1. Pojęcie prawa.

Prawem /w rozumieniu pozytywistycznym/ jest - zespół norm ustanowionych lub uznanych przez organy państwa, których realizacja jest zapewniona przez możliwość zastosowania środków przymusu, jakie przysługują państwu.

Zespół norm -tzn. jak należy postępować np. normy moralne

Środki przymusu - nie w każdym przypadku muszą być zastosowane

Kierunki prawne:

1. Kierunek prawnopozytywistyczny

2. Kierunek prawnonaturalny

Kierunek realistyczny

Termin „prawo” ma wiele znaczeń np.:

1. Prawo materialne - ogół norm regulujących treść stosunków prawnych - czyli obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz ewentualnie - określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień np. istnieje; prawo karne materialne - określone w zasadniczej części przez kodeks karny, prawo cywilne materialne - ujęte przede wszystkim przez kodeks cywilny itp./

2. Prawo formalne - określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym np. /postępowanie to jest regulowane przez takie akty normatywne jak: Kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego, kodeks postępowania cywilnego itp.

3. Prawo przedmiotowe - ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak obowiązującego dawniej, a nawet takiego, którego obowiązywanie dopiero się postuluje. W tym znaczeniu termin „prawo” pojawia się w takich zwrotach jak np. „polskie prawo karne” , „prawo europejskie”, „zwyczajowe prawo francuskie XXII wieku” itp.

4. Prawo podmiotowe /prawo stanowione, prawo pozytywne/ - zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. W tym znaczeniu terminem „prawo” posługujemy się wówczas gdy mówimy np. Nabyłem prawo do emerytury, prawo własności, itp.

2. Cel, a funkcja prawa.

Cel prawa - pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności, ustanowieniu norm, wprowadzeniu rozwiązań organizacyjnych itp. I tak np. Cel zawsze jest czymś planowanym, zamierzonym przez tego kto podejmuje działania. Nie zawsze jest on jednak w rzeczywistości osiągany.

Celem wprowadzenia tzw. konstruktywnego wotum nieufności wobec Rady Ministrów jest ograniczenie możliwości obalenia rządu przez przypadkowe większości parlamentarne, Celem ustanowienia instytucji ksiąg wieczystych jest zabezpieczenie obrotu prawnego w dziedzinie nieruchomości przed nieuczciwością i nadużyciem, Celem przepisów zakazujących palenia tytoniu jest ochrona zdrowia osób niepalących. Niejednokrotnie bywa tak, że wyznacza się nie jeden cel, ale całą ich wiązkę.

Funkcja /niekiedy funkcję utożsamia się z celem/ - najczęściej jednak jest to rzeczywisty obiektywny skutek, rezultat istnienia /działania/ jakiejś instytucji, normy, tworu organizacyjnego itp. Skutek taki może być przez podejmującego określone działanie zaplanowany i oczekiwany. Wówczas funkcja, jeżeli skutek ten nastąpi, pokrywa się z celem. Niejednokrotnie jednak zaplanowany cel nie jest osiągany, jednak wywołuje on jakiś inny skutek, który jest również funkcją normy, tyle że nie planowaną, a może i nie chcianą przez prawo twórcę.

Funkcja prawa - w nauce nie utrwalił się dotychczas jednolity pogląd na temat typologii funkcji prawa, dlatego też występują różne kryteria podziału, np.:

• Funkcja stabilizacyjna - skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalenie istniejącego w nim ładu politycznego, gospodarczego itp.

• Funkcja dynamizacyjna - promowanie zmian w różnych sferach życia społecznego.

• Funkcja ochronna - prawo wspiera /chroni/ różne wartości istotne ze społecznego punktu widzenia.

• Funkcja organizacyjna - jej realizacja objawia się w tworzeniu instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego np. unormowania w zakresie kompetencji i trybu działania oraz ustroju organów władzy publicznej/.

• Funkcja represyjna - uwzględnia to, czy prawo działa przez obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm.

• Funkcja wychowawcza - uwzględnia to, czy prawo działa przez fakt, iż wyrabia w adresatach norm trwałe przekonania, skłonności i nawyki.

Wg. innego podziału wyróżnia się:

• Funkcję kontrolną - rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli.

• Funkcję dystrybutywną - prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów /np. prawo podatkowe, czy cywilne/.

3. Prawo podmiotowe.

Prawo podmiotowe /prawo stanowione, prawo pozytywne/ - zespół uprawnień /rzadziej pojedyncze uprawnienie/ służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach /osobie fizycznej, osobie prawnej/.

Dzięki prawu podmiotowemu podmiot prawa ma możność swobodnego podejmowania decyzji co do swego zachowania, swobodnego wykonania przedsięwziętych działań oraz ma możliwość domagania się od innych wykonania obowiązków nałożonych na nich przez normy prawne, które są niezbędne do wykonania danego uprawnienia.

Wg. koncepcji prawa natury prawa podmiotowe, w szczególności liczne wolności i prawa człowieka i obywatela mają charakter przyrodzony i są niezbywalne /akt normatywny prawa pozytywnego nie tworzy prawa podmiotowego, lecz jedynie potwierdza je/.

Wg. innych koncepcji prawa podmiotowe mają charakter praw pozytywnych, chociaż na ogół podlegają silniejszej ochronie, zwłaszcza przed naruszeniem ze strony władzy państwowej.

Do majątkowych praw podmiotowych zalicza się np. własność, do niemajatkowych praw podmiotowych np. zespół praw osobistych i obywatelskich np. nietykalność osoby, prawa wyborcze/.

5. Wzajemne relacje między systemami normatywnymi regulującymi zachowania społeczne.

	Normy prawne	Normy moralne
Geneza:	Przepisy stanowione przez organy państwa	Wynikające z tradycji religijnej lub środowiskowej.
Sposób publikacji:	Ogłaszanie aktów prawnych w określonych publikatorach.	Przekaz wychowawczy w procesie kształcenia i poznawania obyczajów.
Treść:	Ujęcie zachowań zewnętrznych.	Myśli i sfera duchowa człowieka.
Sankcje:	Środki przymusu określone w normach prawnych.	Ocena i opinia społeczna, własne sumienie.

Związki treściowe:

• Zbieżne - zabronione zarówno prawem, jak i normami moralnymi (religijnymi).

• Rozbieżne - dozwolone przez prawo, a zabronione przez normy moralne (religijne).

• Obojętne prawnie - prawo nie ingeruje w te sfery życia.

• Klauzule generalne - obejmujące m.in. zasady współżycia społecznego;

• Dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo.

5. Związki prawa i moralności. Które z nich uważasz za najistotniejsze. Odpowiedź uzasadnij.

Związki prawne:

Związki Treściowe

• Zbieżne /takie same/ - zabronione zarówno przez prawo jak i normy moralne

• Rozbieżne /prawo pozwala- obyczaj religijny nie/

• Obojętne prawnie - prawo nie ingeruje w te sfery życia.

Związki funkcjonalne / obejmujące sytuacje nie uregulowane prawem, obyczajem lub religią/.

• Klauzule generalne - obejmujące m.in. zasady współżycia społecznego;

• Dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo.

6. Definicja kultury prawnej.

Kultura prawna (danego społeczeństwa, grupy, jednostki;

W węższym znaczeniu - to tyle co: wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie, stosunek do tego prawa (gotowość lub brak gotowości przestrzegania jego norm), oceny prawa i postulaty co do jego zmian.

W szerszym znaczeniu: stan prawa (jego treść i formę), doktryny prawne i naukę o prawie, instytucje polityczne zajmujące się tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko, co wchodzi w skład pojęcie „kultura prawna” w węższym znaczeniu. W tym znaczeniu możemy mówić o kulturach prawnych pewnych epok, społeczeństw, narodów, np. kultura prawna systemu common law, kultura prawna wczesnego średniowiecza europejskiego, kultury prawne społeczeństw zachodu itp.

7. Scharakteryzuj kulturę prawną islamu, hinduizmu, konfucjanizmu, judaizmu.

8. Świadomość prawna - świadome stosowanie się do norm prawa.

9. Pojęcie i struktura normy prawnej.

Norma prawna - reguła zachowań, która daje odpowiedź na pytanie: kto, w jakich warunkach, jak powinien postąpić.

Norma prawna - jest to reguła zachowania nosząca dwie zasadnicze cechy; generalność (nie dotyczy konkretnych indywidualnych osób, lecz pewną kategorię adresatów np., dłużnik, Premier RP itp.) i abstrakcyjność (dotyczy zachowania zawartego w normie prawnej , tak aby była wielokrotnie stosowana).

Struktura (elementy normy prawnej).

a/ Hipoteza - część normy prawnej określająca adresata normy, warunki, okoliczności w których adresatowi jest coś czynić nakazane, dozwolone lub zakazane.

b/ dyspozycja - /określa sposób postępowania/ określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów ( np. że przepis prawny obowiązuje, ustawa traci moc itd.).

c/ sankcja - określa rodzaj dolegliwości, jaka powinna dotknąć osobę , która będąc adresatem normy naruszyła dyspozycję w warunkach wskazanych w hipotezie.

10. Przepis prawny - jest to wypowiedź jaką zastajemy w tekście aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia). Inaczej mówiąc jest to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt itp.

Rodzaje przepisów prawa:

1/ Ze względu na treść hipotezy i dyspozycji norm: przepisy ogólne ( regulują szeroki zakres spraw oraz obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne - w dyspozycji- reguły zachowań) przepisy szczególne (ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do przepisów szczególnych).

2/ przepisy odsyłające ( zawierają one wskazówkę, odesłanie gdzie tzn. w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się - ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtarzania/ i przepisy blankietowe /same nie ustanawiają żadnych reguł, tylko wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić)

3/ przepisy przejściowe / 1/ przepisy o charakterze kolizyjnym, regulujących „nadmiar prawa, a nie jego brak, 2/ ze względu na szczególne okoliczności faktyczne lub prawne przepisy te regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo) , przepisy uchylające (określają, które z dotycvhczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego) i przepisy wprowadzające (zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowego aktu normatywnego.

11. Pojęcie kompetencji.

Kompetencja - istotą jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym wykonanie takiego uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego zachowania się

12. Pojęcie i rodzaje stosunku prawnego.

Stosunki prawne - jeden z rodzajów stosunków społecznych, są to relacje między przynajmniej dwiema osobami , w których zachowanie jednej strony wywołuje reakcję innej strony i podlegają kontroli norm społecznych).

Rodzaje stosunków prawnych:

1/cywilnoprawne - /strony tych stosunków są równorzędne, nawiązanie stosunku jest dobrowolne np. zasada swobody zawierania umów, przedmiot i treść stosunków są określane swobodnie przez strony, sankcjami jakie grożą w przypadku naruszenia uprawnień lub nie wywiązania się z obowiązków jest sankcja nieważności czynności prawnej lub sankcja egzekucyjna/.

2/ prawno administracyjne - jako jedna ze stron występuje władza publiczna, reprezentowana przez któryś z jej organów, strona ta wobec pozostałych zajmuje pozycję władczą, zawiązanie stosunku może nie być dobrowolne dla jednej strony (obywatela), a nawet obu stron, przedmiot i treść stosunku nie mogą być dobrowolnie określane przez strony, sankcje - egzekucyjna, a niekiedy karna.

3/ prawno karne - nawiązywane są w wyniku popełnienia przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego przez ustawę karną, jedną ze stron stosunku jest państwo działające za pośrednictwem kompetentnych organów, nie są to więc stosunki równorzędne, sankcje mają charakter karny, a posiłkowo egzekucyjny.

4/ mogą występować również stosunki dwustronne, wielostronne.

13. Podmioty oraz przedmiot i treść stosunku prawnego.

Podmiot stosunku prawnego - podmiotami stosunku prawnego są osoby, które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego.

W zależności od gałęzi prawa i od rodzaju stosunku prawnego wyróżnia się różne typy podmiotów prawa np. w prawie konstytucyjnym - państwo, organy władzy publicznej, samorządowej, naród - jako zbiorowość wszystkich obywateli, ale również może być naród lub narodowość jako wspólnota etniczna, w prawie karnym - organy wymiaru sprawiedliwości oraz sprawcy tych czynów, w prawie cywilnym - osoby fizyczne /każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci/ oraz osoby prawne /twór organizacyjny powstały na podstawie Kodeksu cywilnego lub innych przepisów szczególnych i zwykle dysponujący pewnym majątkiem/.

Przedmiot stosunku prawnego - określone zachowanie, przedmiot materialny, prawa np. osobiste.

Treść stosunku prawnego - na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów(stron) np. sprzedający samochód ma obowiązek dostarczyć go kupującemu w dobrym stanie technicznym i bez wad prawnych /nie może być kradziony/.

14. Klasyfikacja zdarzeń prawnych.

Zdarzeniami - w języku prawniczym określa się wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, wynikające często z działania sił przyrody.

Dzielą się na : zdarzenia (niezgodne z naszą wolą) oraz działania (efekt działania naszej woli). Działania dzielą się na czyny (bezprawne i zgodne z prawem) oraz czynności konwencjonalne (prawne, administracyjne i sądowe).

15. Pojęcie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej.

Zdolność prawna - to możność zdobywania uprawnień i obowiązków względem innych osób /jest uważana za stan przyrodzony, nie można jej odebrać lub ograniczyć/.

Zdolność do czynności prawnych - zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Warunki, które muszą być spełnione w tym przypadku to: osiągnięcie pełnoletności, nieutracenie zdolności do czynności prawnych w następstwie złego stanu psychicznego.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych - osoby, które ukończyły 13 lat lub osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

Całkowity brak zdolności do czynności prawnych - /dzieci do 13 roku życia/ czynność dokonana przez tę osobę jest nieważna /wyjątek umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach.

16. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa

Źródła prawa /na gruncie szczególnych dyscyplin prawniczych/ - to akty normatywne, zwane także aktami prawotwórczymi, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa. Są to źródła prawa w znaczeniu formalnym.

Źródła prawa /w głębszym znaczeniu/ - ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, a niekiedy religijnym charakterze , których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego w danym państwie prawa. Mówi się zatem o źródłach prawa w znaczeniu materialnym.

Źródła prawa /w rozumieniu faktów tworzących prawo/ instytucje, które prawo tworzą lub sankcjonują. Są to źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym.

Źródła prawa - fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) - będące dziełem różnych instytucji funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym np. stanowienie ustaw w trybie procedur parlamentarnych, umowy międzynarodowe.

17. Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa.

Najważniejszym i najwyższym aktem jest konstytucja i wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne. Ponadto wszystkie akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu.

18. Formy stanowienia prawa:

1/ przekształcanie zwyczajów w prawo - gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, iż istniejące dotychczas zwyczaje są na tyle dla niej istotne, że powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej.

2/ kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów - / dawniej zwłaszcza w Rzymie opinie prawne kilku wybitnych prawników otrzymywały moc wiążącą/, obecnie opinie uczonych mogą oddziaływać na ustawodawcę jedynie siłą swego autorytetu.

3/ precedensowe orzecznictwo sądowe - rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzyganiu lub załatwianiu spraw podobnych.

19. Prawo o powszechnie obowiązującym charakterze. Istota i konstytucyjne uzasadnienie zamkniętego systemu źródeł prawa.

Przez prawo powszechnie obowiązujące składają się normy nakładające na podmioty prawa, zwłaszcza na jednostki, ciężary i obowiązki, formalnymi źródłami prawa powszechnie obowiązującego są : konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Na obszarach objętych władztwem organów samorządu terenowego /gminy/ i terenowych organów administracji rządowej /województwa/ aktami prawa powszechnie obowiązującego jest prawo miejscowe stanowione na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie przez te organy.

System zamknięty - twórca konstytucji przewidział, że akty prawne powszechnie obowiązujące to: konstytucja, ustawy, akty normatywne o randze ustawy / w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może się zebrać Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych przez Konstytucję, rozporządzenie to podlega zatwierdzeniu przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu/, ratyfikowane umowy międzynarodowe i prawo europejskie, Rozporządzenia wykonawcze wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy.

20. Prawo wewnętrzne. Istota otwartego systemu źródeł prawa.

Prawo wewnętrzne - normy obowiązujące jedynie wewnątrz organów aparatu władzy publicznej. Można jedynie nakładać obowiązki i ustanawiać uprawnienia w stosunku do jedn. org. podległych organowi, który je wydał. Formalnymi źródłami prawa wewnętrznego są np. uchwały.

21. Definicja i budowa aktu normatywnego.

Akt normatywny - dokument władzy publicznej zawierający ujęte w formie przepisów normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.

Budowa aktu normatywnego:

1. Nazwa rodzajowa aktu normatywnego / np. Ustawa, Rozporządzenie, itd./

2. Data uchwalenia /ustalenia/ aktu normatywnego.

3. Tytuł określający jego zakres przedmiotowy/ np. o postępowaniu w sprawach nieletnich. O szkolnictwie wyższym itp./.

4. Preambuła - uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu, zamierzone cele, podstawowe wartości /preambuła nie jest koniecznym składnikiem normy, może być, ale nie musi, jest częsta w przypadku Konstytucji/.

5. Część ogólna - /do kogo jest adresowany, okoliczności obowiązywania aktu/

6. Część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnoszącą się zwłaszcza do dyspozycji i niekiedy sankcji norm prawnych.

7. Przepisy końcowe /przejściowe, derogacyjne, określające termin wejścia aktu w życie/.

8. Podpis osoby zobligowanej do zatwierdzenia aktu.

RODZAJE PRZEPISÓW ZAWARTYCH W AKTACH NORMATYWNYCH

1/ Przepisy ogólne, 2. Przepisy szczególne /ustanawia wyjątek w stosunku do przepisu ogólnego, 3. Przepisy odsyłające /odesłania wewnątrzsystemowe - np. inne przepisy tego samego aktu, lub inny akt, odesłania pozasystemowe - wzorów postępowania poszukują w innych niż prawo systemach normatywnych np. etyka zawodowa, zasady współżycia społecznego, dobro dziecka/, 4. Przepisy blankietowe /upoważniają dany organ do wydania aktu normatywnego/, 5.Przepisy uchylające /delokacyjne - mówią nam jakie akty normatywne tracą moc w momencie wejścia w życie danego nowego aktu normatywnego/, 6. Przepisy wprowadzające - /mówi kiedy przepis wchodzi w życie/, 7. Przepisy przejściowe /mogą ustanawiać, że dane przepisy będą obowiązywały do określonego czasu, stosowane w przypadku zmiany przepisów/.

22. Akt normatywny samoistny. Akt normatywny wykonawczy.

Akt normatywny samoistny - wydany jest w oparciu o ogólną normę kompetencyjną ( z Konstytucji, z Ustawy). Do uchwalania ustaw, parlament nie musi mieć upoważnienia.

Akt normatywny wykonawczy - akt prawny podstawowej rangi wydany w celu wykonania ustawy z powołaniem się na szczegółowe upoważnienie w niej zawarte. Najczęściej akty wykonawcze noszą nazwę rozporządzenia, zarządzenia, uchwały. Akty wykonawcze regulują jedynie te sprawy, które zostały im wyraźnie przekazane przez określoną ustawę, muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu. W Polsce akty wykonawcze wydawane są przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa RM oraz poszczególnych Ministrów . Na obszarach objętych władztwem organów samorządu terenowego /gminy/ przepisy gminne ustanawiane przez rady gminy oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę.

Akt wykonawczy - musi być norma kompetencyjna, musi być konkretne upoważnienie w konkretnej ustawie/. Prawo wydawania tych aktów mają: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Przewodniczący Komitetów powstałych w ramach Rady Ministrów.

23. Charakterystyka aktów normatywnych obowiązujących w Polsce:

1/ prawo powszechnie obowiązujące:

Konstytucja - jedyny akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie. Jest to akt o najwyższej mocy obowiązywania - uchylenie, uchwalenie nowej odbywa się w szczególnym innym niż pozostałych ustaw trybie. Zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju. W Polsce przyjęta jest praktyka uchwalania ustaw konstytucyjnych , Ustawa konstytucyjna uchwalana jest w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji i ma równą z nią moc obowiązywania. Wprowadza ona trwałe lub czasowe zmiany i uzupełnienia do obowiązującej konstytucji.

Ustawa - akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej. Z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne. Ustawy natomiast muszą być zgodne z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Rozporządzenie z mocą ustawy / w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może się zebrać Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych przez Konstytucję, rozporządzenie to podlega zatwierdzeniu przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu/,

umowy międzynarodowe - dotyczy umów, które ustanawiają prawa i obowiązki podmiotów działających na terenie państwa zawierającego u mowę.

Rozporządzenia wykonawcze - wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa i w celu wykonania ustawy.

2/ prawo wewnętrzne: normy obowiązujące jedynie wewnątrz organów aparatu władzy publicznej. Można jedynie nakładać obowiązki i ustanawiać uprawnienia w stosunku do jedn. org. podległych organowi, który je wydał. Formalnymi źródłami prawa wewnętrznego są np. Uchwały, Zarządzenia Ministrów, Zarządzenia Prezesa RM.

24. Wymień szczególne procedury ustawodawcze. Na czym polega odrębny charakter każdej z nich?

Proces ustawodawczy - Ustawy uchwalane są przez Parlament.

1. Inicjatywa ustawodawcza /prawo określonych przedmiotów do wnoszenia do Sejmu projektu ustawy jednocześnie sejm musi ta sprawę rozpatrzyć/. Każdy projekt musi zawierać uzasadnienie /w uzasadnieniu musi znajdować się symulacja dotycząca skutków finansowych i opinia czy nie jest niezgodny z prawem europejskim.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: Posłom w liczbie co najmniej 15 posłów, Komisja Sejmowa, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, Obywatele /inicjatywa ludowa/ -co najmniej 100 tys. obywateli ma prawo podpisać się pod projektem ustawy/

Ograniczenia ; Konstytucja, Ustawy budżetowe / tylko Rada Ministrów/

2. Czytanie projektu ustawy - na plenarnym posiedzeniu sejmu /czasami w przypadku mniej istotnych ustaw I czytanie może odbyć się w Komisji/ Obowiązuje; I czytanie, II czytanie - Ustawa, przyjęta przy zwykłej przewadze posłów

III czytanie,

3. Ustawa przekazywana jest z Sejmu do Senatu.

Senat może: Przyjąć bez zastrzeżeń /jeśli w ciągu 30 dni nie ma odpowiedzi, przyjmuje się, że ustawa została przyjęta, Uchwalić uchwałę za odrzuceniem ustawy - w takim przypadku wnieść poprawki, a ustawa wraca do sejmu.

Sejm ma prawo odrzucić veto lub poprawki Senatu bezwzględna liczbą posłów przy co najmniej połowie posłów/.

4. Następnie Ustawa trafia do Prezydenta, który może: zgłosić veto /veto może być obalone, jeżeli sejm ponownie uchwali ustawę 3/5 posłów przy obecności 1/2 posłów/, Skierować wniosek do trybunału , czy jest zgodna z Konstytucją, czy nie /jeżeli Trybunał orzeknie, że ustawa nie jest zgodna z konstytucją - ustawa ta nie może być przyjęta.

5. Jeżeli Prezydent nie wykona w/w czynności Ustawę podpisuje i zarządza jej publikację.

• Opublikowanie ustawy jest warunkiem jej obowiązywania /generalnie wchodzą w 14 dniu od opublikowania - okres 14 dni nosi nazwę vacat legis/.

• Czasami okres ten może być dłuższy /decyduje ustawodawca/

• Ustawodawca może również skrócić ten okres.

6. Można wnieść projekt ustawy z prośbą o rozpatrzenie w trybie pilnym / projekt taki może wnieść tylko Rada Ministrów/. Pewnych rzeczy nie można rozpatrywać w trybie pilnym są to: prawo wyborcze /ustawy dot. praw wyborczych/, ustawy podatkowe, ustawy regulujące zasady aparatu władzy, konstytucja, kodeksy oraz Ustawa budżetowa.

• Ustawa budżetowa; Inicjatywa ustawodawcza - tylko Rada Ministrów, Projekt musi wpłynąć najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego /do 1 października/ Konstytucja dopuszcza przesunięcie terminu tylko w szczególnych wypadkach/, Ustawy tej prezydent nie opiniuje, W ciągu 4 miesięcy od wpłynięcia do sejmu musi zostać uchwalona. Jeżeli nie, Prezydent może odwołać Parlament. W czasie oczekiwania na ustawę budżetową działalność Państwa toczy się na podstawie przedłożonego projektu Ustawy.

Zasada dyskontynuacji - jeżeli dany projekt ustawy jest rozpatrywany, a przed upływem kadencji parlamentu nie jest rozpatrzony konieczne jest wznowienie całej procedury przed nowym parlamentem.

Polska konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku - Uchwalona przez zgromadzenie narodowe, następnie referendum.

25. Istota i cechy charakterystyczne Konstytucji jako ustawy zasadniczej.

POLSKA KONSTYTUCJA Z 2 KWIETNIA 1997 ROKU - Uchwalona przez zgromadzenie narodowe, następnie Referendum. Jest ustawą szczególnej mocy, gdyż jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie,

posiada:

1. Szczególną moc prawną /, jest ustawą, dodatkowo jest najważniejszą ustawą. Wszystkie akty prawne muszą być z nią zgodne. Ustawodawca ma obowiązek przestrzegania zasad zawartych w Konstytucji.

2. Szczególna treść - / Określa zasady ustroju, sposób działania naczelnych organów władzy, podstawowe obowiązki i prawa obywateli/

3. Szczególny tryb uchwalania - /Ustawa Konstytucyjna ma szczególne warunki przyjęcia.

Inicjatywę ustawodawczą mają: Prezydent, Senat, Posłowie / w liczbie co najmniej 1/5 ustawowego składu posłów tj. 92 posłów/.

Ustawa jest przyjmowana większością co najmniej 2/3 posłów przy

W przypadku Konstytucji Prezydent nie ma prawa veta ustawy zmieniającej Konstytucję.

26. Pojęcie systemu prawa oraz relacje tworzących go elementów.

System prawa - jest to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekście aktów normatywnych (zawartych w przepisach) i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie.

Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mieć charakter związków treściowych, hierarchicznych i formalnych.

Związki treściowe polegają na istnieniu logicznych powiązań między normami, istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu, jednolitości pojęć języka prawnego, a co najmniej konieczności nadawania terminom używanym w tekstach prawnych tych samych znaczeń. Związki wynikające z hierarchii norm - prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ państwa wyżej usytuowany w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania. Normy ustanowione przez organy niżej położone nie mogą być sprzeczne z normami wyższej mocy. Związki wynikające z relacji formalnych - polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem, który będzie skuteczny jedynie wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur.

27. Kryteria systematyki prawa. Dziedziny prawa.

System prawa można podzielić na kryteria;

wg przedmiotu / wg treści norm prawnych/ prawo rodzinne, prawo pracy, prawo karne, prawo cywilne, prawo finansowe , prawo administracyjne, prawo międzynarodowe prywatne, prawo międzynarodowe.

Kryterium podmiotowe - dotyczy sytuacji kiedy dane normy dotyczą określonego podmiotu; np. cudzoziemcy, wojsko, spółki itp.

28. Prawo krajowe, a prawo międzynarodowe.

Prawo krajowe - prawo o zasięgu ogólnopaństwowym. Nie dotyczy innych państw. Podmiotem mogą być także osoby fizyczne.

Prawo międzynarodowe - zespół norm prawnych obowiązujących w stosunkach między państwami i regulujących te stosunki. Ma ono charakter powszechny. Podmiotem są suwerenne państwa.

29. Prawo publiczne, a prawo prywatne.

Prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem, a obywatelem oraz między organamik państwa (np. prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe).

Prawo prywatne - reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych, itp. Np. prawo rodzinne, cywilne, handlowe.

SFERY: PRAWNO - KARNA /Relacja między sprawcą czynu zabronionego a organem wymiaru sprawiedliwości /organ państwowy/, nie ma równorzędności -stosunek niedobrowolny. PRAWNO-ADMINISTRACYJNA /Relacja między organem administracji /państwowej, publicznej, a osobą fizyczną lub prawną, relacja między podmiotami nie jest równorzędna- część stosunków nawiązujemy z własnej woli, część nie dobrowolnie. CYWILNO - PRAWNA /relacje między podmiotami są równorzędne - dobrowolność zawierania stosunku prawnego/.

30. Zasada niesprzeczności systemu prawa. Reguły kolizyjne.

Dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i niesprzeczny. W rzeczywistości jednak normy prawne bywają sprzeczne między sobą, wyróżnia się trzy rodzaje sprzeczności norm: sprzeczności logiczne, przeciwieństwa logiczne i sprzeczności prakseologiczne. Dla wyeliminowania tych sprzeczności wypracowane zostały reguły kolizyjne.

Reguły kolizyjne -

1. Zasada hierarchiczności systemów źródeł prawa /norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu/; KONSTYTUCJA, Umowy międzynarodowe /po ratyfikacji i uchwalone przez sejm, Ustawy, Rozporządzenia.

2. Reguła porządku czasowego /norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą/ - pod warunkiem, że nie jest to norma wyższego rzędu.

3. Reguła porządku treściowego /norma szczególna uchyla normę ogólną /ustanawia wyjątek z całości/.

31. Zasada zupełności systemu prawa. Luka w prawie.

Zasada zupełności systemu prawa -dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i nie zawierać luk /powinien regulować wszystkie i tylko te kwestie, które uznaje za istotne/.

Luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie twierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony / w domyśle, ustawodawca chciał uregulować, ale z jakichś przyczyn zapomniał tego zrobić/.

SPOSÓB NA USUWANIE LUKI W PRAWIE - ANALOGIA Z USTAWY szuka norm regulujących w sytuacjach podobnych. przy czym nigdy nie szuka się analogii na niekorzyść oskarżonego. Analogia z PRAWA - nie jest stosowana przez praktyków . Niesie za sobą niebezpieczeństwo tworzenia nowych norm na podstawie przypuszczenia.

32. Pojęcie zasad prawa i ich rola w systemie prawa. Ewolucja podstawowych zasad prawnych w historii prawa.

Pojęcie zasad prawa - w języku prawniczym używane jest w dwojakim znaczeniu: w znaczeniu opisowym - pewien wzorzec, model ukształtowania jakiejś instytucji prawnej /opisujemy to co istnieje/, w znaczeniu dyrektywalnym - norma o charakterze fundamentalnym w danym porządku prawnym lub w jakiejś gałęzi prawa /są to normy najważniejsze w całym systemie prawa/.

zasada winy /zasada odpowiedzialności subiektywnej/.

1. Zasada domniemania niewinności / dopóki w prawomocnym wyroku nie stwierdzono winy dopóty osoba ta jest niewinna/. konsekwencje - nie musimy udowadniać niewinności. wszelkie wątpliwości tłumaczy się na rzecz obwinionego /in dubro pro no/.

2. Zasada - nie ma przestępstwa bez winy / nullum crunen sine lege/ - tzn. prawo musi być zapisane, czyn musi być precyzyjnie określony, precyzyjnie musi być określona kara, odpowiadamy tylko za czyn zagrożony w chwili obecnej - lex retro nom agit /prawo nie działa wstecz/ - sporadycznie przypadki takie mogą być dopuszczalne jeżeli mechanizm działa na korzyść adresata prawa/.,

3. Zasada humanitaryzmu.

4. Zasada kontragonalności / każda ze stron procesowych ma prawo do przedstawienia swoich argumentów/.

Zasady cywilne; 1. autonomi i woli stron /zasada swobody umów/, 2. zasada bezpieczeństwa obrotu, 3. zasada współżycia rodzinnego.

33. Obowiązywanie prawa / w czasie , na danym terytorium/.

Prawo obowiązuje na całym lub na części terytorium państwa, którego organy je ustanowiły i/lub sankcjonują /prawo zwyczajowe/.

Obowiązywanie prawa : 1. Musi być jasno określony czas obowiązywania / istnieje moment początkowy i końcowy/. 2. Konieczność publikacji. 3. Musi być określone na jakim terytorium prawo to obowiązuje.

Terytorium: terytorium danego kraju wyznaczone granicami /poza ambasadą lun teren jednostek wojskowych innych państw, środek ziemi, terytorium powietrzne /do granicy przestrzeni kosmicznej/, wody wewnętrzne /morze/, wody terytorialne /3 do 12 mil morskich/.

34. Pojęcie stosowania prawa . Sądowy model stosowania prawa.

Stosowanie prawa - jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych, indywidualnych i konkretnych.

Stosowanie prawa - jest działaniem, w którym wyróżnić można następujące stadia;

1/ wstępne ustalenie prawdopodobieństwa pojawienia się faktu mającego znaczenie prawne /rozpoczyna proces stosowania prawa/,

2/ udowodnienie zaistnienia faktu /wyróżnia się prawdę materialną - obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem, prawdę formalną /sądowa/ - taki obraz faktów, na jaki godzą się strony postępowania przed organami władzy publicznej, albo jaki wynika z domniemań prawnych. I jaki w konsekwencji przyjmuje do wiadomości, czyniąc go podstawą podejmowanej decyzji organ stosujący prawo.

Istniejące teorie dowodowe:

• teoria swobodnej oceny dowodów /uznanie przedstawianych dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić prawdziwy obraz faktu należy do organu stosującego prawo - współcześnie teoria ta jest najszerzej rozpowszechniona.

• Teoria związanej oceny dowodów - /przyjmuje ona, że z mocy samego prawa istnieją dowody bardziej i mniej wiarygodne, a nawet takie, których w ogóle nie należy uwzględniać.

Domniemania prawne: domniemanie faktyczne /odwołujemy się do naszej intuicji/ - organ stosujący prawo może, ale nie musi wyciągać wniosków co do zaistnienia nieznanego faktu na podstawie znanych faktów. Domniemanie prawne - odwołujemy się do norm prawnych/.

3/ ustalenie norm obowiązujących - /ustalenie czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym czasie i miejscu, wyprowadzenie normy z przepisów.

4/ subsumpcja i podjęcie decyzji, / subsumpcja - stwierdzenie, że udowodniony jednostkowy fakt należy do ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma generalna i abstrakcyjna;

5/ wykonanie decyzji.

35. Pojęcie przestrzegania prawa.

Przestrzeganie prawa - jest zachowaniem adresatów norm (sankcjonowanej i sankcjonującej) zgodnym z treścią dyspozycji tych norm w warunkach określonych w ich hipotezach.

36. Pojęcie i gwarancje praworządności.

Praworządność: stan polegający na tym, że państwo działa za pośrednictwem swoich organów zgodnie z obowiązującym prawem (przestrzega prawa). Oznacza to, że proces sprawowania władzy publicznej

w państwie opiera się przede wszystkim na prawie. Praworządność: dotyczy działań państwa, praworządności się nie narusza, praworządność istnieć może tylko w takim państwie w którym prawo określa granice władzy publicznej.

Gwarancje praworządności:

1/ gwarancje materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszanie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg.

2/ gwarancje formalne - istnienie określonych prawem mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania. Są to: gwarancje ustrojowe - trójpodział władz, swoboda działania legalnej opozycji, gwarancja praw obywatelskich, gwarancje legislacyjne związane ze sposobami tworzenia prawa i z formalnymi cechami samego prawa, gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa np. wieloinstancyjne postępowanie sądowe, do tej grupy zalicza się również gwarancje procesowe.

37. Demokratyczne państwo prawne. Geneza pojęcia. Demokratyczne państwo prawne w orzecznictwie trybunału konstytucyjnego.

Idea praworządności jest dziś w Polsce uznawana za fundamentalną zasadę ustrojową. W przepisach konstytucyjnych uchwalonych w końcu 1989 roku zawarta została zasada „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym...” /zapis ten zawiera również konstytucja z 1997 roku.. Do tej zasady wielokrotnie odwoływał się Trybunał Konstytucyjny rozstrzygając o zgodności przepisów ustawowych i aktów niższych niż ustawa.

Dla określenia państwa prawnego uznaje się; 1/ zasadę podziału władz /oddzielenie władzy ustawodawczej, wykonawczej sądowniczej/, niezawisłość sądownictwa, sądowa kontrola stosowania prawa przez administrację państwową i samorządową, sądowa kontrola zgodności prawotwórstwa z Konstytucją, prawo do sądu oraz uczciwego i bezstronnego procesu, przestrzeganie przez organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji, sprawiedliwość proceduralna, poszanowanie wolności i praw człowieka i obywatela, przestrzeganie w procesie stanowienia i stosowania zasad prawa, respektowanie zasad pewności prawa, jawności i jasności prawa, zachowania odpowiedniej vacatio legis

38. Istota i podstawowe typy odpowiedzialności prawnej.

Odpowiedzialność prawna - ponoszenie negatywnych skutków /przewidzianych przez normę sankcjonującą/ zachowań sprzecznych z dyspozycją normy sankcjonowanej w warunkach określonych przez hipotezę.

Odpowiedzialność prawna - negatywne konsekwencje postępowania niezgodnego z prawem.

Typy odpowiedzialności prawnej:

1/ karna - odpowiada jednostka, można odpowiadać tylko za własne czyny, obowiązuje zasada winy, odpowiedzialność rozpoczyna się z chwilą prawomocnego wyroku.

2/ cywilna - odpowiadają osoby fizyczne oraz prawne, odpowiedzialność za czyny własne oraz cudze /nadzór/, zasada winy plus zasada ryzyka /np. ubezpieczenie/, odpowiedzialność rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy. Odpowiedzialność cywilna dzieli się na: deliktowa /zawinione wyrządzenie szkody/, kontraktowa np. ryzyka. słuszności /zasad współżycia społecznego.

39. Pojęcie i rodzaje wykładni prawa.

Wykładnia prawa /interpretacja przepisów/ - proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych albo produkt tych czynności. Przedmiotem wykładni są przepisy prawne, a nie normy.

Dla rozstrzygnięcia problemu sięgamy do przepisów, rozporządzeń, itp.

Rodzaje wykładni prawa:

1/ Wykładnia wiążąca - określone przepisy prawa określają, że dany organ ma obowiązek do tej wykładni się zastosować.

2/ wykładnia niewiążąca - każdy kto odczytuje normy prawne. Wykładnia ta nie ma obowiązującej treści.

Rodzaje wykładni wiążącej:

1/ wykładnia autentyczna - dokonywana jest przez organ władzy publicznej, który przepis ustanowił. Ten, kto stanowi przepis może określać jego znaczenie. Jest wiążąca dla wszystkich.

2/ wykładnia legalna - dokonywana jest przez organ do tego upoważniony przez konstytucję / w Polsce w latach 1952 - 1989 Rada Państwa PRL, w latach 1989- 1997 Trybunał konstytucyjny, obecnie brak/.

3/ wykładnia praktyczna /wykładnia operatywna/ - dokonywana jest przez organ stosujący prawo np. sądy, organy administracji państwowej/. Wykładnia ta wiąże organ jej dokonujący i podmioty, wobec których prawo jest stosowane.

Wykładnia dokonywana przez sądy:

1/ jeżeli zapada wyrok prawomocny wiąże sąd, który go wydał oraz organy, które w tym postępowaniu uczestniczą. Wyrok taki nie jest powszechnie wiążący.

2/ jeżeli sąd wyższej instancji dokona innej interpretacji jest nią związany, a także sąd niższej instancji.

3/ Wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy.

Sąd Najwyższy może:

• rozpoznawać tzw. skargi kasacyjne wnoszone przez strony od orzeczeń sądy drugiej instancji, jeżeli strona stawia zarzut sprzeczności takiego orzeczenia z prawem. W przypadku stwierdzenia zasadności kasacji SN /zazwyczaj w składzie 3-osobowym/ uchyla zaskarżone orzeczenie. Jeżeli zaskarżone orzeczenie zostanie uchylone i sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpoznania sąd któremu sprawa zostanie przekazana, jest związany wykładnia dokonaną przez SN.

• Podejmować uchwały, jeżeli uzna, ze celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Nie są to uchwały dotyczące konkretnych spraw. Ich podjęcie odbywa się na wniosek określonych organów / Prezes SN, Rzecznik Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości/. Uchwały mogą zapadać w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby SN, połączonych izb lub w pełnym składzie SN.

Uchwały które zapadają w składzie 7 sędziów SN mogą uzyskać moc zasad prawnych, jeżeli skład ten o to wystąpi. Natomiast uchwały całej izby, połączonych izb lub pełny skład osobowy SN moc taką uzyskują automatycznie.

40. Reguły inferencyjne /wnioskowania prawnicze/.

Reguły inferencyjne - pozwalają na wyprowadzenie norm z norm. Wyróżnia się:

1/ „rozumowanie z celu na środki” jeżeli prawo pozytywne deklaruje /przyznaje/ jakieś uprawnienia, to dozwala na użycie środków prowadzących do ich wykorzystania.

2/ „rozumowanie z większego na mniejsze”. jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia więcej, uprawniony jest też do czynienia mniej.

3/ „rozumowanie z mniejszego na większe” jeżeli komuś zakazane jest czynić coś mniej, tym bardziej nie może czynić więcej.

4/ „rozumowanie z przeciwieństwa” - jeśli kogoś i tylko jego dotyczy jakiś zakaz lub nakaz zachowania to innych osób nie wskazanych zakaz lub nakaz nie dotyczy.

41. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.

Wymiar sprawiedliwości - rozstrzyganie sporów prawnych. Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy; niezależne /są wyodrębnione struktury do sprawowania wymiaru sprawiedliwości/, , niezawisłe / sędziowie działają na zasadzie niezawisłości, jeżeli sąd wyda wyrok nikt nie może uchylić orzeczenia - wyjątki; prawo łaski, amnestia, abolicja/. Minister Sprawiedliwości - sprawuje nadzór wyłącznie w kwestii administracyjnej, nie ma prawa wpływać na treść orzeczeń sądu.

42. Rodzaje sądów.

• Sąd Najwyższy

• Sądy Powszechne /Rejonowe - I instancja, Okręgowe II instancja - również I instancja w szczególnie ważnych prawach np. zabójstwo, Apelacyjne - II instancja dla orzeczeń, które zapadły w sądzie okręgowym jako I instancji/. - przyjmuje się, że wszystkie sprawy mogą być orzekane przez sądy powszechne /domniemanie właściwości sądu/.

• Sądy Administracyjne

• Sądy Wojskowe /zajmują się wyłącznie sprawami z zakresu prawa karnego

43. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości. Przedstaw istotę i najważniejsze aspekty każdej z nich.

1/ Niezależności - /wyodrębnione organizacyjnie/

2/ Zasada dwuinstancyjności - minimum dwie instancje.

3/ Zasada udziału obywateli w sprawowaniu sprawiedliwości - /ławnicy w I instancji - przede wszystkim sprawy karne/.

4/ Jawność postępowania - w sprawach szczególnych strony mogą wnioskować o wyłączenie jawności, ale nawet jeżeli wyłączona jest jawność postępowania wyrok musi zapaść publicznie.

5/ Prawo do sądu - prawo do obrony, ustawodawca nie może wyłączyć zagadnień spod postępowania.

6/ Zasada niezawisłości sędziowskiej - sędziowie podlegają wyłącznie konstytucji i ustawom.

44. Prawo do sądu wg Konstytucji RP.

Prawo do sądu - każdy ma prawo do sądu oraz uczciwego i bezstronnego procesu. Każdy ma prawo do obrony, ustawodawca nie może wyłączyć zagadnień spod postępowania. Ponadto muszą istnieć środki odwoławcze /dwuinstancyjność/.

45. Kwestia bezpośredniego stosowania Konstytucji przez Sądy.

46. Sądowa kontrola wykonywania administracji publicznej. Podstawowe zadania Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny - rozpatruje wyłącznie legalność orzeczenia /decyzji/ oraz może również rozpatrywać bezczynność organu administracji publicznej.

NSA podlegają: skargi na decyzje administracyjne, skargi innego rodzaju, skargi na akty prawa miejscowego, rozpatrywanie sporów kompetencyjnych między organami władzy.

Zgodnie z Konstytucją obowiązuje dwuinstancyjność, ale NSA powstał wcześniej, dlatego też do października br. zgodnie z nową Konstytucją jest jednoinstancyjny. Członkowie NSA powoływani są przez prezydenta na 6-cio letnią kadencję. Nadzór nad NSA sprawuje wyłącznie Prezes Sądu.

47. Podstawowe funkcje Sądu Najwyższego.

Główne zadanie SN - sprawowanie nadzoru orzeczniczego /żeby orzecznictwo było względnie jednolite/.

Sąd Najwyższy może:

1. rozpoznawać tzw. skargi kasacyjne wnoszone przez strony od orzeczeń sądu drugiej instancji, jeżeli strona stawia zarzut sprzeczności takiego orzeczenia z prawem / wyłącznie orzeczeń pod względem formalnym - czy zgodnie z prawem zapadło orzeczenie/.

W przypadku stwierdzenia zasadności kasacji SN /zazwyczaj w składzie 3-osobowym/ uchyla zaskarżone orzeczenie. Jeżeli zaskarżone orzeczenie zostanie uchylone i sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpoznania sąd któremu sprawa zostanie przekazana, jest związany wykładnia dokonaną przez SN.

2. Dokonywać wykładni prawa - może podejmować uchwały, jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Nie są to uchwały dotyczące konkretnych spraw. Ich podjęcie odbywa się na wniosek określonych organów / Prezes SN, Rzecznik Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny/. Uchwały mogą zapadać w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby SN, połączonych izb lub w pełnym składzie SN.

Uchwały które zapadają w składzie 7 sędziów SN mogą uzyskać moc zasad prawnych, jeżeli skład ten o to wystąpi. Natomiast uchwały całej izby, połączonych izb lub pełny skład osobowy SN moc taką uzyskują automatycznie. Jeżeli

48. Sądowa kontrola konstytucyjności ustaw. Pozycja ustrojowa i podstawowe funkcje Trybunału Konstytucyjnego.

49. Istota odpowiedzialności Konstytucyjnej. Zakres przedmiotowy i podmiotowy odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Odpowiedzialność Konstytucyjna - odpowiedzialność najwyższych funkcjonariuszy państwa / np. prezydenta, ministrów/ za czyny zawinione, niezgodne z Konstytucją lub ustawami (delikty konstytucyjne). Jest to odpowiedzialność indywidualna. W Polsce do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej powołany jest Trybunał Stanu.

Ustawa o Trybunale Stanu z 1982 roku, znowelizowana 14 lutego 2001 roku.

Trybunał występuje jako Konstytucyjny:

1/popełnienie deliktu Konstytucyjnego /czyn ten nie jest przestępstwem, ale stanowi naruszenie Konstytucji lub ustawy, choćby w sposób nieumyślny, czyn ten musi być związany z wykonywaniem danego urzędu - np. Prezydent ma prawo rozwiązać Sejm, ale przy spełnieniu określonych przesłanek. W przeciwnym wypadku ponosi odpowiedzialność. Odpowiada Prezydent, Premier i pozostali członkowie rządu, Prezes NBP, Prezes NIK, Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelny dowódca sił zbrojnych /urząd powoływany jedynie na czas wojny/.

2/ dopuszcza się odpowiedzialność posłów i senatorów w ramach przepisów antykorupcyjnych - sankcją jest pozbawienie mandatu.

Trybunał stanu jako sąd karny -

1/ Odpowiada Prezydent w trakcie pełnienia funkcji /za każde popełnione przestępstwo, niekoniecznie związane z pełnioną funkcją/.

Członkowie rządu /musi mieć związek z wykonywanym urzędem, musi być prowadzone jednocześnie postępowanie konstytucyjne/

Przesłanki - skierowany wniosek: Prezydent -zgromadzenie narodowe /sejm i senat razem/ , Inne podmioty - odpowiednia ilość posłów, komisja śledcza powołana przez parlament, z tym że komisja nie może skierować wniosku przeciwko Premierowi /wtedy tylko Komisja Konstytucyjna/.

Uchwała podjęta: Prezydent -zgromadzenie narodowe /sejm i senat razem/ , Członkowie rządu - odpowiednia ilość posłów, pozostałe podmioty - NIK, KRRiT.

50.

Kierunki prawne:

1. Kierunek prawnopozytywistyczny „tylko prawo pozytywne jest prawem”- twórcą kierunku był George Jellinek, oznacza, że: normy zostały ustanowione przez organy państwa.

Zwolennicy pozytywizmu prawniczego podkreślają, że normy prawne mają trzy podstawowe cechy:

• Dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie

• Są ustanawiane przez uznany wobec ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet /a nie np. przez indywidualne sumienie/

• Przestrzeganie tego prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym posługuje się władza publiczna/.

Prawo pozytywne /prawo stanowione, prawo przedmiotowe/ - prawo obowiązujące tu i teraz, z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną władzę publiczną.

3. Kierunek prawnonaturalny - twórca Hugo Grocjusz . Zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym, ani najwyższym wzorem zachowań i, że ludzie związani są także prawem natury.

• prawo naturalne tj. wynikające z wiary religijnej i godności człowieka.

4. Kierunek realistyczny - podkreśla równie mocno swój sprzeciw wobec koncepcji pozytywistycznych, jak i prawnonaturalnych.

• Nurt psychologiczny - przedstawiciel Leon Petrażycki /istotą prawa są ludzkie przeżycia, emocje, które stanowią faktyczne pobudki naszego postępowania/

• Nurt socjologiczny - /upatruje istotę prawa w zachowaniu ludzi /prawo w działaniu/ . Obejmuje także tzw. precedens. Rozróżnia się:

• Realizm prawny - twórca Karl Nickerson Llewellyn;

• Jurysprudencja socjologiczna (orzecznictwo, zbiór wyroków i uzasadnień).

Termin „prawo” ma wiele znaczeń np.:

5. Prawo materialne - ogół norm regulujących treść stosunków prawnych - czyli obowiązki i uprawnienia podmiotów tych stosunków oraz ewentualnie - określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień np. istnieje; prawo karne materialne - określone w zasadniczej części przez kodeks karny, prawo cywilne materialne - ujęte przede wszystkim przez kodeks cywilny itp./

6. Prawo formalne - określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym np. /postępowanie to jest regulowane przez takie akty normatywne jak: Kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego, kodeks postępowania cywilnego itp.

7. Prawo przedmiotowe - ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak obowiązującego dawniej, a nawet takiego, którego obowiązywanie dopiero się postuluje. W tym znaczeniu termin „prawo” pojawia się w takich zwrotach jak np. „polskie prawo karne” , „prawo europejskie”, „zwyczajowe prawo francuskie XXII wieku” itp.

8. Prawo podmiotowe /prawo stanowione, prawo pozytywne/ - zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. W tym znaczeniu terminem „prawo” posługujemy się wówczas gdy mówimy np. Nabyłem prawo do emerytury, prawo własności, itp.

---