pytania ksop(1), studia, Administracja I stopnia, I rok Administracji, Konstytucyjny system organów państwowych


2.Pojęcie konstytucji i jej cechy charakterystyczne

Konstytucja- jest to akt prawny (względnie akty prawne) o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się też od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw może być nieograniczona.

Konstytucja w znaczeniu materialnym jest to całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa, nawet jeżeli nie ma wśród nich normy wyposażone w szczególną moc prawną. Konstytucja w znaczeniu formalnym to zespół norm prawnych zawartych najczęściej w jednym akcie, różniącym się od ustaw zwykłych pod względem mocy prawnej oraz szczególnej nazwy.

Cechy konstytucji jak ustawy zasadniczej:

  1. szczególna treść-wyraża się w tym, że reguluje podstawowe instytucje politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. O tym jakie instytucje ustroju państwa uznać należy za podstawowe i uczynić je przedmiotem regulacji konstytucyjnej, decyduje ustawodawca konstytucyjny.

  2. szczególna forma- polega na jej:

szczególnej nazwie-tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji

trybie powstania- często tryb ten określony jest w odrębnej regulacji konstytucyjnej. Najczęściej powstaje w parlamencie, niekiedy poddana pod referendum, ale zdarza się, że jest stworzona przez inny organ, historycznie pierwszy sposób to konstytucja oktrojowana (nadana jednostronnym aktem władcy).

Projekt-przygotowany przez pewne ciało polityczne, uchwalenie i Uchwalenie-z reguły potrzebna jest szczególna większość.

trybie zmiany-jako podstawowy element sztywności konstytucji. Z reguły uchwalana jako ustawa konstytucyjna o zmianie konstytucji. Odrębny tryb przejawia się w tym: szczególna większość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów, ustanowieniu kilku (konkurencyjnych lub wykluczających się) procedur zmiany konstytucji - np. dla rewizji konstytucji inna forma niż dla zmian cząstkowych, ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach - np. podczas stanu wojennego, zagrożenia państwa; szczególnej systematyce ogólnej - podział na rozdziały

3. szczególna moc prawna- Jest to nadrzędność konstytucji w systemie prawa.

Konstytucja jest ustawą szczególną , ustawą zasadniczą ,a więc :

-Jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, gwarantuje prawa,wolności i obowiązki jednostki.

-Zawiera podstawowe zasady dotyczące treści(aksologii)prawa , określa jego formy(hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia(kompetencje organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)

-Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest więc aktem w tej hierarchii nadrzędnym.

Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny - tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a ponieważ wiele postanowień konstytucyjnych jest ujętych w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji.

Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa. art. 8 ust. 1. Konstyt.

Rodzaje konstytucji:

I generacja-najstarsze-Konstytucja USA, fr. deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne francuskie z 1875

II generacja-po I wojnie św.- Konstytucja weimarska z 1919, polska Konstytucja Marcowa z 1921

III generacja-po II wojnie św.- Japonia z 1946

IV generacja- okresu wychodzenia z systemu totalitarnego - Grecja z 1975, Portugalia z 1976

3.Geneza konstytucji pisanej

W krajach zachodnich była silna władza monarchsza (król sam stanowił prawo, sam wydawał wyroki). W XVII - XVIII wieku rozważono, aby ograniczyć władzę monarchszą. Król miał być, ale władzę sprawować miał za zgodą innych ludzi. Przedstawiciele oświecenia francuskiego opracowali koncepcję i tam ograniczyli władzę.

Poglądy Jana Jakuba Reusseau przedstawiciela Szkoły Prawa Natury - zgodnie z prawem natury ludzie rodzą się i są wolni i równi. Konstytucja jest przejawem mowy społecznej (1 - umówił się najpierw każdy z każdym jak mają wyglądać rządy, 2 - cała zbiorowość zawiera umowę z władcą). Za zgodą tej zbiorowości parlament będzie ustanawiała król będzie wykonywał ustawę.Wczesne konstytucje nie zawierały praw człowieka, obywatela.W 1647 roku opublikowano tzw.umowy ludu które były pierwszymi projektami konstytucji pisanej w Europie.Pierwsza konstytucja powstała w 1787 roku była to konstytucja Stanów Zjednoczonych. Miejsce króla zajmuje prezydent. Posiadała ona 7 artykułów, nie dotyczyła praw i wolności obywatela. Określone są kompetencje poszczególnych władz. W 1791 roku wprowadzono pierwszych 10 poprawek. Znajdują się w nich prawa i wolności człowieka (Deklaracja praw człowieka). Pierwsze akty konstytucyjne w Europie pojawiły się u schyłku XVIII. we Francji i Polsce. Podczas Rewolucji Francuskiej uchwalono Deklarację Praw,która głosiła wolność i równość obywateli.Później włączono ją do konstytucji francuskiej z 3.09.1791r.Po przejęciu władzy przez jakobinów,Konwent Narodowy uchwala konstytucje jakobińską w 1793r-ustrój republikański.Ta konstytucja jednak nie weszła w życie i stworzono nową konstytucję oparta na dwóch poprzednich w 1795r.Stała ona na gruncie podziału władz,przywracała ograniczone i pośrednie wybory do instytucji przedstawicielskich,dwuizbowy parlament.Kolejną najstarszą konstytucją jest Konstytucja 3 Maja 1791r.Przyjęto w niej zasadę że każda decyzja króla powinna posiadać podpis właściwego ministra,który odpowiada przed Sejmem.

Czynniki, które wpłynęły na powstanie konstytucji pisanej:

1.poglądy szkoły natury w myśl której władza państwowa winna być ogranicz. przez przyrodzone prawa jednostki,

2. koncepcja umowy społecznej jako swoisty kontakt między rządzonymi a rządzącymi,(rozum to najważniejsze. źródło poznania rzeczywistości.)

3. teoria podziału władzy w ujęciu monteskiuszowskim, według. której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam, gdzie władza jest podzielona między różne wzajemnie się hamujące organy.

4. wolność i równość wszystkich obywateli

5. szkoła pozytywizmu prawnego, której przedstawiciele przywiązywali wagę do prawa pisanego.

4.Treść konstytucji jako ustawy zasadniczej

Konstytucja jako ustawa zasadnicza, jest dokumentem, posiadającym:

? Szczególną treść - określa ogólne zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego, sposób powoływania organów władzy państwowej i samorządowej oraz ich wzajemne powiązania; określa podstawowe prawa i wolności oraz obowiązki obywatelskie;

? Szczególną moc - wszystkie inne fakty niższego rzędu muszą z nią być zgodne;

? Szczególny sposób uchwalania - konstytucję uchwaloną większością kwalifikowaną przez Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe przyjmuje naród w drodze referendum konstytucyjnego, gdy opowie się za nią większość biorących udział w głosowaniu;

? Szczególny sposób zmiany - zmiana może nastąpić tylko drogą ustawy, uchwalonej przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

5. Procedura uchwalania konstytucji i dokonywania zmian w jej treści

Sposób uchwalania konstytucji.Z tym wiąże ściśle określenie podmiotu do którego należy władza najwyższa w państwie,oraz z ustaleniem form w jakich suweren powinien władzę sprawować.Wykształciły się 4 podstawowe rozwiązania:

-suwerenem jest monarcha,on nadaje konstytucję

-konstytucja zostaje przyjęta w drodze referendum

-konstytucję uchwala specjalnie do tego celu powołany organ przedstawicielski(konstytuanta)

-konstytucja uchwalona jest przez parlament,który funkcjonuje wówczas w szczególnym trybie,innym niż przy uchwalaniu ustaw zwykłych.

Konstytucja nadawana przez panującego,stała się w kilku państwach formą wprowadzenia monarchii konstytucyjnej.Instytucja referendum konstytucyjnego to najbardziej demokratyczny sposób uchwalenia konstytucji.Projekt konstytucji jest przyjmowany przez parlament lub konstytuantę a następnie poddawany pod referendum.np.konstytucja Hiszpanii '78,konstytucja Polski '97.W niektórych krajach powoływano organ przedstawicielski, zbierał się on tyko na okres uchwalenia konstytucji.Rolę konstytuanty może również spełniać parlament.Cechy konstytuanty miały również zwoływane niekiedy w przeszłości konwencje konstytucyjne,celem ich było przygotowanie i uchwalenie konstytucji dla nowo powstających państw.Najczęsciej wykorzystywanym rozwiązaniem jest uchwalanie konstytucji przez parlament.Wyodrębnienie tej funkcji parlamentu następuje w wyniku ustanowienia szczególnego trybu postępowania przy uchwalaniu ustawy zasadniczej.Potrzebne jest spełnienie dwóch wymogów formalnych:odpowiedniego quorum(wymaganej liczby posłów na posiedzeniu) oraz kwalifikowanej większości głosów(2/3 lub 3/4).

Zmiana konstytucji wymaga również szczególnego trybu postępowania oraz spełnienia określonych warunków.Pod uwagę zmiany konstytucji możemy brać pod uwagę zmianę częściową i całkowitą.

Zmiana całkowita może polegać na zastąpieniu dotychczas obowiązującej konstytucji całkowicie nową ustawą zasadniczą lub uchyleniu dotychczasowej konstytucji bez jednoczesnego wprowadzenia w jej miejsce innego aktu rangi konstytucyjnej.Zmiana częściowa polega zaś na zmianie treści jedynie niektórych postanowień konstytucji.Dotyczy ona podstawowych zasad ustroju państwa,polega na uzupełnieniu tekstu,określana jest jako rewizja konstytucji.

Zmiana konstytucji w RP:

  1. z formalną inicjatywą zmiany przepisów konstytucji może wystąpić jedynie 1/5 liczby posłów,Senat lub Prezydent RP.

  2. tekst ustawy zmieniającej konstytucję musi być przyjęty w jednakowym brzmieniu przez obie izby

  3. na rozpatrzenie projektu ustawy Senat ma nie dłużej niż 60 dni.

  4. do zmiany konstytucji wymagana jest kwalifikowana większość 2/3 głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów w Sejmie oraz bezwzględna większość głosów w Senacie.

  5. uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany Konstytucji mogą żądać w przypadku zmiany treści Roz. I,II i XII przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum zatwierdzającego.To gwarantuje trwałość,bo art.235 wyklucza możliwość dokonywania zmian w celach politycznych.

6.Nadrzędność Konstytucji w systemie źródeł prawa i jej gwarancje

O nadrzędności konstytucji mówi nam najwyższa moc prawna konstytucji.Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza nie tylko zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, lecz również obowiązek wydawania aktów niezbędnych dla zapewnienia pełnej realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej. Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych. Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją. Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W Polsce obecnie występuje rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa.Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa polega na tym ze każdy organ państwowy uprawniony do stanowienia aktów normatywnych,obowiązany jest przed wydaniem aktu prawnego zbadać projekt tego aktu z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją.Może ona być sprawowana w dwóch formach.Pierwszą z nich jest kontrola niezinstytucjonalizowana,która realizowana jest na zasadach ogólnych toku postępowania ustawodawczego. Np. w USA kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny - tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu.Druga to kontrola zinstytucjonalizowana która polega na ukształtowaniu sformalizowanej procedury kontrolnej.Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa charakteryzuje się głównie tym że funkcja konstytucji powierzana jest organowi niezależnemu od parlamentu. Czyli istnienie quasi-sądowego organu do kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna), ale też z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne uchylenie danego przepisu.

6.Nadrzędność Konstytucji w systemie źródeł prawa i jej gwarancje

O nadrzędności konstytucji mówi nam najwyższa moc prawna konstytucji.Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza nie tylko zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, lecz również obowiązek wydawania aktów niezbędnych dla zapewnienia pełnej realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej. Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych. Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją. Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W Polsce obecnie występuje rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa.Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa polega na tym ze każdy organ państwowy uprawniony do stanowienia aktów normatywnych,obowiązany jest przed wydaniem aktu prawnego zbadać projekt tego aktu z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją.Może ona być sprawowana w dwóch formach.Pierwszą z nich jest kontrola niezinstytucjonalizowana,która realizowana jest na zasadach ogólnych toku postępowania ustawodawczego. Np. w USA kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny - tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu.Druga to kontrola zinstytucjonalizowana która polega na ukształtowaniu sformalizowanej procedury kontrolnej.Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa charakteryzuje się głównie tym że funkcja konstytucji powierzana jest organowi niezależnemu od parlamentu. Czyli istnienie quasi-sądowego organu do kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna), ale też z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne uchylenie danego przepisu.

29.Systemy rządów i ich klasyfikacja

SYSTEMY RZĄDÓW To zasady i normy regulujące wzajemne relacje między władzę ustawodawczą a wykonawczą. To inaczej modele ustrojowe. To konstrukcje sztuczne, wymyślone przez teoretyków na podstawie istniejących różnych ustrojów w poszczególnych państwach.

Systemy rządów:

-prezydenckich

-półprezydenkich

-pralamentarno-gabinetowych

-kanclerski

-komitetowy(dominująca pozycja parlamentu - rząd jest powoływany przez parlament i staje się komitetem wykonawczym i ponosi odpowiedzialność przed parlamentem)

30.System rządów prezydenckich

31.System rządów parlamentarno-gabinetowych

  1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

  2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

  3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

  4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

  5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

  6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

32.System półprezydencki

półprezydencki (we Francji) - przejmuje pewne elementy systemu parlamentarno -gabinetowego i również niektóre cechy systemu prezydenckiego. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przewodniczy obradom rządu, wywierając wpływ na treść podejmowanych decyzji. Prezydent posiada prawo: arbitrażu politycznego w drodze weta ustawodawczego, odesłania ustawy do Rady Konstytucyjnej (odpowiednik TK) zarządzania referendum, rozwiązania Zgromadzenia Narodowego,

33.System kanclerski

kanclerski (w Niemczech)

-szef rządu, Kanclerz ma rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu; decydujący udział w powoływaniu kanclerza na Bundestag(bezwzględna liczba głosów);

-Poszczególni ministrowie powoływani są przez prezydenta ale na wniosek kanclerza.Powołany w ten sposób rząd nie jest zobowiązany do ubiegania się o wotum zaufania ze strony parlamentu.

-kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za działalność całego rządu i poszczególnych jego członków.Nie podlegają jej ministrowie odpowiedzialni przed kanclerzem

-Bundestag może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności

-rola prezydenta jest ograniczona

34.System rządów zgromadzenia

Oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii.

  1. jednolitość władzy państwowej;

  2. parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);

  3. rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);

  4. rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlement może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

  5. ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);

  6. głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

  7. głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);

  8. głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

35.System rządów w Konstytucji RP

Konstytucja z 2 IV 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (prezydent oraz rząd na czele), rząd (i poszczególni ministrowie) ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Nie jest to jednak czysta postać systemu parlamentarnego, bo nadal pozostał w nim przynajmniej jedna kompetencja typowa dla systemu prezydenckiego, a mianowicie wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym, a nie przez parlament. Nie oznacza to jednak wprowadzenia systemu prezydenckiego, bo kompetencje głowy państwa w nowej konstytucji istotnemu ograniczeniu. Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi, wiele jednak jego decyzji musi być podejmowanych bezwzględną lub kwalifikowaną większością głosów, a jeśli takiej większości zabraknie, Sejm musi się pogodzić z wolą Senatu czy prezydenta. Konstytucja mówi o oparciu stosunków miedzy władzą ustawodawczą a wykonawczą na wzajemnej równowadze, to dalsze postanowienia konstytucyjne nadają zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach - Sejmowi.

43. Procedura ustawodawcza w Polsce

Fazy procesu ustawodawczego

    1. przygotowanie projektu ustawy i wykonanie inicjatywy ustawodawczej

    2. postępowanie z projektem ustawy w Sejmie

    3. postępowanie w Senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm

    4. postępowanie sejmowe w sprawie stanowiska Senatu

    5. postępowanie sejmowe w sprawie weta prezydenckiego

    6. podpisanie ustawy przez Prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia

Pierwsze czytanie-projektu ustawy może być przeprowadzone na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub na posiedzeniu komisji sejmowej.

Obejmuje (art. 39 RSejm):

uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę;

debatę w sprawie ogólnych zasad projektu;

pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

Właściwe prace toczą się w komisjach (szczególna rola K. Ustawodawczej) komisje mogą powoływać podkomisje (art. 41 RSejm) → biorą pod uwagę opinie innych komisji i posłów, mogą też wysłuchać zaproszonych ekspertów (art. 42 ust. 1 RSejm) Marszałek może zwrócić wnioskodawcy projekt do przepracowania projektu z rozważeniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawienie skutków tych zmian, potem projekt ten Marszałek kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm) ze swoich prac komisje przedstawiają sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w którym komisja może wnioskować przyjęcie projektu bez poprawek albo przyjęcie tekstu z poprawkami w formie tekstu jednolitego albo odrzucenie projektu wnioski mniejszości (art. 43 ust. 3) wnioski i propozycje poprawek zgłoszone pisemnie, ale odrzucone przez komisję, na żądanie wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania;

Rola K. Ustawodawczej → gdy tylko w tej komisji - prace j/w; a gdy w innej komisji, KU może wysłać tam swojego przedstawiciela, który ma prawo proponowania poprawek i wniosków, ale bez prawa głosowania. Jeśli te wnioski nie zostaną przyjęte, KU może zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostaną odrzucone są dołączane do sprawozdania z zaznaczeniem, że pochodzą od KU;

drugie czytanie:

Obejmuje (art. 44 RSejm):

przedstawienie sprawozdania komisji;

przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków przez posłów, wnioskodawcę i RM (TK: poprawki nie mogą całkowicie zmieniać treści, gdyż stanowiłoby to obejście przepisów o inicjatywie);

trzecie czytanie:

Obejmuje (art. 49 RSejm):

przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w 2-gim czytaniu;

głosowanie

wniosek o odrzucenie;

poprawki do poszczególnych art. od najdalej idących;

całość projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek;

Uchwaloną ustawę Marszałek przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi

Rozpatrywanie ustawy przez Senat:

Rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu:

Podpisanie ustawy przez prezydenta:

podpisać ustawę (promulgacja) w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie (art. 122 ust. 2);

wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z K. (art. 122 ust. 3) → prewencyjna kontrola konstytucyjności;

zastosować veto ustawodawcze - przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez Sejm z umotywowanym wnioskiem

Wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogłasza się: Konstytucję; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy; rozporządzenia prezydenta, RM, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, będących członkami RM, KRRiTv; teksty jednolite w/w aktów; orzecz TK dot. aktów z Dz. U.; uchwały RM uchylające rozp. ministra;

22.Pojęcie prawa wyborczego

Prawo wyborcze ma dwa znaczenia:

23.Konstytucyjne zasady prawa wyborczego

ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze, wymagając by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co najmniej czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą wynikać jedynie z naturalnych czynników, a nie politycznych.

Przesłanki czynnego prawa wyborczego są jednolite dla wszystkich rodzajów wyborów:

  1. posiadanie obywatelstwa polskiego - wejście do UE „odrobinę skomplikowało sytuację” → patrz wybory lokalne;

  2. ukończenie 18 lat najpóźniej w dniu głosowania - ograniczenie o charakterze naturalnym;

  3. posiadanie pełni praw publicznych (w tym wyborczych) - art. 62 ust. 2 albo orzeczeniem sądu jako środek karny, albo jako kara samoistna orzeczona przez Trybunał Stanu → przesłanka ujęta w sposób wyczerpujący, tzn. niemożliwe jest rozszerzanie katalogu ograniczeń.

  4. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych - art. 62 ust. 2 - ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądy, ale takie postępowanie wszczyna się ze względów majątkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia.

Bierne prawo wyborcze - krąg różny w zależności od rodzaju wyborów:

System gwarancji - system procedur i instytucji, zapewniający możliwość oddania każdej osobie głosu:

ZASADA RÓWNOŚCI

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI - oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn. decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie wielostopniowości. Zasada ta dotyczy w Polsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni jest typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych, itp.

ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA - oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi, że treść jego decyzji nie będzie mogła być ustalona i ujawniona i pełni istotną rolę gwarancyjną, będąc jednocześnie powiązana z zasadą wolności wyborów.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów

wyjątek od wymogu zdobycia progu - mniejszości narodowe

48.Charakter ustrojowy Zgromadzenia Narodowego w Polsce

Sejm+Senat, Parlament tworzy ZN w przypadku gdy:

-w celu przyjęcia przysięgi od nowego prezydenta

-uznanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania funkcji

-rozpatrzenie sprawy postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed TS

Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu,formą działania są obrady obu izb.Nie ma żadnych kompetencji związanych z procedurą dokonywania zmian w Konstytucji.

44. Parlamentarna kontrola działalności rządu

Kontrola to porównanie stanu faktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz wyciągnięcie opinii i wniosków, bez możliwości władczego wpływania na podmiot kontrolowany, gdyż wtedy zaczyna to być nadzorem

Ogólne instrumenty kontroli:

Szczególne procedury kontrolne - efektem tej kontroli może być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością: votum nieufności, votum zaufania oraz możliwość pociągnięcia do odp. konstytucyjnej;

Instrumenty kontroli sprawowane przez Senat:

50.Pozycja ustrojowa Prezydenta

-Zasada dualizmu-Charakteryzuje się rozdzieleniem władzy wykonawczej pomiędzy prezydent i rząd, na czele z Premierem. Stanowią dwie oddzielne struktury składające się na jedną władzę wykonawczą. Mają oddzielne zadania i kompetencje. Rząd nie jest podległy Prezydentowi

-Zasada funkcji arbitra-czuwa nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniuje w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków pomiędzy Sejmem a Rządem

-Zasada wyboru Prezydenta przez Naród-Pozwala mu na uzyskanie własnej legitymacji władzy demokratycznej i możliwość powoływania się na wolę narodu w konfliktach z Parlamentem

-Zasada kadencyjnego charakteru urzędu Prezydenta-Urząd jego jest ograniczony w czasie, jest kadencyjny,a kadencja trwa 5lat i dopuszczona jest możliwość tylko jednokrotnego powtórzenia wyboru tego samego kandydata na 2 kadencję.

-Zasada nieodpowiedzialności Prezydenta-nie ponosi odpowiedzialności politycznej wobec Parlamentu,ponosi odpowiedzialnośc wyłącznie konstytucyjną,jego akty wymagają kontrasygnaty.

-Zasada niepołączalności urzędu prezydenta z innymi urzędami

51.Akty urzędowe Prezydenta i ich kontrasygnata

Kontrasygnata polega uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera.

Swoje zadania prezydent musi ustalić z rządem.Głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew woli rządu.Jest to też uwolnieni prezydenta od odpowiedzialności politycznej.Kontrasygnaty wymagają akty urzędowe prezydenta(akty normatywne-rozporządzenia).Akty wydawane w formie pisemnej przez prezydenta wymagają kontrasygnaty Premiera.Wyjątki zawiera art. 144 ust.3 Konst.

Prerogatywy-są to akty prezydenta zwolnione od wymogów kontrasygnaty.Istotą ich jest możliwość podejmowania przez prezydenta samodzielnych decyzji.Dotyczą one zadać prezydenta które wykraczają poza sferę działań rządu.

52. Uprawnienia Prezydenta jako głowy państwa

Kompetencje głowy państwa:

  1. wobec władzy ustawodawczej

  2. wobec władzy wykonawczej

  3. wobec władzy sądowniczej

  4. związane z reprezentowaniem państwa w stosunkach międzynarodowych

  5. związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa

  6. inne kompetencje

Ad. 1. Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,

Zwoływanie pierwszych posiedzeń obu izb parlamentu,

powoływanie marszałków Seniorów Sejmu i Senatu,

zarządzanie skrócenia kadencji Sejmu-gdy nie otrzyma do podpisu ustawy budżetowej przed upływem 4 miesięcy oraz gdy Sejm w ciągu 14 dni nie udzieli zaufania RM powołanej przez Prezydenta,

prawo inicjatywy ustawodawczej,podpisywanie ustaw uchwalonych przez parlament,

zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw,

Prawo złożenia wniosku do TK-w celu zbadania zgodności ustawy z Konstytucją

Prawo przekazywania ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia tzw. Weto ustawodawcze

Zwracanie się z orędziem do Sejmu i ZN-nie mogą odmówić wysłuchania,nie wiąże ze sobą skutków prawnych

Zarządzanie referendum ogólnokrajowego

Wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa NBP

Ad. 2. Powoływanie RM

Odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków RM

Dokonywanie zmian w składzie RM(na wniosek premiera lub wskutek udzielenia ministrowi wotum nieufności przez Sejm)

Przyjmowanie dymisji RM

Występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności członków RM przez TS

Zwoływanie Rady Gabinetowej

Ad. 3. Powoływanie sędziów

Przyjmowanie ślubowania od nowo powołanych sędziów

Powoływanie Pierwszego Prezesa SN

Powoływanie prezesa i wiceprezesów NSA

Powoływanie prezesa i wiceprezesów TK

Ad. 4. Uprawnienie do ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych

Prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach przy organizacjach międzynarodowych

Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących od przedstawicieli dyplomatycznych innych państwa i org.międzynarodowych

Wyrażenie zgody na powołanie Ministra Spraw Zagranicznych konsulów, wystawienie im na wniosek ministra listów komisyjnych oraz udzielenie exequatur konsulom państw obcych.

Ad. 5. Proklamowanie stanu wojny

Wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego(w drodze rozporządzenia oraz na wniosek RM)

Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi

Mianowanie na określone stopnie wojskowe i obsada niektórych funkcji w Siłach Zbrojnych

Nadawanie sztandarów jednostkom wojskowym

Zarządzanie na wniosek premiera powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony państwa

Powoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego

Ad. 6. Nadawanie obywatelstwa polskiego

Stosowanie prawa łaski

Powoływanie 3 członków RPP i 2 członków KRRiTV

Nadawanie tytułów naukowych i profesorów szkół wyższych

Nadawanie orderów i odznaczeń

Pozbawianie orderów i odznaczeń

Wyrażanie zgody na przyjmowanie przez obywateli polskich orderów i odznaczeń obcych państw

Zarządzanie opuszczenia flagi państwowej

65. Pozycja ustrojowa i skład Trybunału Konstytucyjnego w Polsce

Składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na okres 9 lat,przy czym ponowny wybór jest niedopuszczalny.Wnioski w sprawie wyboru mogą być zgłaszane przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 50 posłów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.Sędziowie Trybunału są nieodwoływalni.Wygaśnięcie mandatu może nastąpić na skutek:

-zrzeczenia się stanowiska

-stwierdzenia komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia funkcji sędziego TK

-skazania prawomocnym wyrokiem sądu

-prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK.

We wszystkich tych przypadkach wygaśnięcie mandatu stwierdza Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału

Status prawny sędziego TK:niezawisłość i immunitet

Sędzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną przez Trybunałem Konstytucyjnym za naruszenie przepisów prawa.

Organami TK są:

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału-zwoływane przez Prezesa TK-tworzą wszyscy sędziowie.Zwołuje je co najmniej 1 w roku, na którym omawia się działalność TK oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa.

Kompetencje:

-uchwalenie regulaminu TK

-wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa

-uchwalenie statutu biura Trybunału

-ustalenie projektów dochodów i wydatków TK

Prezes i Wiceprezes Trybunału-powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów

66. Funkcje i zakres działania Trybunału Konstytucyjnego

1. kontrola konstytucyjności i legalności norm prawnych

2. orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

3. rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

5. rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta

Ad. 1. Polega na orzekaniu zgodności aktów normatywnych z Konstytucją.

Ad. 2. Skarga konstytucyjna jest środkiem prawnym służącym jednostce lub osobie prawnej do ochrony praw i wolności konstytucyjnych w razie ich naruszenia przez władze publiczne lub ich bezczynności, w drodze wszczęcia szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym

Ad. 3. Dwa rodzaje sporów: gdy 2 lub więcej konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie / gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy.

Ad. 4. Orzeka czy działalność i cele partii politycznych jest zgodne z Konstytucją.

67. Pozycja ustrojowa i organizacja Trybunału Stanu

Jest władzą odrębną i niezależną od innych władz.Składa się z przewodniczącego,2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm.Członkowie TS są wybierani na I posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji.Zgłaszać na kandydatów do TS może Marszałek Sejmu oraz grupy co najmniej 35 posłów. Sędzią TS może zostać obywatel polski, korzystający w pełni z praw publicznych, niekarany sądownie i niezatrudniony w organach administracji rządowej.Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.Członkom TS przysługuje immunitet oraz nietykalność.

70. Pozycja ustrojowa i kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich

POZYCJA USTROJOWA

ZAKRES I FORMY DZIAŁANIA

Formy działania RPO:

  1. wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych

  • wystąpienia, inicjatywy i wnioski dot. ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli, a w szczególności: