l. Pojęcie, istota i specyfika międzynarodowych stosunków gospodarczych jako nauki ekonomicznej

Międzynarodowe stosunki gospodarcze są nauką ekonomiczną, koncentrującą się na powiązaniach gospodarczych pomiędzy przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujących w skali międzynarodowej. Podstawy metodologiczne badań będących przedmiotem tej nauki są zbliżone do stosowanych w mikroekonomii - zajmującej się zasadami gospodarowania w skali przedsiębiorstwa - oraz makroekonomii, mającej za przedmiot badania z zakresu ekonomii w skali kraju.

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych składa się z 2 części: teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych i międzynarodowej polityki ekonomicznej. Pierwsza z tych części formułuje i bada prawa zarówno o charakterze uniwersalnym z punktu widzenia nauk ekonomicznych, takie jak zasada przewagi względne czy wpływ handlu zagranicznego na dochód narodowy (w tym zwłaszcza teoria mnożnika i supermnożnika), jak i specyficzne prawa dotyczące rozwoju różnych form powiązań międzynarodowych, w tym przepływ towarów, usług oraz czynników produkcji (pracy, kapitału, technologii).

Druga część - międzynarodowa polityka ekonomiczna - obejmuje z jednej strony zagraniczną politykę ekonomiczną zajmującą się analizą celów, środków i narzędzi stosowanych przez pojedyncze kraje w procesie rozwoju stosunków międzynarodowych, z drugiej strony międzynarodową politykę ekonomiczną oceniającą metody koordynacji stosunków międzynarodowych przez grupę państw lub w skali globalnej. W zakres zagranicznej polityki ekonomicznej państwa wchodzą takie zagadnienia jak polityka kursu walutowego, polityka monetarna, polityka stopy procentowej, podatkowa, instrumenty taryfowe itp. narzędzia zmierzające do zmaksymalizowania korzyści danego kraju z rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą. Międzynarodowa polityka ekonomiczna zajmuje się natomiast metodami koordynacji zagranicznej polityki ekonomicznej oraz instytucjami mającymi za cel tę koordynację (wymiana informacji na temat polityki ekonomicznej poszczególnych krajów, uzgadnianie kierunków tej polityki i prowadzenie wspólnej polityki w skali międzynarodowej:

w skali grupy krajów, regionów i w skali globalnej).

Rozwój współpracy międzynarodowej w ostatnich dziesięcioleciach powoduje znaczny wzrost znaczenia międzynarodowych stosunków ekonomicznych wśród nauk ekonomicznych w Polsce i na świecie.

2. Podstawowe podmioty i przedmioty międzynarodowej wymiany gospodarczej.

Do podmiotów międzynarodowej wymiany gospodarczej zaliczamy zarówno podmioty międzynarodowej polityki ekonomicznej: państwa, międzynarodowe organizacje gospodarcze i korporacje transnarodowe, jak i podmioty biorące bezpośredni udział w gospodarczej wymianie międzynarodowej, takie jak przedsiębiorstwa państwowe i prywatne, banki, centralne instytucje monetarne, instytuty badawczo - rozwojowe itp. Za podmioty takie uznać można w niektórych sytuacjach również osoby fizyczne. Dotyczy to np. ich wpływu na bilans płatniczy kraju poprzez transfer zarobków uzyskanych z pracy poza granicami kraju, rent i emerytur czy wpływów z ich inwestycji zagranicznych albo lokat w bankach.

Podstawowym przedmiotem międzynarodowej wymiany gospodarczej są oczywiście towary i usługi, ale także czynniki produkcji, a więc międzynarodowa migracja ludności, transfer kapitału (publiczny i prywatny) oraz wymiana wiedzy technicznej.

3. Podstawowe formy międzynarodowej wymiany gospodarczej; omów ich istotę i znaczenie we współczesnej gospodarce światowej.

Za zasadniczą formę międzynarodowej wymiany gospodarczej uznać należy przepływ towarów i usług oraz czynników produkcji. Do form takich zaliczyć jednak trzeba także powiązania instytucjonalne i pieniężne.

Powiązania towarowe są najstarszą formą wymiany międzynarodowej, lecz podlegają licznym przemianom na przestrzeni dziejów. Koncentrując się początkowo na handlu surowcami i żywnością, przechodzą sukcesywnie do wyrobów przemysłowych - podzespołów, zespołów i części -, które dominują współcześnie w handlu pomiędzy krajami rozwiniętymi gospodarczo. Również specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustępuje we współczesnej gospodarce miejsca specjalizacji wewntrzgałęziowej.

Nową formą powiązań rzeczowych (zapoczątkowaną w połowie XX wieku) jest przepływ usług, a także przepływ czynników produkcji (zasobów pracy, kapitału i technologii).

Oprócz wymiany handlowej dynamicznie rozwija się międzynarodowa współpraca produkcyjna i inwestycyjna.

Szybko rozwijają się obecnie również międzynarodowe powiązania finansowe, co jest związane nie tylko z „otwieraniem się" gospodarek, ale także z przekształcaniem się sektora finansowo - bankowego w samodzielny podmiot gospodarczy.

We współczesnej gospodarce wzrasta znaczenie powiązań pomiędzy krajami wysoko rozwiniętymi, a maleje zakres współpracy między krajami wysoko a słabo rozwiniętymi.

4. Kierunki rozwoju handlu międzynarodowego we współczesnej gospodarce światowej.

Historycznie pierwszą koncepcją rozwoju handlu międzynarodowego była koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów. Istotę tego handlu określał przy tym dogmat słusznej ceny (ceny pokrywającej koszty produkcji). Wraz z systemem kapitalistycznym pojawiła się doktryna merkantylizmu (nazywanego też monetaryzmam 'lub bulionizmem), za główny cel handlu międzynarodowego z punktu widzenia kraju uznająca osiąganie korzystnego bilansu handlowego, a ściślej gromadzenie zagranicznych pieniędzy (w tym złota i srebra). Już jednak w XVIII w. A Smith podważył tezę o korzyściach z takiej wymiany, formułując teorię kosztów absolutnych, zgodnie z którą podstawą rozwoju handlu międzynarodowego są różnice pomiędzy poszczególnymi krajami w kosztach wytwarzania, mierzonych nakładami pracy.

We współczesnej gospodarce światowej obserwuje się następujące tendencje rozwoju handlu międzynarodowego:

• odchodzenie od współpracy międzygałęziowej na rzecz wewnątrzgałęziowej,

• handel wyrobami wysokoprzetworzonymi zamiast surowców i produktów rolnych,

• wzrost znaczenia handlu usługami,

• dynamiczny przepływ siły roboczej, kapitału oraz wiedzy technicznej,

• powstawanie wielu nowych organizacji i instytucji koordynujących wymianę międzynarodową,

• wzrost przewagi gospodarki światowej, a przynajmniej współpracy subregionalnej, nad handlem bilateralnym,

• powstawanie korporacji transnarodowych.

5. Cechy charakterystyczne międzynarodowej wymiany siły roboczej we współczesnej gospodarce światowej.

Międzynarodowa migracja zasobów pracy dokonuje się pod wpływem czynników zarówno ekonomicznych jak i pozaekonomicznych. Podstawą tej migracji jest jednak zróżnicowanie stawek płac podyktowane poziomem rozwoju gospodarczego. Tendencje wymiany siły roboczej we współczesnej gospodarce idą obecnie w kierunku migracji pracowników wykwalifikowanych, w odróżnieniu do obserwowanych wcześniej ruchów niewykwalifikowa­nej siły roboczej. Tendencja ta jest oczywiście korzystna dla kraju przyjmującego takich pracowników, zwiększa bowiem wzrost gospodarczy poprzez rozwój myśli technicznej a także pozwala ograniczyć koszty kształcenia. Osłabia jednocześnie rozwój krajów słabszych, które poniosły koszt wykształcenia emigrujących pracowników.

6. Ewolucja kierunków i intensywności międzynarodowej wymiany kapitału.

Pojęciem międzynarodowej wymiany kapitału obejmuje się wszystkie te transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy. Ruchy kapitału mogą mieć charakter ekonomiczny lub też polityczny czy humanitarny. Motywami przemieszczania się kapitału w skali międzynarodowej są:

• możliwość osiągnięcia wyższej stopy zysku za granicą w porównaniu z krajową stopą zysku w krótkim okresie,

• niższe koszt inwestycji i produkcji za granicą,

• zapewnienie dostępu do źródeł surowców,

• istnienie granic dla ekspansji wewnątrz kraju,

• obejście barier celnych,

• odmienne kształtowanie się cen i tendencje w tym zakresie w kraju i za granicą,

• względy podatkowe,

• wykorzystanie przewagi technologicznej,

• zdobycie zagranicznych rynków zbytu,

• względy spekulacyjne,

• różnice stóp procentowych na rynkach pieniężnych i kapitałowych,

• poprawa struktury lokat kapitałowych,

• różnice w poziomie stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych w różnych krajach,

• produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego.

Międzynarodowa wymiana kapitału jest zjawiskiem korzystnym zarówno dla kraju eksportującego jak i importującego kapitał. Rodzi jednak dla kraju przyjmującego kapitały

niebezpieczeństwo uzależnienia własnej gospodarki od obcego kapitału oraz wpadnięcia w pułapkę zadłużenia.

c

7. Wiedza techniczna jako przedmiot międzynarodowej wymiany gospodarczej; omów specyfikę, formy i kierunki rozwoju.

Według modelu doganiania cyklu produkcji, stworzonego przez japońskiego ekonomistę K.Akamatsu, kraje o niskim poziomie wiedzy technicznej początkowo importują gotowe towary, których produkcja tej wiedzy wymaga, a nastpnie dokonują zakupu tej wiedzy, co pozwala im początkowo na zaspokojenie własnych potrzeb a następnie uruchomienie exportu. Na wiedzę techniczną składają się przy tym nie tylko najnowsza technika, organizacja i metody zarządzania, ale także wysoko kwalifikowana kadra, wiedza marketingowa, dostęp do rynków zbytu i rynków kapitałowych.

Zależnie od warunków wpływających na kształtowanie się kosztów, korporacje uczestniczące w gospodarczej wymianie wiedzy technicznej dokonują wyboru między dwiema jej formami:

inwestycje bezpośrednie lub export licencji.

Ekspansja przepływów wiedzy technicznej jest istotną siłą napędową rozwoju gospodarki światowej.

8. Przyczyny powstawania oraz rola i znaczenie wielkich korporacji transnarodowych w gospodarce światowej.

Prawie 90% korporacji tarnsnarodowych ma swoje siedziby macierzyste w 5 krajach: USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech Francji i Japonii. Filie tych korporacji są w trzech czwartych skoncentrowane w krajach wysoko rozwiniętych, z tego przeszło połowa w Europie i 10% w Ameryce Północnej. Reszta w krajach słabo rozwiniętych. W ten sposób korporacje te docierają do najbardziej nawet chronionych rynków lokalnych, pokonując bariery taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe. W krajach wysoko rozwiniętych w sferze zainteresowań korporacji znajduje się głównie przemysł przetwórczy. W słabo rozwiniętym wydobywczy, spożywczy, metalowy, tytoniowy i chemiczny. Przemysł przetwórczy sprowadza się do montażu wyrobów wytwarzanych w krajach macierzystych lub ich filiach z krajów wysokorozwiniętych. Korporacje międzynarodowe wykorzystują różnice w podstawowych czynnikach kształtujących gospodarkę w danym kraju (tak jak w przepływach kapitatu - patrz pkt 6).

Do największych korporacji międzynarodowych zaliczamy m.in. Royal Duch Shell, IBM, Generał Motors, Generał Electric, Toyota, Ford, Sony, Mitsubishi i inne.

Korporacje tworzą ok. połwy światowego produktu krajowego brutto, co wskazuje na ich ogromną role w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych. Wywierają one ponadto znaczny wpływ na rządy i organizacje międzynarodowe.

9. Pojęcie gospodarki światowej; podstawowe czynniki zmian w systemie tejże gospodarki.

W tradycyjnym ujęciu pojęcie gospodarki światowej zawiera się w nauce o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych. Wynika to z przekonania, że procesy zachodzące w gospodarce światowej są sumą zjawisk ekonomicznych w poszczególnych krajach, grupach krajów

i regionach geograficznych. Gospodarka światowa wyodrębniła się jednak jako dyscyplina pod wpływem wzrostu wpływu procesów o znaczeniu ogólnoświatowym, jak rozwój demograficzny, zadłużenie międzynarodowe, zanieczyszczenie środowiska, rewolucja techniczna itp. Podstawowym czynnikiem wpływającym na zmiany w systemie gospodarki światowej są współcześnie zmiany systemu politycznego w byłym bloku socjalistycznym, z systemem gospodarki nakazowo rozdzielczej (centralnie planowanej), na system kapitalistyczny z gospodarką rynkową. Powodują one przede wszystkim ustanie napięć we wzajemnych stosunkach, również gospodarczych, pomiędzy tym blokiem, a blokiem wysoko rozwiniętych państw Europy Zachodniej i Ameryki Północnej, jakie miały miejsce od 1945 roku do lat 80-tych a nawet 90-tych. Wpływ na zmiany w gospodarce światowej miał także rozpad systemu kolonialnego.

Zasadnicze znaczenie dla gospodarki światowej miało zastąpienie systemu waluty złotej innymi mechanizmami mającymi na celu równoważenie bilansów płatniczych w obrocie międzynarodowym. Ogromną rolę w tym procesie odegrał Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W ewolucji systemu gospodarki światowej nie można pominąć też znaczenia Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.

Na charakter gospodarki światowej wpływa w znacznym stopniu regionalna integracja grup krajów, a zasadnicze znaczenie należy przypisać walutowej i ekonomicznej integracji Europy Zachodniej.

10. Podstawowe kierunki zmian w gospodarce światowej przed i po II wojnie światowej. W zarysie - na podstawie odpowiedzi do pkt 9 powyżej.

Zmiany spowodowane były ponadto zniszczeniami wojennymi, których powodem było załamanie gospodarki europejskiej po II wojnie światowej, a z drugiej ogromna ekspansja USA, które tych zniszczeń uniknęły. Również rozwój myśli technicznej, spowodowany dominacją przemysłu zbrojeniowego w tym okresie był przez USA wykorzystany dla produkcji pokojowej na potrzeby własne oraz na eksport.

W odniesieniu do okresu przed II wojną światową należy zwrócić uwagę na wpływ wielkiego kryzysu ekonomicznego lat trzydziestych na załamanie w rozwoju gospodarki światowej:

ograniczenie wymiany handlowej, dominacja monopoli i karteli itp.

11. Podstawowe mierniki stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy i ich ocena.

Za podstawę można przyjąć teorię A.Smitha (patrz pkt 4).

Zgodnie ze współczesną teorią neoczynnikową, każdy kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zaangażowania relatywnie obfitych czynników produkcji i jednocześnie importować towary, których produkcja wymaga większego zaangażowania czynników względnie mało obfitych.

Inne teorie określające międzynarodowy podział pracy (tzw, teorie neotechnologiczne) wskazują na możliwości rozwoju korzystnego handlu upatrują w międzynarodowym poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego.

Teorie wreszcie popytowe - podażowe uznają za cel podziału pracy zaspokojenie potrzeb

ilościowych i jakościowych konsumentów oraz inwestorów.

/ pytanie do publiczności: co to są mierniki stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy?

52. ISTOTA I MECHANIZMY DEPRECJACJI ORAZ DEWALUACJI WALUTY NARODOWEJ.

Kurs walutowy -wartość wymienna dwóch walut lub cena jaką trzeba zapłacić w danej walucie za nabycie jednostki waluty innego kraju. Kurs walutowy jest jednym 7. najważniejszych narzędzi polityki ekonomicznej, decydującym także o rozwoju stosunków handlowych i produkcyjnych z zagranicą. Wyznacza on poziom cen dewizowych w eksporcie i poziom cen krajowych w imporcie. Zmiany kursu walutowego wpływają na bilans handlowy. Państwo ma możliwość oddziaływania na zmiany bilansu handlowego. Są cztery najważniejsze metody takiego oddziaływania: dewaluacja, rewaluacja, deprecjacja, aprecjacja.

Deprecjacja - to rozłożona w czasie obniżka kursu walutowego. Jest narzędziem polityki kursu płynnego stopniowo przywracającego równowagę bilansu handlowego i podrożenie importu.

Dewaluacja - najczęściej stosowana w polityce jednorazowa obniżka kursu waluty wewnętrznej względem walut zagranicznych. Służy zwiększeniu konkurencyjności towarów eksportowanych i zmniejszeniu konkurencyjności towarów importowanych. W wyniku dewaluacji ceny krajowych towarów w przeliczeniu na waluty zagraniczne ulegają obniżeniu, ceny towarów importowanych w przeliczeniu na waluty krajowe wzrastają. W krótkim okresie prowadzi to do poprawy bilansu handlowego.

53. ISTOTA I MECHANIZMY APRECJACJI ORAZ REWALUACJI WALUTY NARODOWEJ.

Apreciacia waluty wewnętrznej jest narzędziem polityki zwalczania inflacji. Może być stosowana gdy nie ma trudności związanych ze zrównoważeniem bilansu handlowego i płatniczego. Podnosi bowiem relatywne ceny eksportu danego kraju i obniża ceny jego importu, prowadząc do pogorszenia bilansu handlowego i płatniczego.

Rewaiuacja (rewaloryzacja) służy zwłaszcza obniżeniu inflacji. W jej wyniku zmniejsza się konkurencyjność towarów krajowych na rynku międzynarodowym i wzrasta konkurencyjność towarów importowanych na rynku krajowym. Może być stosowana gdy kraj nie ma kłopotów związanych ze zrównoważeniem bilansu płatniczego. Optymalny poziom kursu w poszczególnych momentach może się znajdować w różnych punktach. W pewnych warunkach może to stwarzać konieczność dokonania zmiany dotychczas istniejącego kursu walutowego. Zmiana kursu walutowego może być;

1. Jednorazowa

-polega na obniżce kursu (dewaluacja)

-podwyżce (rewaluacja)

2. Może się dokonywać przez pewien okres

-proces obniżania się kursu (deprecjacja)

- proces wzrastania (aprecjacja)

55. CELE I PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA GATT I WTO

W 1947 roku odbyła się konferencja w Hawanie: handel światowy, karta hawańska po ratyfikowaniu której miał powstać ITO (Intemational Trade Organisation); nie wszedł w życie.

W 1947 roku zawarto układ wielostronny w sprawie redukcji ceł i zasad stosowania niektórych środków polityki handlowej - GATT (Generel Agreement on Tariffs and Trade). Miał charakter tymczasowy do chwili ratyfikowania układu ITO. Przetrwał do 1994 roku - powstania WTO, która rozpoczęła działalność w ł.01.1995r. WTO jest spadkobierczynią struktur GATT ze znacznie rozbudowanym zakresem kompetencji. GATT zasadnicza wagę zwracał na obniżki ceł, obecnie zaś ich rola w handlu międzynarodowym jest niewielka. Zasadnicza uwaga koncentruje się natomiast na ograniczeniach parataryfowych i pozataryfowych. Podstawową zasadą była niedyskryminacja, równość w handlu. Podstawa wzajemnych stosunków: Klauzula Największego Uprzywilejowania, cel - eliminacja dyskryminującego charakteru pozataryfowych środków polityki handlowej i osiągania przez niektóre kraje niezasłużonych korzyści w wyniku nierzetelnej konkurencji. Wszystkie kraje GATT (obecnie WTO) przyznają sobie klauzulę narodową zobowiązującą do traktowania ludzi, statków, towarów, usług innych krajów jak swoich, dopuszczalny jest tylko podatek Vat. WTO została rozszerzona o postanowienia Rundy Urugwajskiej, ma ona osobowość prawną, nadzoruje realizację podjętych zobowiązań dokonując okresowych przeglądów polityki handlowej krajów członkowskich. Jest organem rozstrzygania sporów. Cel - dalsza liberalizacja handlu międzynarodowego i innych form międzynarodowej współpracy gospodarczej. W ł999r. W Scattic runda negocjacji z udziałem 135 krajów członkowskich w celu dalszej liberalizacji światowej wymiany, zwłaszcza handlu towarami rolno-spożywczymi, usług, technologii, informatyki. Omawiano problemy środowiska naturalnego, sytuacji na rynkach pracy i kapitału a także konkurowania w obrotach produktami i czynnikami wytwórczymi.

56. CELE I PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA MIĘDZYNARODOWEGO FUNDUSZU WALUTOWEGO.

W 1944r zawarto w Betten Woods międzynarodowe porozumienie międzyrządowe krajów zachodnich antyniemieckich w sprawie utworzenia MFW i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy).

Ceł MFW to zastąpienie systemu waluty złotej systemem umownym nadzorowanym przez organizacje międzynarodowe ułatwiającą zrównoważenie bilansu płatniczego deficytowych krajów członkowskich bez potrzeby stosowania ograniczeń dewizowych i ilościowych przywozu w handlu międzynarodowym. MFW miał umożliwić stabilizację walut członkowskich i stabilny kurs tych walut. Utworzono fundusz walut złożony ze składek krajów członkowskich w wysokości ustalanej na podstawie wielkości dochodu narodowego jako dodatkowe źródło zasilania w rezerwy walut. Udziały były

wpłacane w 25% w złocie, reszta w walucie narodowej. Założenie MFW: z uwagi na uczestnictwo w funduszu większość krajów przejściowo deficyt}' i nadwyżki będą wyrównywać środkami funduszu. Fundusz mógłby funkcjonować w oparciu o zgodę USA pokrywania deficytu innych krajów na co USA nie wyrażało zgody, domagając się wprowadzenia rozwiązań dyscyplinujących i dostosowawczych dla zrównoważenia bilansów płatniczych W 1950r. Krąie Europy Zachodniej w ramach Planu Marschala utworzyły Europejską Unię Płatniczą, wprowadzenie kredytowego wielostronnego mechanizmu wyrównania bilansu obrotów bieżących krajów członkowskich Odbudowa gospodarcza Europy Zachodniej przy pomocy USA poprawiła sytuacje gospodarczą i płatniczą Europy Zachodniej. W !969r. MFW otrzymał prawo tworzenia dodatkowych środków rezerwowych - specjalne prawa ciągnienia - SDR jako uzupełnienie sposobów tworzenia rezerw płatniczych Lata 70-te zmiany zasad MFW - odejście od złota, zwiększenie roli SDR, jako miernika wartości i podstawowych środków utrzymywania rezerw.

57. EWOLUCJA PODSTAWOWYCH ZASAD ROZWOJU

HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Krótko po II wojnie św. stos. ekon. między USA i kraj. zach. oparte były na założeniu, że ZSRR i kraje Europy Wsch. przystąpią do mn org. gosp. tj. do MFW, IBRD, GATT oraz, że handel mn podlegać będzie zasad, tych org.

Po II wojnie światowej- dwa bloki o innych ustrojach społ.-gosp.,emancyp.kr. kolon. spowod. nowe probl. między kr. o różnych ustrojach i poziomach rozwoju. Kr. słabo rozw. cel - przyspiesz, rozw. przemysłu, zmiany strukt. gosp., przemysłu, kultury gospodarczej i swego miejsca w międzynarodowym podziale pracy. Przystąpiły do ONZ, i w większ. do MFW, do MBOiR i GATT. Współpr.o region, char. powoływ. integr. ugrup.gosp.typu stref wolnego handlu, wspólnego rynku. 1964 r."Konferencja ONZ do Spraw Handlu i Rozwoju". Europa Śr.Wsch.PdWsch. gosp.centr.plan. Znacjonalizowano przemysł, system bankowy, transport oraz handel zagraniczny opierając go na państwowym monopolu. Wzajemna współpr. gosp.i handl. RWPG miała być przeciwwagą dla amer. planu Marshalla dla Europy zach. W latach '50 zmiana zasad RWPG. Umowy 5 letnie z cenami towarów i kontyngenty, określały ilośc.i wartość wzajemne dostawy. Podstawę negocj. cenow.- ceny takich samych / podobnych towar, na rynkach krajów kapitał. W 1964 RWPG wprow. "wielostronny clearing" prowadź, przez powołany Mn Bank Współpr. Gosp.Krajów RWPG (MBWG) z jedn. rozl. - rublem transfer. 60 lata - próby zintens. gosp. klapa. Syst. wzaj. współpr. hamował handel i dezintegrował. Lekka poprawa stos. wschód / zachód.

58. PRZEJAWY DĄŻEŃ DO ROZWIĄZANIA PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ (EX58). Gosp. św. jest dynamiczna- zespół zmieniających się powiązań ekon. między zmieniającymi się podm. uczestnicz, w mn podziale pracy. Cechy -zróżn. form powiązań mn - wymiana handl., współpr .produkc. i inwestyc., wymiana czynniki prod. Wzrost udziału podm. mn. i transnardowych. Char. mn podz. pr. od międzygał. do wewnątrzgał., od wyrob.got. do podzesp. i części wyrobów gotowych. Skutkuje to konieczn. wzajemn. powiązań między krajami rozwiniętymi gospodarczo. Następuje uzależn. gosp. nar. od mn., wzrasta zaś rola post. nauk. - techn. Probl. glob. oddziałują bezpośr. na stosunki kraj. - szybki rozwój demograf., zadłuż, mn., zanieczyszcz. śr., rewol. techn. Rozwiązaniem probl. mn. jest integr. gosp.i zbliżenie.interesów.

59. ISTOTA l ZAŁOŻENIA NOWEGO MIĘDZYNARODOWEGO ŁADU CKONOMICZNEGO; REALIA l PERSPEKTYWY. (EX59). W latach 1974 1975 dwie specj. sesjach Zgrom. Ogóln. ONZ poświęcono zagadn. Nowego Mn Ładu Ekonomicznego. Ważne rezolucje to "Deklaracja o ustanowieniu Nowego Mn. Ładu Ekon". i "Karta Ekonom. Praw i Obów. Państwa". Rada Gosp. Społ. ONZ (54 państwa) powołana na mocy karty ONZ jest org. odpowiedzialnym za problematykę, ekon. Decyzje Rady mają charakter zaleceń. Rada powołała liczne ??????????????? w tym komisje regionalne - Europejska Komisja Gosp. -

ekon. krajów członk. Z ONZ są związane tzw. org. wyspecjalizowane : MFW, BŚ,

WTO

MFW - konferencja w Bretten Woods 44 państwa w 1944 r. cel - przywrócić, w skali

św. swobodną, wielostr. wymianę handl. poprzez wymienialność walut naród.i

stabiln. kursu walut. Służą celowi m. in. kredyty dla usunięcia trudności ze

zrównoważ, bilansów płatn.

Bank Światowy - Bretton Woods 1944 r. cel - sfinansowanie odbudowy Europy Zach.

po zniszczeniach wojennych oraz kredytowanie autonomicznych inwestycji w krajach

mniej rozwiniętych. Pierwszy cel osiągnęła Europa bez banku w ramach Planu

Marschala, drugi nabrał podstawowego znaczenia. Bank udzielając kredytu wymaga

dokonywania zmian strukturalnych w gosp. i zwalczania inflacji.

GATT - formalnie powstał 1948 r. i istniał do końca 1994 r. Układ ogólny w sprawie

Taryf Celnych i Handlu - celem układu jest wolny handel w oparciu o zasady:

równego traktowania i niedyskryminacji, równości korzyści, wyjątki od zasady wolnego handlu - w przypadku konieczności ochrony bilansu płatniczego młodego przemysłu krajowego, bezpieczeństwa państwa i zdrowia ludności. Interwencjonizm jest możliwy jako zróżnicowanie taryfy celnej.

WTO - powstała na zakończenie rokowań rundy Urugwajskiej 1 l 1995 r. w celu zastąpienia GATT, który jako koncentrujący się na handlu towarami przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków mn. Głównym celem jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej. Zmierza do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami produkcji. Podstawową zasadą jest niedyskryminacja krajów, zasada wzajemnych korzyści, swobodny dostęp do rynków narodowych i uczciwej konkurencji. Konferencja narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) zwołana w 1964 r. w Genewie z udziałem 120 państw, po czym została przekształcona w stały organ Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Cel - obrona krajów słabo rozwiniętych gospodarczo w handlu mn., stworzenie uprzywilejowanego traktowania i systemu preferencji dla eksportu. Dążyła również do zwiększenia bezzwrotnej pomocy ze strony kraj. wys. rozw. gosp. na rzecz słabo rozwiń. W sumie odbyto 8 konfer., skuteczność niewielka. | eo. MIĘDZYGAŁĘZIOWA l WEWNĄTRZGAŁĘZIOWA KOMPLEMENTARNOŚĆ STRUKTUR GOSPODARCZYCH A MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA. (EX60).

Mn. k. struktur gospodarczych - wzajemne dopasowanie tych struktur w obrębie 2 lub większej liczby krajów. Może być traktowana jako stan lub proces. Jako stan -odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych w danym momencie;

jako proces - zmiany zakresu k. zachodzące pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno -technologicznych, instytucjonalnych i koniunkturalnych. K. struktur gospodarczych jest skutkiem i jednocześnie przyczyną mn. podziału pracy. Wpływa na poprawę war. prod., zwiększa się skala wytwarzania a dodatkowe możliwości zbytu pozwalają na wydłużenie serii produkcji. międzygałęziowa k. struktur gospodarczych u podstaw k. międzygałęziowej znajdują się różnice w zasobach czynników produkcji, tj. bogactw naturalnych, pracy i kapitału. Najczęstszą przyczyną k. międzygałęziowej są różnice warunków naturalnych. Pracochłonne dziedziny rolnictwa stwarzają podstawę do rozwoju k. międzygałęziowej w stosunku do krajów bogatych w zasoby pracy i zezwalających na emigrację pracowników np. w okresach zbioru płodów rolnych. wewnątrzgałęziowa k. struktur gospodarczych (intra - industrial specialization) U podstaw wewnątrzgałęziowej k. znajdują się różnice wydajności czynników produkcji. W miarę rozwoju gospodarczego przesłanki naturalne różnicujące gałęziowe struktury produkcji ustępują miejsca przesłankom wynikającym z uprzemysłowienia i

postępu naukowo - technicznego. Postęp techniczny umożliwia wszechstronny rozwój gałęziowy produkcji bez względu na posiadane zasoby bogactw naturalnych i pracy. Jednocześnie przez zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności produkcji prowadzi on do uniezależnienia się producentów wyrobów przemysłowych od źródeł surowców. Dlatego międzygałęziowa k. traci na znaczeniu na rzecz wewnątrzgałeziowej.

Na pierwszy plan wysuwa się k. wewnątrzgałęziowa, polegająca na wzajemnym uzupełnianiu się producentów zespołów, podzespołów i części. Zamiast rozwijania w jednym kraju wszystkich faz produkcji składających się na powstanie wyrobu gotowego, następuje ich rozdzielenie między współpracujące kraje. K. wewnątrzgałęziowa wiąże producentów ściślej w porównaniu z k. międzygałęziowa. w przypadku k. wewnątrzgałeziowej są oni ogniwami jednego procesu wytwórczego, prowadzącego do powstania wyrobu finalnego. metody zwiększania mn. k. struktur gospodarczych: międzynarodowa specjalizacja produkcji, międzynarodowa kooperacja w produkcji, produkcja na wielką skalę, produkcja wielkoseryjna

[61. GŁÓWNE UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ (EX61). Unia Europejska (d. EWG)

powstanie EWG - 25.03.1957 w Rzymie członkowie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy (pierwotnie weszły) GB, Dania, Włochy (1973); Grecja ('81); Hiszpania, Portugalia ('86); Austria, Finlandia, Szwecja ('95) uzupełnienie i rozwinięcie Trakt. Rzyms.stanowi jednolity akt Europejski z 1986 i Traktat z Maastrichtz1991.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego handlu (EFTA) powołane 20.11.59 w Sztokholmie przez 7 państw: Austrię, Danię, Norwegię, portugalię, Szwajcarię, Szwecję i GB; jako odpowiedź na utworzenie EWG, główne cele: liberalizacja handlu wzajemn. wyrobami przemysłowymi. Proces znoszenia ceł rozłożono na etapy, ostatecznie od 1.01-67 utworzono strefę wolnego handlu. Handel artykułami rolno -spożywczymi realizowany jest wyłącznie na podstawie dwustronnych umów. Układ nie przewidywał wprowadzenia wyższych instytucjonalnych form integracji (tj. wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, swobodnego przepływu usług i czynników produkcji czy koordynacji polityki ekonomicznej) W 1967 członkiem EFTA została Finlandia, '70 - Islandia,' 91 Lichtenstein; w '73 wystąpiły z EFTA Dania i GB a w '86 Portugalia - stały się członkami EWG. W '95 to samo uczyniły Austria, Finlandia i Szwecja. W EFTA pozostały: Norwegia, Szwajcaria, Islandia i Lichtenstein. organy:

Rada, komitety i grupy wyspecjalizowane

Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA) powstał 1.01.94; obejmuje

USA, Kanadę i Meksyk Cel - liberalizacja handlu wzajemnego towarami a w efekcie

przyspieszenie tempa jego rozwoju. Meksyk został przyjęty gł. ze względów

politycznych. Układ przewiduje likwidację ceł w handlu wzajemnym wyrobami

przemysłowymi do 1.01.2008 ugrupowania integracyjne w Europie Środkowej i

Wschodniej

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) podpisane 21.12.92,

weszło w życie 1.01.94 przewiduje utworzenie strefy wolnego handlu wyrobami

przemysłowymi oraz selektywną liberalizację handlu wzajemnego artykułami rolno -

spożywczymi. Strefa ma być tworzona etami. Docelowo ma objąć liberalizację barier

parataryfowych i pozataryfowych. Początkowo w jego skład weszły: Polska, Węgry,

Czechy, Słowacja; następnie przyjęte zostały Słowenia i Rumunia; zgłosiły akces

Bułgaria i inne kraje regionu, ugrupowania integracyjne krajów słabo rozwiniętych

gospodarczo.

631. ROLA EFEKTU KREACJI l PRZESUNIĘCIA HANDLU W PROCESACH

INTEGRACYJNYCH (EX61).

Efekt kreacji i przesunięcia handlu mogą się pojawiać w 3 przypadkach: gdy kraje udzielają sobie preferencji celnych (kraje stosują wobec siebie cła niższe od minimalnych lub też całkowicie znoszą cła w odniesieniu do pewnych towarów);

tworzą strefę wolnego handlu (likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu wzajemnym określonej grupy krajów; zachowują jednak autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę handlową wobec krajów 3), lub gdy tworzą unię celną (kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne)

Efekt kreacji handlu (trade creation effect) wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu lub unie celną. Pewne towary stają się przedmiotem handlu wzajemnego w warunkach utworzenia strefy bądź unii celnej. Bez obciążeń są one bowiem tańsze od produkowanych w poszczególnych krajach. W efekcie tworzy się nowy strumień handlu, tym silniejszy im poziom zniesionych stawek celnych był wyższy, a różnice w kosztach produkcji większe.

Efekt kreacji handlu_zależy od elastyczności cenowej popytu na importowane towary i elastyczności cenowej podaży w kraju eksportera. Im ta elastyczność jest większa tym efekt kreacji większy.

Efekt przesunięcia handlu (trade dicersion effect) wyraża się w zwiększeniu udziału w handlu wzajemnym krajów udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną; w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu towarów z krajów nawet o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających poza obrębem udzielonych preferencji. U podstaw efektu przesunięcia znajduje się zróżnicowanie stawek celnych; wewnątrz obszarów preferencyjnych są one zniesione, na zewnątrz są nadal stosowane. Efekt przesunięcia handlu zależy od wielu dodatkowych czynników, w tym od cenowej elastyczności popytu i cenowej elastyczności podaży towaru., a także od zjawiska incydencji celnej (= obniżenie ceny towaru przez kraj spoza unii celnej o wysokość nałożonego cła; wtedy zachowane zostaną warunki konkurencji z przed wprowadzenia unii) (fis, STOSUNKI GOSPODARCZE POLSKI Z KRAJAMI UNII EUROPEJSKIEJ (EX63).

Układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami europejskimi został podpisany 16.12.1991 r. Reguluje całokształt stosunków Polski z tym ugrupowaniem, koncentruje się na rozwoju wzajemnego handlu. Po ratyfikacji Układu przez Parlament Europejski i narodowe parlamenty wszedł w życie 1.02.1994.

Na podstawie Umowy przejściowej z 1.03.1992 stworzono strefę wolnego handlu wyrobami przemysłowymi. Zgodnie z Układem 55% polskich produktów przemysłowych zwolnionych zostało z ceł. w 1993 zwolniono z ceł 25 produktów mineralnych i surowców chemicznych. Do końca 1997 Unia zniosła cła na wyroby z żelaza i stali. 1.01.1998 zlikwidowano cła na odzież i tekstylia. Liberalizacja polskiego eksportu wyrobów przemysłowych do krajów Unii objęła także wyeliminowanie ograniczeń ilościowych. Zarówno Unia jak i Polska zachowały autonomię w kształtowaniu swojej polityki rolnej w przyszłości. Układ porusza także wiele innych problemów związanych z rozwojem stosunków między Polską a Unią. Dotyczy to przede wszystkim przepływu pracowników. Zgodnie z układem Polacy legalnie zatrudnieni w Unii Europejskiej nie będą dyskryminowania ze względu na obywatelstwo w zakresie warunków pracy, wynagradzania czy zwolnień. Ponadto zostały poruszone problemy związane z przepływem usług, kapitału oraz techniki.

G'i. MOŻLIWOŚCI TZW. MAŁEJ INTEGRACJI W EUROPIE ŚRODKOWO WSCHODNIEJ (EX64).

W Europie Środkowo - Wschodniej podjęto dotychczas dwie próby stworzenia ugrupowań integracyjnych. Pierwsza próbą było utworzenie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), drugą podpisanie Środkowoeuropejskiego Porozumienia o wolnym Handlu (CEFTA) (ang. Central European Free Trade Agreement). Kraków 21.12.92 - 4 p.: Polska, Węgry i Czechosłowacja (od 01.01.93 Czechy i Słowacja); od 1996 także Słowenia; 1997 Rumunia; 1999 Bułgaria czyli \ obecnie 7 p. z grupy wyszechradzkiej. Integracja w obrębie CEFTA ma charakter "wspomagający" członkostwo krajów uczestniczących w Unii Europejskiej. Większość krajów członkowskich traktuje ją jako instytucję przejściową. Wynika to z faktu, iż zarówno ze względów politycznych jak i ekonomicznych w Europie Środkowo Wschodniej nie ma możliwości rozwoju integracji alternatywnej wobec Unii Europejskiej, kraje Europy Środkowo - Wschodniej politycznie są zorientowane na zachód. Z ekonomicznego punktu widzenia dążą do rozwijania powiązań z Unią Europejską przede wszystkim ze względu na dostęp do wielkiego rynku i nowocześniejszej techniki produkcyjnej, kraje CEFTA oczekują, że rozwój instytucjonalnych powiązań integracyjnych z Unią Europejską wielokrotnie zwiększy napływ inwestycji kapitałowych do Europy Środkowej i Wschodniej. Zacieśnienie powiązań gospodarczych w obrębie CEFTA może być pożyteczne z kilku powodów:

zwiększa rynek zbytu dla ich wyrobów przemysłowych, stwarza krajom członkowskim możliwość koordynacji ich zagranicznej polityki ekonomicznej zarówno wobec Unii, jak i wobec Rosji rozwój integracji subregionalnej (tzw. małej) nie granica jednoczesnego udziału krajów subregionu w integracji regionalnej (tzw. wielkiej) Cele gr. wyszhradzkiej: koordynacja polityki zagranicznej, obronnej i gospodarczej, koordynacja kontaktów z Unią Europejską = dążenie do integracji z UE IŚE - Inicjatywa Środkowoeuropejska od 7.'92; Jugosławia??? 11.1.89 z inicjatywy Włoch - Grupa duadrogenalna (Włochy, Jugosławia, Austria, Węgry) = inicjatywa Czterostronna, Grupa Adraitycko - Naddunajska; „Doktryna politycznej Inicjatywy Pentagonalnej" - cywilne aspekty bezpieczeństwa (mniejszości narodowe, migracje ochrona środowiska, katastrofy żywiołowe, zwalczanie przestępczości zorganizowanej) + konsultacje w sprawach politycznych; od '91 + Polska - Hexagonale; obecnie 16 państw

20.11.93 Debreczyn - IŚE nie jako alternatywa lecz uzupełnienie europejskiej integracji w ramach KBWE, UE, Rady Europy - Cel: utw. wspólnoty o charakterze kult.

Rada Państw Morza Bałtyckiego

&5. AKTUALNE PROBLEMY WYMIANY ZAGRANICZNEJ POLSKI (EX64). potencjalne zagrożenia handlu zagranicznego Polski: obniżanie stopnia międzynarodowej konkurencyjności, przestarzała struktura przewag komparatywnych, niska intensywność wewnątrz gałęziowego podziału pracy towary w których Polska ma przewagi komparatywne art. rolne (nisko przetworzone), surowce i artykuły przemysłowe nisko przetworzone = artykuły pracochłonne, czasochłonne z niskim stopniem przetworzenia. WTO i UE zgodziły się na udzielanie subwencji na rozwój przemysłu ale tylko do końca 2000 r. i tylko w niektórych sektorach: badania naukowe, rozwój regionalny, restrukturyzacja; fundusze przyznawane są tylko dla konkretnych dokładnie opracowanych programów. W Polsce konkurencja polega głównie na konkurencyjności cenowej a nie jakościowej, jak jest obecnie na świecie.

24. Zasady kształtowania się kursu walut we współczesnym systemie walutowym krajów gospodarce tynkowej.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /> Brak jednej międzynarodowej waluty powoduje, że na rynku tym dochodzi do ustawicznej wymiany różnych walut w wyniku przeprowadzonych międzynarodowych transakcji towarowych i kapitałowych. Kształtujące się ceny walut obcych, czyli kursy walutowe oceniają ograniczoność zasobu tych walut, pełniące funkcje informacyjną dla wszystkich, którzy zgłaszają popyt na daną walutę. Kursy walutowe, które kształtują się we współczesnym systemie zapewniają też porównanie cen towarów i usług oraz wycenę zasobów produkcyjnych w różnych krajach. Dokonuję się transem siły nabywczej w formie pieniężnej między krajami w związku z międzynarodowymi obrotami towarowymi, usługowymi i kapitałowymi. W związku z przejściowym kryzysem systemu Bretton Woods od 1970r. uruchomiono SDR (specjalne prawa ciągnienia) tj. pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MFW. Współcześnie na większą skalę pełni on funkcję miernika wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji. 25. Systemy i mechanizmy płatności międzynarodowych. Systemy 1. System waluty złotej - był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym. Podstawowe jego cechy to: - jednostka waluty narodowej silą nabywczą w złocie - w obiegu były waluty narodowe uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto - władze finansowe poszczególnych krajów były zobowiązane do utrzymania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota lub przez kontrolę podaży pieniądza 2. System waluty sztabowo-złotej - zbliżone do zasad systemu waluty złotej z jednym wyjątkiem w systemie tym określono minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto. Była ówczesna wartość sztaby złota i stąd wywodzi się nazwa systemu. 3. System waluty dewizowo-złotej - zakładano, że waluta danego kraju (np. dolar kanadyjski) jest wymienialna na sztaby złota, ale wcześniej jest potrzebna jej wymiana (konwersja) na inną walutę wymienialną (głównie dolar USA) 4. System waluty w okresie międzywojennym Przejście od systemu waluty złotej do systemu pieniądza papierowego. Jednak brak koordynacji poczynań w zakresie polityki ekonomicznej doprowadził do występowania wielu różnorodnych problemów w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych i politycznych. 5. System z Bretton Woods. Cele: - przywrócenie wymienialności walut - stabilizacja kursów walut - stworzenie istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego i korzystnego rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych. W 1944r. Utworzono na konferencji Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MEW) i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (MDBiR) - nazywany Baniem Światowym. Wprowadzono też system międzynarodowego pieniądza kierowanego. 6. Regionalne systemy walutowe - Europejska Unia Płatnicza (EUP) - funkcjonowała skutecznie do końca 1958r. Istota działania sprowadzała się do przedzielania przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych każdemu z 15 krajów zachodnioeuropejskich rachunków. W jednostce rozliczeniowej każdy z tych krajów mógł się zadłużyć lub gromadzić należności. - Europejski System Walutowy (ESW) - europejska jednostka walutowa (ECU), określana mianem EURO, określa wskaźnik kształtowania się kursów narodowych, wskaźnik rozbieżności, pełni funkcję środka płatniczego jest składnikiem rezerw walutowych - Uruchomienie SDR (specjalne prawa ciągnienia) - jako pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MEW Mechanizmy (wiążą się z automatycznym przywracaniem równowagi bilansu płatniczego) - mechanizm cenowy - zwraca się uwagę na zmianę cen, zakłada, że nie ma różnic w elastyczności popytu i podaży - mechanizm dochodowy - zgodnie z nim w przypadku deficytu bilansu płatniczego następuje zmniejszenie wydatków, a następuje spadek wartości PKB - mechanizm kursowy - można go połączyć z cenowym, przez obniżenie poziomu kursu waluty krajowej, można zwiększyć atrakcyjność cenową eksportu i zmniejszyć - import. - Mechanizm stopy procentowej - działa jedynie w systemie waluty złotej, jest najbardziej skomplikowany. Podniesienie stopy dyskonta przez Bank Centralny, pociąga za sobą podniesienie stopy przez banki komercyjne i zmniejsza rozmiary obiegu pieniądza, popytu i importu itp. 26.Istota bilansu płatniczego i jego główne pozycje. Bilans płatniczy - jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanymi między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie (zazwyczaj w określonym roku). Sporządzeniu takiego bilansu towarzyszy przygotowanie wielu innych, bardziej szczegółowych bilansów np. bilansu zobowiązań i należności międzynarodowych. Wyróżniamy trzy podstawowe części bilansu płatniczego: 1. bilans obrotów bieżących danego kraju - obejmuje wszelkie jego płatności związane z międzynarodowa wymianą towarów i usług oraz koszty obsługi kapitału zagranicznego. Jego części składowe to : - bilans handlowy - bilans obrotów usługami - bilans procentów i dywidend - bilans wydatków rządowych 2. Bilans obrotów kapitałowych - przepływy kapitału we wszystkich formach tzn. kapitału portfolio i kapitału inwestycyjnego. Bilans ten obejmuje: - bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi - bilans obrotów kapitałami długoterminowymi 3. Bilans obrotów wyrównawczych - określany mianem obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju. 27.Pojęcie równowagi i nierówności bilansu płatniczego Równowaga bilansu płatniczego: Bilans jest zrównoważony wtedy, gdy nie występują transakcje wyrównawcze tj. transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego (np. celowe zaciąganie kredytów w warunkach deficytu bilansu handlowego). Z równowagą bilansu płatniczego mamy do czynienia w sytuacji równoważenia się transakcji automonicznych (przez pojęcie to rozumie się obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend oraz pozostałe pozycje obrotów bieżących). Nierównowaga bilansu płatniczego: Najważniejsze przyczyny nierównowagi to : - wielkości produktu krajowego brutto (PKB) - terms of trade - kursu walutowego Zmiany produktu krajowego brutto oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, a niekiedy także na saldo obrotów bieżących. Wzrost PKB powoduje z reguły pogorszenie tych sald, a jego obniżka poprawę. W krótkim okresie oznacza to w pierwszym przypadku zwiększenie popytu krajowego na towary importowane, w drugim- sytuacje odwrotną. 28.Mechanizm cenowy przywracania równowagi bilansu płatniczego w różnych systemach walutowych. Mechanizm cenowy działał w sposób autonomiczny w systemie waluty złotej, ale mamy z nim do czynienia również współcześnie. W mechanizmie cenowym (nazywanym czasami mechanizmem klasycznym) zwraca się uwagę jedynie na zmiany cen. Przyjmuje się występowanie tzw. Konkurencji doskonałej. Zakłada się też, że nie ma różnic w elastyczności cenowej popytu i podaży. Zgodne z prawem Saya - „niewidzialna ręka rynku” - umożliwia osiągnięcie pełnego zatrudnienia i równowagi zewnętrznej oraz wewnętrznej. 29.Mechanizm dochodowy przywracania równowagi bilansu płatniczego w różnych systemach walutowych. Zgodne a mechanizmem dochodowym w warunkach deficytu handlowego i tym samym - bilansu płatniczego następuje zmniejszenie wydatków i w efekcie następuje spadek wartości PKB. Odwrotnie ma się sytuacja w przypadku nadwyżki bilansu handlowego i płatniczego. W tym mechanizmie zwraca się uwagę na zmiany wydatków, dochodów oraz obrotów handlowych z zagranicą. Pomija się natomiast zmiany cen, obroty kapitałowe i zmiany stóp procentowych. Z mechanizmem dochodowym- jego działaniem mamy do czynienia również współcześnie, a jego zaletą jest prostota. 30.Mechanizm automatycznego przywracania równowagi płatniczej w warunkach systemu Bretton Woods. Podstawowymi celami systemu Bretton Woods były : - przywrócenie wymienialności walut - stabilizacja kursów walut - stworzenie w ten sposób istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego i korzystnego rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych. Najważniejsze znaczenie miało przekonanie, że możliwe jest przywrócenie „automatycznych” (cenowych i dochodowych) mechanizmów powrotu poszczególnych krajów do równowagi bilansu płatniczego. System z Bretton Woods z upływem czasu był zmieniany. Zmniejszającej się stabilności i wiarygodności systemu walutowego z Bretton Woods próbowano przeciwdziałać poprzez: - wprowadzenie w 1968r.dwóch poziomów ceny złota tj. oficjalnego i wolnego - wprowadzenie w 1970r. systemu tworzenia przez MFN rezerw walutowych w postaci specjalnych praw ciągnienia - oficjalne zawieszenie wymienialności dolara na złoto - przeprowadzenie pierwszej od 1934r. dewaluacji dolara (o 8%). - Dokonanie w marcu 1972r. drugiej dewaluacji dolara (o 10%) i wprowadzenie tzw. kursów płynnych 31.Mechanizmy automatycznego przywracania równowagi płatniczej w warunkach systemu sztabowo-złotego i dewizowo-złotego. System waluty sztabowo-złotej: W systemie tym określono minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto. Zwiększyła się amplituda wahań podmiotów złota co m.in. sprzyjało spekulacji i destabilizacji kursów walut narodowych i pogłębieniu się kryzysu gospodarczego. Destabilizacja ta doprowadziła do wzrostu ryzyka w transakcjach międzynarodowo-gospodarczych. Ujawniło się to szczególnie w systemie dewizowo-złotym. Założono w nim, że waluta danego kraju (np. dolar) jest wymienialna na sztaby złota, ale wcześnie jest potrzebna jej wymiana na inną walutę wymienialną (głównie na dolary USA). Konsekwencje funkcjonowania tych systemów to: - spadek znaczenia złotego jako pieniądza międzynarodowego - zwiększenie amplitudy wahań bieżącego kursu rynkowego walut oraz dewiz - większa swoboda odpowiednich władz państwowych w kształtowaniu polityki fiskalnej i pieniężnej - zwiększenie wpływu efektów polityki makroekonomicznej - zwiększenie różnic między siłą nabywczą różnych walut 32. Funkcjonowanie Mechanizmu Cenowego i Dochodowego we współczesnym systemie krajów kapitalistycznych adnotacja do numerów 28 i 29 33. Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w długim okresie. W długim okresie na kształtowanie się bilansu płatniczego wpływają stopa wzrostu gospodarczego oraz czynniki wewnętrzne i zewnętrzne decydujące o tym wzroście. Wewnętrzne czynniki wpływające na sytuację w bilansie płatniczym w długim okresie, związane ze wzrostem gospodarczym to: Po stronie popytu Po stronie podaży  stopa wzrostu gospodarczego  stopa oszczędzania wpływająca na kształtowanie się zmian popytu globalnego i importowanego  stopa importu i absorpcji  źródła wzrostu gospodarczego  sposoby i proporcja finansowania inwestycji krajowych  relacja między stopą wzrostu produkcji i na eksport a stopą wzrostu na rynek wewnętrzny  relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem, a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny  zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego w bilansie płatniczym, w ujęciu długookresowym to: - zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych - zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie - zmiany poziomu i struktury konkurencji danego kraju w skali międzynarodowej 34. Rola handlu zagranicznego w gospodarce narodowej w ujęciu statystycznym Gospodarkę światową na przełomie wieków XX i XXI charakteryzuje nasilający i coraz bardziej powszechny proces rozszerzania się powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między podmiotami gospodarczymi i gospodarkami narodowymi krajów na różnych, poziomach rozwoju i kontynentach. Rola handlu zagranicznego to korzyści i rozwój handlu międzynarodowego towarami i usługami. Wszystkie kraje w mniejszym lub większym stopniu uzależnione są od importu i eksportu. Przyczyny rozwijania się importu towarami: - koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w stosunku do zagranicy - koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy - istnieje potrzeba zaspokajania zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi Przyczyny rozwijania się eksportu towarów: - trwałe lun przejściowe dysponowanie określonymi towarami - występowanie różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym - efekt strategii przedsiębiorstw m.in. zróżnicowania popytu na rynkach międzynarodowych Na rozwój handlu miały znaczenie również usługi związane przede wszystkim z międzynarodowym przepływem czynników produkcji: (kapitału, pracy, wiedzy technicznej). Usługi te stały się podmiotem obrotu międzynarodowego usługodawców i usługobiorców. Rozwój handlu jest następstwem szybkiego postępu technicznego, a jego rolą szybszy i bardziej uniwersalny rozwój gospodarczy w świecie jego całości. Prowadzi to do powstania destabilizacji - gospodarka staje się w większej mierze gospodarką globalną.

---