1. KONSTYTUCJA - jest swoistą umową społeczną, bo faktycznie taką rolę pełniła określając podział władzy. Pomiędzy monarchę a tę grupę społeczną, która uzyskała prawa polityczne. Miała tez gwarantować, że ta umowa będzie zrealizowana. Monarcha będzie miał określony zakres kompetencji
i naród dysponujący prawami politycznymi też. Ponieważ pomiędzy te podmioty została podzielona władza na początku XIX wieku. Wąska konstytucja określa: podmioty władzy najwyższej, strukturę aparatu władzy, prawa i wolności osobiste i polityczne, gwarantuje że podatki nakłada się tylko ustawą
i nie wstecz.

2. CHARAKTERYSTYKA KONSTYTUCJI

Cechy konstytucji to:

1. szczególna nazwa,

2. szczególna treść,

3. szczególny sposób uchwalania i zmiany.

Ad. 1 Nazwa jest zastrzeżona dla tego aktu trwałego, trwałego pełni regulującego zagadnienia ustrojowe. W Polsce na akty częściowe używa się określenia ustawa konstytucyjna lub mała konstytucja, oznacza, że jest to akt czasowy obowiązujący do czasu uchwalenia nowej konstytucji. Obecną konstytucję poprzedziła mała konstytucja z 1992r.

Termin konstytucja jest terminem powszechnie przyjętym. W kulturze niemieckiej było inaczej: termin ten nie był używany powszechni, upowszechnił się dopiero współcześnie. Używa się nazwy „ustawa zasadnicza”. Konstytucja złożona z wielu aktów konstytucyjnych występuje jako konstytucja prowizoryczna (np. III Republika).

Ad. 2 Zróżnicowanie konstytucji jest daleko idące. Są konstytucje niezwykle obszerne (Jugosławia 1974r.), zawierające setki artykułów, oraz konstytucje lapidarne (amerykańska liczy 7 art.) liczące po kilka artykułów.

Dokumentom szczegółowym zarzuca się to, że muszą być częściej aktualizowane, z kolei tym lapidarnym zarzuca się, że są zbyt ogólne. Większość opowiada się za konstytucją umiarkowanie obszerną. Przedmiotem regulacji konstytucji jest zmienność i duże zróżnicowanie, nie ma prawidłowości co do uchwalenia konstytucji. Powstało pojęcie materii konstytucji, które reguluje jakie kwestie mają być przez konstytucję. Zalicza się do nich:

- zasadę suwerenności,

- konstytucja określa wolności i prawa jednostki, jej pozycję w państwie i społeczeństwie ;

- rozstrzyga kwestie struktury terytorialnej państwa,

- określa zasady organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego,

- określa ustrój społeczno-gospodarczy, a w szczególności pozycję własności,

- reguluje tryb ustanawiania i zmiany konstytucji

Konstytucja jest jedynym z aktów, który określa procedurę ustanawiania i zmiany.

Ad.3 Konstytucja dochodzi do skutku wg procedury bardzo restryktywnej niż ustawy zwykłe. Procedury te mogą ograniczać się do minimum nieznacznie utrudniając zmiany w konstytucji. Konstytucja może zawierać przepisy różnicujące kwestie jej zmiany w zależności od treści.

3. TREŚĆ WSPÓŁCZESNEJ KONSTYTUCJI

Konstytucji przysługują pewne cechy specyficzne, które odróżniają ją od ustaw zwykłych i pozwalają na określenie jej jako ustawy zasadniczej państwa. Jedna z tych cech jest szczególna treść konstytucji. Szczególna treść konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie regulowania tych materii. Zakres materii regulowanych konstytucją ma charakter uniwersalny w tym sensie, że współczesna konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień: określenie ogólnych zasad ustroju państwowego, określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych, określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki. Te 3 zagadnienia występują we wszystkich współczesnych konstytucjach. Sposób ich uregulowania jest jednak różny
w poszczególnych państwach.

4. ROZWÓJ HISTORYCZNY KONSTYTUCJI

Konstytucje powstają na przełomie XVIII-XIX w. i najważniejsze dla zrozumienia tego aktu jest wskazanie w jakiej epoce i z jakich konieczności politycznych. Co takiego się dzieje wówczas, że powstaje Konstytucja i w ślad za tym po latach powiadamy, że to jest podstawa systemu, że jest jakaś zasada, polegająca, że Konstytucja musi istnieć w demokratycznym państwie.

Odnosi się do naszego kręgu cywilizacyjnego prawa stanowionego. Ta zasada odnosi się do naszego kręgu kultury prawnej i kręgu cywilizacyjnego. Chodzi tu o kulturę prawną w ramach prawa stanowionego.

Koniec XVIII i połowa XIX w. to koniec pewnej epoki- kończy się państwo absolutne. Co tak właściwie się zmienia w czasie?

W całej strukturze społecznej, co wywołuje tak daleko idące zmiany ustrojowe?

Z Rewolucji Francuskiej pamiętamy hasła: wolność, równość i braterstwo.

Dla nas najważniejsze jest to pierwsze hasło-wolności. Ta idea wolności pojawia się nie przypadkowo, zmienia się system gospodarowania, pojawia się nowy prąd gospodarczy - kapitalizm. W nowym systemie gospodarczym potrzeba jest jak najwięcej ludzi wolnych, temu procesowi gospod., towarzyszy proces degenerowania się dotychczasowego systemu władzy absolutnej na przykładzie Francuskim. Stąd pojawia się hasło degenerowania się władzy- koniec XVIII w. Rozpad Monarchii Absolutnej
i Francuskiej, degeneracja stanów generalnych, związane z tym silne prądy oświecenia ograniczonej władzy świeckiej.

Każdy człowiek powinien być wolny. Ludzie wolni dają szansę rozwoju gospodarczego kapitalizmu, ale dla rozwoju gospodarczego i społecznego ważny jest 3-ci element jako wyjściowy tj. odpowiednio ukształtowana władza polityczna.

Sytuacja przykładowa: rozpada się system polityczny, władza monarchy jest słaba, nie istnieje reprezentacja interesów, bo Stany Generalne nie potrafią się zebrać i działać i to ogranicza możliwość rozwoju społecznego i gospodarczego, rozpada się też system interesu, które były charakterystyczne dla poprzedniego modelu władzy i społeczeństwa. Więzy stanowe się rozpadają, ludzie są zindywidualizowani. Nie ma powiązań stanowych, które były charakterystyczne dla systemu feudalnego.

Te trzy elementy: gospodarcze, społeczne i polityczne muszą ze sobą współgrać, muszą mieć wspólne powiązania. Muszą w zespoleniu funkcjonować, ażeby stworzyć dobre funkcjonujące państwo.

Podsumowanie: w końcu XVIII w. ulega zasadniczym zmianom system polityczny, bo on się degeneruje w tych strukturach, typowych dla Monarchii Absolutnej. Następuje jej wyraźny rozpad, rozpada się struktura społeczeństwa feudalnego, bo zmieniają się dotychczasowe powiązania i te elementy które konstruowały system feudalny. Z tym związane są takie procesy zmian gospodarczych, zmienia się w kierunku kapitalizmu, temu towarzyszy znaczna liczba wolnych rąk do pracy, ale potrzeba jest rozwiązania tej sytuacji tj. przyznania wolności człowieka.

Nadanie wolności będzie stanowiło właściwy motor dla rozwoju gospodarczego, ale równoległa z tym procesem musi się odbyć reforma systemu politycznego, systemu władzy.

Musimy pamiętać ! że mamy trzy komplementarne zestawy: polityczny, gospodarczy, społeczny- one muszą być zespolone ze sobą, ażeby stworzyć dobrze funkcjonujące państwo.

Jeżeli reformujemy system społeczny i gospodarczy tworzymy także podstawy ukształtowania się nowej struktury społecznej, nowych grup społecznych, nowych klas społecznych - to będą już ludzie wolni współdziałający z nowymi systemami gospodarki, nie ma podległości prawnej. I ci ludzie będą następnie się dzielić na rożne grupy i klasy społeczne wg rożnych kryteriów np. pochodzenia ekonomicznego, religijnego, pochodzenia społecznego. Pojawiają się zupełnie nowe grupy społeczne, których dotąd nie było, to będą ci którzy w nowym systemie gospodarczym najwięcej zyskają, to są przemysłowcy-kapitalisci (przedsiębiorcy, biznesmeni to nazwy współczesne).

Wszystkie te grupy społeczne maja pewne interesy społeczne, które chcą chronić.

Dochodzi do nowych strafikacji społecznej ,do nowych podziałów społecznych. Skoro pojawiają się interesy to potrzeba jest także stworzenia nowych form zorganizowania tych interesów i ich reprezentowania. Wśród tych interesów jest wyodrębnienie interesów ekonomicznych i obok nich istnieją też jako szczególnie ważne interesy polityczne.

Monarchia Absolutna rozpadła się i w to miejsce poszukuje się nowej konstrukcji władzy i powołać taka organizację, która będzie realizować chronić interesy społeczne, ale tej nowej konstrukcji poszukuje społeczeństwo, które korzysta z wolności politycznej w pewnym zakresie. Poszukuje się takiego rozwiązania, które skutecznie będzie artykułować, nazywać określać i bronić interesy. Te procesy przebiegają w dłuższym przedziale czasu, to nie kwestia roku czy dwóch.

Warto zauważyć pojawienie się liberalizmu tj. nurt, doktryna, która dot. polityki, gospodarki oraz systemu społecznego.

Nurty liberalizmu: Polityczny, Gospodarczy ,Społeczny.

Podstawową wartością, którą przynosi liberalizm na przełomie XVIII i XIX w. jest wolność jednostki, wręcz apoteoza wolności, jest ceniona wolność ponad wszystko przede wszystkim wolność od państwa, wolność w znaczeniu negatywnym. Wolność od czegoś w tym przypadku od państwa.

Liberalizm przynosi 3 kardynalne prawa:

- prawo do życia,

- prawo do wolności,

- prawo do mienia(własność) - te 3 prawa uwarunkowują działania człowieka i jego dążenia, sposób działania człowieka.

Sposób rozumienia wolności będzie wpływał na kształt władzy, na którą się powołał, na konstytucję całego systemu.

To są założenia, a jednocześnie punkt wyjścia jaki ujawnia się po upadku monarchii absolutnej.

Co się dzieje w systemie gospodarowania?

Jaka jest sytuacja w aspekcie wykonywania władzy politycznej?

Elementy muszą być zespolone i wynikać z analogicznych przesłanek. Źródłem tworzenia wszystkich 3-ch elementów jest doktryna liberalna, ona będzie ukierunkowywać myślenie o tym jak ma być zbudowany system społeczny, jaka ma być władza, jaki ma być system gospodarczy. W tych 3-ch nurtach się ujawnia nurty liberalizmu; gospodarczego, społecznego i politycznego. Wolność jest pozycja wyjściową.

W gospodarce jest to wolny rynek, dążenie do zysku, w nurcie społecznym uznanie wolności człowieka, uznanie niezależności człowieka i jego wolności daje atomizację społeczeństwa. Apoteoza wolności prowadzi do tzw. alienacji czyli do osłabienia więzi społecznej.

Liberalizm nurt społeczny, natomiast jest ukierunkowany do jednostki, prowadzi do wyobcowania jednostki, stanowi sama dla siebie punkt odniesienia w programie społecznym liberalizmu, mocno akcentuje indywidualizm - każdy żyje sam dla siebie. Ważne egz! Z jakimi założeniami liberalizmu inne doktryny

W liberalizmie nie ma miejsca na wspólnotowość, a w Europie, to się bardzo mocno ukształtowało. Ameryka jest przykładem poczucia wolności, przy konieczności współdziałania i w konsekwencji bardzo systematycznego skutecznego tworzenia organizacji, reprezentacje najróżniejsze interesy od najmniejszej wspólnoty do całego państwa. Liberalizm prowadzi do tego, że każdy sam dla siebie żyje.

Atomizacja jest wynikiem bardzo wysublimowanego systemu wolności .

W liberalizmie przyjmuje się nie altruizm, nie idea czyli pomoc drugiemu, bo np. biedny, chory, tylko interes finansowy, bo warto mu pomóc, bo mogę na tym zyskać.

Stany Zjednoczone są w innej sytuacji, bo nie były zmuszone do likwidacji starego porządku. Te cechy społeczne, które wymagają takiego dopasowania żebyśmy mieli system, który się ukształtuje to oznacza, że musimy zbudować takie państwo, które te wartości będzie chronić. Jest to zupełnie nowa konstrukcja
w stosunku do tego co było. Można budować to w drodze rewolucji jak Francuzi, a można drogą kapitalizmu.

5.NORMY KONSTYTUCYJNE

** Normy Konstytucyjne:

NORMY ZASADY – są to te normy konstytucyjne, które nas odwołują do pewnych zasad nie określając tych zasad np. Zasada Demokratycznego Państwa Prawnego. Treść tej zasady nie wynika z norm prawnych. Zasady odwołują nas do pozakonstytucyjnego systemu wartości. W konstytucji nie odnajdujemy tych treści, tylko w jakimś porządku pozakonstytucyjnym. Zasada jest bardzo ogólna. Umożliwia wsparcie konstytucji porządkiem aksjologicznym, ale zewnętrzne w stosunku do tego aktu. Mamy nie ustalony zakres treści, może ulegać pewnym zmianą. Daje on możliwość elastycznego stosowania, dopasowania do pewnych sytuacji. Stosowanie takich zasad pozwala na przekształcanie postanowień konstytucji zgodnie ze zmieniającym się duchem czasu. Może trwać mimo zmieniających się warunków.

Konstytucja z 1952 roku miała w części zastosowanie, katalog praw i zasad zawierała konstytucja
z 1989 roku klauzula demokratycznego państwa prawnego umożliwiała dostosowanie starych przepisów do nowych warunków. Klauzule takie pełnią ważną rolę pod warunkiem, że są odpowiednio stosowane.

NORMA PROGRAMOWA - państwo ma dbać o dobrobyt, bezpieczeństwo w celu realizacji dobra rodziny art.75 Konstytucji:

1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli,
w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa.

Jednocześnie w ostatnich latach jest widoczna tendencja do normatywizacji konstytucji czyli normy dla których nie ma środka prawnego, który pomagał by wyegzekwować pewne rzeczy.

REGUŁY – mogą być stosowane i są stosowane bezpośrednio np. Sejm składa się Demokratycznego 460 posłów. Reguły możemy stosować bezpośrednio Demokratycznego zasady nie.

Zasada Demokratycznego Państwa Prawnego – jest to zasada charakterystyczna. Ta zasad zdominowała myślenie o konstytucjonalizmie, myślenie państwowe. Zasada umożliwia każdemu dostrzeżenie pewnych rozwiązań w systemie dla siebie.

Np. Zasada Społecznej Gospodarki Rynkowej nie jest ona charakterystyczna w Europie.

Zasada Demokratycznego Państwa Prawnego ma charakter uniwersalny pojawia się w konstytucjach tych krajów, które przeszły doświadczenia braku demokracji, doświadczenia systemów nie demokratycznych.

Hiszpania socjalne i demokratyczne państwo prawne.

Art. 22 z 1949 roku Niemcy są państwem socjalnym.

Klauzula pojawia się tam gdzie były jakieś problemy z demokracją. W Rosji nie ma żadnej podstawy.

* Zasady odnoszą się tylko do aparatu władzy, Modelują pewne zachowania, stymulują je.

Od 1989-1997 roku zasady te były przetwarzane, budowane.

*** Wiąże się to z funkcjami konstytucji: gwarancyjną, wychowawczą, regulacyjną.

W konstytucji USA nie ma zasady konstytucyjnego państwa prawnego w takiej wersji. Zasada jest historycznie stara, wywodzi się z XIX wieku z Niemieckiej kultury prawnej w wersji „Państwo prawne. Zasada państwa prawnego”. Oznaczała, że nowy, system państwowy w XIX wieku ma być oparty
o normę prawną. Tzn. że państwo działa tylko na podstawie i zgodnie z prawem. W poprzednim modelu władca decydował co jest prawem.

W XIX wieku państwo działa na podstawie, zgodnie i w granicach prawa. Jest to fundament demokracji. Władza może działać arbitralnie. Jest norma to władza może działać, nie ma normy to nie może działać. Wiązało się to z upadkiem państwa absolutnego. Jak uznaję wolność człowieka to chodzi o wolność od państwa.

W XIX wiek wykluczył arbitralne działanie władzy. Prawo musi spełniać pewne wymagania co do swojej aksjologii. W ramach systemu opartego na zasadzie demokratycznego państwa prawnego muszą być środki dochodzenia prawa, jego egzekwowania. Jak nie ma środka egzekwowania to nie ma prawa.

Zasadę Państwa Prawnego trzeba wprowadzić do systemu. Środki, które umożliwiają dochodzenie treści prawa. Po II Wojnie Światowej zasada ta się ugruntowuje w ustawie zasadniczej Niemieckiej
w innej wersji „socjalnego państwa Prawnego”. Socjalne państwo prawne jest uzupełnione elementy dodatkowy przymiotnik „socjalne”. Socjalne ma określoną treść w ogólnym zakresie.

Państwo prawne zostaje nadal państwem prawnym. Uzupełnione jest o nowy zakres funkcji państwa,
a mianowicie o społeczne aspekty działania władzy. Odpowiada ta zasada na pytanie: Czy państwo ma zobowiązania wobec swoich obywateli dotyczące bytu materialnego człowieka? Pojęcie bytu jest szeroko rozumiane, wykształcenie, rozwój duchowy człowieka. Socjalne państwo prawne dotyczy sfery tradycyjnej jak też owej ochrony bytu człowieka.

Państwo powinno gwarantować człowiekowi pewien poziom życia materialnego.

Klauzula Socjalnego Państwa Prawnego wyraża obowiązek aktywnego działania ze strony państwa, uzależnionego od realnych możliwości finansowych. W Konstytucji Niemieckiej nie ma prawie praw
i wolności II generacji. Prawa o charakterze świadczeń materialnych są objęte klauzulą socjalnego państwa. Daje to w efekcie to, że można elastycznie realizować prawa II Generacji. Jak państwo ma środki materialne to realizuje świadczenia, jak się zmniejsza środki to realizacja też się zmniejsza tych świadczeń.

Państwo zawsze działa w granicach normy.

*** Demokratyczne Państwo.

Dotyczy innych aspektów, odnosi się do demokratyczności państwa jako podmiotu władzy. Udział obywateli w sprawowaniu władzy. Pojawiają się typowe instytucje demokracji bezpośredniej: referendum, inicjatywa ludowa. Instytucje te niosą niebezpieczeństwo populizmu demagogii politycznej. Stopień skomplikowania decyzji podejmowanych przez aparat państwowy jest tak duży, że wymaga wiedzy specjalistycznej. Trzeba brać tez pod uwagę wielość i rozległość materii, które państwo podejmuje. Przeciwnicy referendum uważają, że jedynie można je zastosować do przyjęcia konstytucji, która jest aktem podstawowym. Trudności organizacyjne się pojawiają. Trzeba szukać innych rozwiązań, które wzmocnią pozycję demokracji. Społeczeństwo ma wpływać, oddziaływać na decyzje aparatu państwowego. Państwo jest demokratyczne gdy władza musi się liczyć ze zdaniem narodu. Po stronie społeczeństwa musi istnieć pewien stopień zorganizowania. Struktura społeczna musi być silna i dobrze zorganizowana. Konsultacje są ze środowiskami.

W treści państwa prawnego są postulaty dotyczące normy prawnej i systemu prawa oraz pewne instytucje, które muszą być powołane, żeby państwo mogło działać z tymi zasadami.

Wszystkie zasady tzw. przyzwoitej legislacji, zasady dotyczące: procedury, prawo spójne, jasne, logiczne, typologia aktów prawnych, zasady dotyczące podziału władzy, niezawisłe sądownictwo, kontrola konstytucyjności norm prawnych.

6.EWOLUCJA KONSTYTUCJI - etapy zmieniające konstytucję.

Zatem pojawiają się normy programowe, państwo ma dbać o dobrobyt, bezpieczeństwo w celu realizacji dobra rodziny art.75K norma programowa. Jednocześnie w ostatnich latach jest wyraźna tendencja do normatywizacji konstytucji czyli normy dla których nie ma środków prawnych nie ma środka prawnego, który by pomagał wyegzekwować pewne rzeczy np., budownictwo TBS-ch, jest wiele praw w konstytucji, które są egzekwowane np., prawa wyborcze.

Jeśli mówimy o normatywizacji to takie rozwiązanie, które ograniczy posługiwanie się normami programowymi, dla których nie mamy środków prawnych. Jeżeli jest środek prawny możemy się domagać dotrzymania tych praw. Prawo podmiotowe jt. Co jest możliwe do wyegzekwowania

Chodzi o to by Konstytucja dała podstawę do uzyskania pewnych dóbr, ale nie materialnych.

W Konstytucji Amerykańskiej nie ma słowa o tym . Im trudniejsza sytuacja polityczna kraju tym większy populizm. We wszystkich Konstytucjach europejskich ten trend jest uwidoczniony ale doktryna podkreśla normatywny charakter Konstytucji. Państwo w sposób umiarkowany ma zadania i funkcje, które ma realizować, bo inaczej stwarza iluzje postanowień Konstytucji.

Państwo powinno mieć zadania, ale umiejętność myślenia w kategoriach prawnych, katalog państwa, które nie wynikają z populizmu i zaskarbiania sobie siły. Konstytucja ma bardzo dużo fikcyjnych postanowień. Chodzi tu o populizm, który bardzo odbił się na normach programowych, które są
w Konstytucji. We wszystkich Konstytucjach Europejskich ten trend programowy jest podkreślony.

Obowiązkiem państwa jest stanowienie prawa, które pozwala na:

- odpowiednie prawa ochrony zdrowia,

- system edukacji

- system emerytalny

- system stypendialny

Konstytucja ma być przede wszystkim normatywna, ma zawierać normy, które może zrealizować, aby nie ulegało państwo populistycznym prądom.

Podsumowanie:

Droga jaką przeszedł konstytucjonalizm od XIX wieku do czasów współczesnych to droga do państwa jako minimum i konstytucyjnej regulacji wykonywania władzy oraz podstawowe prawa i wolności do państwa opiekuńczego, które przejęło na siebie obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego,
a nawet więcej niż bezpieczeństwa socjalnego. Bardzo wiele Konstytucji formuje zadania dla państwa przekraczające realne możliwości (zadania które są realne) to powoduje pogłębianie kryzysu państwa opiekuńczego, które może stać się niewydolne. W ostatnich latach uwidacznia się coraz wyraźniej dążenie do normatywizacji konstytucji tzn. uznania, że jest to przede wszystkim akt zawierający normy prawne. Taki normatywny charakter konstytucji nie stoi na przeszkodzie by zawrzeć w tym akcie obowiązek wykonywania przez państwo tych zadań. Chodzi o wspomaganie najbardziej potrzebujących pomocy publicznej.

7. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI:

- nie jest potrzebne wydawanie aktu niższej rangi , żeby wykonać postanowienia konstytucji

- w przypadku niekonstytucyjnego aktu niższego rzędu można zastosować konstytucję

W Niemczech bezpośrednio stosuje się tylko przepisy dotyczące praw i wolności.

Ustawa zasada przewiduje bezpośrednie stosowanie konstytucji, traktowanej jako prawo najwyższe art.8.

8.HIERARCHICZNE KONCEPCJE ŹRÓDEŁ PRAWA

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do całości porządku prawnego, normy konstytucyjne stanowią podstawę i punkt wyjścia pozostałych norm w państwie, które muszą realizować normy konstytucyjne i nie mogą z konstytucja być sprzeczne.

10.KONSTYTUCJA, JAKO AKT NORMATYWNY - zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Oznacza to, że konstytucja jest nadrzędna w stosunku do innych ustaw, a także wszelkich innych aktów normatywnych, a więc np. rozporządzeń.

11. ZASADY KONSTYTUCYJNE

Zasada suwerenności narodu (art. 4 ust. 1) – koncept oświeceniowy z wyraźnym podkreśleniem, że władza zwierzchnia nie może należeć do nikogo innego niż naród (i to cały, nie np. tylko lud pracujący miast i wsi). Generalnie nasza koncepcja narodu jest obywatelska, ale są problemy: bo cóż to za obywatele – Polacy na emigracji (a mają prawo wyborcze!)? Poza tym liczą się właściwie tylko ci
z prawem wyborczym (tzw. korpus wyborczy). Naród władzę sprawuje przez swoich przedstawicieli,
a w szczególnych przypadkach bezpośrednio – w drodze referendum (art. 125, art. 90 ust. 3, art. 235 ust. 6, art. 170); naród ma także inicjatywę ustawodawczą. Generalnie jednak demokracja nasza jest pośrednia, z parlamentem wybieranym powszechnie na regularną kadencję, przy utrzymaniu zasady pluralizmu politycznego, z wolnym mandatem. Naród (wg art. 6 ust. 1) to też wspólnota kulturowa. Wg prof. Bałabana zasada ta powinna być pomocnicza, warunkowa – uruchamiana w razie istotnego zagrożenia samej suwerenności. Natomiast pojęcie suwerenności w świetle naszego członkostwa w UE wymaga redefinicji.

Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2): nasz art. 2 to kopia art. 1 konstytucji z 1952, więc zdążyło już od 1952 narosnąć nieco orzecznictwa i poglądów doktryny. Państwo prawne sensu largo: takie, w którym przestrzega się zasad konstytuujących demokrację: podziału władzy, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów, ustawy jako podstawowego powszechnego źródła prawa. Państwo prawne sensu stricto: państwo, gdzie prawo jest przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, zwł. przez organy państwowe (gdy jednostka może robić wszystko, co niezabronione, to organy państwa tylko to, co im dozwolone wyraźnie – TK, NSA uznały u nas, że nie można domniemywać kompetencji organów państwowych) .

Zasada podziału władzy (art. 10 ust. 1): od Arystotelesa, Locke’a, Montesquieu, od 1791 nieuwzględniona tylko w konstytucji z 1935 i 1952. Gwarancja demokracji (i ochrony przed jednowładztwem). W sensie przedmiotowym podział władz to wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa (stanowienie prawa, jego wykonywanie, sądzenie). W sensie podmiotowym: wyodrębnienie oddzielonych od siebie grup organów państwowych do każdej z owych sfer. Sam podział nie wystarcza, potrzebne są jeszcze hamulce. Nie wszystkie nasze organy mieszczą się w trójpodziale: NIK, RPO, KRRiTV, KRS. Podział władz nie ma charakteru absolutnego, to tylko ogólna zasada
(w oparciu o którą konstruuje się np. domniemania kompetencyjne –str. 74).

Zasada pomocniczości: władza pub. nie powinna przeszkadzać osobom lub grupom społ.
w podejmowaniu działań; celem władzy jest pobudzanie, podtrzymywanie, a dopiero w ostatniej kolejności uzupełnianie wysiłków wskazanych podmiotów (gdy te wykazują niewydolność).

Zasada sprawiedliwości społ. – nie określona dokładnie, tj. nie wiadomo czy chodzi o państwo opiekuńcze, czy też o postulat wykładni przepisów w oparciu o tą zasadę. W Banaszaku jest co nieco.

12. FUNKCJA GWARANCYJNA KONSTYTUCJI WSPÓŁCZESNEJ

Wskazane w konstytucji gwarancje takie jak: kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny, odpowiedzialność przed trybunałem stanu osób pełniących funkcje publiczne za czyny stanowiące naruszenie ustawy zasadniczej czyli delikty konstytucyjne, ochrona praw jednostki na drodze sądowej, oraz pomoc udzielana przez Rzecznika Praw Obywatelskich – rozumiane są jako instytucje prawne których zadaniem jest zapewnienie właściwego stosowania, wykonywania
i przestrzegania konstytucji, mogą efektywnie funkcjonować pod wpływem sprzyjających czynników socjologicznych takich jak kultury prawnej i politycznej.

13. ZASADY KTÓRE ODGRYWAJĄ SZCZEGÓLNĄ ROLĘ:

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

art. 2 Konstytucji RP stanowi, iż RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasad sprawiedliwości społecznej co oznacza, że w państwie pożądanym stanem jest stan, w którym prawo jest przestrzegane. Jako elementy państwa prawnego traktuje się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa Konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. W pierwotnym zrozumieniu pojęcia państw prawne chodziło o zasadę, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jej adresatów, przede wszystkim przez organy państwowe. Oznacza to obowiązek organów władzy państwowej do działania na podstawie prawa i w granicach prawa. Istotnym elementem zasady demokratycznego państwa prawnego są reguł stanowienia prawa.

Wyróżnić tu należy:

-zakaz działania prawa wstecz- zakaz ten odnoszony jest wyłącznie do przepisów, które pogarszają sytuację adresatów,

- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego tzw. Vacatio legis,

- zasadę ochrony praw nabytych – tylko w wyjątkowych sytuacjach może zaistnieć ingerencja w prawa nabyte np. wojna,

- przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat bez trudności mógł określić konsekwencje prawne swego postępowania.

Generalnie państwo prawne oznacza poszanowanie praw człowieka. Zawiera główne elementy etycznej zawartości prawa tj.:

- poszanowanie godności człowieka,

- równe traktowanie wszystkich ludzi,

- przestrzeganie dobrych obyczajów w obrocie prawnym,

- obowiązek wyrównania szkody.

a) zasada „rule of law” – odpowiednik państwo prawnego; Każdy podmiot publiczny jest związany prawem oraz poddany kontroli sądów powszechnych. Jest stosowana w Wielkiej Brytanii ta zasada.

b) podmiot władzy (trójpodział): dotyczy ona (ta zasada) aspektu organizacyjnego. Są organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Ale brak jest jedności funkcjonalnej np: władza wykonawcza stanowi prawo; parlament jest sądem itp.

c)brak odrębności personalnej – brak zasady niepołączalności np.: powoływanie ministrów spośród posłów; Lord Kanclerz jest członkiem gabinetu (rządu), członkiem Izby Lordów i przewodniczącym Komitetu Sądowego

d) zasada supremacji parlamentu – zasada zwierzchnictwa parlamentu

Skład Parlamentu: monarcha, Izba Lordów, Izba Gmin

Izba Gmin – członkowie gabinetu (rządu)

Premiera powołuje się spośród Izby Gmin

Izba Lordów zawiera w sobie sąd (jest sądem najwyższym Wielkiej Brytanii)

Monarcha – uosabia suwerenność narodu i państwa, uosabia koronę, władzę państwową posiadającą nieograniczone prerogatywy.

Supremacja (nie stanowi najwyższej władzy) – parlament personifikuje ogół obywateli, bo reprezentuje obywateli poprzez Izbę Gmin, reprezentuje przedstawicieli określonych grup społecznych poprzez Izbę Lordów.

14. GENEZA OCHRONY PRAW JEDNOSTKI

Obecnie funkcjonują różne określenia: wolności i prawa człowieka. Przez cały wiek XIX aż po 70 lata figurowało pojęcie prawa obywatelskie. W konstytucjach istniały różne określenia: wolności i prawa obywateli, prawa człowieka. We francuskiej deklaracji praw istniała nazwa prawa człowieka i obywatela. Istnieją różnice pomiędzy prawami człowieka czyli prawami służącymi każdej jednostce ludzkiej,
a prawami obywatelskimi wiążącymi się wyłącznie z obywatelstwem. Coraz więcej praw konstytucyjnie chronionych służy każdemu, każdej jednostce. Powstaje problem, które z tych praw służą wyłącznie obywatelom. Grupa praw politycznych służy wyłącznie obywatelom (w UE obywatele posiadają zarówno czynne jak i bierne prawo wyborcze tak więc nie tylko obywatelom służą prawa polityczne). Przyczyny zmian początkowo miały charakter polityczny: prawo do ingerencji społeczności międzynarodowej
w łamane prawa obywatela, kategoria o wydźwięku moralnym funkcjonuje w krajach najbogatszych.

15.HISTORYCZNY PROCES ROZWOJU PRAW JEDNOSTKI

Wyróżnia się 2 drogi rozwoju tych praw.

16. DROGA ANGIELSKA: cechą charakterystyczną średniowiecza było uprzywilejowanie pewnych grup społecznych z tytułu przynależności do jakiejś grupy. Funkcjonowała instytucja przywilejów indywidualnych. System angielski polegał na tym, że też istniał system różnicujący społeczeństwo, funkcjonowały przywileje. Bill o prawach to instytucja funkcjonująca do dziś uchwalona przez parlament, czyli uprzywilejowanie pochodziło od władzy administracyjnej. Rozwój praw angielskich: rozciągano pewne prawa na szersze grupy społeczne. W miarę upływu czasu prawa te rozszerzono na wszystkie grupy społeczne. Upowszechniały się prawa jednostki. Głównymi etapami dotyczącymi dokumentów prawnych były:

- petycja o prawo (peticion of rights)

- habeas Corpus Act

- Bill o prawach (Bill of rights)

Były to akty o charakterze przywilejów obejmujący szereg osób, miało to chronić obywateli przed arbitralnością władzy. Model ten doprowadził do powszechności praw.

17. II MODEL WIĄŻE SIĘ Z ZASADĄ SUWERENNOŚCI: tzn. z deklaracją o suwerenności narodu. Cechą charakterystyczną jest powiązanie praw z suwerennością. W tym modelu na I-szy plan wysuwają się prawa o charakterze politycznym, związane z uczestnictwem w funkcjonowaniu spraw publicznych.

I aktem w historii 1776 – deklaracja praw Wirginii, deklaracja ta była częścią konstytucji Wirginii,

II deklaracją była z 1789 Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, która początkowo była oderwana od tekstu konstytucji. Dwa lata później została uchwalona konstytucja, której częścią stała się ta deklaracja praw. (Polska Konstytucja 3-go Maja była pozbawiona deklaracji praw, nie była też oparta na zasadzie suwerenności narodu).

18. PRAWNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI

Są one stosunkowo łatwe do urzeczywistnienia, w szczególności jeśli państwo uchwala nową konstytucję gdyż jest to zapisanie tych praw w prawie. Najczęściej było tak, że one się pojawiły na poziomie aktów ustawodawczych lub dokumentów o charakterze międzynarodowym ratyfikowanych przez poszczególne państwa. Następnie weszły one do katalogu praw konstytucyjnych. Ta droga
w poszczególnych państwach była zróżnicowana. Im później uchwalano konstytucję, tym szerszy katalog praw w niej zapisanych, natomiast w tych państwach, w których obowiązuje nadal lub stosunkowo długo obowiązywały stare konstytucje najczęściej ten postęp w zakresie ochrony praw znajdował wyraz wyłącznie w ustawach. Nie ma konstytucji, którą by zmieniono tylko w celu poszerzenia praw, zmienia się je przy okazji innych zmian konstytucji. Gwarancje rangi ustawodawczej są często wystarczające.

19. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY – nie może być upolityczniony, to wtedy będzie dobry. W Polsce Trybunał Konstytucyjny jest wybierany przez Sejm – organ przecież polityczny. W Hiszpanii nie ma bezpośredniej zależności politycznej przy wyborze sędziów.

Kraje które są stabilne od dawna to nie mają tej klauzuli państwa demokratycznego. Natomiast mają ją państwa które kiedyś były niedemokratyczne. Konstytucja Hiszpanii zawiera i elementy socjalnego państwa prawnego i elementy demokratycznego państwa prawnego.

Tendencja ostatnich 20 lat – Konstytucja to akt normatywny napisany językiem prawnym: jak najmniej deklaracji programowych. Im więcej w Konstytucji jest przepisów o charakterze normatywnych tym bardziej realne jest posługiwanie się Konstytucją jako zbiorem praw: dotyczy to postanowień regulujących praw i wolności. Jeśli posługujemy się normą prawną (a dotyczy to praw i wolności) to umożliwiamy korzystanie z prawnych środków ochrony. Normy programowej nie można zaskarżyć.

20. INSTYTUCJONALNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI

- sądy powszechne - były pierwszą gwarancją instytucjonalną. W niektórych państwach do dnia dzisiejszego (Anglia, częściowo USA). Na gruncie europejskim pojawiła się tendencja do tworzenia sądów specjalnych obejmujących swoim orzecznictwem pewne dziedziny wyspecjalizowane np. powszechnie występuje sądownictwo administracyjne jako sądownictwo wyspecjalizowane, które obejmuje swoją kontrolą działalność całej administracji. Innym rodzajem sądów wyspecjalizowanych występujących tylko w niektórych państwach to Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W Polsce jako odrębne działy włączone do sądownictwa powszechnego. W niektórych państwach wyspecjalizowane agendy sądownictwa pracy i ubezpieczeń społ. funkcjonują na wyższych poziomach instancyjnych

Sądownictwo skarbowe – w Polsce nie istnieje, jest wyłączone z zakresu NSA, to domena postępowania administracyjnego poza NSA.

- sądownictwo konstytucyjne - pojawiło się w okresie międzywojennym po raz pierwszy w postaci tego sądownictwa scentralizowanego jakie występuje w Polsce, w postaci innej pojawiło się dużo wcześniej. Po II wojnie św. nastąpił rozwój tego sądownictwa. W europie tylko nieliczne państwa nie posiadają sądownictwa konstytucyjnego.

- Rzecznik Praw Obywatelskich (ombudsman)

- kontrola parlamentarna

- odpowiedzialność konstytucyjna określonych organów

- prawno-karna odpowiedzialność międzynarodowa za naruszenie praw jednostki.

21. MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW JEDNOSTKI

Wojna uświadomiła społeczności międzynarodowej, że system wewnątrzpaństwowy gwarantowania praw obywatelskich jest niewystarczający, więc:

- uchwalono Powszechną Deklarację Praw Człowieka (1948) – wskazówka do prac nad modelem ochrony prawno-międzynarodowej,

- obecnie dwa systemy ochrony – regionalny i powszechny zwany uniwersalnym

Polska ratyfikowała umowy reprezentujące oba systemy:

- Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych, Społecznych
i Kulturalnych (1977r.)

- protokół umożliwiający skargę indywidualną obywatela (1991r.),

- Europejska Konwencja Praw Człowieka (1992r.)

Ochrona pozycji obywatela w Polsce.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności 1950r.

26 praw i wolności – unormowane szczegółowo, ściśle określone wyjątki, w tym prawo skargi obywatela przeciwko własnemu państwu od 1956r. Efektem działania były demokratyczne zmiany prawodawstwa, międzynarodowa presja na państwa naruszające konwencję

Rada Europy od 1961r. Europejska Karta Społeczna – podniesienie praw socjalnych do rangi praw człowieka – nałożenie na państwa obowiązków podlegających międzynarodowej kontroli.

Wprowadzenie możliwości petycji indywidualnego obywatela 1976r. wskazuje na perspektywę doskonalenia uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka.

22. PAŃSTWO PRAWNE OPIERA SIĘ NA IDEI – prawo jest podstawą ustroju:

a) sposób uchwalania – procedura uchwalania prawa będąca w każdym demokratycznym systemie

b) technika legislacyjna – elementy składające się na prawidłową szatę i treść tekstu:

* przejrzystość tekstu

* jasność pojęć

* właściwe zasady wejścia aktu w życie

* zasada nie działania prawa wstecz

* konsultacje ze środowiskami zainteresowanymi treścią uchwalonych przepisów

* zasada pewności prawa – prawo zmieniamy wtedy kiedy jest to niezbędne, nie zaskakujemy adresata, dajemy mu możliwość zapoznania się z treścią normy i przygotowania go do stosowania aktu.

c) postulaty dotyczące treści – prawo ma służyć człowiekowi. Treść normy – porządek etyczny (aksjologia), prawo bez aksjologii to prawo nieograniczone w rękach władzy, czysty instrument w rękach władzy. Prawo musi być dobre.

23.NORMY PRAWA EUROPEJSKIEGO A PRAWO WEWNĘTRZNE

Prawo pierwotne do którego należą traktaty ustanawiające wspólnoty i traktaty zmieniające wspólnoty. Można wymienić aneksy i protokoły do traktatów, umowy akcesyjne i sam Traktat o UE. Drugą generalna kategoria aktów wydawanych przez Unię to jest wspólne prawo wspólnotowe – to jest prawo które jest wydawane przez jeden lub kilka organów i opiera się na upoważnieniu udzielonym
w pierwotnym prawie wspólnotowym. Organizacja aparatu władzy w Unii nie jest oparta na zasadzie trójpodziału władzy. Charakterystyczne jest wymieszanie kompetencji. Najważniejsze akty Unii to: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje to są ściśle akty normatywne. Decyzje mają charakter konkretno-indywidualny w porządku wewnętrznym, a rozporządzenia i dyrektywy to akty powszechne generalnie obowiązujące. Zalecenia i opinie nie maja charakteru wiążącego, co nie znaczy że w praktyce zalecenie mogłoby być tak właśnie potraktowane, praktyka bywa inna od tych założeń teoretycznych. Według Trybunału Sprawiedliwości mają obowiązywać bezpośrednio, mają być nadrzędne, a to oznacza że one nie przechodzą żadnej procedury implementacji nie wprowadza się do porządku tylko one automatycznie wchodzą do porządku, są wprowadzone. Akty UE nie przeprowadzamy żadnej procedury implementacji, są to zasady wynikające ze stanowiska Trybunału Europejskiego. Te akty obowiązują jako akty UE, a nie transponowane do porządku wewnętrznego (jest to inna sytuacja niż w przypadku prawa międzynarodowego). Przyjmuje się, że to prawo wspólnotowe jest nadrzędne wobec norm krajowych, takich jak: konstytucja, ustawy i prawo miejscowe.

24.ZASADY USTROJOWE – zakres , treść, znaczenie.

ZASADA jest czymś zupełnie innym, nie zawiera jednoznacznego oznaczenia treści. Nie jest więc zatem normą skonkretyzowaną. Zasada określa w sposób bardzo ogólny sposoby zachowań, odwołuje bardzo często do określonego systemu wartości, który powinien być podstawą zachowań, ale nie ma tu pewności czy to powinien być ten czy inny np. jeśli mówimy o zasadzie demokratycznego państwa prawnego to nie wiemy co ta zasada tak naprawdę oznacza, gdybyśmy prześledzili ten okres stosowania tej zasady demokratycznego państwa prawnego RP to możemy zauważyć jak można zmieniać treść ze względu na cele jakie się chce uzyskać, im bardziej zasada jest ogólna tym większa jest możliwość takiego posługiwania się nią. Zasad jest bardzo ogólna, dopiero w procesie interpretacji odczytujemy konkretne treści które są w niej zawarte. Zasada jest niedookreślona jej interpretacja może sięgać daleko o czym przesądzają warunki polityczne przede wszystkim, oznacza także niebezpieczeństwo instrumentalnego potraktowania zasady tzn. wykorzystywania jej ze względu na pewne cele a niekoniecznie z uwzględnieniem rzeczywistej treści. Instrumentalizacja prawa to pojęcie negatywne. Prawo nie powinno być instrumentalnie stosowane dlatego powinno być zawsze osadzone w określonym systemie wartości który stanowi granice.

25. KLASYCZNY SYSTEM RZĄDÓW PARLAMENTARNO-GABINETOWYCH (WESTMINSTERSKI)

System rządów parlamentarno-gabinetowych polega na równowadze między władzą prawodawczą
a rządem, który nazywany bywa gabinetem. Gabinet jest powoływany przez głowę państwa
i każdorazowo musi się cieszyć poparciem większości parlamentarnej. Utrata poparcia następuje zawsze, gdy parlament uchwali tzw. wotum nieufności. Zaufaniem parlamentu muszą się cieszyć także poszczególni ministrowie. W systemie tym uprawnienia głowy państwa – prezydenta czy króla są ograniczone. Z reguły nie ponosi on odpowiedzialności politycznej za swoje działania, nie może być odwołany. Te odpowiedzialności ponoszą ministrowie, dlatego też ich podpis wymagany jest pod każdym aktem urzędowym głowy państwa. W takim systemie rządów zazwyczaj na czele rządu staje lider partii posiadającej większość w parlamencie, a jeżeli takiej partii nie ma to lider koalicji. System ten na gruncie europejskim rozwinął się w Wielkiej Brytanii, a następnie został przyjęty przez inne kraje europejskie.

System ten wiąże się z klasycznym modelem brytyjskim. System brytyjski określił podział kompetencji
i wzajemne zależności między 3 organami władzy: królem, gabinetem i parlamentem. Istotę brytyjskiego systemu rządów parlamentarno-gabinetowego można sprowadzić do kilku zasad:

- pochodząca z wyborów powszechnych Izba Gmin stanowi bazę polityczną tworzenia i funkcjonowania gabinetu,

- premiera, a na jego wniosek ministrów powołuje król. Premierem zostaje przywódca tej partii, która wygrała wybory. Premier przedstawia królowi skład swego gabinetu, który monarcha zatwierdza oraz pośredniczy w kontaktach między gabinetem a królem,

- wszystkie akty króla są wykonywane za radą i zgodą ministrów, a więc podlegają kontrasygnacie. Dotyczy to też prerogatyw, które swego czasu należały do zakresu osobistych uprawnień monarchy „król panuje a nie rządzi”;

- gabinet ponosi solidarną odpowiedzialność wyłącznie przed Izbą Gmin. W związku z tym Izba Gmin nie może wyrazić wotum nieufności pojedynczemu członkowi gabinetu lecz wyłącznie całemu gabinetowi,

- obie izby mają wiele uprawnień kontrolnych wobec rządu: dyskusje nad programem rządu i budżetem, ogólną polityką i polityką w poszczególnych dziedzinach działalności rządu, zapytania poselskie itp.

- gabinet posiada prawo inicjatywy ustawodawczej – dysponuje zdyscyplinowaną większością. Brytyjski system znalazł zastosowanie w takich krajach jak: Austria, Kanada, Nowa Zelandia – podlegały one silnym wpływom kultury anglosaskiej

Władza ustawodawcza: monarcha i dwuizbowy parlament: Izba Lordów i Izba Gmin

Władza wykonawcza: monarcha i rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Premierem jest przywódca większości parlamentarnej.

26. PREZYDENCKI SYSTEM RZĄDÓW

System prezydencki – przykładem tego systemu są Stany Zjednoczone, jest w pewnym sensie odwrotnością systemu parlamentarnego. Jego podstawą cechą jest tzw. Jednolitość egzekutywy: prezydent jest zarazem głową państwa jak szefem rządu, nie ma natomiast wyodrębnionego urzędu premiera. Tym samym prezydentowi przysługuje b. silna pozycja ustrojowa – jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej. Prezydent jest wybierany przez naród, co daje mu legitymację demokratyczną równą legitymacji parlamentu. System prezydencki nie zna odpowiedzialności parlamentarnej rządu. W systemie tym nie występuje też możliwość rozwiązania parlamentu. Sam prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa – wówczas Kongres może go
w procedurze tzw. Impeachmentu usunąć ze stanowiska. Egzekutywa i legislatywa pozostają
w znacznym stopniu odseparowane.

Prezydencki system rządów Stanów Zjednoczonych określany jest jako klasyczny model ustroju opartego na zasadzie separacji i hamowania się władz naczelnych państwa.

W systemie rządów prezydenckich, prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji. Nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny. Prezydent mianuje ministrów, którzy są jego doradcami i wykonawcami jego woli jak i kierownikami odpowiednich resortów. Ministrowie nie są odpowiedzialni politycznie przed parlamentem, a zatem nie może żądać ustąpienia odpowiedniego ministra. Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, ponieważ wybierany jest w wyborach powszechnych, podobnie jak parlament. Zasada ta jest wyrazem politycznej niezależności prezydenta od parlamentu, a jednocześnie służy umocnieniu jego pozycji wobec naczelnych organów państwowych. Prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem. Parlament zatem nie powołując prezydenta, nie może go też i odwołać przed upływem kadencji. Natomiast zarówno prezydent jak i ministrowie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej.

27. PARLAMENTARNO PREZYDENCKIE POSTACI RZĄDÓW

System ten stanowi połączenie elementów systemu parlamentarnego i prezydenckiego stąd też często nazywany jest systemem mieszanym. Charakteryzuje się on silną i samodzielną władzą prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Zasadniczy wpływ na całą politykę państwa mają 3 nadrzędne organy: prezydent, rząd i parlament. Władza wykonawcza znajduje się w rękach prezydenta oraz rządu, który realizuje polityki prezydenta. Funkcjonowanie systemu prezydenckiego jest jednak zdeterminowane układem sił politycznych w parlamencie. W praktyce system ten występuje we Francji.

Pierwszym krajem, który otworzył drogę temu rodzajowi rządów były Niemcy (konstytucja weimarska
z 1919r.). Istotą był kompromis pomiędzy tradycją monarchistyczną a rewolucyjną zasadą suwerenności ludu. Połączono demokrację pośrednią o dwóch wybieralnych organach: Prezydencie i Sejmie Rzeszy
z demokracją bezpośrednią o jednym organie czyli ogóle wyborców. Prezydent i Sejm Rzeszy były
2 równorzędnymi i niezależnymi od siebie organami. Czynnikiem, który miał łączyć prezydenta
i parlament był rząd.

Finlandia: organem równorzędnym parlamentowi, ale działającym w sferze władzy wykonawczej jest prezydent. Obok prezydenta działa rząd powoływany i odwoływany przez niego na podstawie układu politycznego w parlamencie. Składa się on z przewodniczącego i ministrów. Prezydentowi służy wiele uprawnień parlamentu: zwołuje sesje nadzwyczajne, otwiera i zamyka sesje zwyczajne, ma prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, służy mu też inicjatywa ustawodawcza i prawo weta ustawodawczego.

V Republika: prezydent czuwa nad należytym przestrzeganiem konstytucji. Silny związek prezydenta
z rządem. Wpływ prezydenta na działalność i skład rządu oraz administracji polega na powoływaniu
i odwoływaniu premiera, a na jego wniosek członków rządu i przewodniczeniu na posiedzeniach RM. Powiązanie prezydenta z działalnością rządu zapewnia jednolitość działania obu organów. Wzmacnia to ich pozycję wobec parlamentu. Parlament może oddziaływać na treść i sposoby realizacji polityki rządu, jednakże czyni to w zakresie ustawodawstwa i kontroli. Podkreślona jest rola premiera, który jest pierwszym pomocnikiem prezydenta.

28. USTRÓJ WIELKIEJ BRYTANII

Jest to kolebka demokracji. To państwo najszybciej wprowadziło demokrację. Jest to system najbardziej chyba demokratyczny.

SYSTEMY MIESZANE: łączą model prezydencki i parlamentarno-gabinetowy (system francuski V Republiki – „system półprezydencki”).

W Wielkiej Brytanii jest tak że jest układ stosunków pomiędzy organami państwa: parlamentem i rządem. W Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji pisanej. Dużo jest aktów regulujących ustrój ale nie ma konstytucji pisanej.

Ustrojowy system brytyjski ma swoje źródła w zwyczajowym prawie konstytucyjnym które stanowi część prawa zwyczajowego – „common law”. Obok tego prawa zwyczajowego są też akty prawne. Źródłem prawa są też precedensy – sądowe rozstrzygnięcia , które stanowią źródło prawa. Źródłem prawa są też konwenanse konstytucyjne – długo utrwalane w praktyce wykonywanie określonej czynności.

Utrwaliły się pewne zasady które odgrywają szczególną rolę:

1. zasada „rule of law” – państwo prawne; Każdy podmiot publiczny jest związany prawem oraz poddany kontroli sądów powszechnych,

2. podmiot władzy (trójpodział): dotyczy ona (ta zasada) aspektu organizacyjnego. Są organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Ale brak jest jedności funkcjonalnej np: władza wykonawcza stanowi prawo; parlament jest sądem itp.

3. brak odrębności personalnej – brak zasady niepołączalności np.: powoływanie ministrów spośród posłów; Lord Kanclerz jest członkiem gabinetu (rządu), członkiem Izby Lordów i przewodniczącym Komitetu Sądowego

4. ZASADA SUPREMACJI PARLAMENTU – zasada zwierzchnictwa parlamentu

Skład Parlamentu: monarcha, Izba Lordów, Izba Gmin

Izba Gmin – członkowie gabinetu (rządu)

Premiera powołuje się spośród Izby Gmin

Izba Lordów zawiera w sobie sąd (jest sądem najwyższym Wielkiej Brytanii)

Monarcha – uosabia suwerenność narodu i państwa, uosabia koronę, władzę państwową posiadającą nieograniczone prerogatywy.

Supremacja (nie stanowi najwyższej władzy) – parlament personifikuje ogół obywateli, bo reprezentuje obywateli poprzez Izbę Gmin, reprezentuje przedstawicieli określonych grup społecznych poprzez Izbę Lordów.

29. SYSTEM PARTYJNY WIELKIEJ BRYTANII

Jest tu system dwupartyjny, bo spośród wszystkich partii Wielkiej Brytanii tylko dwie mają realne szanse zdobycia władzy i naprzemiennie władzę wykonują – albo jedna albo druga.

Okręgi parlamentarne – zasada wyborów większościowych – wygrywa ten który otrzyma najwięcej głosów w danym okręgu. To jest dobre bo stabilizuje scenę polityczną. Pozostałe partie są bardzo słabe i nie mają szans na wygranie wyborów. Jest też silny związek pomiędzy wyborcami a posłami.

System jest oparty na podziale władzy na zasadzie suwerenności narodu. Cechą charakterystyczną jest oparcie rządu o większość parlamentarną i dlatego mówimy że jest to system parlamentarno – gabinetowy. Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem ale jednocześnie dysponuje prawem wnioskowania o rozwiązanie parlamentu.

Zachodzą tu bardzo ścisłe związki historyczne: Unia Realna pomiędzy Anglią i Szkocją od 1707 r. oraz Wielką Brytanią i Irlandią od 1808 r. W Królestwie Brytyjskim jest też Walia.

Części składowe Królestwa są w znacznym stopniu niezależne i nazywa się to Dewolucją. W Wielkiej Brytanii jest daleko posunięta decentralizacja terytorialna, rozwinięty samorząd terytorialny który ma szerokie kompetencje.

Zaufanie parlamentarne – inaczej jest budowane i ma inną trwałość w systemie dwupartyjnym a inną
w systemie wielopartyjnym.

Cechą charakterystyczną systemu brytyjskiego jest dwupartyjność – realne szanse zdobycia władzy mają tylko dwie partie. Sprawują one władzę rotacyjnie – raz jedna a raz druga. Tylko jedna z tych partii może sprawować władzę, ale może ją sprawować przez wiele kadencji.

Małe partie też mają znaczenie bo mogą wspierać swymi mandatami partie duże i wtedy jest stabilna koalicja rządowa.

W systemie wielopartyjnym (taki jest w Polsce) partie są bardzo słabe: i same i w koalicji. Zakres kompromisu jest bardzo niewielki. Są to porozumienia bardzo nietrwałe. Koalicje są w związku z tym nietrwałe. Poza tym system społeczny wpływa na system partyjny. Konstrukcja władzy powinna odpowiadać rzeczywistości.

System brytyjski opiera się na Zasadzie Suwerenności Narodu – Izba Gmin pochodzi z wyborów powszechnych, równych. Okręgi wyborcze są jednomandatowe. Kadencja Parlamentu wynosi 5 lat. O rozpisaniu wyborów rozstrzyga partia rządząca i wybiera ona taki termin żeby był dla niej wygodny. Ale nie ma sztywnych ram czasowych.

Zasada dyskontynuacji prac Parlamentu – wszystkie projekty zgłoszone w czasie kadencji zamyka się wraz z końcem tej kadencji, niezależnie od ich stadium. Parlament pracuje w trybie sesyjnym. Sesja trwa 1 rok. Monarcha przedstawia Mowę Tronową która zawiera program rządowy, np. zbiór zapowiadanych projektów ustaw. Nad mową tronową przeprowadza się dyskusję. Autorem mowy tronowej jest premier. Mowy tronowej odrzucić się nie da. Jeśli Parlament nie uchwali Adresu Dziękczynnego dla monarchy to oznacza to votum nieufności dla rządu i w następstwie tego dymisję tego rządu. W takim wypadku Parlament wystosowywuje Pokorny Żal – pewna forma krytyki, kończąca się dymisją rządu.

Funkcje Parlamentu:

a) ustawodawcza – stanowi prawo

b) kontrolna – przeprowadza kontrolę.

W stanowieniu prawa uczestniczą Komisje Stałe (jest ich 10) – rozpatrują tzw. Projekty ustaw publicznych. Ustawy te są wnoszone przez posłów lub mogą być też wnoszone przez posłów będących członkami rządów – projekty rządowe.

Są dwa projekty ustaw:

a) ustaw publicznych

b) ustaw prywatnych – wnoszone przez podmioty prywatne lub samorządy

Są też i inne komisje – komisja ds. prawodawstwa UE, komisje ds. kontroli (14) – mogą mieć profil resortowy, są to komisje międzyresortowe. Jeśli projekt szczególne znaczenie to są powoływane komisje całej Izby.

W strukturze Parlamentu są też Frakcje Parlamentarne (Kluby Parlamentarne) – zhierarchizowane struktury w których można wyróżnić: Lidera, 14 Wipów. Zapewniają one łączność pomiędzy Liderem a zwykłym posłem a poza tym informują i pomagają. W takiej frakcji brak jest niezależności i „wolnej ręki”.

Opozycja

W systemie Parlamentarnym podstawą jest dyscyplina partyjna. Opozycja to „Gabinet Cieni”. Jest on finansowany z budżetu państwa – jest zinstytucjonalizowany. Służy to przygotowaniu opozycji do władzy. Rolą opozycji jest daleko idąc krytyka.

Opozycja i rządzący mają wspólne stanowisko tylko w dwóch sprawach:

a) bezpieczeństwa

b) w sprawach zagranicznych.

Opozycja ma w parlamencie swoje „Dni Głosu”, które musza się odbyć. Opozycja ma prawo wyboru Mowy Tronowej różnych zagadnień do dyskusji.

Izba Lordów – Izba Wyższa

800 Dziedziczonych Lordów wybiera spomiędzy siebie reprezentacje 90 Lordów. Jest też 540 Lordów Dożywotnich. Wśród tych Lordów jest 20 Lordów Prawa – którzy są Sądem Najwyższym. Tam też występuję frakcje partyjne.

30. FUNKCJE USTAWODAWCZE

Ustawa ma charakter nieograniczony. Nie obowiązują żadne zasady gdy chodzi o procedurę. Nie ma wymogów normatywnych. Decydujące znaczenie ma stanowisko Parlamentu. Charakterystyczną cechą systemu brytyjskiego jest możliwość delegowania działalności ustawodawczej na inne podmioty: resorty rządowe, departamenty, korporacje publiczne, władze lokalne. Ustawodawstwo delegowane ma nie tylko charakter wykonawczy. Funkcją Parlamentu jest też kontrola. Dyskusja nad Mową Tronową odbywa się w Izbie Gmin i Izbie Lordów. Parlament kontroluje wykonanie budżetu – kontrola nad tzw. Exposee budżetowym. W tym exposee Lord Kanclerz w imieniu rządu przedstawia założenia polityki gospodarczej itp. Jeśli exposee jest przyjęte to polityka rządowa jest akceptowana. Występuje też sprawozdanie z wydatków – Czerwona Księga. Występuje też Oświadczenie Jesienne – plan wydatków na 3 lata. Dyskusja odbywa się w komisjach a następnie jest debata w Izbie Gmin.

31. UPRAWNIENIA POSŁÓW

Np. „Godzina Pytań” – deputowani mogą zadawać ministrom pytania. Komisje mogą żądać wyjaśnień ze strony ministrów. Parlament kontroluje ustawodawstwo delegowane. Organ który dany akt przyjął jest zobowiązany przed publikacją przedstawić go Parlamentowi. Izba Gmin może zatwierdzić lub odrzucić taki akt.

32. RZĄD, GABINET, PREMIER

Rząd – pojęcie bardzo szerokie – są to funkcjonariusze władzy wykonawczej piastujący stanowiska polityczne.

Gabinet – grupa osób najbliższych współpracowników Premiera. Członków Gabinetu mianuje Monarcha na wniosek Premiera lub sam Premier. Premiera mianuje zawsze Monarcha i jest nim lider partii która wygrała wybory. Gabinet jest odpowiednikiem polskiego rządu. Pełni on funkcje Centralnego Organu Władzy Wykonawczej. Określa kierunki polityki państwa, realizuje tę politykę, kontroluje jej wykonanie. Mowa Tronowa może się zakończyć dymisją Premiera.

Premier

Kto kieruje rządem:

1. Premier

„PRIMUS INTER PARES” – PIERWSZY WŚRÓD RÓWNYCH – jest też liderem partii która wygrała wybory.

Premier jest silny kiedy popiera go frakcja. Jeśli nie to pozycja Premiera słabnie i może być zmuszony do dymisji (nawet bez votum nieufności).

Uprawnienia Prezesa Rady Ministrów wcale nie muszą być realizowane. Rząd odpowiada przed Parlamentem – votum nieufności lub odrzucenie votum zaufania lub odrzucenie rządowego projektu ustawodawczego.

Odpowiedzialność jest solidarna ale w praktyce ministrowie i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność indywidualnie przed Gabinetem i Premierem.

1. Szef Rządu – ma uprawnienia władcze wobec członków rządu (np. polski Prezes Rady Ministrów). W praktyce brytyjskiej wyraźna jest tendencja do wzmocnienia pozycji Premiera gdyż stopniowo przejmuje on wiele z funkcji Gabinetu. A temu procesowi sprzyja Prawo Zwyczajowe.

33. Racjonalizacja systemów ustrojowych – PARLAMENTARYZM ZEACJONALIZOWANY

W koncepcji zracjonalizowanego parlamentaryzmu wyraźnie można dostrzec, że rozwiązania przedstawiane służąc wzmocnieniu Rządu ograniczają siłę Parlament. Zwężają zakres jego możliwości w stosunku do Rządu (ocenić można tylko to pozytywnie). Konstruktywne wotum nieufności wywodzące się z Niemiec jest dzisiaj stosowane w wielu krajach: Polsce, Hiszpanii. Miało być instrumentem który miał umożliwić stanowienie prawa w sytuacji w której Rząd nie ma większości,
a istnieje realna potrzeba uchwalenia aktów prawnych.

34. PREZYDENT USA

Funkcje:

a) promotor, inicjator ustawodawstwa – działanie to jest zapowiadane w orędziu. Przedstawia swoje koncepcje prac legislacyjnych

b) egzekutor, wykonawca ustaw i szef administracji

c) kierownik polityki zagranicznej

d) głównodowodzący siłami zbrojnymi

e) ma prawo dokonywania nominacji

f) ma prawo ułaskawiania.

Prezydent przedstawia orędzie:

a) o stanie Unii

b) budżetowe

c) ekonomiczne

lub inne.

Aktywność ustawodawcza Prezydenta (komisje ds. współpracy z Parlamentem:

a) prawo veta – może podpisać akt lub nie podjąć żadnych działań i wtedy po 10 dniach od dnia otrzymania aktu (nie licząc niedziel) akt wchodzi w życie. Może jednak założyć veto i wtedy taki akt powraca do Kongresu i odpowiednia Izba musi taki akt uchwalić 2/3 większością głosów

b) „veto kieszonkowe” – nie podpisany i nie odesłany do Kongresu przez Prezydenta projekt staje ustawą, chyba że Kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot – koniec kadencji Kongresu, koniec sesji, przerwa w sesji.

Podsumowanie:

Cechą ważną jest to że system prezydencki nie jest oparty na dominacji Parlamentu. Egzekutywa nie jest uzależniona od Parlamentu, od większości Parlamentarnej – to pojęcie w ogóle tutaj nie występuje.

Egzekutywa jest jednoczłonowa. Cechą charakterystyczną jest niezależność egzekutywy od większości parlamentarnej w znaczeniu formalnym.

35. DEMOKRATYCZNA LEGITYMACJA PREZYDENTA – sposób w jaki jest on powoływany, spełnia warunki demokratyczności.

Podział władzy – i Kongres i Prezydent mają tę samą legitymację do wykonywania władzy. Wybierani są w wyborach powszechnych i bezpośrednich.

a) Kongres

*Izba Reprezentantów

*Senat

b) Prezydent – egzekutywa jednoczłonowa

I Kongres i Prezydent mogą w jakimś sensie ze sobą konkurować. Brak jest tu rządu i Premiera.

Egzekutywa w systemie parlamentarno-gabinetowym – głowa państwa + rząd z Premierem (zasada większości Parlamentarnej)

Egzekutyw w systemie Prezydenckim – Prezydent +doradcy, którzy są podporządkowani Prezydentowi (powołuje ich i odwołuje).

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem a tylko przed wyborcami. Prezydent przed Kongresem ponosi tylko odpowiedzialność Konstytucyjną. Doradcy Prezydenta odpowiedzialność polityczną ponoszą tylko przed Prezydentem a odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą przed Kongresem. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed większością parlamentarną.

Kongres nie może zdymisjonować Prezydenta. Prezydent jest jednak zależny od Kongresu a Kongres od Prezydenta. Prezydent może odrzucić projekt ustawy Kongresu. I w ten sposób zasada wzajemnego hamowania jest zachowana.

Kongres składa się on z:

a) Izby Reprezentantów (wybranych w demokratycznych wyborach)

b) Senatu (wybranych w demokratycznych wyborach)

Zadania Kongresu:

*stanowi prawo

*wykonuje funkcję kontrolną

Kadencja Kongresu – 2 lata. Występuje tutaj też zasada dyskontynuacji – wszystkie projekty zgłoszone w czasie kadencji zamyka się wraz z końcem tej kadencji, niezależnie od ich stadium.

W obu Izbach powoływane są Komisje.

Parlament uchwala ustawy:

a) publiczne

b) prywatne

36. KANCLERZ (Niemcy) – wybierany przez Parlament ale wniosek składa Prezydent lub wybiera Parlament bez ingerencji Prezydenta (sytuacja wyjątkowa). Jest on szefem rządu, wybierany przez Parlament (Bundestag) na wniosek Prezydenta ale awaryjnie może wybierać Parlament większością głosów. Jest szefem rządu o mocnej pozycji (bo dominuje w egzekutywie), posiada szczególne uprawnienia w dziedzinie powoływania – zgłasza wniosek do Prezydenta w sprawie o powołanie ministrów. Odwołuje ministrów na wniosek Kanclerza. Ma szerokie możliwości w kształtowaniu składu rządu.

Posiada on:

a) władzę kreowania składu rządu

b) wpływ na odwołanie członków rządu – ministrowie są zależni od Kanclerza personalnie i politycznie
i przed nim ponoszą odpowiedzialność polityczną.

Kanclerz pochodzi z partii która wygrała wybory. Na wniosek Kanclerza Prezydent dokonuje zmian
w składzie rządu. Ministrowie odpowiedzialności przed Bundestagiem nie ponoszą. Kanclerz przedstawia w Bundestagu program rządowy ale program ten nie jest głosowany. Parlament nie wpływu na skład rządu. Cały skład rządu zależy od Kanclerza. Program rządu zależy od Szefa Rządu.

Występują tu też „wytyczne polityki” - są one wiążące dla ministrów. Przedstawia je szef rządu. Jest on też odpowiedzialny politycznie przed Parlamentem przy zastosowaniu „konstruktywnego votum nieufności”. Ministrowie mają wolną rękę do działania w ramach swoich „wytycznych polityk”. Jeśli występuje „konstruktywne votum nieufności” to Kanclerz podaje się do dymisji i jest powoływany nowy Kanclerz. Wynika to z Konstytucji Weimarskiej z 1919r. (chodzi o „konstruktywne votum nieufności”). Hamuje ono zapędy dymisjonowania rządu z uwagi na to co będzie potem bo łatwiej jest obalić rząd niż powołać nowy. Tylko raz skorzystano z tego elementu w 1982 r. i doszedł do władzy Helmut Kohl. Stosuje się je rzadko, ale jest to dobre.

37. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI USTAWODAWCZEJ - polega na tym że jeśli Parlament Federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy albo uchwali go w brzmieniu określonym jako nie do przyjęcia dla rządu federalnego to ustawę uważa się za uchwaloną jeśli uzyska ona zgodę Rady Federalnej, to samo obowiązuje jeśli projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu 4 tygodni od ponownego przedłożenia. Służy do tego ażeby nie doprowadzić do powiększenia kryzysu w Parlamencie. Jeśli rząd nie ma większości.

38. PREZYDENT NIEMIEC

W okresie międzywojennym pozycja Prezydenta była silna. Teraz pozycja Prezydenta jest trochę słabsza: ma uprawnienia reprezentacyjne, ale rola Prezydenta może być większa niż wynika to
z przepisów. Jeśli sytuacja polityczna jest klarowna, jasna to wtedy nie ma możliwości działania poprzez własny autorytet. W sytuacji politycznie odwrotnej Prezydent może bardziej stanowczo wkraczać
w politykę oddziałując na partie polityczne pokazujące możliwości kompromisu w celu powołania Kanclerza

39. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

- nie jest potrzebne wydawanie aktu niższej rangi , żeby wykonać postanowienia konstytucji

- w przypadku niekonstytucyjnego aktu niższego rzędu można zastosować konstytucję

W Niemczech bezpośrednio stosuje się tylko przepisy dotyczące praw i wolności.

40. ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY – obecnie są to akty rządowe wydawane na podstawie konstytucji np. Francja, Portugalia z upoważnienia, są wydawane na określony czas, wskazanie materii. Lub też konstytucja mówi o takich aktach w szczególnych sytuacjach np. Hiszpania . Rząd decyduje czy zaszły te okoliczności. Są to akty wydawane na podstawie ogólnej klauzuli kompetencyjnej zawartej
w konstytucji.

41. USTAWA ORGANICZNA – akt ten powstał we Francji w XIX wieku. Stosuje się też go w Hiszpanii, Portugalii. Jest usytuowany pomiędzy konstytucją i ustawą konstytucyjną o ile taka jest, a ustawą zwykła. Moc tego aktu jest nieco mniejsza, a niżeli konstytucji i nieco wyższa a niżeli ustawy. Tryb uchwalania jest trudniejszy niż ustawy zwykłej ale łatwiejszy niż konstytucji. Przedmiotem ustawy organicznej są współcześnie przede wszystkim zagadnienia z dziedziny ustrojowej.

42. USTAWA PRYWATNA – jest w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych .Jest to akt korzystny dla organizacji, samorządu, pojedynczej osoby, grupy osób.

43. USTAWA W SENSIE MATERIALNYM – zawiera abstrakcyjne i generalne normy prawne. Nie jest istotny tryb uchwalania tego aktu.

44. USTAWA W SENSIE FORMALNYM – jest to taki akt, który uchwala się w szczególnym trybie, ale normy tego aktu nie są koniecznie abstrakcyjne i generalne.

45. BLOK KONSTYTUCYJNY – sformułowane zostało we Francji. Jest ten akt tez w Hiszpanii. Zawiera kilka aktów lub części aktów i wszystkie te normy maja szczególną moc w systemie. Pojęcie to jest wypracowane w drodze praktyki przez Rade Konstytucyjna. Akty wchodzące w skład Bloku konstytucyjnego:

1. Konstytucja.

2. Podstawowe zasady republiki uznane przez ustawy.

3. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku.

4. Wstęp do konstytucji z 1946 roku.

46. MOWA TRONOWA – jest wygłaszana przez monarchę. Jest to program rządowy. Jest to zbiór zapowiadanych projektów ustaw. Przeprowadza się dyskusje nad Mową Tronową, aby dokonać kontroli. Dyskusja nie ma charakteru czysto formalnego. Nie można odrzucić Mowy Tronowej. Autorem mowy jest premier. Jeśli nie uchwali się adresu dziękczynnego dla monarchy to oznacza wotum nieufności dla rządu i jego dymisję. Jest wtedy pokorny żal, odrzucenie mowy tronowej, premier nie ujął pewnych kwestii. Jest to forma krytyki, kończy się dymisją rządu.

47. RZĄD – to pojęcie bardzo szerokie, są to funkcjonariusze władzy wykonawczej, piastujący stanowiska polityczne.

48. GABINET – to grupa najbliższych współpracowników premiera. Członków mianuje monarcha na wniosek premiera lub sam premier.

49. PREMIER – to pierwszy wśród równych. Mianuje go zawsze monarcha, jest nim lider partii, która wygrała wybory.

50. SZEF RZĄDU – to podmiot mający uprawnienia władcze wobec członków rządu. np. Polski Prezes Rady Ministrów.

51. WŁADZA NAD SAKIEWKĄ – w ramach funkcji ustawodawczej pojawia się to pojęcie w Wielkiej Brytanii. Kongres jest uprawniony do decydowania o faktycznym uruchomieniu kredytów dla prezydenta. Jest to jeden z najostrzejszych instrumentów oddziaływania na prezydenta. Jest to kontrola wykonywana przez Kongres dla władzy wykonawczej.

52. KOMISJE:

Komisje Stałe – specjalizują się w określonym zakresie.

Komisje Specjalne – powołane są w celu zbadania określonej sprawy.

53 .PREZYDENT PRZEDSTAWIA ORĘDZIE:

1. Orędzie przedstawiające informacje o stanie Unii.

2. Orędzie budżetowe.

3. Orędzie ekonomiczne.

54. WETO KIESZONKOWE – polega na tym, że nie podpisany i nie odesłany do Kongresu przez Prezydenta projekt staje się ustawą, chyba że Kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot.

Weto kieszonkowe:

1. Koniec kadencji.

2. Koniec sesji.

3. Przerwa.

55. DEMOKRATYCZNA LEGITYMACJA – sposób powołania spełnia w najwyższym stopniu wymagania co do demokratyczności.

56. KONSTYTUCJA FIKCYJNA – jest to taka konstytucja, która jest pisana ale w rzeczywistości nie istnieje.

Prawa I generacji – osobiste i polityczne.

Prawa II generacji – świadczenia materialne.

57. NIEMCY:

Ustawodawstwo wyłączne – polega na tym, że uprawnienia do stanowienia prawa ma federacja
w zakresie w jakim konstytucja określa materię w których taka działalność Bundestag powinien prowadzić.

Ustawodawstwo konkurencyjne – polega na tym ze kraje mogą regulować w określonym zakresie o ile i do póki federacja nie przeprowadzi regulacji. Podział uprawnień miedzy federacje a kraje nie może być przypadkowy.

Ustawodawstwo ramowe – polega na tym że federacja w sposób ogólny (ramowy) reguluje jakąś materię, natomiast w dalszym zakresie regulacja należy do krajów. Np. art.75. Konstytucji (podział ziemi, łowiectwo).

58. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI – polega na tym że jeśli parlament federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy, albo uchwali go w brzmieniu określonym nie do przyjęcia dla Rządu Federalnego ustawę uważa się za uchwaloną jak uzyska zgodę Rady Federalnej to samo obowiązuje jeśli projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu 4 tygodni od ponownego przedłożenia. Stan ten ma służyć, żeby mimo kryzysu
w Parlamencie próbować działać efektywnie, w miarę normalnie. Rozwiązania te maja mało wspólnego
z systemem parlamentarno-gabinetowym.

59. PRAKTYKA KOABITACJI ( WSPÓŁISTNIENIA ) – współpraca parlamentu i prezydenta gdy organy te należą do innych opcji politycznych. Trzeba wyważyć relacje miedzy tymi organami.

60. CHARAKTERUSTYKA USTROJU REPUBLIKI FRANCUSKIEJ

We Francji jest system półprezydencki, który łączy cechy systemu parlamentarno-gabinetowego
i prezydenckiego.

WYSTĘPUJĄ TU DWA RÓWNORZĘDNE CENTRA WŁADZY POLITYCZNEJ:

a) Parlament – posiada legitymację do wykonywania władzy oraz pochodzi z wyborów powszechnych

b) Prezydent – posiada legitymację do wykonywania władzy oraz pochodzi z wyborów powszechnych

Organy te muszą mieć takie kompetencje które będą odpowiadać ustrojowi.

Dla Prezydenta ma znaczenie art. 5 Konstytucji – określa funkcje Prezydenta:

a) czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji

b) zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych, jak również ciągłość państwa

c) jest on gwarantem niepodległości narodowej, integralności terytorialnej i przestrzegania traktatów.

Artykuł ten pozwala na elastyczne kształtowanie konkretnych kompetencji wynikających z funkcji zawartych w tym artykule. Funkcje te są bardzo ogólne a co za tym idzie są bardzo elastyczne.

Cechą charakterystyczną systemu półprezydenckiego jest to że nie zawiera się on
w sformalizowanych ramach.

FUNKCJE PREZYDENTA FRANCJI:

a) arbiter

b) gwarant integralności i niepodzielności terytorialnej oraz Konstytucji.

SZCZEGÓŁOWE POSTANOWIENIA KONSTYTUCJI DLA DZIAŁANIA PREZYDENTA:

Może on ingerować w sprawy bieżące egzekutywy (art. 8,9,10,11):

a) Prezydent powołuje Premiera a na wniosek Premiera powołuje innych członków rządu

b) może sam przewodniczyć rządowi – Rada Ministrów

Ważnym instrumentem dla Prezydenta jest referendum. Konstytucja uprawnia Prezydenta rozpisania referendum i umożliwia mu wykonywanie władzy osobistej – może wybrać sobie ważne dla siebie sprawy do poddania tych spraw pod referendum (tak robił De Gaulle). Przepisy te pozwalają Prezydentowi na dużą aktywność.

ELEMENTY RACJONALIZACJI

a) silna pozycja Prezydenta jako przeciwwaga dla Parlamentu

b) możliwości kreacyjne Prezydenta (chodzi o rząd)

c) funkcje jako arbitra, moderatora w sytuacji kryzysu politycznego

POZYCJA PARLAMENTU

Konstytucja przewiduje że Parlament uchwala ustawy, ale też owa konstytucja określiła katalog materii
w których wydawane są te akty. W pozostałym zakresie kompetencje ustawodawcze należą do rządu.

Takie rozwiązanie służy ograniczeniu władzy Parlamentu a więc zmniejsza zagrożenie konfliktu
w Parlamencie. Jeśli nie można usunąć Parlamentu to należy go ominąć. W praktyce ograniczenie Parlamentu jest niemożliwe.

Postanowienie Konstytucji zgodnie z którym rząd może w celu wykonania swojego programu zwrócić się do Parlamentu o upoważnienie na czas ograniczony do wydawania ordynansów w dziedzinach należących do zakresu ustawy. Rząd może działać równorzędnie z Parlamentem i wydawać ustawy. Służy to ominięciu Parlamentu.

Podsumowanie

RACJONALIZACJA – 2 KIERUNKI:

a) wprowadzenie prezydentury

b) ograniczenie władzy Parlamentu

W praktyce politycznej możliwości działania Prezydenta w życiu politycznym są uzależnione od układu sił w Parlamencie. Teoretycznie jest trudno przesądzać o prawidłowościach.

Stosuje się „koabitację” – współistnienie, współpraca pomiędzy Prezydentem i Parlamentem jeśli pochodzą one z różnych opcji politycznych. Chodzi o wyważenie relacji pomiędzy tymi organami.

USTAWODAWSTWO RZĄDOWE

AKTY USTAWODAWCZE EGZEKUTYWY

1. rozporządzenie z mocą ustawy (stany nadzwyczajne) – są to akty rządowe w krajach: Francja, Hiszpania, Portugalia; w granicach określonych upoważnieniem; ze wskazaniem materii;
   z upoważnienia; na czas określony; w Hiszpanii to rząd decyduje czy wystąpiły okoliczności szczególne. Wydawane są one na podstawie ogólnej klauzuli kompetencyjnej zawartej
   w Konstytucji.

W Europie jest hierarchiczne stosowanie aktów prawnych. Nie wszystkie państwa przyjmują Konstytucję. W Konstytucji Niemieckiej tylko prawa i wolności są stosowane bezpośrednio – w przypadku niekonstytucyjności aktu niższego rzędu można zastosować Konstytucję i stosuje się ją bez pośrednictwa aktu niższej rangi.

USTAWA ORGANICZNA

Powstała we Francji w XIX wieku. Stosuje się ją we Francji, Portugalii, Hiszpanii. Jest ona usadowiona pomiędzy Konstytucją i ustawą Konstytucyjną a ustawą zwykłą. Moc tego aktu jest nieco mniejsza niż Konstytucji i nieco wyższa niż ustawy zwykłej. Tryb uchwalania jest trudniejszy niż ustawy zwykłej ale łatwiejszy niż Konstytucji. Przedmiotem tych ustaw są współczesne zagadnienia z dziedziny ustrojowej.

USTAWA PRYWATNA

Występuje w Wielkiej Brytanii, USA. Akt który przynosi korzyści np. organizacjom, samorządowi, osobie prywatnej.

USTAWA W SENSIE MATERIALNYM

Akt zawiera generalne i abstrakcyjne normy materialne, ale nie jest istotny tryb uchwalania tego aktu.

USTAWA W SENSIE FORMALNYM

Akt który jest uchwalony w trybie szczególnym ale normy tego aktu niekoniecznie mają charakter abstrakcyjny i generalny.

BLOK KONSTYTUCYJNY

Francja. Zawiera on kilka aktów lub części aktów i mają one szczególną moc. Pojęcie wypracowane
w drodze praktyki przez Radę Konstytucyjną.

Są to akty:

a) Konstytucja

b) podstawowe zasady Republiki uznane przez ustawy

c) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

d) Wstęp do Konstytucji z 1946 r.

e) dekrety

* ograniczenia przedmiotowe

* ograniczenia czasowe

61. SEKRETARZ STANU - w USA i Kanadzie do 1993 - ministra spraw zagranicznych. W Wielkiej Brytanii i Polsce sekretarz stanu to najwyższy rangą urzędnik w ministerstwie.

Do zadań Ministra Spraw Zagranicznych RP należy:

- utrzymywanie stosunków Polski z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi,

- reprezentowanie i ochrona interesów Polski i jej obywateli,

- współpraca z Polonią,

- promocja Polski i języka polskiego,

- ustalanie organizacji i kierowanie działalnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych,

- kierowanie działem administracji rządowej, sprawy zagraniczne.

62. POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA RP W MAŁEJ KONSTYTUCJI I W KONSTYTUCJI
Z 1997 ROKU

Konstytucja z 1997 roku – art.126 ust.3 – prezydent RP może wykonywać tylko to co jest przewidziane
w konstytucji i ustawie, nie może wykonywać kompetencji dorozumianych tzn. wynikających z takich generalnych założeń, które są ujęte w art. 126. ust. 1i 2 – to jest zasadnicza różnica w stosunku do Małej Konstytucji i do pierwowzoru Francuskiego. Prezydent Polski na podstawie art. 126 ust. 3 konstytucji może wykonywać tylko takie kompetencje, które są mu przyznane tylko w konstytucji i ustawach. Nie może on wykonywać kompetencji dorozumianych, które wynikają ze sformułowań, które są we francuskiej konstytucji art.5, lub Polskiej art.. 126 ust 1. Polski Prezydent ma związane ręce, on może zrobić tylko to co jest jednoznacznie mu przyznane.

63. PARLAMENTARYZM ZEACJONALIZOWANY

W koncepcji zracjonalizowanego parlamentaryzmu wyraźnie można dostrzec, że rozwiązania przedstawiane służąc wzmocnieniu Rządu ograniczają siłę Parlament. Zwężają zakres jego możliwości w stosunku do Rządu (ocenić można tylko to pozytywnie). Konstruktywne wotum nieufności wywodzące się z Niemiec jest dzisiaj stosowane w wielu krajach: Polsce, Hiszpanii. Miało być instrumentem który miał umożliwić stanowienie prawa w sytuacji w której Rząd nie ma większości,
a istnieje realna potrzeba uchwalenia aktów prawnych.

64. CECHY POZYCJI USTROJOWEJ PREZYDENTA FRANCJI W PORÓWNANIU Z KONCEPCJA POLSKĄ

Pozycja prezydenta art.5 daje prezydentowi francuskiemu możliwość wykonywania arbitrażu. To są rozwiązania bardzo charakterystyczne. Prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych, jak również ciągłość państwa. Jest on gwarantem niepodległości narodowej i przestrzegania traktatów. Można to odnieść do np. do pewnych konkretnych uprawnień np. do prawa weta. Ale arbitraż może wykonywać mając dość duże związki z rządem. Prezydent z urzędu przewodniczy posiedzeniom rządu (w ten sposób zapewnia ciągłość instytucji państwowej). Arbitraż art.20 i 21 – rząd określa i prowadzi politykę narodu, premier kieruje działalnością rządu, ale w drodze wyjątku może przewodniczyć w zastępstwie prezydenta republiki Radzie Ministrów na podstawie wyraźnego upoważnienia i przy określonym porządku (to nie jest istotne).

65. FRANCUSKI MODEL PARLAMENTARYZMU

Parlament ma kompetencje do stanowienia ustaw. Potem mamy takie rozwiązanie, że jest pewien zakres materii w odniesieniu do których dopuszcza się zarówno ustawodawstwo parlamentarne jak
i rządowe. Takie kraje jak Francja, Hiszpania, Portugalia stanowią przykłady krajów, w których władza ustawodawcza może być w pewnym zakresie wykonywana przez egzekutywę. Konstytucja Francji
z 1958 roku art.34 stanowi, że ustawy uchwala Parlament. Ustaw ustala zasady dotyczące wyliczenia różnych materii np. praw obywatelskich, wymiaru stawek wszelkiego rodzaju pobierania podatku, emisji pieniądza, dotyczy systemu wyborczego, podstawowe założenia zobowiązań cywilnych, handlowych, ogólna organizacja obrony narodowej, samorząd wspólnot lokalnych, rolnictwo, prawa własności i praw rzeczowych. Art. 37 mówi, że materie nie należące do zakresu ustawy stanowią sferę działalności reglamentacyjnej. To jest sfera działalności rządu. Art. 34. konstytucji francuskiej przewiduje katalog materii, które są regulowane w drodze ustawy wydawanej przez parlament. Wszystkie pozostałe materie należą do władzy reglamentacyjnej rządu. W tym zakresie prawo powinien stanowić rząd. W praktyce tego art.34 nie zrealizowano nigdy i konstrukcja ustawy pozostała nie zmieniona. Żaden inny kraj takiej konstrukcji nie przyjmował i nie przyjął ( to jest odosobniony przypadek).

66.ROZWÓJ PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA XIX I XX WIEKU

W klasycznym ujęciu konstytucja obejmowała pewien zakres praw, które określane były jako wolności jednostki, człowieka, obywatela. Konstytucja pisana, która powstała na przełomie XVIII i XIX wieku zawiera uregulowania dotyczące dwóch podstawowych spraw. A mianowicie jest to podział władzy między monarchę i parlament oraz ustalenie pozycji jednostki w bardzo wąskim zakresie. Takim jaki wynikał z zakresu ówczesnej władzy i koncepcji państwa. Koncepcja władzy i pozycja jednostki są od siebie zależne. Wówczas działanie państwa było ograniczone do pewnego, bardzo wąskiego pola. Państwo miało jedynie za zadanie zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne w dosłownym tego słowa znaczeniu i ze względu na zakres tego pola trzeba było chronić jedynie podstawowe prawa człowieka: prawo do życia, wolności. Do połowy XIX wieku zadaniem władzy nie była ochrona jednostki w zakresie jej materialnych potrzeb. Państwo wykonywało stricte polityczną działalność. Była to formuła liberalna. Państwo miało strzec jedynie porządku. Po XIX wieku pojawia się koncepcja według której państwo ma pomagać ludziom. Odtąd władza legitymizuje się poprzez to, czy realizuje ona potrzeby, interesy ludzi (np. czy zapewnia pracę, opiekę socjalną ). Koncepcja liberalna rozeszła się na dwa nurty socjaldemokratyczny i luberalno0demokratyczny (neoliberalny). Dalszy rozwój praw człowieka, obywatela następuje przede wszystkim po Wojnie Światowej. Szczególnie w państwach opartych
o koncepcję socjaldemokratyczną pojawiają się nowe prawa.

67. DWIE KONCEPCJE REGULACJI PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA ( WSPÓŁCZESNE)

Można wyróżnić 2 metody normowania drugiej generacji praw człowieka, a mianowicie unormowanie szerokiego katalogu tych praw poprzez szczegółową ich egzemplifikację (charakterystyczne dla konstytucji socjaldemokratycznych) socjaldemokratycznych metoda druga, uregulowana poprzez wprowadzenie do konstytucji klauzuli generalnej. Jest też trzecia metoda łącząca dwie wspomniane (Hiszpania). Większość konstytucji wybrała model socjaldemokratyczny (egzemplifikacja) np. Portugalia, Norwegia, Włochy, państwa Europy Środkowej. Jednak jest to łudzenie społeczeństwa nierealnymi wizjami w celu pozyskania głosów. Konstytucja nie przewiduje żadnych instrumentów, którymi mógłby się posłużyć obywatel w celu dochodzenia tych praw. W związku z tym, pomimo tego, że konstytucja jest aktem normatywnym, prawa te pozostają jedynie postulatami na papierze i stanowią jedynie o kierunku rozwoju państwa. Władza ma jedynie dążyć, aby te postulaty spełniać. Natomiast druga metoda – posłużenie się klauzulą generalna (np. Niemcy, Hiszpania) to szerokie ujęcie tych praw. Daje to taką możliwość, iż w zależności od realnych możliwości państwa będą te prawa realizowały. Takie normowanie pozwala na elastyczną politykę, dostosowanie do realiów, a w konsekwencji i tak zachowany zostaje stan prawny. Prawa II Generacji podlegają innemu reżimowi ochrony, co oznacza, że nie są chronione konstytucyjnie (np. Polska, Portugalia- częściowo).

68. ZASADY OGRANICZAJĄCE PRAWA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA WEDŁUG POLSKIEJ KONSTYTUCJI

Art. 3 ust.3 Konstytucji dopuszcza ustanawianie (co do zasady) ograniczeń w zakresie korzystania
z konstytucyjnych praw i wolności, ale :

- w aspekcie formalnym ograniczenia te mogą być ustanowione tylko w ustawie

- w aspekcie materialnym ograniczenia te mogą być ustanowione tylko dla ochrony jednej z 6 wartości wyliczonych w art.31 ust 3: bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej, moralności i praw innych osób. Czyli każda ustawa wprowadzając ograniczenia praw i wolności jednostki musi więc służyć ochronie interesu publicznego, który odnosi się do jednej z wskazanych wyżej sfer szczegółowych.

69.ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU – obejmuje instytucję badania konstytucyjności norm prawnych. Badaniu konstytucyjności podlegają tylko normy prawne. Nie można badać konstytucyjności w przypadku gdy normy konstytucyjne maja charakter programowy. W takim przypadku nie istnieją prawne środki ochrony konstytucyjności. To oznacza, że nie ma instrumentów prawnych.

70. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

- nie jest potrzebne wydawanie aktu niższej rangi , żeby wykonać postanowienia konstytucji

- w przypadku niekonstytucyjnego aktu niższego rzędu można zastosować konstytucję

W Niemczech bezpośrednio stosuje się tylko przepisy dotyczące praw i wolności.

71. BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

- nie jest potrzebne wydawanie aktu niższej rangi , żeby wykonać postanowienia konstytucji

- w przypadku niekonstytucyjnego aktu niższego rzędu można zastosować konstytucję

W Niemczech bezpośrednio stosuje się tylko przepisy dotyczące praw i wolności. Ustawa zasada przewiduje bezpośrednie stosowanie konstytucji , traktowanej jako prawo najwyższe art.8.

72.TRÓJ PODZIAŁ WŁADZY – to jest podział i równowaga, ewentualnie z niewielką przewagą władzy ustawodawczej. Klasyczne pozycje pozycja parlamentu to władza funkcja ustawodawcza i kontrolna wobec działań rządu. Istotną rolę ma władza sądownicza ponieważ stoi ona na straży trwałości systemu, egzekwuje stosowanie prawa (organ władzy może pomylić, przeoczyć, źle zinterpretować, źle zastosować. System musi być stabilny, żeby trwał. Sąd staje się jedynym instrumentem, który pozwala dokonać sanacji tego co zostało źle zinterpretowane, źle zastosowane). Dlatego sądownictwo jest potrzebne i ono stoi na straży tego systemu, bo dokonuje sanacji tego co zostało źle zrobione (jeżeli nastąpi błąd to jest przewidziana droga uzdrowienia sytuacji).

73. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI USTAWODAWCZEJ - polega na tym że jeśli Parlament Federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy albo uchwali go w brzmieniu określonym jako nie do przyjęcia dla rządu federalnego to ustawę uważa się za uchwaloną jeśli uzyska ona zgodę Rady Federalnej, to samo obowiązuje jeśli projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu 4 tygodni od ponownego przedłożenia.

Służy do tego ażeby nie doprowadzić do powiększenia kryzysu w Parlamencie. Jeśli rząd nie ma większości.

74. ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO – jest reguła generalną. Kraje kultury prawnej kontynentalnej europejskiej są pod wpływem niewątpliwie tej zasady demokratycznego państwa prawnego. Ale dotyczy to tych krajów, które miały bardzo negatywne doświadczenia z rozwojem własnych instytucji demokratycznych. Przeszły okresy rządów dyktatorskich, czy autorytarnych. Doznały klęski systemu totalitarnego w takich systemach poszukuje się drogi, która gwarantowała by, że szybko
i skutecznie dokona się zmiany. Zakończy się okres rządów niedemokratycznych. Wzorce, które uważały za właściwe będą obowiązujące, będą przyjęte.