PRAWO KONSTYTUCYJNE - WYKŁAD 2
TEMAT: CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ.
Prof. Stefan Rozmaryn - wskazał trzy podstawowe cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:
Szczególna treść konstytucji
Szczególna forma konstytucji:
nazwa konstytucji,
szczególny tryb uchwalania konstytucji,
szczególny tryb zmiany konstytucji,
szczególna systematyka konstytucji
Szczególna moc prawna
Adn.1) SZCZEGÓLNA TREŚĆ KONSTYTUCJI - polega na tym, że konstytucja reguluje podstawowe instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. Treść współczesnej konstytucji ma charakter uniwersalny, oznacza to, że istnieje tzw. minimum konstytucyjne (możemy wyróżnić pewien zakres materii konstytucyjnej, która jest właściwa każdej konstytucji). Do takiego minimum konstytucyjnego zaliczamy:
określenie suwerena (władzy najwyższej) oraz form sprawowania przez niego władzy; Konstytucja RP określa suwerena w art. 4 ust.1: „Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do narodu”; natomiast formy sprawowania przez niego władzy określa w art. 4 ust. 2 „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Najczęściej w państwach demokratycznych występują dwie formy sprawowania władzy przez suwerena - forma demokracji przedstawicielskiej oraz forma demokracji bezpośredniej,
określenie ustroju naczelnych organów władz państwowych, a także określenie ich kompetencji oraz wzajemnych relacji; Konstytucja RP reguluje ustrój organów władzy państwowej w rozdziałach 4 - 9,
określenie podstawowych praw i wolności oraz obowiązków jednostki; współczesny ustrojodawca przykłada do tego elementu niezwykle dużą wagę, o czym świadczy fakt, iż np. w Konstytucji RP rozdział II pt. „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela” jest rozdziałem najdłuższym ze wszystkich rozdziałów,
określenie podstaw ustroju społeczno-gospodarczego; istnieją konstytucje, które w bardzo szerokim zakresie regulują problematykę ustroju społeczno-gospodarczego. Do takich konstytucji możemy też zaliczyć Konstytucję RP, gdyż jest w niej wiele przepisów odnoszących się do tej problematyki, np. art. 20 Konstytucji: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP”. Do przepisów określających ustrój społeczno-gospodarczy państwa możemy także zaliczyć przepisy: o ochronie własności, o ochronie prawa do dziedziczenia, określające ustrój rolny państwa, odnoszące się do systemu oświaty, odnoszące się do sytemu zdrowia itd. Należy jednak pamiętać, że istnieją także konstytucje, które w ogóle pomijają problematykę ustroju społeczno-gospodarczego,
określenie struktury terytorialnej państwa; chodzi tu o to, że konstytucja musi określać, czy dane państwo jest państwem jednolitym (państwo unitarne) czy też państwem złożonym (państwo federalne). Art..3 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym”. Przykładami państw federalnych są natomiast RFN, Szwajcaria i USA. Jeżeli konstytucja wybiera ustrój federalny to musi wówczas określać również stosunki między władzą centralną (federalną) a władzą podmiotów wchodzących w skład federacji (landy w Niemczech, kantony w Szwajcarii, stany w USA),
określenie formy zmiany konstytucji - każda konstytucja musi przewidywać w jaki sposób może ona zostać zmieniona; zwykle czyni się to w ostatnim rozdziale konstytucji.
Istnieje również szereg materii konstytucyjnych, które nie zaliczają się do w/w minimum konstytucyjnego, a które coraz częściej są spotykane w najnowszych konstytucjach. Do takich materii należy np. problematyka finansów publicznych (Konstytucja RP dość szczegółowo reguluje tę problematykę), kwestie obronności i bezpieczeństwa państwa, pozycja partii politycznych, regulacje odnoszące się do integracji europejskiej (w Konstytucji RP jest to art. 90, który odnosi się do procesu ratyfikacji umowy międzynarodowej o przystąpieniu Polski do UE i art. 91 ust.3, który określa pozycję prawa wtórnego UE w systemie źródeł prawa w RP).
W/w minimum konstytucyjne jest wynikiem pewnego procesu historycznego. Pierwsze konstytucje z przełomu XVIII i XIX wieku były konstytucjami bardzo lakonicznymi np. Konstytucja USA z 1787 r. miała zaledwie 7 artykułów). Konstytucje te przede wszystkim:
wskazywały suwerena oraz sposoby sprawowania władzy przez suwerena,
zawierały ogólną regulację organów państwowych oraz praw i wolności jednostki.
Dopiero po I wojnie światowej w nowych konstytucjach były regulowanetakie kwestie jak:
kwestia ustroju społeczno-gospodarczego państwa,
problematyka praw socjalnych obywateli,
regulacja prawa wyborczego.
Po II wojnie światowej do w/w doszła także regulacja sądownictwa konstytucyjnego oraz regulacja instytucji „ombudsmana”, czyli Rzecznika Praw Obywatelskich.
Współczesne konstytucje są konstytucjami bardzo różnymi - istnieją konstytucje bardzo krótkie i konstytucje dosyć rozbudowane. Konstytucja RP zalicza się do konstytucji bardziej rozbudowanych (13 rozdziałów, 243 artykuły). Jest to cecha charakterystyczna państw, które wychodzą z okresu autorytaryzmu - mają one zwykle bardzo rozbudowaną konstytucję.
Adn.2) SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI - na szczególną formę konstytucji składają się cztery elementy:
Szczególna nazwa konstytucji - konstytucja jest jedyną ustawą w państwie, która nazywa się „konstytucja”; żadna inna ustawa w państwie tak się nie nazywa.
Szczególny tryb uchwalania konstytucji; mówiąc o szczególnym trybie uchwalania konstytucji trzeba odpowiedzieć na pytanie komu przysługuje władza ustrojodawcza (władza nadania państwu określonego ustroju), a więc kto jest suwerenem w państwie. Pojęcie suwerenności wykształciło się w XVI i XVII wieku w okresie absolutyzmu królewskiego i w związku z tym część konstytucji nowożytnych z przełomu XVIII i XIX wieku było konstytucjami oktrojowanymi, czyli nadanymi przez monarchę (pierwszy sposób uchwalania konstytucji). Konstytucjami oktrojowanymi były takie konstytucje jak:
Karta Konstytucyjna króla Francji Ludwika XVIII z 1814 r.,
Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r.,
Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r.,
Konstytucja Prus z 1850 r.,
Konstytucja Japonii z 1889 r.,
Konstytucja II Rzeszy Niemieckiej z 1871 r.,
ostatnią konstytucją oktrojowaną jest Konstytucja Arabii Saudyjskiej z 1992 r. nadana przez króla Fabla.
Drugi sposób uchwalania konstytucji to uchwalanie w drodze umowy pomiędzy monarchą a parlamentem. Przykładem takiej konstytucji jest polska Konstytucja z 3 maja z 1791 r., Konstytucja Francji z 1791 r., Konstytucja Francji z 1830 r. oraz Konstytucja Belgii z 1831 r.
W historii współczesnego konstytucjonalizmu istnieją dwa przypadki, kiedy to konstytucja została przyjęta bez udziału parlamentu (w drodze referendum) - chodzi tu o Konstytucję V Republiki Francuskiej z 1958 r. (projekt tej konstytucji przedstawił rząd bez udziału parlamentu i Konstytucja ta została przyjęta w referendum przez naród) oraz o Konstytucję Rosji z 1993 r. (projekt tej Konstytucji przedstawił prezydent Borys Jelcyn i naród przyjął tę konstytucję w drodze referendum).
Trzecim sposobem uchwalania konstytucji (najbardziej charakterystycznym dla współczesnych państw) jest uchwalenie konstytucji przez parlament. W procesie uchwalania konstytucji przez parlament stawiane są wyższe wymogi odnośnie większości (zwykle jest to większość kwalifikowana: 2/3, 3/5, 3/4, czasami większość bezwzględna). Niekiedy wymaga się szczególnego kworum (aby głosowaniu wzięła udział większa liczba posłów niż przy uchwalania ustaw zwykłych). Niekiedy jest tak, że konstytucja, która została przyjęta przez parlament jest dodatkowo zatwierdzana przez naród w drodze referendum.
Czwartym sposobem uchwalania konstytucji jest uchwalenie jej przez specjalnie powołany organ, zwany Konstytuantą. Konstytuanta jest to specjalne zgromadzenie przedstawicielskie, wybrane specjalnie w tym celu aby określić ustrój państwa i uchwalić jego konstytucję. Podstawowym i jedynym zadaniem Konstytuanty jest uchwalenie nowej Konstytucji (tym Konstytuanta różni się od parlamentu). Konstytuanta nie wypełnia żadnych funkcji parlamentu - jej jedyną rolą jest przygotowanie i uchwalenie konstytucji. Klasycznym przykładem Konstytuanty jest konwencja filadelfijska, która uchwaliła Konstytucję USA. Czasami na oznaczenie parlamentu, który ma uchwalić konstytucję używa się specjalnej nazwy; przykładem są oba polskie Sejmy Ustawodawcze z 1919 i 1947 r. Przymiotnik „ustawodawczy” oznaczał, że Sejm był nie tylko zwykłym parlamentem, ale do jego funkcji należało również uchwalenie Konstytucji (żaden inny Sejm - oprócz obu w/w w historii polski nie był sejmem ustawodawczym). Jednak zadaniem klasycznej Konstytuanty jest tylko i wyłącznie uchwalenie konstytucji i nic innego (nie pełni ona żadnych funkcji parlamentarnych).
Piątym sposobem uchwalania konstytucji jest uchwalanie konstytucji w drodze referendum. Czasami jest tak, że jeżeli parlament przyjmuje konstytucję, to jest ona jeszcze zatwierdzana w drodze referendum. W taki sposób została uchwalona polska Konstytucja z 1997 r. - Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Sejmu i Senatu) uchwaliły konstytucję i naród przyjął ją w drodze referendum. Pierwszą konstytucją, która została przyjęta w drodze referendum była konstytucja Francji z 1793 r. (tzw. konstytucja jakobińska), natomiast ostatnią konstytucja przyjętą w drodze referendum jest konstytucja Szwajcarii z 1999 r. Referendum jest obecnie bardzo często spotykanym elementem w procesie uchwalanie konstytucji - do rzadkości należą sytuacje, gdzie konstytucje uchwala sam parlament bez dodatkowego zatwierdzenia w referendum (zatwierdzenie konstytucji w drodze referendum stało się standardem w państwach demokratycznych).
Szczególny tryb zmiany konstytucji; z uwagi na zakres zmiany możemy wyróżnić zmianę całkowitą konstytucji oraz zmianę częściową. Zmiana całkowita może polegać:
na zastąpieniu dotychczas obowiązującej konstytucji całkowicie nową konstytucją,
na uchyleniu dotychczasowej konstytucji bez jednoczesnego uchwalenia nowej konstytucji; taka sytuacja występowała w krajach Ameryki Łacińskiej po II wojnie światowej, gdzie wojsko w drodze zamachu stanu obalało dotychczasową konstytucję (dotychczasowy porządek ustrojowy) i nie wprowadzano, nie uchwalano przez jakiś czas żadnej innej, nowej konstytucji.
Zmiana całkowita konstytucji może być rozpatrywana:
w aspekcie formalnym - polega na zastąpieniu starej konstytucji przez nową konstytucję,
w aspekcie materialnym - polega na zmianie naczelnych zasad konstytucji (przykładem jest polska nowela grudniowa z 1989 r.).
Zmiana częściowa polega na zmianie tylko niektórych przepisów konstytucji. W przypadku zmiany częściowej możemy mówić o:
noweli konstytucji - zwykle jest rozumiana jako prowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu konstytucji,
rewizja konstytucji - jest to zmiana zasad naczelnych konstytucji (przykładem jest nowela grudniowa z 1989 r. - która nie była nowelą ale rewizją, gdyż zmieniły się zasady naczelne konstytucji).
Techniczne formy zmiany częściowej konstytucji:
zmiana konstytucji w formie poprawek (charakterystyczne dla USA) - polega to na tym, że nie zmienia się tekstu zasadniczego, tylko dopisuje się poprawki pod tekstem zasadniczym,
forma inkorporacji - polega na tym, że ustawa nowelizująca jest inkorporowana (włączana) do tekstu zasadniczego konstytucji.
W okresie PRL występowało zjawisko zwane faktycznymi zmianami ustrojowymi. Polegało to na tym, że bez formalnej zmiany tekstu konstytucji uchwalano ustawy uzupełniające konstytucję
W Niemczech w okresie Republiki Weimarskiej (1919 - 1933 r.) występowało tzw. zjawisko przełamania konstytucji. Polegało to na tym, że konstytucja z 1919 r. przewidywała możliwość chwalenia ustawy sprzecznej z konstytucją pod warunkiem, że ustawa ta została uchwalona większością głosów konieczną do zmiany konstytucji.
Odrębności proceduralne zmiany konstytucji (czynniki odróżniające tryb zmiany konstytucji od trybu zmiany ustawy zwykłej):
1) podmiot uchwalający zmianę konstytucji - zwykle jest to parlament, ale nie zawsze; np. w USA poprawa konstytucyjna musi zostać przyjęta przez Kongres większością 2/3 głosów w każdej z Izb (2/3 w Izbie Reprezentantów i 2/3 w Senacie). Poprawka musi być jeszcze zatwierdzona przez co najmniej ¾ stanów. W Kanadzie natomiast zgodę musi wydać co najmniej 2/3 parlamentów tych stanów, które skupiają co najmniej 50% ludności. W Australii istnieje zasada tzw. potrójnej większości - oznacza to, że
za poprawką musi opowiedzieć się co najmniej 50%osób biorących udział w referendum,
ponad 50% głosów musi paść w co najmniej 4 stanach,
4 stany stanowią większość stanów w Australii (w Australii jest 7 stanów).
Do zmiany konstytucji niekiedy potrzebne jest referendum, np. we Francji zmiana konstytucji zaproponowana przez deputowanych lub prezydenta, może zostać uchwalona większością zwykłą, ale podlega ona zatwierdzeniu przez naród w drodze referendum (pierwsza procedura zmiany konstytucji we Francji). Natomiast druga procedura zmiany konstytucji we Francji polega na tym, że prezydent przedkłada projekt zmiany konstytucji parlamentowi, który obraduje w charakterze kongresu. Projekt jest przyjęty, jeżeli „za” padnie 3/5 głosów. Taki projekt nie jest już później poddawany pod referendum,
2) drugim czynnikiem jest prawo inicjatywy ustrojodawczej - zmiany mogą tu polegać na tym, że inaczej niż w przypadku ustawy zwykłej zakreślony jest krąg podmiotów, które mogą wnieść projekt zmiany konstytucji. Np. w Polsce projekt zmiany konstytucji może wnieść Prezydent, Senat oraz grupa 91 posłów, podczas gdy projekt zmiany ustawy zwykłej może wnieść Prezydent, Senat, Rada Ministrów i grupa 15 posłów.
Niekiedy stawia się wyższe wymogi co do ilości zebranych podpisów pod projektem.
Niekiedy przewiduje się również zmiany co do terminów, w których zmiana konstytucji powinna być uchwalona. Np. we Włoszech istnieje taka zasada, że zmiana konstytucji odbywa się w formie dwóch debat z zachowaniem co najmniej 3-miesięcznej przerwy między nimi,
3) zmiana konstytucji wymaga z reguły wyższych wymogów co do kworum oraz co do wymaganej większości (np. 2/3, 3/5, 3/4),
4) zakaz zmiany konstytucji w czasie stanów nadzwyczajnych - w Polsce stany nadzwyczajne to stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej. Polska konstytucja w art. 228 ust. 6 przewiduje zakaz zmiany konstytucji w czasie stanu nadzwyczajnego. Taki zakaz występuje także w Niemczech, Portugalii i Hiszpanii.
Czy w procesie zmiany konstytucji możemy zmienić każdą materią konstytucyjną; czy nie istnieją jakieś zakazy zmian konstytucji w niektórych materiach?
Teoria implikowanych zakazów zmiany konstytucji - teoria ta rozwinęła się przede wszystkim na tle konstytucji Norwegii z 1814 r. Konstytucja ta w art.112 zakazuje takiej zmiany konstytucji, która godziłaby w ducha konstytucji. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Republice Weimarskiej Karl Schmidt zgłosił pogląd, że istnieje pewna suma wartości, która przesądza o istocie danej konstytucji. Twierdził on, iż kompetencja do dokonywania zmian w konstytucji obejmuje tylko kompetencję do wprowadzania pewnych dodatków czy uzupełnień, natomiast nie obejmuje ona kompetencji do uchwalania nowej konstytucji. Na tle poglądów Karla Schmidt'a teoria implikowanych zakazów zmiany konstytucji sprowadza się do założenia, że istnieje jakaś suma wartości zawartych w konstytucji, której zwykły ustawodawca konstytucyjny zmieniać nie może dlatego, że taka zmiana godziłaby w ducha tejże konstytucji.
Współczesne rozumienie tej teorii: Z całokształtu unormowań konstytucyjnych, a więc z istoty danej konstytucji, możemy wyprowadzić niepisany zakaz dokonywania w niej określonych zmian, np. gwarancji praw jednostki.
Jeżeli zgodzimy się, że o istocie Konstytucji RP z 1997 r. stanowi np. zasada demokratycznego państwa prawnego, to każda zmiana konstytucji, która godziłaby w istotę demokratycznego państwa prawnego - z punktu widzenia w/w teorii byłaby niedozwolona (godziłaby w ducha konstytucji).
Teoria przepisów relatywnie niezmienialnych konstytucji - chodzi tu o to, że niektóre konstytucje zawierają zakaz zmiany pewnych postanowień i właśnie te przepisy nazywa się przepisami relatywnie niezmienialnymi. Niezmienialność tych przepisów ma jedynie charakter względny (relatywny), bo odnosi się tylko do poprawek do aktualnie obowiązującej konstytucji - a więc zakaz taki nie wiąże przyszłego ustrojodawcy, który zechce uchwalić całkiem nową konstytucję.
Po raz pierwszy przepis relatywnie niezmienialny pojawił się w konstytucji Francji w 1884 r. i był to przepis zakazujący zmiany republikańskiej formy rządów. Podobny przepis został przyjęty w 1946 r. w konstytucji IV Republiki i w 1958 r. w konstytucji V Republiki (Francji).
Koncepcja przepisów relatywnie niezmienialnych pojawiła się również w niemieckiej ustawie zasadniczej z 1949 r. Za przepisy relatywnie niezmienialne w Niemczech uznaje się:
zakaz zmiany federalnej formy państwa,
zakaz naruszania udziału landów w ustawodawstwie federalnym (chodzi tu zachowanie kompetencji ustawodawczych Bundesratu - izby wyższej, która jest reprezentantem rządów krajowych),
zakaz naruszania zasady państwa demokratycznego i socjalnego, zasady suwerenności narodu, zasady podziału władz oraz zasady praworządności,
zakaz naruszania zasady godności człowieka.
Należy pamiętać, iż przepisy rozdziału I, II i XII Konstytucji RP są zmieniane w szczególnym trybie - jest to pewne nawiązanie do koncepcji przepisów relatywnie niezmienialnych.
Przypomnieć na egzamin Art. 235 Konstytucji RP; [W Polsce Sejm uchwala ustawę o zmianie konstytucji większością 2/3 głosów, a Senat większością bezwzględną] Kto ma prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zmianie konstytucji? Kiedy może się odbyć referendum konstytucyjne (może się odbyć, ale nie musi)?
Szczególna systematyka konstytucji - systematyka konstytucji jest to wewnętrzny sposób jej uporządkowania dokonany poprzez podział treści konstytucji na części oraz przepisy. W każdej konstytucji możemy wyróżnić systematykę:
ogólną - systematyka ogólna to podział konstytucji na działy, części, tytuły oraz rozdziały (w polskiej konstytucji występuje jeszcze podział na podrozdziały),
szczegółową - systematyka szczegółowa jest to układ treści poszczególnych rozdziałów. Układ treści jest dokonany w formie artykułów, ustępów, punktów i paragrafów.
Jeżeli chodzi o systematykę ogólną, to polska konstytucja dzieli się na 13 rozdziałów; rozdziały dzielą się zwykle na podrozdziały (choć nie wszystkie). Natomiast jeżeli chodzi o systematykę szczegółową, to Konstytucja RP dzieli się na artykuły, ustępy oraz punkty; w polskiej konstytucji nie występuje podział na paragrafy (zwykle konstytucje rzadko dzielą się na paragrafy; występują one w Konstytucji Węgier).
Jakie kryteria decydują o tym, że ustrojodawca przyjmuje określoną systematykę ogólna bądź szczegółową konstytucji?
Przy systematyce ogólnej kryterium decydującym jest kryterium aksjologiczne (ideologiczne). Nacisk jest tu położony na pewien zespół wartości, którym ma się kierować konstytucja, np. w państwach demokratycznych dużą uwagę przykłada się do problematyki praw i wolności. W systematyce ogólnej fakt ten jest podkreślony najczęściej tym, że rozdział o prawach i wolnościach jest umieszczony na początku konstytucji - ustrojodawca daje do zrozumienia w ten sposób, że chodzi mu o podkreślenie pewnych wartości (w tym przypadku wartości odnoszących się do praw i wolności obywateli). W konstytucji PRL z 1952 r. rozdział o prawach i wolnościach był umieszczony na końcu konstytucji - fakt ten świadczy o tym jaką wagę do problematyki praw i wolności przykładał wówczas ustrojodawca.
Natomiast przy systematyce szczegółowej decydującym kryterium jest kryterium logicznego układu treści. Np. rozdział V Konstytucji RP traktujący o Prezydencie zawiera na początku normy ogólne (art. 126, który określa generalnie pozycję Prezydenta). Dalej mamy normy o charakterze organizacyjnym (art. 127 - 132). Następnie są normy kompetencyjne (art. 133 - 144) określające uprawnienia Prezydenta. Rozdział V kończy się artykułem 145, w którym określona jest odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta.
Każdy przepis, każda norma prawna ma pewne określone miejsce w konstytucji w określonym rozdziale. Przepisy nie są rozrzucone bezładnie - norma o charakterze organizacyjnym powinna znajdować się na początku rozdziału; norma kompetencyjna powinna znajdować się mniej więcej w środku rozdziału itd.
Adn.3) SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA KONSTYTUCJI - szczególna moc prawna wyraża się tym, że konstytucja ma najwyższą moc prawną w hierarchii aktów prawa stanowionego.
Konstytucja ma najwyższą moc prawną - oznacza to, że konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do ustaw zwykłych, a co za tym idzie jest aktem nadrzędnym w stosunku do wszystkich pozostałych aktów normatywnych.
Przesłanki nadrzędności konstytucji:
procedura uchwalania i zmiany konstytucji - jest to pierwsza, podstawowa i wystarczająca przesłanka nadrzędności konstytucji. Chodzi o to, że wystarczy by istniała nawet minimalnie trudniejsza procedura zmiany konstytucji i to już świadczy o tym, że konstytucja musi być aktem wyższego rzędu,
konstytucja może wyraźnie wskazywać na jej nadrzędność w systemie prawa stanowionego. Konstytucja RP w art. 8 ust. 1 stwierdza, że jest ona najwyższym prawem obowiązującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
na najwyższą moc prawną konstytucji mogą wskazywać przepisy przejściowe do konstytucji - np. przepisy przejściowe mogą stanowić, że ustawy sprzeczne z konstytucją stracą moc obowiązującą w pewnym określonym czasie. Na nadrzędność konstytucji może również wskazywać przepis nakładający na określony organ państwowy obowiązek dostosowania porządku prawnego do norm konstytucji (np. art. 236 ust.1, który nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedłożenia Sejmowi projektów ustaw w celu dostosowania ustawodawstwa do obowiązującej konstytucji),
zawsze akt odsyłający ma wyższą moc prawną niż akt do którego odsyła (prof. S. Rozmaryn) - taki przepis konstytucyjny wskazuje nam na to, że Konstytucja musi być aktem wyższego rzędu (Konstytucja RP zawiera około 130 odesłań do ustaw zwykłych),
tworzenie przez konstytucję specjalnych organów, których zadaniem jest:
wymierzanie kar za naruszenie konstytucji (w RP jest to Trybunał Stanu),
kontrola konstytucyjności aktów normatywnych (w RP jest to Trybunał konstytucyjny).
Jeżeli konstytucja tworzy jakiś organ powołany do badania zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych, to oczywiste jest, że konstytucja musi mieć wyższą moc prawną (bo inaczej istnienie takich organów byłoby bez sensu).
Konstytucja jest aktem najwyższym (ma szczególną moc prawną) - oznacza to, że przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony.
Charakter pierwotny konstytucji - oznacza, że konstytucja nie wywodzi swoich unormowań z innego akty normatywnego (a więc jej regulacja ma charakter pierwotny).
Charakter nieograniczony konstytucji - oznacza to, że konstytucja może regulować każdą materię prawną.
Szczególną moc prawną konstytucji możemy rozpatrywać w aspekcie negatywnym i aspekcie pozytywnym.
Szczególna moc prawna konstytucji w aspekcie negatywnym - oznacza, że wszystkie akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją. Jeżeli zachodzi niezgodność (sprzeczność) aktu normatywnego z konstytucją to sprzeczność ta może mieć charakter:
materialny - oznacza to, że akt normatywny wyższego rzędu inaczej kształtuje treść normy prawnej niż konstytucja,
formalny (proceduralny) - zachodzi w przypadku, gdy przepis został wydany w sposób naruszający regulacje konstytucyjne,
kompetencyjny - gdy akt normatywny został wydany przez podmiot do tego nie upoważniony.
Szczególna moc prawna konstytucji w aspekcie pozytywnym - oznacza, że wszystkie inne akty normatywne musza być spójne z konstytucją - a więc wszystkie akty normatywne muszą przyjmować treści możliwie w najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie postanowień (przepisów) konstytucji.