wzory chemiczne: saletra amonowaNH4NO3;siarczan amonowy (NH4)2SO4; węglan wapnia CaCO3; saletrzak amonowy NH4NO3+CaCO3+MgCO3; fosforan amonowy NH4H2PO4+(NH4)2HPO4; mocznik CO(NH2)2; sól potasowa Kcl Saletra amonowa jej wytwarzanie polega na neutralizacji kwasu azotowego gazowym amoniakiem.Otrzymany w ten sposób czysty azotan(V) amonu, zawierający 35% N, jest solą higroskopijną, łatwo pochłania wilgoć z powietrza, zbrylając się w twardą masę, którą trudno wysiewać. Inną niekorzystną jego cechą jest wybuchowość. Saletra amonowa zawiera 34% N łatwo rozpuszczalnego w wodzie. Jest produkowana w postaci białych lub szarych granulek o średnicy 1-3 mm. To obecnie najszerzej stosowany nawóz azotowy-przedsiewnie i pogłównie, pod wszystkie rośliny i na wszystkich glebach. Saletra amonowa ma zasadniczo charakter soli fizjologicznie obojętnej, jednakże po zastosowaniu do gleby obniża pH w wyniku szybkiej nitryflkacji części amonowej do kwasu azotowego.Saletra amonowa jest nawozem fizjologicznie kwaśnym.

NAWOZY WAPNIOWE I WAPNIOWO-MAGNEZOWE. POCHODZENIE I PODZIAŁ Nawozy te sa albo materialami uzyskiwanymi bezposrednio z surowcow naturalnych, albo produktami ubocznymi różnych gałęzi przemysłu. Surowcem naturalnym sa poklady skal wapiennych-wapieni.Poklady te obejmuja skaly osadowe skaldajace się z kalcytu lub dolomitu.Wapienie zawiraja znaczna ilosc iłu, piasku i innych domieszek mineralnych i ogranicznych nosza nazwe margli.Spotyka się wapienie dewońskie, karbońskie, triasowe, jurajskie, kredowe itp. Do celów nawozowych najlepiej nadają się wapienie o dużej aktywności chemicznej, tj. zdolnosci do odkwaszania gleby.Znaczacy udzial w tej grupie nawozow maja matreialy odpadowe.Pochodza one gl z przemyslu hutniczego i chemicznego oraz flotacji rud cynkowo-ołowiowych, miedziowych i siarkowych. ZALEZNIE OD FORMY W JAKIEJ WYSTEPUJE WAPN I MAGNEZ, DZIELI SIĘ NAWOZY WAPNIOWE I WAPNIOWO-MAGNEZOWE NA TRZY GRUPY: 1.weglanowe,zawierajace Ca w formie CaCO3 i Mg w formie MgCO3. 2.tlenkowe, zawierajace Ca w formie CaO i Mg w formie MGO. 3.krzemianowe,zaw Ca w formie CaSiO3 i MgO w formie MgSiO3. WARTOSC NAWOZÓW WAPNIOWYCH I WAPNIOWO-MAGNEZOWYCH zalezy przede wszystkim od zawartosci w nich „skladnikow aktywnych”,decydujacych o tzw.sile zobojetnienia.Skladnikami tymi sa:CaCO3 i MgCO3, CaO i MgO lub CaSiO3 i MgSiO3.Aktywnosc chemiczna tych nawozow zalezy również od stopnia mialkosci.Na ogol jest ona tym wieksza ,im im nawoz jest lepiej rozdrobniony. OKRESLENIE POTRZEB WAPNIOWANIA Wskaźnikiem potrzeb wapnowania jest pH gleby. Ze względu jednak na różny stopień zbuforowania gleb na jego podstawie nie możemy określić dawki wapna potrzebnej do jej zobojętnienia. Dla przesunięcia odczynu gleby np. z pH 5 do 7 musimy do gleby ciężkiej wprowadzić znacznie większą dawkę nawozu wapniowego aniżeli do gleby lekkiej.Wielkość dawki wapnia ustala się najczęściej na podstawie stopnia zakwaszenia gleby, ustalonego poprzez oznaczenie kwasowości hydrolitycznej (Hh) metodą Kappena lub metodą Schachtschabela. WYBOR NAWOZU WAPNIOWEGO Ważnym kryterium wyboru nawozów wapniowych do odkwaszenia gleb jest zróżnicowanie ich szybkości działania. Szybko działającymi są nawozy grupy tlenkowej i wodorotlenowej. Szybko działające nawozy wapniowe są szczególnie preferowa do stosowania na glebach ciężkich, silnie zbuforowanych. Nawozów typu tlenkowego, ze względu na ich żrące właściwości, nie powinno się używać wapnowania pogłównego oraz bezpośrednio przed siewem. Nawozy wapniowe typu węglanowego należą do wolno działającch, gdyż i rozpuszczalność w wodzie jest bardzo mała. Dopiero po przemianach w glebie zaznacza się ich alkalizujący wpływ. Dlatego są one szczególnie przydatne do wapnowania gleb lekkich o małym stopniu zbuforowania. Najmniej rozpuszczalne z nawozów wapniowych jest wapno krzemianowe. Zawiera ono wapń i magnez w formie krzemianu wapnia i magnezu, a tak w niewielkiej ilości w postaci wolnych tlenków wapnia i magnezu. Krzemiany wapnia i magnezu podlegają w glebie powolnej hydrolizie, w wyniku kto powstają wodorotlenki wapnia i magnezu oraz kwas krzemowy. Kwas krzemowy wytrąca się w formie amorficznej, wykazującej zdolność do sorbowania jonów, co jest dodatkowym czynnikiem preferującym wapno krzemianowe stosowania na gleby lekkie. Nawozy wapniowo-magnezowe, reprezentowane szeroko w asortymencie nawozów stosowanych do odkwaszania gleb, powinny być stosowane na gleby kwaśne z małą zawartością przyswajalnego magnezu. W regularnym systemie wapnowania takich gleb raz na kilka lat zaleca się stosowanie na przemian nawozów wapniowo-magnezowych i nawozów wapniowych. Ciągłe stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych byłoby zbyteczne, a niekiedy - ze względu na zachwianie równowagi między wapniem i magnezem-nawet szkodliwe. TERMIN WAPNIOWANIA. Najodpowiedniejszą porą wapnowania na gruntach ornych jest okres od żniw do późnej jesieni. Stosowane po rozsiewie wapna uprawki umożliwiają jego wymiesza-nie z dużą masą warstwy ornej gleby. Jesień jest też dobrym terminem wapnowania użytków zielonych. Wapno pozostaje wprawdzie bez wymieszania, ale dzięki opadom w okresie zimowym wnika w głąb gleby, poprawiając jej właściwości. W wyjątkowych przypadkach wapno można stosować wiosną. W grę mogą wchodzić przede wszystkim pola, na których zamierza się uprawiać mieszanki lub inne rośliny na paszę, np. kukurydzę. Również zima nie jest odpowiednim okresem-I do stosowania nawozów wapniowych. Nawozów amonowych, mocznika, superfosfatów i nawozów wieloskładnikowych zawierających fosforany amonu nie powinno się stosować bezpośrednio przed lub po wapnowaniu, a nawozów wapniowych nie należy rozsiewać na rozrzucony na polu nawóz organiczny. DZIALANIE I EFEKTYWNOSC WAPNIOWANIA. Wapnowanie jest zabiegiem wszechstronnym i bardzo skutecznym. Wpływa na poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby, a przez i stwarza bardziej korzystne warunki glebowe dla rozwoju roślin Wlasciwosi fizyczne gleby. Jony Ca^2+ zapoczątkowują proces tworzenia się agregatów glebowych, przeprowadzając koloidy glebowe w procesie koagulacji ze stanu zol w stan żelu i biorą udział w następnej fazie tworzenia struktury gruzełkowatej,tj. w procesie zlepiania agregatów. Ze strukturą gruzełkowatą łączy się popraw właściwości powietrznych, wodnych i cieplnych gleby. Dotyczy to szczególnie gleb ciężkich, które stają się mniej zwięzłe, bardziej przepuszczalne i łatwiejsze do uprawy mechanicznej.Poprawa wł chemicznych.Wzrasta przede wszystkim pH i rownoczesnie sa usowane toksyczne jony Al3+ oraz Fe2+ i Fe3+.Ze zmiana odczynu zmienia się tez przyswajalnosc mikroelementow i niektórych makroelementow.Poprawa wł biologicznych.Wiekszosc bakterii glebowych,zwlaszcza tych pozytecznych,jak Rhizobium,Azotobacter,bakterie nitryfikacyjne,znajduje optymalne warunki rozwoju w srodowisku obojetnym i lekko zasadowym.W miare wzrostu pH gl stwierdza się czesct przyspieszenie procesow mikrobiologicznego rozkladu substancji organicznej.Efekt wapniowania zalezy od roznych czynnikow i rozciaga się zaleznie od rodzaju gl i dawki wapna na kilka lat.Najbardziej miarodajną miara tego efektu jest zwyzka plonu i poprawa jego jakosci. NAWOZY AZOTOWE-MINERALNE. Nawozami azotowymi nazywa się substancje chemiczne, które zawierają aż w formach bezpośrednio przyswajalnych dla roślin (przede wszystkim w poste jonów NH4^+ lub NO3-) lub które dostarczają takich form azotu po przemianie w glebie. Zawartość azotu w nawozach azotowych wyraża się w % N.Do największych producentów nawozów azotowych w Polsce należą: Zaklady Azotowe Kędzierz S.A., ZA Puławy S.A., Z. Chem. Police S.A., ZA Tarnów-Mościce i ZA Anvil S.A. Włocławek. OTRZYMYWANIE I PODZIAL. Otrzymywanie syntetycznych nawozów azotowych następuje przez wiązanie azotu cząsteczkowego (N2) w różnych procesach. Można wyróżnić trzy takie procesy: syntezę azotanu, azotniaku (cyjanamidu) i amoniaku.Zaleznie od formy azotu można wyroznic nastepujace rodzaje nawozow azotowych:amonowe,saletrzane,amonowo-saletrzane i amidowe. AMONOWE NAWOZY Najważniejszym nawozem tej grupy jest siarczan amonowy. Do tego typu nawozów można też zaliczyć amoniak bezwodny (ciekły) i wodę amoniakalną. Amoniak bezwodny. Zawiera 82,2% N, jest więc najbardziej skoncentrowanym nawozem azotowym.Po wprowadzeniu do gleby amoniak rozpręża się i przechodzi w formę gazową. W wilgotnej glebie łączy się szybko z wodą i przemienia w formę amonową. Jon amonowy ulega wiązaniu przez kompleks sorpcyjny gleby. Jedynie z gleb lekkich mogą zachodzić straty amoniaku w wyniku jego ulatniania. Bezpośrednio po zastosowaniu silnie alkaliczny amoniak ciekły znacznie podnosi pH gleby, szczególnie w sąsiedztwie wolnych przestworów, którymi gazowy NH3 rozprzestrzenia się. W tych miejscach również stężenie NH, może być tak duże, że gleba ulega sterylizacji, giną młode korzenie, bakterie i inne organizmy. Z tego względu amoniak bezwodny powinno się stosować kilka dni przed siewem roślin. W wyniku nitryfikacji NH3 i jonów amonowych alkaliczne działanie amoniaku bezwodnego ustępuje szybko i gleba ulega nawet zakwaszeniu, podobnie jak w przypadku mocznika. Woda amoniakalna. Otrzymuje się ją przez rozpuszczenie amoniaku gazowego w wodzie. Jeśli amoniak rozpuszcza się pod niewielkim ciśnieniem, można uzyskać roztwory zawierające 20-30% N. Woda amoniakalna zawiera obok NH3, pewną część azotu w formie jonu NH4+. Woda amoniakalna jest nawozem przedsiewnym, ale w uprawie buraków i ziemniaków może być stosowana pogłównie przez rozlewanie w międzyrzędzia.

Siarczan amonu. Jest najstarszym syntetycznym nawozem azotowym.Otrzymuje się go w wyniku reakcji kwasu siarkowego z amoniakiem lub wodą amoniakalną. Do produkcji siarczanu(YI) amonu, oprócz NH3 syntetycznego, wykorzystuje się amoniak pochodzący z koksowni. Siarczan(YI) amonu jest też otrzymywany przy produkcji kaprolaktamu. Znana jest też metoda otrzymywania siarczanu amonu, w której zamiast kwasu siarkowego używa się gipsu.Siarczan amonu jest produktem krystalicznym o dobrych właściwościach mechanicznych i małej higroskopijności, łatwo rozpuszcza się wodzie. Zawiera 20-21% N i 24% siarki, a więc jest też użytecznym źródłem przyswajalnej siarki.Jest nawozem pod względem chemicznym lekko kwaśnym, natomiast pod względem fizjologicz­nym silnie kwaśnym, przyczyniającym się do zakwaszenia gleby.Siarczan amonu działa najbardziej zakwaszające na glebę.Siarczan amonowy jest typowym nawozem przedsiewnym. Jony amonowe są wiązane przez kompleks sorpcyjny, przez to zwykle nie dochodzi do strat azotu na skutek wymywania jonów NH4^+ przez opady. Zaliczany jest do grupy nawozów o spowolnionym działaniu. Na ogół unika się stosowania siarczanu amonu na glebach silnie kwaśnych. Ze wszystkich nawozów azotowych nadaje się on najlepiej do nawożenia ziemniaków, powodując tworzenie się bulw bogatych w skrobię. SALETRZANE NAWOZY. Nawozy saletrzane zawierają azot w formie azotanowej (NO3-). Zależnie od kationu, z którym związana jest reszta azotanowa, wyróżnia się saletrę wapniową i saletrę sodową. Najstarszym nawozem saletrzanym jest naturalna saletra chilijska (NaNO3). Właściwością wspólną dla saletr jest ich dobra rozpuszczalność w wodzie. Jon NO3- powstający po ich rozpuszczeniu w glebie nie jest wiązany przez kompleks sorpcyjny.Nie będąc wiązany przez stałą fazę gleby jest zarówno łatwo pobierany przez rośliny, jak i narażony na wypłukiwanie z gleby. Dlatego saletry stosuje się jako nawozy typowo pogłówne, gdyż wtedy jest duże prawdopodobieństwo, że szybko zostaną wykorzystane przez rośliny.Inną wspólną cechą saletr jest ich charakter fizjologicznie zasadowy na skutek silniejszego pobierania przez rośliny anionu NO3- aniżeli kationu Ca^2+ lub Na^+i wydzielania do gleby równoważnej ilości innych anionów, głównie HCO3- lub OH-. Aniony te zobojętniają jon H^+ roztworu glebowego lub wyparty z kompleksu sorpcyjnego przez Na^+ lub Ca^2+. Saletra wapniowa. Powstaje przez działanie kwasu azotowego(V) na CaCO3 . W czasie produkcji w celu uzyskania znormalizowanej zawartości azotu (15,5% N) dodaje się NH4NO3. Jej skład jest zatem następujący: 81% Ca(NO3)2, 5% NH4NO3 i 14% wody. Saletrę wapniową produkuje się również z dodatkiem boru — w postaci granulatu barwy białej lub kremowej. Jest najbardziej hydroskopijna ze wszystkich nawozów mineralnych. Syntetyczna saletra sodowa. Otrzymuje się ją w reakcji kwasu azotowego z solą kuchenną (NaCl), dawniej z sodą (Na2CO3).Obecnie saletra sodowa wytwarzana jest głównie do celów technicznych. Jej znaczenie nawozowe jest niewielkie. Bywa stosowana do nawożenia bawełny, tytoniu i niektórych warzyw. Jest solą drobnokrystaliczną, barwy białej do żółtawej, stosunkowo mało higroskopijną, zawiera 16% N. NAWOZY AMONOWO-SALETRZANE. Nawozy amonowo-saletrzane zawierają azot zarówno w formie amonowej (NH4) ^+ , jak i saletrzanej (NOf).Należą do nich: saletra amonowa, saletra siarczanowo--amonowa, saletra wapniowo-amonowa, saletrzak, salmag GM i KemiCan. Są to nawozy uniwersalne przydatne do naważenia zarówno przedsiewnego, jak i pogłównego. Saletra amonowa. Jej wytwarzanie polega na neutralizacji kwasu azotowego gazowym amoniakiem.Otrzymany w ten sposób czysty azotan(V) amonu, zawierający 35% N, jest solą higroskopijną, łatwo pochłania wilgoć z powietrza, zbrylając się w twardą masę, którą trudno wysiewać. Inną niekorzystną jego cechą jest wybuchowość. Saletra amonowa zawiera 34% N łatwo rozpuszczalnego w wodzie. Jest produkowana w postaci białych lub szarych granulek o średnicy 1-3 mm. To obecnie najszerzej stosowany nawóz azotowy-przedsiewnie i pogłównie, pod wszystkie rośliny i na wszystkich glebach. Saletra amonowa ma zasadniczo charakter soli fizjologicznie obojętnej, jednakże po zastosowaniu do gleby obniża pH w wyniku szybkiej nitryflkacji części amonowej do kwasu azotowego.Saletra amonowa jest nawozem fizjologicznie kwaśnym. Saletra amonowo-siarczanowa. Nawóz ten powstaje m.in. przez neutralizację amoniaku mieszaniną kwasów siarkowego i azotowego. Tworzy się podwójna sól, składająca się z trzech części N-NH4^+ i jednej części N-NO3^+, poddawana granulacji. Rozpuszcza się w wodzie, jest słabo higroskopijną, zawiera 26% N.Saletra amonowo-siarczanowa działa nieco szybciej niż siarczan amonu. Jest nawozem fizjologicznie kwaśnym, ale zakwasza glebę mniej niż siarczan amonu. Saletra wapniowo-amonowa. Jest otrzymywana przez zmieszanie saletry amonowej z dolomitem: NH4NO3 CaCO3 MgCO3. Nawóz granulowany o zawartości 27% N, 7% CaO i 4% MgO, szczególnie przydatny do nawożenia roślin na glebach ubogich w wapń i magnez. Saletrzak. Stanowi mieszaninę azotanu amonowego i węglanu wapniowego.Saletrzak zawiera 27,5% N i około 20% CaCO3. Jest mniej higroskopijny niż saletra amonowa. W wodzie rozpuszcza się NH4NO3. Fizjologicznie jest to nawóz mniej kwaśny niż saletra amonowa.Działanie saletrzaku jest zbliżone do działania saletry amonowej. Może być użyty zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie. AMIDOWE NAWOZY. Nawozy amidowe zawierają azot w formie amidowej (-NH2) jak mocznik, a w przypadku azotniaku azot po przemianach w glebie przechodzi w taką formę. Wprawdzie N-amidowy może służyć jako bezpośrednie źródło azotu dla roślin, ale w glebie ulega on szybko przemianie do amoniaku i z kolei do azotanu, toteż w tych formach jest głównie pobierany przez rośliny. Mocznik [CO(NH2)2]. Pod względem chemicznym stanowi diamid kwasu wę­glowego. Znany jest od bardzo dawna jako składnik moczuSurowcami do produkcji mocznika są amoniak i dwutlenek węgla.Mocznik nawozowy zawiera 46% N. W formie granulo­wanej jest słabo higroskopijny, jednakże nawet po niewielkim zawilgoceniu staje się mazisty i trudny do wysiewu.Niewielka część azotu występuje w moczniku w postaci tzw. biuretu, powstającego podczas syntezy mocznika i w trakcie jego suszenia w podwyższonej temperaturze. Im wyższa temperatura, tym więcej może powstać biuretu. Według normy polskiej mocznik nie powinien zawierać więcej niż 0,9% biuretu, gdyż jest on związkiem trującym dla roślin.Mocznik jest nawozem fizjologicznie kwaśnym. Po przemianie hydrolitycznej w formę amonową działa fizjologicznie zakwaszające na glebę, podobnie jak nawozy anionowe.Azot amonowy powstały z przemian mocznika jest też jako kation wiązany wymiennie przez kompleks sorpcyjny, przeto nie jest zbyt łatwo wymywany z gleby..Mocznik jest nawozem uniwersalnym, który można stosować pod wszystkie rośliny, zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie.Mocznik ustępuje saletrze amonowej przede wszystkim na glebach suchych o odczynie obojętnym i zasadowym oraz na glebach lekkich i bardzo kwaśnych, biologicznie mało aktywnych. Ze wszystkich nawozów azotowych mocznik jest najodpowiedniejszym nawo­zem do nawożenia dolistnego. Jako związek organiczny nie wykazuje działania parzącego na rośliny. Łatwo wnika do wnętrza liści i tam ulega hydrolizie pod wpływem enzymu ureazy wytwarzanego przez roślinę. Azotniak (CaCN2). Jest nawozem azotowym z ubocznym działaniem głównie jako herbicyd. KRYTERIA WYBORU NAWOZU AZOTOWEGO. Odpowiedni wybór nawozu azotowego z uwzględnieniem rośliny i warunków jej uprawy przyczynia się do lepszego wykorzystania zawartego w nim azotu i ograniczenia jego strat. Trzy właściwości nawozów azotowych stanowią podstawę ich wyboru do nawożenia: forma azotu w nawozie, szybkość działania i działanie uboczne. Ważnym dodatkowym kryterium, wynikającym z kosztów produkcji nawozu, jest cena jednostki azotu. Forma azotu w nawozie.W nawozach obecnie stosowanych w Polsce azot występuje w formie NH4, NO3 i amidowej (mocznik). Rośliny pobierają azot z gleby głównie w formie kationu NH4^+ i anionu NO3 . Również azot amidowy mocznika bardzo szybko przechodzi w glebie w takie formy w wyniku procesów amonifikacji i nitryfikacji. Wprawdzie mocznik może być pobierany przez korzenie roślin, ale większa objętościowo jego cząsteczka jest pobierana znacznie wolniej niż jony NH4^+ i NO3", jest natomiast bardzo szybko absorbowany przez liście. Dodatnia reakcja ziemniaków i kukurydzy na nawożenie azotem amonowym, a buraków cukrowych- azotem azotanowym wynika raczej z ubocznego działania tych nawozów na odczyn gleby. Szybkosc dzialania nawozow azotowych. Niekorzystną cechą większości nawozów azotowych jest ich stosunkowo szybkie działanie, nieodpowiednio dopasowane do rytmu rozwoju roślin. Z tego powodu konieczne jest niekiedy kilkakrotne nawożenie azotowe roślin w czasie wegetacji. Szybkość działania nawożenia azotowego zależy od sposobu nawożenia. Natychmiastowy efekt można uzyskać przez nawożenie dolistne, ponieważ wtedy nawóz jest bezpośrednio pobierany i zużytkowany. Do nawożenia dolistnego nadają się wszystkie formy azotu rozpuszczalne w wodzie, ale szczególnie przydatny jest mocznik ze względu na jego małe działanie parzące. Natomiast do nawożenia doglebowego- również w grupie nawozów rozpuszczalnych w wodzie występują nawozy z różną szybkością działania zależnie od formy azotu.

Siarczan amonu. Jest najstarszym syntetycznym nawozem azotowym.Otrzymuje się go w wyniku reakcji kwasu siarkowego z amoniakiem lub wodą amoniakalną. Do produkcji siarczanu(YI) amonu, oprócz NH3 syntetycznego, wykorzystuje się amoniak pochodzący z koksowni. Siarczan(YI) amonu jest też otrzymywany przy produkcji kaprolaktamu. Znana jest też metoda otrzymywania siarczanu amonu, w której zamiast kwasu siarkowego używa się gipsu.Siarczan amonu jest produktem krystalicznym o dobrych właściwościach mechanicznych i małej higroskopijności, łatwo rozpuszcza się wodzie. Zawiera 20-21% N i 24% siarki, a więc jest też użytecznym źródłem przyswajalnej siarki.Jest nawozem pod względem chemicznym lekko kwaśnym, natomiast pod względem fizjologicz­nym silnie kwaśnym, przyczyniającym się do zakwaszenia gleby.Siarczan amonu działa najbardziej zakwaszające na glebę.Siarczan amonowy jest typowym nawozem przedsiewnym. Jony amonowe są wiązane przez kompleks sorpcyjny, przez to zwykle nie dochodzi do strat azotu na skutek wymywania jonów NH4^+ przez opady. Zaliczany jest do grupy nawozów o spowolnionym działaniu. Na ogół unika się stosowania siarczanu amonu na glebach silnie kwaśnych. Ze wszystkich nawozów azotowych nadaje się on najlepiej do nawożenia ziemniaków, powodując tworzenie się bulw bogatych w skrobię. SALETRZANE NAWOZY. Nawozy saletrzane zawierają azot w formie azotanowej (NO3-). Zależnie od kationu, z którym związana jest reszta azotanowa, wyróżnia się saletrę wapniową i saletrę sodową. Najstarszym nawozem saletrzanym jest naturalna saletra chilijska (NaNO3). Właściwością wspólną dla saletr jest ich dobra rozpuszczalność w wodzie. Jon NO3- powstający po ich rozpuszczeniu w glebie nie jest wiązany przez kompleks sorpcyjny.Nie będąc wiązany przez stałą fazę gleby jest zarówno łatwo pobierany przez rośliny, jak i narażony na wypłukiwanie z gleby. Dlatego saletry stosuje się jako nawozy typowo pogłówne, gdyż wtedy jest duże prawdopodobieństwo, że szybko zostaną wykorzystane przez rośliny.Inną wspólną cechą saletr jest ich charakter fizjologicznie zasadowy na skutek silniejszego pobierania przez rośliny anionu NO3- aniżeli kationu Ca^2+ lub Na^+i wydzielania do gleby równoważnej ilości innych anionów, głównie HCO3- lub OH-. Aniony te zobojętniają jon H^+ roztworu glebowego lub wyparty z kompleksu sorpcyjnego przez Na^+ lub Ca^2+. Saletra wapniowa. Powstaje przez działanie kwasu azotowego(V) na CaCO3 . W czasie produkcji w celu uzyskania znormalizowanej zawartości azotu (15,5% N) dodaje się NH4NO3. Jej skład jest zatem następujący: 81% Ca(NO3)2, 5% NH4NO3 i 14% wody. Saletrę wapniową produkuje się również z dodatkiem boru — w postaci granulatu barwy białej lub kremowej. Jest najbardziej hydroskopijna ze wszystkich nawozów mineralnych. Syntetyczna saletra sodowa. Otrzymuje się ją w reakcji kwasu azotowego z solą kuchenną (NaCl), dawniej z sodą (Na2CO3).Obecnie saletra sodowa wytwarzana jest głównie do celów technicznych. Jej znaczenie nawozowe jest niewielkie. Bywa stosowana do nawożenia bawełny, tytoniu i niektórych warzyw. Jest solą drobnokrystaliczną, barwy białej do żółtawej, stosunkowo mało higroskopijną, zawiera 16% N. NAWOZY AMONOWO-SALETRZANE. Nawozy amonowo-saletrzane zawierają azot zarówno w formie amonowej (NH4) ^+ , jak i saletrzanej (NOf).Należą do nich: saletra amonowa, saletra siarczanowo--amonowa, saletra wapniowo-amonowa, saletrzak, salmag GM i KemiCan. Są to nawozy uniwersalne przydatne do naważenia zarówno przedsiewnego, jak i pogłównego. Saletra amonowa. Jej wytwarzanie polega na neutralizacji kwasu azotowego gazowym amoniakiem.Otrzymany w ten sposób czysty azotan(V) amonu, zawierający 35% N, jest solą higroskopijną, łatwo pochłania wilgoć z powietrza, zbrylając się w twardą masę, którą trudno wysiewać. Inną niekorzystną jego cechą jest wybuchowość. Saletra amonowa zawiera 34% N łatwo rozpuszczalnego w wodzie. Jest produkowana w postaci białych lub szarych granulek o średnicy 1-3 mm. To obecnie najszerzej stosowany nawóz azotowy-przedsiewnie i pogłównie, pod wszystkie rośliny i na wszystkich glebach. Saletra amonowa ma zasadniczo charakter soli fizjologicznie obojętnej, jednakże po zastosowaniu do gleby obniża pH w wyniku szybkiej nitryflkacji części amonowej do kwasu azotowego.Saletra amonowa jest nawozem fizjologicznie kwaśnym. Saletra amonowo-siarczanowa. Nawóz ten powstaje m.in. przez neutralizację amoniaku mieszaniną kwasów siarkowego i azotowego. Tworzy się podwójna sól, składająca się z trzech części N-NH4^+ i jednej części N-NO3^+, poddawana granulacji. Rozpuszcza się w wodzie, jest słabo higroskopijną, zawiera 26% N.Saletra amonowo-siarczanowa działa nieco szybciej niż siarczan amonu. Jest nawozem fizjologicznie kwaśnym, ale zakwasza glebę mniej niż siarczan amonu. Saletra wapniowo-amonowa. Jest otrzymywana przez zmieszanie saletry amonowej z dolomitem: NH4NO3 CaCO3 MgCO3. Nawóz granulowany o zawartości 27% N, 7% CaO i 4% MgO, szczególnie przydatny do nawożenia roślin na glebach ubogich w wapń i magnez. Saletrzak. Stanowi mieszaninę azotanu amonowego i węglanu wapniowego.Saletrzak zawiera 27,5% N i około 20% CaCO3. Jest mniej higroskopijny niż saletra amonowa. W wodzie rozpuszcza się NH4NO3. Fizjologicznie jest to nawóz mniej kwaśny niż saletra amonowa.Działanie saletrzaku jest zbliżone do działania saletry amonowej. Może być użyty zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie. AMIDOWE NAWOZY. Nawozy amidowe zawierają azot w formie amidowej (-NH2) jak mocznik, a w przypadku azotniaku azot po przemianach w glebie przechodzi w taką formę. Wprawdzie N-amidowy może służyć jako bezpośrednie źródło azotu dla roślin, ale w glebie ulega on szybko przemianie do amoniaku i z kolei do azotanu, toteż w tych formach jest głównie pobierany przez rośliny. Mocznik [CO(NH2)2]. Pod względem chemicznym stanowi diamid kwasu wę­glowego. Znany jest od bardzo dawna jako składnik moczuSurowcami do produkcji mocznika są amoniak i dwutlenek węgla.Mocznik nawozowy zawiera 46% N. W formie granulo­wanej jest słabo higroskopijny, jednakże nawet po niewielkim zawilgoceniu staje się mazisty i trudny do wysiewu.Niewielka część azotu występuje w moczniku w postaci tzw. biuretu, powstającego podczas syntezy mocznika i w trakcie jego suszenia w podwyższonej temperaturze. Im wyższa temperatura, tym więcej może powstać biuretu. Według normy polskiej mocznik nie powinien zawierać więcej niż 0,9% biuretu, gdyż jest on związkiem trującym dla roślin.Mocznik jest nawozem fizjologicznie kwaśnym. Po przemianie hydrolitycznej w formę amonową działa fizjologicznie zakwaszające na glebę, podobnie jak nawozy anionowe.Azot amonowy powstały z przemian mocznika jest też jako kation wiązany wymiennie przez kompleks sorpcyjny, przeto nie jest zbyt łatwo wymywany z gleby..Mocznik jest nawozem uniwersalnym, który można stosować pod wszystkie rośliny, zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie.Mocznik ustępuje saletrze amonowej przede wszystkim na glebach suchych o odczynie obojętnym i zasadowym oraz na glebach lekkich i bardzo kwaśnych, biologicznie mało aktywnych. Ze wszystkich nawozów azotowych mocznik jest najodpowiedniejszym nawo­zem do nawożenia dolistnego. Jako związek organiczny nie wykazuje działania parzącego na rośliny. Łatwo wnika do wnętrza liści i tam ulega hydrolizie pod wpływem enzymu ureazy wytwarzanego przez roślinę. Azotniak (CaCN2). Jest nawozem azotowym z ubocznym działaniem głównie jako herbicyd. KRYTERIA WYBORU NAWOZU AZOTOWEGO. Odpowiedni wybór nawozu azotowego z uwzględnieniem rośliny i warunków jej uprawy przyczynia się do lepszego wykorzystania zawartego w nim azotu i ograniczenia jego strat. Trzy właściwości nawozów azotowych stanowią podstawę ich wyboru do nawożenia: forma azotu w nawozie, szybkość działania i działanie uboczne. Ważnym dodatkowym kryterium, wynikającym z kosztów produkcji nawozu, jest cena jednostki azotu. Forma azotu w nawozie.W nawozach obecnie stosowanych w Polsce azot występuje w formie NH4, NO3 i amidowej (mocznik). Rośliny pobierają azot z gleby głównie w formie kationu NH4^+ i anionu NO3 . Również azot amidowy mocznika bardzo szybko przechodzi w glebie w takie formy w wyniku procesów amonifikacji i nitryfikacji. Wprawdzie mocznik może być pobierany przez korzenie roślin, ale większa objętościowo jego cząsteczka jest pobierana znacznie wolniej niż jony NH4^+ i NO3", jest natomiast bardzo szybko absorbowany przez liście. Dodatnia reakcja ziemniaków i kukurydzy na nawożenie azotem amonowym, a buraków cukrowych- azotem azotanowym wynika raczej z ubocznego działania tych nawozów na odczyn gleby. Szybkosc dzialania nawozow azotowych. Niekorzystną cechą większości nawozów azotowych jest ich stosunkowo szybkie działanie, nieodpowiednio dopasowane do rytmu rozwoju roślin. Z tego powodu konieczne jest niekiedy kilkakrotne nawożenie azotowe roślin w czasie wegetacji. Szybkość działania nawożenia azotowego zależy od sposobu nawożenia. Natychmiastowy efekt można uzyskać przez nawożenie dolistne, ponieważ wtedy nawóz jest bezpośrednio pobierany i zużytkowany. Do nawożenia dolistnego nadają się wszystkie formy azotu rozpuszczalne w wodzie, ale szczególnie przydatny jest mocznik ze względu na jego małe działanie parzące. Natomiast do nawożenia doglebowego- również w grupie nawozów rozpuszczalnych w wodzie występują nawozy z różną szybkością działania zależnie od formy azotu.

Można wśród nich wyróżnić 5 grup pod względem szybkości działania po zastosowaniu doglebowym: 1.szybko działające-nawozy saletrzane, zawierające azot prawie wyłącznie w formie NO3-,2.średnio szybko działające-nawozy amonowo-saletrzane, zawierające NH4^+ i NO3-, 3.o spowolnionym działaniu-nawozy amonowe, zawierające azot w formie NH4^+ i NH3, 4.średnio wolno działające- nawozy amidowe, zawierające N-NH2, 5.wolno działające-zawierające azot w formie związków słabo rozpusz­ czalnych w wodzie, nawozy otoczkowane i nawozy typu amonowego z dodatkiem inhibitorów nitryfikacji. Na podstawie szybkości działania w obrębie nawozów azotowych można wyróżnić trzy grupy pod względem ich przydatności do stosowania przed siewem roślin i pogłównie: 1.typowo przedsiewne: amonowe i nawozy wolno działające,2.typowo pogłówne: saletry wapniowa i sodowa; 3.uniwersalne do stosowania zarówno przed siewem, jak i pogłównie: amonowo-saletrzane, mocznik i roztwór saletrzano-mocznikowy. Uboczne działanie nawozów azotowych. Oprócz azotu nawozy azotowe zawierają jeszcze inne składniki niezbędne dla roślin. Siarczan amonu zawiera aż 24% przyswajalnej siarki, saletra wapniowa i saletrzak zawierają wapń, saletra wapniowa -z borem — wapń i bór, salmagi — wapń, magnez, siarkę i bór, a saletra sodowa — sód. Nawozy z tymi składnikami należy stosować w pierwszej kolejności na glebach ubogich w te pierwiastki. Składnikiem toksycznym dla roślin występującym w moczniku, niekiedy w nadmiarze, jest biuret. Dlatego należy przestrzegać normy dopuszczalnej jego zawartości w nawozie (0,9%). Do skutków ubocznych stosowania nawozów azotowych należy też zaliczyć powodowanie zmian odczynu gleby i zasolenie roztworu glebowego. FOSFOROWE NAWOZY. Nawozy fosforowe zawierają fosfor (przeważnie w formie anionu ortofosforanowego) jako główny składnik pokarmowy dla roślin. Duży udział w zaopatrzeniu rolnictwa w fosfor mają też nawozy wieloskładnikowe.Producentami nawozów fosforowych w Polsce są: Zaklad Nawozow Fosforowych Fosfory-Gdańsk, Z. Chem. Luboń S.A., Zaklady Przetworcze Siarki Siarkopol-Tarnobrzeg, ZNF Superfosfat-Szczecin i Fabryka Nawozow Fosforowych Ubocz-Gryfów Śląski. SUROWIEC,POCHOPDZENIE I WLASIWOSCI.Surowcem wyjściowym do produkcji nawozów fosforowych są przede wszystkim naturalne fosforany, trudno rozpuszczalne.Ze względu na geologiczne pochodzenie wyróżniamy dwa podstawowe ich typy: apatyty i fosforyty. Apatyty są minerałami pierwotnymi pochodzenia magmowego, natomiast fosforyty są minerałami wtórnymi, wykrystalizowanymi w postaci osadów w morzach. Mimo różnego pochodzenia fosfor niezmiennie występuje w nich w formie ortofosforanu(V) wapnia w połączeniu głównie z fluorkiem, a także węglanem, wodorotlenkiem lub chlorkiem wapnia, czyli w formie fluoroapatytu, węglanoapatytu ,hydroksyapatytu lub chloroapatytu. OTRZYMYWANIE I PODZIAL NAWOZOW FOSFOROWYCH Nawozy fosforowe otrzymuje się przez poddanie surowców fosforowych przeróbce na drodze mokrej przez działanie silnymi kwasami nieorganicznymi (siarkowym lub azotowym), albo na drodze termicznej.Nawozy fosforowe najczęściej dzieli się, zależnie od ich rozpuszczalności, na trzy rodzaje: I-nawozy, w których zawarte związki fosforowe rozpuszczają się prawie całkowicie w wodzie; II-nawozy, w których zawarte związki fosforowe częściowo rozpuszczają się w wodzie, a prawie całkowicie rozpuszczają w słabych kwasach lub ich solach; III-nawozy, w których zwarte związki fosforowe nie rozpuszczają się w wodzie, częściowo rozpuszczają się w słabych kwasach, a całościowo w silnych kwasach (HNO3). NAWOZY FOSFOROWE ROZPUSZCZALNE W WODZIE. SUPERFOSFAT PROSTY. Otrzymuje się go działając kwasem siarkowym(VI) na fosforyt lub apatyt.Superfosfat prosty produkuje się w postaci pylistej i granulowanej.Superfosfat prosty ma odczyn kwaśny. Jest nawozem mało higroskopijnym i dlatego rozprowadzany jest luzem. Zawiera 18-20% P2O5, w tym około 90% rozpuszczalnego w wodzie, reszta rozpuszczalna w obojętnym cytrynianie amonu. SUPERFOSFAT POTROJNY GRANULOWANY. Otrzymuje się go przez dzialanie na fosforyt lub apatyt kwasem ortofosforowym(V). Superfosfat potrójny jest wysoko skoncen­trowanym nawozem fosforowym zawierającym 46% P2O5, czyli ponad dwa razy więcej niż superfosfat prosty. UWSTECZNIANIE SUPERFOSFATU Uwstecznianie superfosfatu można w pewnym zakresie ograniczać głównie przez regulację odczynu gleby, a także przez granulację i zlokalizowane stosowanie nawozu. Proces uwsteczniania fosforu zachodzi w wyniku zetknięcia się superfosfatu z glebą. Jest on tym mniejszy, im mniejsza jest powierzchnia zetknięcia się nawozu z cząstkami glebowymi. Warunek ten spełniają superfosfat granulowany i zlokali­zowane stosowanie, zwłaszcza superfosfatu pylistego. Granule superfosfatu mają ogólną powierzchnię wielokrotnie mniejszą od tej samej ilości superfosfatu pylistego. Przez termin zlokalizowane stosowanie rozumiemy umieszczenie nawozu w rzędach, gniazdach lub pierścieniach, w niewielkiej odległości od nasion lub nawet razem z nasionami. Ten sposób nawożenia również zmniejsza powierzchnię kontaktu nawozu z glebą w porównaniu z nawożeniem rzutowym na całej powierzchni pola. Wynikiem uwsteczniania jest mały współczynnik wykorzystania fosforu z superfosfatu przez rośliny.Należy zaznaczyć, że proces uwsteczniania fosforu w glebie spełnia też pozytywną rolę, a mianowicie: ogranicza wymywanie fosforanów do podglebia i wód gruntowych oraz umożliwia stosowanie nawozów fosforowych nawet na zapas, tzn. w dawkach odpowiednio zwiększonych raz na kilka lat. Mimo kwaśnego odczynu superfosfaty nie zakwaszają gleby. Są nawozami typowo przedsiewnymi, nadającymi się pod wszystkie rośliny. Ze względu na małą ruchliwość fosforu w glebie tylko wyjątkowo stosowane są pogłównie, gdy nie ma możliwości wykonania nawożenia przedsiewnego. Największą efektywność super-fosfatów uzyskuje się na glebach o odczynie obojętnym i słabo kwaśnym. Na glebach kwaśnych i zasadowych lepiej działa superfosfat granulowany (uwstecznia się wolniej) niż superfosfat w postaci pylistej. POTASOWE NAWOZY. Nawozami potasowymi nazywamy nawozy, które zawierają potas jako główny składnik pokarmowy. Dominują wśród nich nawozy zawierające potas w formie soli rozpuszczalnych w wodzie (KC1 lub K2SO4). Do nawozów potasowych zalicza się również nawozy potasowo-magnezowe.Głownym surowcem do produkcji nawozow potasowych sa zloza soli potasowych.Duza ilosc potasu wystepuje tez w roznych skalach typu krzemianow i glinokrzemianow.Interesujacym zrodlem potasu mogą być odpady przemyslowe, takie jak plyty cementowe,popioly z elektrowni i wywar z melasy z przemyslu spirytusowego.Ze złoży soli potasowych, zwanych surowymi solami potasowymi, otrzymuje się różne nawozy potasowe. Można je podzielić według procentowej zawartości potasu: na niskoprocentowe — do 20% K2O i wysokoprocentowe, zawierające 40-60% K2O lub zależnie od formy zawartego w nich potasu, na nawozy chlorkowe i siarczanowe.

---