Poziom: Podstawowy

Menora

Jednym z najstarszych religijnych symboli żydowskich jest menora - siedmioramienny świecznik Wykorzystywany w Świątyni. Kapłani - kohanim co wieczór zapalali menorę w Sanktuarium i rankiem dnia następnego oczyszczali ją, wymieniając knoty i nalewając świeżej oliwy do zbiorników. Rysunek po lewej stronie oparty jest na instrukcji budowy menory, którą można znaleźć w Ex. 25:31-40.

Jest powiedziane, że menora ma symbolizować naród Izraela, którego misją jest być "światłem narodów" (Izajasz 42:6). Nasi mędrcy podkreślają, że światło to nie ma mieć gwałtownego charakteru; Israel ma być przykładem a nie siłą. Ta koncepcja jest szczególnie wyraźna w wizji Zachariasza 4:1-6. Zachariasz widzi menorę i Bóg wyjaśnia: "Nie poprzez moc, nie poprzez potęgę a poprzez Mojego ducha."

Lampy stojące w dzisiejszych synagogach, zwane ner tamid (wieczne światło) mają właśnie symbolizować menorę.

Dziewięcioramienna (w zasadzie: ośmioramienna - przyp. Stanisław Brejna) menora używana podczas święta Chanuka ma za zadanie symbolizować właśnie menorę, ponieważ Chanuka to święto upamiętniające cud - jedna porcja oleju w menorze paliła się przez osiem dni.

Dodatek „O menorze”

Opis menory znajdujemy w 2 Mojż. 25 (31-40)

W Biblii Warszawskiej mamy wyrażenie „talent złota”. W zasadzie jest tak we wszystkich tłumaczeniach polskich. U Pecaric'a widzimy określenie „kikar”.

Talent to od w przybliżeniu od 25 do 50 kg wagi. U Pecaric'a, w jego wydaniu drugiej części Tory, mamy podana miarę „kikar”. Jest to miara stosowana w owym czasie w Izraelu dla złota lub srebra równa dokładnie 34,272 kg. Innymi, mniejszymi miarami wagi występującymi w Biblii są: szekel i beka; przy czym szekel złoty to 253 i 2/3g (lub 123 i 1/3 g), zaś szekel srebrny, czyli szekel świątynny 2254 ½ g [czyli ponad 2 kg] lub (112 ¼ g); beka to waga równa połowie wagi szekla.

Poniżej mamy szkic menory jako siedmioramiennego świecznika. Zaznaczono na nim (symbole) znaczenie przypisywane poszczególnym ramionom menory według S. Pecaric'a w jego drugim tomie Tory.

Rys.1. Menora i jej symbolika.

A oto fragmenty komentarza z II t. Tory w tłumaczeniu S.Pecaric'a.

„ … w menorze, w której pary bocznych ramion wychodzą z jednego i tego samego miejsca na środkowym pniu, zaś po zrównaniu się wysokością ze szczytem trzonu zwracają swoje światła nawzajem ku sobie - a więc równocześnie w stronę tego środkowego punktu, który jest wspólny im obu. Jeśli zaś, jak rzeczywiście ma to tutaj miejsce, ów środkowy punkt symbolizuje „siódme" - to znaczy tego ducha, który zmierza ku Bogu i który jest doskonalony w Miszkanie - to wówczas wszyscy zrozumiemy z tym większą łatwością, że w tym właśnie środkowym punkcie całego teoretycznego postrzegania i woli przełożonej na praktyczne działanie, będąc zrodzo­ne z jednego wspólnego korzenia, łączą się później dla wypełnienia jednego wspólnego celu. Możemy bowiem rozpoznać ten zasadniczy rdzeń naszego życia duchowego, zmierzającego ku Bogu, tylko w tym duchu, który pojmuje, wypełnia, ożywia i dopełnia zarówno umysł, jak i serce tą samą nieskażoną siłą i mocą, w duchu określonym w świętym tekście jako 'bojaźń Boga'. Bowiem bojaźń Boża przedstawia najwyższy stopień poznania, które równocześnie i bezpośrednio rodzi moralność w jej najwyższej formie. Jest to ten właśnie duch, w którym postrzeganie najwznioślejszej prawdy jest połączone z osiąganiem największego dobra … „

„ … Wyjaśnienie dane w wersecie 4:6 u proroka Zecharji, odnoszące się do znaczenia menory jako symbolu Ruach Hakodesz, prowadzi nas w stronę objaśnienia wersetu 11:2 z księgi proroka Jeszaji, odnoszącego się do bardziej szczegółowej definicji Boskiego Natchnienia. Spoczywający na człowieku duch Boga jest tam opisany w Swojej najwznioślejszej formie. Już na pierwszy rzut oka staje się czymś oczywistym, że przejawia się On w dwóch różnych wymiarach: z jednej strony: mądrość, rada i wiedza, a z drugiej strony: zrozumienie, siła i bojaźń Boża, to znaczy teoria i praktyka, wiedza i działanie. Jeśli będziemy dokładniej badać ten fragment z proroka Jeszaji, to zauważymy, że jest on zaskakująco zgodny z tym wszystkim, co już powiedzieliśmy o formie menory. Zgodność jest tak uderzająca, że nie możemy oprzeć się myśli, iż werset ten jest bezpośrednim wyrażeniem symboliki menory.

" A duch Boga będzie spoczywał na nim, duch mądrości i zrozumienia, duch rady i siły, duch wiedzy i bojaźni Boga ". Ruach Hakodesz jest jeden, ale przysługuje Mu sześć określeń - zestawionych po dwa, w pary, z których każda ma jedno wspólne odniesienie. Zwróćmy uwagę, że werset nie mówi: "duch mądrości i duch zrozumienia, duch rady i duch siły, duch wiedzy i duch bojaźni Boga ", lecz: " duch mądrości i zrozumienia, duch rady i siły, duch wiedzy i bojaźni Boga".

Oto jest kształt menory ze złota, z wychodzącymi z niej sześcioma ramionami: trzema z jednego boku i trzema z drugiego boku, z jedną gałką pod jej pierwszą parą jej ramion i drugą gałką pod drugą parą ramion, i trzecią gałką pod trzecią parą ramion. I rzeczywiście, jak to mówi następny werset w księdze proroka Jeszaji: "i będzie ożywiony bojaźnią Boga" - co nie może oznaczać nic innego, jak tylko przesączenie albo przepojenie kogoś innego duchem. Tak jak, według tego, Boże Natchnienie, które zstąpiło, aby spocząć na gałązce wyrastającej z rodu Jiszaji, opisane jest w Swoim siedmiorakim aspekcie (z których to siedmiu aspektów jeden wyodrębniony został jako korzeń i środek tej duchowej interwencji), podobnie ukształtowana i opisana jest menora z jej siedmioma światłami. Pośród nich było jedno, od którego zapalano wszystkie inne i które było pilnie ochraniane pod koniec każdego dnia. (r. Hirsch)

2 Mój. 25:40. Przyjrzyj się i zrób - Zobacz tutaj, na górze, wzór, który ci pokazuję. Werset ten mówi nam, że Mosze był zakłopotany sposobem, w jaki ma wykonać świecznik, do momentu, aż Święty Jedyny, niech będzie błogosławiony, pokazał mu świecznik wykonany z ognia. (Raszi)

2 Mój. 26

26:1 Zrobisz [dla] Miszkanu - Nazwał draperie „Miszkanem", ponieważ wewnątrz nich był "tron" (tj. Arka), stół i świecznik, wszystko to było po to, by mogła tam zamieszkać Boska Obecność. Zasłony miały wpleciony wzór w cheruby co jest podobne do tego, co prorocy widzieli w swoich wizjach: „Serafiny stały ponad Nim" (Jeszaja 6:2) i:„cały zastęp niebios stał przy Nim, po Jego prawicy i po Jego lewicy" (1 Melachim 22:19). ..”

I jeszcze kilka uwag historycznych.

Menora jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i znanych symboli judaizmu. Jej pochodzenie wywodzi się jeszcze z czasów Mojżesza. Według tradycji Bóg, dając Mojżeszowi tablice przykazań, przekazał mu również dokładne instrukcje dotyczące Przybytku, jaki miał stanąć na pustyni i jaki miał być przenoszony przez Izraelitów podczas ich wędrówki. Wśród sprzętów Przybytku znajdował się właśnie świecznik (hebr. menora). Jego dokładny opis znajdujemy w Biblii (Księga Wyjścia 25,31-40; 26,35; 37,17-24 oraz Księga Liczb 8,2-3). Miał on być wykonany ze szczerego złota, kuty i ozdobiony motywami kwiatów migdałowych. Świecznik miał być zapalany przez kapłana i płonąć "od wieczora do rana" w Świętym Świętych Przybytku. Czynność ta miała być zawsze powtarzana, stąd inna nazwa - "ner tamid" - czyli wieczne światło.

W czasach Pierwszej i Drugiej Świątyni jerozolimskiej postępowano zgodnie z przykazaniem danym Mojżeszowi przez Boga - w miejscu Świętym Świętych zawsze zapalano menorę. Według przekazu biblijnego za czasów Salomona Świątynię zdobiło dziesięć takich świeczników (II Księga Kronik 4,7; I Księga Królewska 7,49-50). Już za czasów Dawida w Świątyni gromadzone były skarby poświęcone Bogu, jednak nie służyły one liturgii (II Księga Samuela 8,10-11).

W okresie Drugiej Świątyni miało miejsce powstanie Machabeuszy przeciw Syro-Grekom, z którym związana jest pewna legenda dotycząca menory. Syro-Grecy narzucali Żydom swoje wierzenia i posunęli się nawet do zbezczeszczenia Świątyni, w której ustawili posągi swoich bogów. Po zwycięskim powstaniu Juda Machabeusz oczyścił i poświęcił Świątynię na nowo, jednak do zapalenia świec menory potrzebna była czysta oliwa. Znaleziono tylko jedno małe naczynko z niezbrukaną oliwą, a do sporządzenia nowej potrzebne było kilka dni. Świecznik w cudowny sposób palił się przez osiem dni, co pozwoliło Żydom przygotować nową oliwę. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi po dziś dzień obchodzą święto Chanuka, przez osiem dni zapalając świeczki w ośmioramiennym świeczniku.

Po podboju Izraela przez Rzymian w 70 r. n.e. świątynna menora wraz z innymi skarbami została wywieziona do Rzymu. Jak wiadomo, Świątynia nie została później odbudowana, zatem także menora nie trafiła na swoje miejsce. Jej kształt przetrwał jednak w pamięci i sztuce żydowskiej. Przez wieki jej motyw zdobił w formie malowideł, rzeźb i mozaik synagogi, domy i nagrobki żydowskie. Stała się ona najczęstszym i najbardziej charakterystycznym motywem sztuki żydowskiej.

Ślad po menorze zachował się także w wystroju synagogi. W każdej niemal bożnicy spotykamy bowiem nazywane z hebrajskiego "ner tamid" - wieczne światło. Jest to lampa, bez narzuconego konkretnym przepisem kształtu, wisząca lub stojąca, najczęściej obok aron hakodesz (hebr.), szafy lub wnęki zawierającej Torę. W niektórych synagogach światło takie pali się przy wejściu - jej miejsce nie jest ściśle określone. Z nazwy "wieczne światło" nie należy jednak wyciągać daleko idących wniosków, nie jest surowym nakazem, aby światło płonęło w lampie bez ustanku. Tak samo zresztą, jak nie płonęło bez ustanku w Przybytku; było raczej regularnie zapalane i strzeżone. Jest ono jedynie symbolem i wspomnieniem oryginalnej świątynnej menory. Światło to niesie w sobie jeszcze jeden symbol - symbol duszy ludzkiej. Księga Przysłów mówi: "duch człowieczy jest pochodnią Pańską". Z tego względu w domu żydowskim zapala się światło jako widzialny znak pamięci o bliskich, którzy odeszli z tego świata. Powinno ono palić się bez przerwy przez rok żałoby po śmierci członka żydowskiej rodziny, naturalnie licząc według kalendarza żydowskiego. W synagodze również zapala się lampę na pamiątkę błogosławionej pamięci wiernych, lecz nie należy jej mylić z lampą upamiętniającą świątynną menorę.

Menora stała się również symbolem narodowym - jest ona oficjalnym godłem państwa Izrael.

Podstawowy - chodzi tu o podstawowy kurs - podstawowy, neoficki „stopień wtajemniczenia”. Ja (S.B.) zatytułowałbym to opracowanie: „Notatka (lub „wzmianka”) o znakach i symbolach Judaizmu”.

Przypisy, podkreślenia i wyróżnienia - Stanisław Brejna (S.B.).

Menora to po polsku świecznik. Ale świecznik szczególny, jedyny w swoim rodzaju. I nie chodzi tu o jej kształt. Informacje o menorze, dla zainteresowanych, w Dodatku „O menorze”.

Zecharia - Zachariasz. W Biblii brytyjskiej rozdz. 4 ma tytuł: „ …Świecznik …” i dotyczy menory.

Rauch Hakodesz - Duch Święty

Jeszaja - Izajasz.

Izaj. 6:2 Serafinowie stali nad nim, sześć skrzydeł miał każdy z nich; dwoma zakrywał twarz swoją, a dwoma przykrywał nogi swoje, a dwoma latał. (BG)

Melachim - Księgi królewskie

Są tacy, którzy twierdzą, że jest ona nadal w Watykanie, i że trwają rokowania, co do jej odzyskania przez Izrael.

1

1

Znaki i symbole.

• Żydem nie jest się tak, jak się jest Francuzem czy Polakiem, przez przynależność do narodu. Żydem jest się tak jak się jest chrześcijaninem, dzięki łasce powołania przez Boga, który wybiera i ustanawia lud kapłański poprzez całą historię zbawienia.

Z książki: Brat Efraim, „Jezus Żyd praktykujący”

JUDAIKA

---