogłaszania w BIP,

• udostępniania (na wniosek, przez wyłożenie/wywieszenie albo przez zainstalowanie urządzeń umożliwiających zapoznanie się)

• wstępu na posiedzenia organów kolegialnych pochodzących z wyboru

W celu powszechnego udostępniania informacji publicznej w postaci ujednoliconego systemu stron internetowych utworzono „Biuletyn Informacji Publicznej”. Główną stronę biuletynu tworzy minister ds. informatyzacji.

Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki nie później niż w terminie 14 dni od złożenia wniosku. Jeżeli w wyniku udostępniania informacji podmiot ponosi dodatkowe koszty, może on pobrać od wnioskodawcy opłatę równą tym kosztom.

Odmowa udostępnienia informacji publicznej oraz umorzenie postępowania przez organ władzy publicznej następuje w drodze decyzji. Do decyzji tej stosuje się przepisy KPA, z tym, że uzasadnienie decyzji zawiera również dane osób, które zajęły stanowisko w toku postępowania. Odwołanie od tej decyzji rozpatruje się w terminie 14 dni.

Wykorzystanie informacji publicznej w celach komercyjnych lub niekomercyjnych, innych niż pierwotny cel publiczny stanowi ponowne wykorzystanie informacji publicznej.

W celu ponownego wykorzystania informacje udostępniają:

* Prezes Rady Ministrów

* jednostki sektora finansów publicznych

* inne państwowe jednostki organizacyjne i

* inne osoby prawne utworzone w celu zaspokojenia potrzeb o charakterze powszechnym poza handlowych i przemysłowych

* związki ww. podmiotów

Udostępnianie informacji w celu ponownego wykorzystania następuje co do zasady bezpłatnie i bez ograniczeń. Podmiot zobowiązany odmawia ponownego wykorzystania informacji publicznej, w przypadku gdy: dostęp do informacji podlega ograniczeniom (niejawność, ochrona interesów państwa) lub gdy ponowne wykorzystanie informacji naruszy prawa własności intelektualnej przysługujące podmiotom trzecim.

Do skarg dotyczących ponownego wykorzystania informacji stosuje się przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, z tym że przekazanie akt i odpowiedzi na skargę następuje w ciągu 15 dni, a skargę rozpatruje się w terminie 30 dni od otrzymania akt.

Przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej nie stosuje się do:

• archiwów państwowych

• publicznej radiofonii i telewizji

• instytucji kultury

• uczelni, Polskiej Akademii Nauk i jednostek naukowych

• jednostek organizacyjnych systemu oświaty

19

---