PRAWO KONSTYTUCYJNE

Wykład I - TEMAT: Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego.

1. Termin prawo konstytucyjne - oznacza pewną gałąź prawa (jest to zespół określonych norm prawnych), posiada znaczenie węższe i znaczenie szersze

• węższe - prawo konstyt. oznacza zespół norm prawnych zawartych w konstytucji, w tym znaczeniu prawo oznacza tyle, co konstytucja

• szersze - stwierdza, że prawo konstyt. jest to zespół norm prawnych wyróżnionych ze względu na ich treść, jak też ze względu na formę aktu prawnego; jest to zespół norm prawnych, których przedmiotem jest regulacja ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Prawo konstytucyjne jako dziedzina wiedzy prawniczej.

METODY BADAWCZE:

1. Metoda dogmatyczna wiedzy prawniczej - mając na uwadze jej treść i miejsce, jakie zajmuje ona w systemie źródeł prawa stanowionego, dokonująca wykładni normy prawnej.

2. Metoda prawno wyrównawcza - możemy dokonać porównania danego ustroju politycznego z ustrojami politycznymi państw obcych.

Prawo konstytucyjne pojawia się po raz pierwszy w pismach Emer de Var... w XVIII wieku.

Wyodrębnienie prawa konstytucyjnego wiąże się ściśle z ideologią rewolucji francuskiej. Prof. Burda rozumiał prawo konstyt. w znaczeniu węższym i szerszym. W węższym znaczeniu prawo państwowe to - zespół norm prawnych ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego.

W znaczeniu szerszym rozumiał prawo państwowe jako całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie.

Prawo polityczne pochodzi z działa J. Rousseau „ Umowa Społeczna” pod tytuł - „ Zasady prawa politycznego”

Wacław Komarnicki - uważał za słuszne:

1. że termin ten pochodził od polityki rozumianej jako całość wiedzy o państwie

2. że termin ten podkreślał nasycenie tej gałęzi prawa polityką.

Prawo parlamentarne - składało się na określenie części norm prawa konstytucyjnego.

Jefferson - żył pod koniec XVIII-go wieku, przewodniczący St. Zjednoczonych.

Prawo parlamentarne w znaczeniu szerszym są to normy prawne odnoszące się do kompetencji organizacji i trybu działaniu parlamentu.

W znaczeniu węższym - oznacza prawa wewnętrzne parlamentu, czyli regulaminu tego parlamentu.

Prawo konstytucyjne zajmuje się określeniem podmiotu władzy suwerennej (suwerenny w Polsce jest naród - art. 4 ustęp 1 Konstytucji RP).

Określenie społeczno gosp. państwa - chodzi tu o kwestię własności w państwie, ochronę tejże własności.

Instytucje władzy państwowej czy politycznej (władza publiczna jest szerszym pojęciem).

Status obywatela w państwie - prawa o wolności człowieka i obywatela - określa Konstytucja.

Prawo konstytucyjne określa prawa i wolności człowieka i obywatela, zajmuje się określeniem podstaw systemu wyborczego (Art. 96 ust. 2).

Każda gałąź prawna zawiera zakotwiczenie w Konstytucji.

Prawo konstytucyjne w systemie prawa:

• prywatnego - prawo odnoszące się do interesu i korzyści jednostki

• publicznego - prawo odnoszące się do interesu państwa

System prawny dzieli się na:

prawo materialne - określa merytoryczną treść stosunku prawnego, a więc prawa i obowiązki podmiotów prawa

prawo formalne - określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanych z dochodzeniem praw i obowiązków określonych w prawie materialnym.

Wykład II - TEMAT: Pojęcie i istota Konstytucji.

Konstytucja pochodzi od łacińskich słów „constituere”, oznacza - ustanawiać, urządzać (urządzenie, układ, organizacja).

W starożytnym Rzymie - publicam constituere oznaczało nadanie państwu ustroju politycznego.

Constitution w średniowieczu termin ten był używany w życiu zakonnym.

Jean Bodin użył po raz pierwszy użył słów „constitution” na określenie praw królestwa.

W XVIII wieku Mordeziusz używał słowa Konstytucja do określenia właściwości środowiska geograficznego, które wpływało na ustrój państwa, określenie politycznego ustroju tego państwa.

W Polsce szlacheckiej używano słowa Konstytucja do określenia podstawowych zasad prawnych ustroju politycznego, do określenia ustaw sejmowych. Konstytucja 3-go maja została nazwana Konstytucją Rządową.

Socjologiczno-polityczne słowo Konstytucja wiąże się z W. Lassalla „O istocie konstytucji” 1862 r.

Konstytucja oznacza faktyczny układ sił politycznych, decydujący o treści stanowionego prawa, konstytucja w sensie filozoficzno-politycznym.

Konstytucja w aspekcie materialnym - oznacza całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na formę aktu prawnego, w jakim dana forma się znajduje.

1215r. Wielka Karta Wolności

1628 r. Petition of Rights (petycja praw)

1689 r. Bill of Rights

Z XX w. (1911 r., 1949 r.) pochodzą 2 ważne ustawy o nazwie „Akt o parlamencie”.

Konstytucja w aspekcie formalnym - jest to akt prawny pisany, ustawa zasadnicza w państwie, zawierające normy o najwyższej mocy prawnej, regulująca podstawy polityczne i społeczno gospodarcze, uchwalana przez powołany do tego organ i zmieniana w szczególnym trybie.

Konstytucja pisana w znaczeniu formalnym:

1. Szkoła Praw Natury - głosiła, ze władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa obywateli

Koncepcja umowy społecznej - obywatele zawierają umowę z rządzącymi, przysługuje prawna sfera wolności, wyrazem umowy społecznej jest konstytucja.

2. Racjonalizm - kierunek filozoficzny, reprezentowany przez Kartezjusza, był wyrazem sprzeciwu wobec średniowiecznych koncepcji teologicznych.

3. Trójpodział władzy.

4. Koncepcja praw i wolności człowieka i obywatela - wolności i równości wszystkich ludzi bez względu na przynależność stanową. Każdemu człowiekowi można robić wszystko to, czego prawo mu nie zakazuje.

5. Filozofia prawa, czyli pozytywizm prawny, źródłem prawa w państwie musi być prawo stanowione.

RODZAJE KONSTYTUCJI:

I. Pisane - opierają się na aktach normatywnych

II. Niepisane - opierają się na prawie wyznaniowym, konwenansach konstyt. i orzecznictwie sądowym (taką konstytucje posiada Wielka Brytania).

III. Formalny (charakter konstyt.???)

IV. Materiałowy - normy prawne, gdzie się znajdują i decyduje o nich materia konstytucji

V. Sztywne - kryterium mocy prawnej konstytucji w stosunku do ustaw. Posiada moc prawną w stosunku do ustaw zwykłych. Ustawa zwykła nie jest ustawą wyższą, nie może zmienić konstytucji.

VI. Elastyczne - jest przeciwieństwem konst. sztywnej, jest zmieniana w takim samym trybie, co ustawy zwykłe i nie można powiedzieć o niej, że wyższą moc prawną od ustaw zwykłych.

VII. Jednolite - skupiają one materię konstytucyjną w jednym akcie normatywnym. Jedynym aktem w Polsce z 1997 r. jest „Konstytucja RP”.

VIII. Złożone - istotą ich jest to, że składają się z kilku aktów normatywnych, z których każdy reguluje określony odcinek materii konstytucji (np. Konstytucja III Republiki Francuskiej z 1857 r.) Konstytucja złożona występowała w Polsce w latach 1992 - 97, wówczas występowały trzy akty normatywne.

Ustawa konstyt. z dnia 17.X.1992 r. o wzajemnych stosunkach miedzy władzą wykonawczą i ustawodawczą RP oraz samorządzie terytorialnym (przykład konst. złożonej). W skład konstytucji złożonej wchodziła także ust. konstyt. z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP.

IX. Pełne - zawierają unormowania wszystkich podstawowych zasad instytucji ustroju państwa.

X. Fragmentaryczne (małe) zawierają one częściowe rozwiązania.

XI. Stabilne - charakterystyczna jest w nich długość obowiązywania konstytucji

XII. Zmienne - np. konstytucje francuskie

• Holandia

1814 Norwegia ← konstytucje

1830 Belgia

XIII. Rzeczywiste ma znaczenie odzwierciedlenie układu sił politycznych

XIV. Fikcyjne - zawiera szereg sformułowań nie odpowiadających stosunkom społeczno politycznym i z tego powodu nie mających zastosowania w praktyce.

Karl Leevenstein wyróżnił 3 grupy konstytucji:

1. Normatywna - władza ustrojodawcza narodu, określa zasady organizacji państwa gwarantujące prawa i wolności jednostki i stanowiące najwyższy szczebel hierarchii prawa

2. Nominalne - cechują się brakiem możliwości ich realnego wypełniania, z tego powodu, że brakuje odpowiednich warunków społecznych, skutecznych ku temu

3. Semantyczne - istnieją w sytuacji, gdy faktyczna władza znajduje się w rękach jednostki lub grupy. Oddaje autolitarną lub totalitarną strukturę władzy.

GENERACJE KONSTYTUCJI

1-sza generacja konstytucji przypada na przełom 18 i 19 wieku

• konstytucja monarchistyczna we Francji 1791 (1793 Konstytucja Jakobińska)

Konstytucje te nie zawierały praw i wolności obywatelskich

2-ga generacja konstytucji wiąże się z rewolucjami 1830 roku - 1848 roku

• Konstytucja Japonii z 1889 roku

3-a generacja konstytucji powstała po I Wojnie Światowej

1919 r. Konstyt. Niemiecka uchwalona w Waimarze, Konstyt, Austrii 1920, Czechosłowacji 1920 r., 1921 r. Polska Konstytucja Marcowa, 1924 r. Związek radziecki, 1936 r. Konstytucja Stalinowska

4-a generacja konstytucji - 1946 Republiki Francuskiej i 1958 r. , 1949 r. Konst. Niemiec Zachodnich (ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec), 1947 Włochy, 1946 Konstyt. Japońska

Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich

5-a generacja konstytucji - instytucje uchwalone przez państwa, które wyszły z systemu autonomicznego - Hiszpania 1978 r.

Wszystkie państwa uchwalają nowe konstytucje - jedyne państwo, które jej nie uchwaliło to Węgry.

WYKŁAD III - Temat: Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej

Stefan Rozmaryn usunął koncepcję ustawy zasadniczej.

1. szczególna treść

2. szczególna forma

3. szczególna moc prawna

1. Treść polega na tym, że konstytucja reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego i gospodarczego państwa

MINIMUM KONSTYTUCYJNE - czyli minimum treści konstytucyjnej, czyli to, co konstytucja musi regulować koniecznie

1) Reguluje suwerena, czyli podmiot władzy najwyższej, musi regulować formy sprawowania władzy przez suwerenę - ART. 4 ust 1 Konstyt. RP

Formy sprawowania władzy przez suwerenę:

- demokracja przedstawicielska

- demokracja bezpośrednia

2) Określenie ustroju naczelnych organów państwa w zakresie kompetencji oraz relacji wzajemnych między tymi organami

3) Określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków obywateli

4) Określenie podstaw ustroju społeczno gospodarczego (społeczna gospodarka rynkowa stanowi podstawy ustroju gospodarczego)

5) Określenie struktury terytorialnej państwa, a więc przyjęcie jednej z koncepcji państwa jednolitego, unitarnego, albo państwa złożonego - federalnego.

Konstytucja musi określać stosunki między władzą centralną a władzą federalną.

- Stany - w USA

- Landy - w Niemczech

- Kantony - w Szwajcarii

6) Zmianę Konstytucji - musi określać formę jej zmian

7) Problematykę finansów publicznych i problematykę np.:

- obronności i bezpieczeństwa państwa

- partii politycznych

- integracji europejskiej (Art. 90 i 91 ust. 3)

Konstytucja jest wynikiem ewolucji historycznej.

Pierwsze konstytucje zawierały:

1. Określenie suwerena, władzy

2. - „ - - struktury władz państwowych, najczęściej podział władz

3. problematykę praw i wolności obywatelskich

Po II Wojnie Światowej do treści konstytucji należały:

- sądownictwo

- instytucja Rzecznika RPO (Rzecznik Praw Obywatelskich)

Formy konstytucji - 4 elementy:

1) określenie suwerena (wykształciła się w XVII wieku)

Pierwszy sposób uchwalania konstytucji, czyli nadawana przez monarchę (oktrojowana)

Konstyt. Księstwa Warszawskiego 1807 - Napoleon

Konstyt. Królestwa Polskiego 1815 - Aleksander I

2) Uchwalenie konstyt. w drodze porozumienia między monarchą, a parlamentem

Polska Konstyt. 3-go Maja - 1701 r.

Konstyt. Francuska z września- 1791 r.

Konstyt. Francuska z 1830 r. (rewolucja lipcowa)

Konstyt. Belgii z 1831 r.

3) uchwalenie Konstytucji przez Parlament

Konstyt. Szwecji - 1974 r.

Konstyt. Grecji 1975 r. (są uchwalana w drodze utrudnionej procedury - konieczność szczególnego kworum)

4) Uchwalenie konstyt. przez Konstytuantę (różni się od Parlamentu zwykłego, tym, że jest powołane do przygotowania i uchwalenia konstytucji, a nie pełni roli Parlamentu)

z 1947 r. - parlamenty działające w sferze konstytuanty

Klasyczną konstytuantą była Konwencja Filadelfijska

5) Uchwalenie konstyt. w drodze referendum (naród głosuje nad przyjęciem konstyt. przygotowanej przez Parlament)

Przypadki uchwalenia konstyt. bez udziału Parlamentu :

- Konstyt. V Republiki Francuskiej 1958 r.

- Konstyt. Rosyjska z 1993 roku - przykład Konstyt. przyjętej przez naród w drodze referendum -(projekt konstyt. przygotował Prezydent bez udziału Parlamentu i naród przyjął tę konstyt. w drodze referendum)

Konstytucja przyjęta przez referendum:

Konstyt. Francuska z 1793 roku

Konstyt. Szwajcarska z 1999 roku

TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI

1. Zmiana całkowita

2. Zmiana częściowa

Całkowita - może polegać na zastąpieniu dotychczas obowiązującej konstytucji na całkiem nową konstytucje, albo na uchyleniu dotychczasowej konst. bez jednoczesnego wprowadzenia inne konstytucji.

Aspekt formalny całkowitej zmiany konstyt. polega na zastąpieniu starej konstytucji przez nową.

Aspekt materialny - oznacza zmianę zasad naczelnych konstytucji np. Nowela grudniowa z 1989 r. - suwerenę określono jako naród, skreślono partię polityczną i wpisano formalizm polityczny.

Zmiana częściowa konstyt. - polega na zmianie tylko niektórych postanowień konstytucji.

Formy:

1. Forma noweli konstytucyjnej - naniesienie niewielkich poprawek na konstytucji

2. Rewizja konstytucyjna - polega na zmianie zasad naczelnych konstyt.

Techniczna forma zmian konstytucji:

1. poprawki konstytucyjne

2. technika inkorporacji - polega na włączeniu ustawy nowelizującej do pierwotnego tekstu konstytucyjnego

3. faktyczne zmiany ustrojowe - uchwalono ustawy uzupełniające konstytucję

VERFASUNGSDURCH BRECHUNG - przełamanie konstytucji

Odrębności proceduralne zmian konstytucji

1. wskazanie innego podmiotu uchwalającego konstytucję

W St. Zjednoczonych poprawka musi być przyjęta większością ²/₃ głosów i zaakceptowana przez ³/₄ parlamentów stanowych. W Kanadzie na zmianę konstyt. konieczne jest uzyskanie zgody parlamentów ²/₃ stanów.

W Australii jest zasada potrójnej większości, polega na tym, że:

1. za poprawką musi opowiedzieć się 50 % osób biorących udział w referendum

2. ponad 50 głosów musi wystąpić w 4 stanach

3. 4 stany stanowią większość stanów australijskich (łącznie jest ich 7)

Odrębność w zmianach w zakresie prawa inicjatywy ustrojodawczej, a więc:

- konstyt. mogą określać inny krąg podmiotów inicjatywy ustrojodawczej niż ustawy zwykłej

Konstyt. może również wymagać zebrania większej liczby podpisów inicjatywy ustawodawczej, może określać terminy w jakich konstyt. ma być uchwalona.

W Polsce istnieje szereg terminów:

Kto ma prawa inicjatywy ustawodawczej, wszystkie terminy 30, 40, 60 - ART. 235 konstyt., kiedy może być przeprowadzone referendum .......dniowe, jaką większością Senat przyjmuje głosy - odp. większością bezwzględną)

Wyższe wymogi co do kworum (większa liczba niż połowa głosów), wielkości kwalifikowane - 2/3, 3/5.

Konstytucja nie może być zmieniona w czasie stanu nadzwyczajnego (Art. 22 ust. 6). Żadnym ze stanów nadzwyczajnych nie są: stan wojenny, stan wyjątkowy, kęski żywiołowe.

MATERIE KONSTYTUCJI, KTÓRE NIE MOGĄ ULEC ZMIANOM: !!!!!!!!!

1. Teoria implikowanych zakazów zmiany konstytucji - teoria ta ma na uwadze np. rozwiązania konstyt. Norwegii w art.112 - zakazuje takiej zmiany konstyt., która ktra dokonywałaby zmiany ducha tejże konstytucji.

W okresie wojennym rozwinął zmiany Carl SCHMITT stwierdził, że:

• istnieje pewna suma wartości, która przesądza o istocie danej konstyt.

• kompetencja do zmiany konstyt. obejmuje tylko kompetencję do wprowadzania dodatków i uzupełnień, natomiast kompetencja ta, nie obejmuje prawa do uchwalenia nowej konstytucji.

• Doktryna Schmitta odgrywa ważna rolę i zakłada, że z całokształtu unormowań konstytucyjnych, a więc z istoty danej konstyt. można wyprowadzić niepisany zakaz dokonywania określonych zmian - np. zakaz zmian dotyczących gwarancji praw człowieka.

• Teoria przepisów relatywnie niezmienialnych polega na tym, że w konstytucji są zawarte zakazy zmiany pewnych postanowień, a więc są to przepisy niezmienialne, ale ich niezmienialność ma charakter względny, relatywny. Zakaz zmian określonych przepisów odnosi się do zmiany aktualnie obowiązującej konstytucji, natomiast zakaz nie wiąże przyszłego ustrojodawcy, który zechce w przyszłości uchwalić całkiem nową konstytucję.

Po raz pierwszy przepisy relatywnie niezmieniane wprowadzono do konstyt. francuskiej, zapis zakazujący odstąpienia od republikańskiej formy rządów. Zapis ten powtórzono z IV Republiki z roku 1946.

Obecnie ten przepis znajduje się w art. 89 ust. 5 Konstyt. Francuskiej

Po II Wojnie Światowej przepisy te zostały wprowadzone do konstyt. Włoch.

Ustawa zasadnicza Niemiec z 1949 roku:

Rodzaje przepisów relatywnie niezmienialnych:

1. zakaz zmiany federalnej formy państwa

2. zakaz naruszania udziałów Landów w ustawodawstwie federalnym

3. zakaz naruszania zasady państwa demokratycznego i socjalnego, zasady suwerenności narodu, podziału władz oraz zasady praworządności

4. zakaz naruszania zasady godności człowieka i jego niezbywalnych praw

ZMIANA KONSTYTUCJI FRANCUSKIEJ !!!!!!!!!!!!!

1. Z projektem zmiany występuje Prezydent lub Parlament, taki projekt musi być przez obie izby zatwierdzony zwykłą większością głosów , przeprowadza się referendum

2. z projektem zmiany konstyt. występuje Prezydent, projekt rozpatruje Parlament zwołany w charakterze Kongresu, za projektem musi się opowiedzieć 3/5 deputowanych i taki projekt nie jest poddawany pod referendum.

Systematyka konstytucji - jest to wewnętrzny sposób uporządkowania jej treści dokonywany poprzez podział na części oraz przepisy. W ramach systematyki wyróżniamy:

1. systematykę ogólną - podział konstyt. na działy, części, tytuły, rozdziały oraz podrozdziały

2. systematykę szczegółową - układ treści poszczególnych rozdziałów, a więc podział rozdziału na artykuły, ustępy, punkty i paragrafy.

Kryterium decydującym przy system. ogólnej jest kryterium aksjologiczne.

W systematyce szczegółowej decyduje kryterium logicznego układu treści. Przepisy konstyt. w poszczególnych rozdziałach są umieszczane wg określonych zasad.

Przepis V - mówi o odpowiedzialności prezydenta.

Najwyższa moc prawna konstytucji- oznacza, że konstytucja jest aktem nadrzędnym wobec ustaw, a jeśli tak to konstytucja jest aktem nadrzędnym wobec wszystkich aktów normatywnych.

Moc prawna - określa wzajemny stosunek między aktami normatywnymi i między normami prawnymi wynikającymi z tych aktów. Wiąże się z mocą derewującą danego aktu, a więc z możliwością zmian przez konstytucję innych aktów normatywnych, jak również z odpornością samej konstytucji na zmianę przez inne akty (to jest moc prawna).

Moc obowiązująca - wyraża stosunek aktu prawnego do adresatów tych norm.

Przesłanki nadrzędności konstytucji:

1. przepisy dot. procedury zmiany konstytucji (procedura uchwalania zmian)

2. bezpośrednie wskazanie w tekście konstytucji na jej nadrzędność

3. przepisy przejściowe konstytucji (może być zapis, że przepisy prawne sprzeczne z konstytucją utracą moc obowiązującą albo z dniem wejścia w życie konstytucji, albo w czasie późniejszym). Może znaleźć się obowiązek dostosowania porządku prawnego do norm konstytucji (Art. 236)

4. zawsze akt odsyłający ma wyższą moc prawną, od akt do którego odsyła

5. fakt, że konstytucja może tworzyć organy, których celem jest: wymierzanie kar za naruszanie konstytucji, może powoływać inne organy, gdyż jej celem jest kontrola aktów normatywnych

6. szczególna moc konstytucyjna oznacza, że przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony,

Szczególną moc konstytucji możemy rozpatrzyć w aspekcie pozytywnym i negatywnym.

Aspekt pozytywny - wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstyt., nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. Może to wyrażać się w 3 aspektach:

1. aspekt materialny - nie możliwe jest wykonanie normy tego aktu lub normy konstytucyjnej

2. aspekt proceduralny (formalny) - sprzeczność zachodzi wówczas, gdy akt normatywny został wydany w sposób naruszający regulacje konstytucyjne

3. aspekt kompetencyjny - gdy akt zawierający daną normę został wydany przez podmiot, któremu konstytucja nie przyznała kompetencji do stanowienia aktu danego rodzaju

4. aspekt pozytywny - najwyższa norma prawna, w konstytucji wszystkie akty normatywne muszą być spójne z konstytucją, musza przyjmować treści w możliwie najpełniejszy sposób, pozwalający na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych.

WYKŁAD IV - 09.11.2003

Temat: ZASADA, A IDEA

Idea - to naczelne wartości konstyt. charakteryzujące państwo, wyznaczające kształt ustrojowy państwa, są do deklaracje o charakterze politycznym i doktrynalnym, które porządkują i spajają cały system ustrojowy pod względem aksjologicznym.

1. idea a suwerenność narodu, ludu

2. idea a suwerenność praw obywatelskich

3. idea konstytucji pisanej

4. idea podziału pracy

5. idea państwa prawnego

Zasady ustrojowe to podstawowe rozstrzygnięcia ustrojodawcy zawarte w konstytucji, określające sposób określania władzy,

• konkretyzują idee ustrojowe

• nadają jednoznaczną treść normatywną

Art.7 - zawarta jest w nim zasada praworządności (tylko organy władzy publicznej)

Art.25 - zasada określająca stosunki między państwem, a kościołami i związkami wyznaniowymi

Idea suwerenności zajmuje się zasadą zasad, to kategoria najbardziej podstawowa. Stanowi podstawową cechę władzy państwowej.

Cechy władzy suwerennej:

• pierwotna (nie można wyprowadzić jej z żadnej innej władzy w państwie)

• nieograniczona (władze suwerenne mogą się ograniczać przez inne władze)

• niezależna w stosunkach wewnętrznych jak i zewnętrznych

Doktryna suwerenności w XVI w. - Jean Bodin

• źródło zewnętrzne (zapewnienie suwerenności tego państwa na zewnątrz)

• źródło wewnętrzne (dążenie władzy centralnej do podporządkowania regionalnych ośrodków władzy)

Jean Bodin - wg niego suwerenny miał być król. Nie był związany prawem, które stanowił

• miał prawo do ewokacji (król miał prawo przyjęcia każdej strony rozpatrzonej przez urzędnika

Suwereną w Wlk. Brytanii nie jest naród, tylko król w Parlamencie.

Koncepcja suwerenności narodu - doktryna francuska:

• oddzielenie podmiotu władzy suwerennej, którym staje się naród od struktury aparatu państwowego.

W jaki sposób następuje legalizacja władzy państwowej? - Odp.: Tylko taka władza jest legalna, która pochodzi w sposób pośredni lub bezpośredni od narodu.

Parlament wybiera Rząd, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa NIK, wtedy staje się on organem bezpośrednio legislalizowanym .

Jan Jakub Rousseu - sformułował rozwiniętą koncepcję narodu w wieku XVIII.

Zwierzchnictwo narodu posiada następujące cechy:

1. niezbywalne (oznacza, że suweren musi sprawować swoją władzę bezpośrednio)

2. niepodzielny (wola narodu jest jednolita). Władza narodu nie może być reprezentowana przez przedstawicieli, tylko musi być sprawowana bezpośrednio.

3. przedstawiciele narodu nie mogą mieć żadnej władzy własnej, muszą ściśle wypełniać wolę narodu

4. przedstawiciele muszą działać według mandatu imperatywnego (związanego)

5. założenie, że ustawa przyjęta przez parlament musi być zatwierdzona przez naród w drodze referendum

Naród jest pewnym bytem abstrakcyjnym. U Rousseu narodem był lud (ciała zbiorcze, które biorą udział w sprawowaniu władzy).

Marek Sobolewski - stwierdził, że z idei suwerenności narodu wynikają 3 konsekwencje:

1. prawo suwerena do ustalania składu organów państwowych, prawo powoływania deputowanych do parlamentu

2. prawo suwerena do podejmowania decyzji władczych (formy demokracji bezpośredniej: władcze, niewładcze)

formą władczą jest referendum

formą niewładczą - jest inicjatywa ludowa i votum ludowe (grupa obywateli kieruje wniosek, aby zarządzić referendum)

Plebiscyt - referendum jest zarządzone przez prezydenta i może przekształcić się w votum zaufania (obywatela głosują nad zaufaniem do określonej osoby)

3. prawo suwerena do wyrażania opinii w sprawach publicznych (prawa obywatelskie, tj. prawo petycji, zgromadzeń i manifestacji, wolność prasy, informacji)

Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio

Ujęcie negatywne - suwerenem nie może być absolutny monarcha,

suwereną nie może być lud pracujący miast, wsi, oznacza to, że pewne podmioty nie mogą nim być

Ujęcie pozytywne - nie można utożsamiać narodu suwerennego z etnicznym

Pyt. Na jakiej podstawie przysługuje podmiot prawny obywatelstwa?

Komu przysługuje czynne prawo wyborcze? - Odp. Każdemu pełnoletniemu obywatelowi.

Referendum. Co to jest? Jakie są rodzaje? Podział władzy(ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).

Rodzaje Referendum:

• ogólnokrajowe (w znaczeniu szczególnym dla państwa, wymagana co najmniej połowa obywateli do głosowania)

• europejskie (zarządzane i przeprowadzane na zasadach referendum ogólnokrajowego)

• konstytucyjne (Art. 235 ust. 6)

• lokalne (Art. 170 konstyt.)

Inicjatywa ludowa - 100 tys. obywateli może wnieść projekt ustawy do Sejmu

WYKŁAD V

Temat: Zasada podziału i równoważenia się władz.

2 modele władzy państwowej:

• model jednolitej władzy (przyjmuje shierarchizowaną strukturę organów państwa, wśród których naczelną pozycję zajmuje Parlament)

• model trójpodziału władzy

1793 - pierwsza konstyt., która realizowała ideę jednolitej władzy państwowej

Zasada podziału władzy zrodziła się w obawie przed władzą absolutną króla i obawą przed dyktaturą Parlamentu.

UMIEĆ ASPEKTY PODZIAŁU WŁADZY W POLSCE - L. GARLICKI - książka

Aspekty podziału władzy:

• przedmiotowy - wydzielenie określonych sfer działania państwa, tj. stanowienie prawa, wykonywanie itp.

• podmiotowy - wydzielenie określonych podmiotów wykonujących władzę

1) John Lock - sformułował trójpodział władzy na:

• ustawodawczą

• wykonawczą (sądowniczą)

• federacyjną (polityka zagraniczna państwa - stosunki zagraniczne)

2) Monteskjusz podział władzy na:

• ustawodawcza

• wykonawcza

• sądownicza

Obaj sformułowali podział władzy w znaczeniu podmiotowym.

Wł. ustawodawcza ma być wykonywana przez 2 izby: parlament i izba pierwsza parlamentu.

Wł. wykonawcza sprawowana przez króla z ministrami.

Wł. sądownicza tworzona przez trybunały, mają one być ustami ustaleń.

W państwie wyróżniamy 3 władze:

ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza - każdej z tych władz odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych.

Cel wyróżniający się w potrzebie ochrony praw i wolności jednostki - 2 TEORIE:

1. Koncepcja domniemań kompetencyjnych - polega na tym, że kompetencje dające się jednoznacznie określić ze względu na ich treść można podporządkować na zasadzie domniemań poszczególnym władzom.

Art. 92 Konst. (organy władzy państwowej mogą wydawać rozporządzenia)

2. Koncepcja istoty poszczególnych władz - zakłada, że istnieje jądro kompetencyjne władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, do którego nie mogą wkraczać organy zaliczane do innych władz.

3. Koncepcja równoważenia się władz - muszą istnieć mechanizmy, które pozwalają na kontrolowanie organów władzy wykonawczej przez organy władzy ustawodawczej i odwrotnie

Art. 10 Konstyt. trójpodział władzy:

• przedmiotowy - ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza

• podmiotowy - ustawodawczą - Sejm, Senat

- wykonawczą - Prezydent, Sąd

- sądowniczą - Sądy i Trybunały

Idea praw człowieka wyrosła z tradycji religijnej. Nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego.

cd. wykładu 23.11.2003 r.

Generacja praw człowieka.

Jest ich trzy:

1. Pierwsza generacja - VII i VIII, głosiła, że prawo człowieka przysługiwało całej jednostce. Nie ingeruje w prawo człowieka, a jedynie chroni, społeczeństwo powołało państwo w tym celu, by chroniło interesy jednostki, wiąże się z tym koncepcja rządu ograniczanego, a to wiąże się z ideą podziału władzy, jak i idei konstytucji pisanej.

Kategorie praw i wolności:

1. wolności osobiste (tajemnica korespondencji, są to wolności chronione od ingerencji państwa)

2. wolności polityczne - prawa polityczne są wyrazem demokratycznego ustroju państwa. Celem ich jest zapewnienie wpływu jednostki na prawo, p.

• wolność zrzeszania się

• wolność zgromadzeń → wolność domu

• wolność słowa

Rewolucja angielska z XVII wieku

a) petycja praw z 1628 r.

b) Habeas Corpus Act ( rozprawa sądowa -1679 r. - pod obecnością oskarżonego)

c) Bill of Rights 1689 r.

Karta Praw Stanu Wirginia 1776 r.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

2) Druga generacja - odnosi się do praw społeczno-ekonomicznych

3) Trzecia generacja - prowadzenie przez państwo określonego prawa polityki

Problematyka zasad przewodnich Konstytucji - UMIEĆ!!!

• zasada godności człowieka Art. 30 Konst.

• zasada wolności człowieka Art. 31 ust. 1 i 2 (art. 31 ust. 2 zdanie 2 - Nikogo nie można zmuszać do tego, czego mu prawo nie zakazuje)

• zasada organów władzy publicznej

• zasad równości

• .......................

Aspekt materialny

Aspekt formalny - ograniczenia praw i wolności mogą być ustanawiane tylko w ustawie:

- bezpieczeństwo państwa

- ochrona środowiska

- ochrona zdrowia publicznego

Koncepcja zasad:

Zasada proporcjonalności - uznaje ona, że ograniczenia praw i wolności mogą następować tylko w zakresie niezbędnym. W tym celu porównujemy wagę interesu publicznego, któremu służy dane ograniczenie z wagą danego prawa lub wolności, której ograniczenie ma dotyczyć

Koncepcja istoty praw i wolności - opiera się na założeniu, że w każdej wolności możemy wyróżnić rdzeń danego prawa, czyli element podstawowy, bez którego dane prawo istnieć nie może. W doktrynie jest też otoczka danego prawa, danej wolności i ograniczenia powinny dotyczyć otoczki. Może być ona modyfikowana bez danego prawa i wolności.

Art. 77-89

1. Prawo każdego do wynagrodzenia szkody przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej

2. Prawo do Sądu (Art. 77 ust. 2)

3. Skarga konstytucyjna

4. Prawo każdego obywatela

5. Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich

RECHTSSTAAT - idea państwa prawnego, szkoła pozytywizmu prawniczego. Szkoła ta podkreśla formalną formę prawa.

Poprawa stosunku między państwem, a obywatelem, ochrona praw mniejszości

Zasada nie działania prawa wstecz

Zakaz działania prawa wstecz (retroakcja) - ma charakter bezwzględny, tylko w prawie karnym. Stosuje się w prawie podatkowym. Zakaz retroakcji odnosi się do przepisów, które pogarszają sytuację obywateli.

Trzecia zasada demokratycznego państwa:

ochrona praw słusznie nabytych - należy chronić prawa nabyte lub zmodyfikowane w sposób niekorzystny dla obywatela

Prawo zmiany..............................................

• Parlament

• Rada Ministrów

• Prezes RM

• Ministrowie kierujący działami administracji rządowej

• przewodniczący określonych komitetów (Komitet Integracji Europejskiej)

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Konstyt. w art. 94 mówi, że akty samorządu terytorialnego........ (przeczytać)

W Polsce nie można stanowić ustaw o charakterze indywidualnym.

Zasada prymatu ustawy:

1. ustawa jest aktem samoistnym, co oznacza, że do jej wydania nie jest potrzebne upoważnienie

2. ustawa może być zmieniana, uchylona, zawieszona tylko przez inną normę ustawową lub konstytucję

3. ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawa krajowego

4. wydawanie innych aktów jest dopuszczalne tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia wynikającego z ustawy

IV-ta cecha ustawy - ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym. Może regulować wszelkie materie.

Art. 89 ust. 1 - UMIEĆ NA PAMIĘĆ!!

WYKŁAD VI

Rozporządzenia - akty wykonawcze konstytucji

Art. 92 Konstyt. mówi nam jakie cechy musi posiadać rozporządzenie:

• szczegółowość podmiotowa - ustawa oznacza wskazanie organu uprawnionego lub zobowiązanego do wydania rozporządzenia

Art. 92 konst. mówi o szczegółowości przedmiotowej

• oznacza to, że ustawa formułująca rozporządzenie, musi wskazać zakres spraw przeznaczonych do regulowania rozporządzeniem oraz rozporządzenie musi spełniać szczegółowość treściową tzn. ustawa formułuje wytyczne treści rozporządzenia

Zakaz subdelegacji Art. 92 ust. 2 - oznacza, że organ uprawniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi

Akty prawa miejscowego Art. 94 Konst. - są wydawane przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej

Rodzaje aktów prawa miejscowego:

1. przepisy wykonawcze dla ustaw - są wydawane w formie uchwał Rady Gminy, Powiatu, Sejmiku Województwa, ale też mogą być wydawane przez organy zarządzające

2. przepisy porządkowe - są wydawane na podstawie ogólnej kompetencji ustaw samorządowych, wydaje je Rada Gminy, Powiatu, a w ich zastępstwie organy zarządzające

Przepisy porządkowe nie są wydawane przez Sejmiki Województwa, tylko przez Wojewodę. Wydawane są, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Akty prawa wewnętrznego - mają charakter otwarty, Konstytucja nie zamyka źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Akty prawa wewnętrznego mogą być wydawane przez wszystkie upoważnione do tego organy.

• mogą być wydawane tylko jednostkom organizacyjnie podległym

• nie mogą być podstawą decyzji wobec podmiotów prawa

• mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

Akty prawa wewnętrznego - muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym:

• uchwały RM

• Zarządzenia Premiera oraz Ministrów

Art. 90 Konstyt. określa tryb zgody o przystąpieniu Polski do wspólnoty europejskiej.

Ustawa upoważniająca uchwalona ²/₃ głosów przez Sejm i Senat w każdej z izb.

Referendum ogólnokrajowe (Art.125 Konstyt.) jest wiążące wtedy, gdy w głosowaniu wzięła udział ponad połowa osób upoważnionych do głosowania.

Referendum jest ważne, gdy w trakcie jego przeprowadzenia nie doszło do naruszeń prawa.

Miejsce Prawa Europejskiego w Polsce.

• prawo pierwotne - przede wszystkim traktaty założycielskie

• prawo wtórne - są to akty stanowione przez organy UE np. przez Radę, czy Komisję Europejską

Status prawny posła i senatora

Mandat przedstawicielski - jest to udzielenie na określony czas, przeważenie w wyborach, pełnomocnictwa do pełnienia funkcji przedstawicielskiej, uprawniające i zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez Parlament woli państwowej

Punktem wyjścia dla uzyskania mandatu są wybory. Mandat trwa od dnia wyboru, aż do końca kadencji Sejmu i wygasa z końcem kadencji Sejmu. Może nastąpić tzw. wygaśnięcie mandatu posła i senatora w przypadkach:

1. utrata biernego prawa wyborczego

2. pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu

3. zrzeczenie się mandatu

4. równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu jest odmowa złożenia ślubowania

5. śmierć posła

6. zajęcie stanowiska, które w świetle art. 103 Konstyt. nie może być łączone z mandatem poselskim

7. objęcie przez posła funkcji radnego

8. zajęcie stanowiska w Zarządzie Powiatu lub Województwa

9. objęcie stanowiska wójta, burmistrza, prezydenta miasta

10. złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego

..........................................................................................................................................................postanowienia (uzupełnić!)

Rodzaje mandatu:

Imperatywny	Wolny
1) poseł jest reprezentantem swoich wyborców	1) Poseł jest reprezentantem całego narodu
2) Poseł reprezentuje wolę i interesy swoich wyborców	Poseł reprezentuje wolę i interesy narodu
3) ścisła więź prawna reprezentanta z wyborcami	3) więź prawna reprezentanta z wyborcami nie występuje
4) poseł zdaje wyborcom sprawozdania ze swej działalności	4) Konstrukcja sprawozdań nie istnieje
5) poseł odpowiada przed wyborcami i może być przez nich odwołany	poseł nie odpowiada przed wyborcami, a wyborcy nie mogą go odwołać. Mandat może być zweryfikowany dopiero w następnych wyborach

W Polsce obowiązuje konstrukcja mandatu wolnego.

Cechy mandatu wolnego na podstawie konstytucji:

• uniwersalność (poseł reprezentuje cały naród)

• niezależność (nie ma żadnej prawnej możliwości narzucenia posłowi działania)

• nieodwoływalność (poseł nie może być odwołany przez wyborców przed końcem swojej kadencji)

Immunitet parlamentarny - Art. 105

a) materialny - istotą jego jest wyłączenie karalności określonych czynów. Jest to immunitet częściowy, obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu

• ma charakter bezwzględny, czyli niewzruszalny

• trwałość immunitetu, dlatego, że działaniu również po wygaśnięciu mandatu poselskiego

• jeżeli poseł dopuścił się naruszenia np. nietykalności osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności, ale tylko za zgodą Sejmu

b) formalny - jest uregulowany w Art. 105 ust. 2, jest to immunitet o charakterze zupełnym. Odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu. Ma charakter względny, a więc wzruszony..................................................................................................................................

1. uchylenie immunitetu przez Sejm 2/3 głosów

2. zrzeczenie się posła z immunitetu formalnego

Ma charakter nietrwały, oznacza to, że immunitet wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu

Zasada nietykalności (Art. 105 ust. 5) polega na tym, że poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem sytuacji, gdy złapią go na gorącym uczynku przestępstwa.

Zatrzymanie posła musi być niezbędne do prawidłowego toku postępowania. Należy poinformować Marszałku Sejmu o zatrzymaniu posła. Marszałek może nakazać zwolnienie posła z jego obowiązków.

Zasada niepouczalności mandatu poselskiego:

a) aspekt formalny - oznacza zakaz łączenia mandatu poselskiego z funkcjami określonymi w art. 103 Konstytucji. W Polsce poseł może być Premierem np. Buzek, Miller

b) aspekt materialny - oznacza zakaz podejmowania lub wykonywania określonego rodzaju działalności (Art. 107)

Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści majątkowych ze Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Poseł może być postawiony przed trybunałem Stanu. Uchwałę podejmuje Sejm na wniosek Marszałka, Trybunał Stanu może orzec o pozbawieniu mandatu.

Prawa i obowiązki Posła i Senatora - przeczytać.

Organizacja wyborów do Sejmu i senatu - przeczytać.

Prawo wyborcze.

Zasady prawa wyborczego - Art. 96 ust. 2 - do Sejmu

Art. 97 ust. 2 - do Senatu

• powszechne

• równe

• bezpośrednie

• proporcjonalne

• głosowanie tajne

.................................................................................................................................................................... podmiotów uprawnionych do głosowania. (uzupeł.)

Warunki czynnego prawa wyborczego to:

• obywatelstwo

• ukończenie 18 roku życia (najpóźniej w dniu głosowania)

• osiąganie pełni praw publicznych

• posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

Zasada równości:

1. Aspekt formalny - zasada ta oznacza, że każdy wyborca ma równą ilość głosów

2. Aspekt materialny - wymaga by głos każdego wyborcy miał taką samą siłę.

Zasada bezpośredniości - wyborca oddaje swój głos na osoby, które mają zostać wybrane. Oznacza to, że wyborca może oddać swój głos tylko osobiście. W Polsce niedopuszczalne jest oddanie głosu za pośrednictwem poczty. Wyborca musi dotrzeć do urny wyborczej i wrzucić głos. Lokale muszą być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Zasada tajności - dotyczy samego aktu oddania głosu. Należy zagwarantować każdemu wyborcy, ze treść jego decyzji nie będzie mogła być ustalona i ujawniona.

Naruszeniem zasady tajności zaufania, jest to, że kluby zgłaszają swoich kandydatów, a my podpisujemy się, że go popieramy, to znaczy, że ujawniamy swoją politykę.

Zasada proporcjonalności - odnosi się do ustalenia wyników głosowania. Technika obliczania mandatów:

1. system D'HONDT'a - liczbę głosów uzyskanych przez daną liczbę dzieli się przez liczby naturalne (2,4,6,8)

2. system SAINT-LAGUE - liczbę głosów uzyskanych przez poszczególne listy dzieli się przez liczby nieparzyste (1,5,7). Zakreśla się największe ilorazy, sumujemy i mamy wynik.

3. system większości mieszanych - w pierwszej turze do zdobycia mandatu wymagana jest większość bezwzględna, w drugiej turze do zdobycia mandatu, wymagana jest większość względna.

Istnieje w Polsce model dwuizbowości nierównorzędnej - Sejm zawsze może przełamać stanowisko Senatu.

Art. 95 ust. 2 - wskazuje, że tylko Sejm sprawuje kontrolę nad rządem.

Senat sprawuje funkcję kreacyjną, uczestniczy w powoływaniu Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rady polityki Pieniężnej.

Sejm i Senat mogą obradować wspólnie, jako Zgromadzenie Narodowe, ale tylko w sytuacjach określonych w Konstytucji.

Sytuacje, kiedy Sejm i Senat obradują, jako Zgromadzenie Narodowe:

1. Zgromadzenie Narodowe przyjmuje przysięgę od Prezydenta

2. Zgromadzenie Narodowe stwierdza trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

3. Zgromadzenie Narodowe stawia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

4. wygłoszenie przez Prezydenta orędzia wobec Zgromadzenia Narodowego

1

---