KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH

(ćwiczenia; prowadzący Krzysztof Tchórznicki)

Przeznaczenie - Grupa GC/102/KA/N

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. sprostowaniem.

2. Stanisław Bożyk, Konstytucja, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 1999.

3. Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2007.

4. Dariusz Górecki, Polskie prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Wolters Kulwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2007.

5. Marian Grzybowski (red.), Prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2008.

6. Marta Derlatka, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2008.

7. Piotr Winczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2003.

8. Halina Zięba-Załucka (red.), System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2007.

Art. 112 Konstytucji - Regulamin Sejmu

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 roku - Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. M. P. z 2009 r. Nr 5, poz. 47.

Art. 112 Konstytucji w związku z art. 124 Konstytucji - Regulamin Senatu

Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 roku - Regulamin Senatu, tekst jedn. M. P. z 2010r. Nr 39, poz. 542.

ZAGADNIENIA (tematyka)

1. Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Rada Ministrów.

4. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.

WPROWADZENIE

Pojęcie ,,konstytucja” wywodzi się z łacińskiego słowa constituere, które oznacza :ustanawiać, urządzać, kształtować, porządkować. Współcześnie pod nazwą ,,konstytucja” rozumiany jest akt prawny określający ustrój danego państwa.

Konstytucja - ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej, szczególnej treści oraz szczególnym trybie uchwalania i jej zmiany, określająca podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Organ państwowy - każda jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli tego państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce administracyjnej określonej kompetencji.

Organ państwowy - celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy. (Organy ochrony prawnej RP - S .Serafin)

Z definicji wynika, iż należy wskazać na trzy konstytutywne elementy (cechy) każdej organizacji państwowej, a mianowicie ludność, terytorium, najwyższą (suwerenną) władzę (jest to tzw. trójelementowa definicja państwa - Zarys prawa -Korycki).

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. opiera ustrój organów państwowych na zasadzie podziału i równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (art. 10):

• władza ustawodawcza - art. 95 Konstytucji - powierzona została dwuizbowemu parlamentowi, składającemu się z Sejmu i Senatu,

• władza wykonawcza - Prezydent RP, Rada Ministrów,

• władza sądownicza - (art. 173-201) Sądy i Trybunały (Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu).

SEJM I SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Władza ustawodawcza RP; zasada bikameralizmu (dwuizbowość parlamentu)

Art. 95 Konstytucji.

1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.

2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Istnienie Sejmu i Senatu jest przykładem rozwiązania ustrojowego zwanego dwuizbowością parlamentu (bikameralizmem).

Zgodnie z art. 96 Konstytucji Sejm składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym, natomiast w art. 97 Konstytucja stanowi, że Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, które odbywają się w głosowaniu tajnym.

Zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji, Sejm i senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Przedłużenie kadencji Sejmu (a więc i senatu) nie jest w zasadzie możliwe na gruncie obowiązującej Konstytucji - jedyny wyjątek może zaistnieć w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Ponieważ art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie dziewięciu dni po jego zakończeniu, kadencja uległaby odpowiedniemu przedłużeniu.

Zasady prawa wyborczego:

1. Powszechność

• określa krąg obywateli, którzy mają prawo uczestniczenia w wyborach i gwarantuje im możliwość tego udziału. W zasadzie tej mieści się: czynne prawo wyborcze (art. 62 ust.1 Konstytucji), bierne prawo wyborcze:

• Sejm: 21 lat,

• Senat: 30 lat,

• Prezydent: 35 lat,

W wyborach do Sejmu i Senatu czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 18 lat, i nie jest:

• pozbawiony praw publicznych lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu,

• pozbawiony praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

• ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu.

Formuła demokratycznych wyborów wymaga przy podejmowaniu decyzji dopuszczającej określenia zakresu biernego prawa wyborczego przestrzegania reguł bezpośrednio nawiązujących do standardów czynnego prawa wyborczego, dopuszczające jednak wprowadzenie pewnych dodatkowych ograniczeń tj. podwyższenie granicy wieku (jak wyżej).

1. Bezpośredniość - osobiste uczestnictwo obywateli w wykonywaniu przysługujących im praw.

Zasada bezpośredniości wyborów oznacza, że wyborcy bezpośrednio - bez jakiegokolwiek pośrednictwa - decydują o składzie organu przedstawicielskiego, głosując osobiście i oddając głos na preferowanych przez siebie kandydatów.

2. Równość - względnie jednakowy wpływ wszystkich wyborców na ostateczny wynik wyborów.

Zasada równości wyborów zwykle rozpatrywana jest w dwóch aspektach:

• formalnym - każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów, musi podpisem poświadczyć karty do głosowania,

• materialnym - waga (znaczenie) każdego głosu musi być taka sama. Oznacza to, że wyborca jest ujęty tylko w jednym spisie wyborów.

Z aspektem materialnym wiąże się nakaz, by siła (waga) głosów wyborców była równa, a zatem żeby na określoną liczbę ludności (względnie uprawnionych do głosowania) w danym okręgu wyborczym przypadało tyle mandatów, co na tę sama liczbę ludności ( uprawnionych do głosowania) w innych okręgach.

3. Proporcjonalność

Wedle Konstytucji RP z 1997 roku proporcjonalność wyborów jest obligatoryjna jedynie w stosunku do Sejmu. Co do Senatu, Konstytucja milczy, nie żądając ani tego, by wybory były proporcjonalne, ani tego, by były większościowe. Proporcjonalność dotyczyć może jedynie organów kolegialnych (wieloosobowych), nigdy zaś jednoosobowych. Kolegialnymi organami są Sejm i Senat, jednoosobowym - Prezydent Rzeczypospolitej. Ideą systemów proporcjonalnych jest podział mandatów miedzy ugrupowania rywalizujące w wyborach, proporcjonalnie do uzyskanego w nich poparcia wyrażającego się w liczbie uzyskanych głosów, czyli zapewnienie tym ugrupowaniom takiej reprezentacji w parlamencie, jaka odpowiada ich rzeczywistym wpływom w społeczeństwie. Zasada proporcjonalności może być stosowana wyłącznie w okręgach wielomandatowych, w których mandaty rywalizują różnorodne siły polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami wyborczymi oraz osobnymi listami kandydatów.

Proporcjonalność wyborów polega na tym, że przeznaczone do obsadzenia mandaty dzieli się wprost proporcjonalnie do liczby głosów, jaka padła na dana listę kandydatów.

4. Tajność glosowania - zasada ta odnosi się do czynności głosowania. Jedynie sam głosujący zna treść swojej decyzji wyborczej.

Zasada tajności głosowania pełni dwie zasadnicze funkcje:

• zagwarantowanie nieskrępowanego wyrażania indywidualnych preferencji w akcie wyborczym, zgodnego z ,,własnym sumieniem:,

• skuteczne przeciwdziałanie przeciwko kupowaniu głosów, korumpowaniu i zastraszaniu wyborców itp.

Sejm i Senat w Polsce są organami, które określa się zbiorczą nazwą ,,parlament”. Powoływanie parlamentu w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich powoduje, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców. W konsekwencji parlament jest organem reprezentacji politycznej, gdyż tworzą go posłowie i senatorowie reprezentujący partie i ugrupowania polityczne cieszące się w danym momencie największym poparciem ze strony elektoratu.

T. Organizacja wewnętrzna izb parlamentu

Sejm i Senat jako organy kolegialne posiadają rozbudowaną strukturę organizacyjną, na którą składają się funkcjonujące w obu izbach parlamentu organy wewnętrzne o charakterze kierowniczym i pomocniczym. Organami konstytucyjnymi są: marszałkowie i wicemarszałkowie izb parlamentu, komisje parlamentarne, natomiast prezydia obu izb oraz funkcjonujące w ich strukturze Konwenty Seniorów są organami pozakonstytucyjnymi. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu jest podobna.

Zgromadzenie Narodowe

Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe (por. art. 114 Konstytucji). Kompetencjami Zgromadzenia Narodowego są:

• przyjmowanie przysięgi od Prezydenta (art. 130 Konstytucji),

• uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 3 pkt 4 Konstytucji),

• wysłuchiwanie orędzia Prezydenta (art. 140 Konstytucji),

• stawianie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust. 2 Konstytucji),

• uchwalanie Regulaminu Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 2 Konstytucji).

Organy Sejmu

Organami Sejmu wymienionymi w Konstytucji RP (por. art. 110 i art. 111 Konstytucji) są: Marszałek, wicemarszałkowie i komisje sejmowe stałe i nadzwyczajne, a także komisja śledcza, którą Sejm może powołać do zbadania określonej sprawy. Regulamin Sejmu (por. art.10 Konstytucji) wymienia nadto jako jego organy: Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów.

1. Marszałek Sejmu

1.1. Zasady wyboru Marszałka Sejmu

Marszałek Sejmu wybierany jest przez Sejm z grona posłów (art. 110 ust.1 Konstytucji). Ma to miejsce podczas pierwszego posiedzenia Sejmu. Wybór przeprowadza Marszałek Senior, którym jest jeden z najstarszych wiekiem posłów. Powoływany jest on przez Prezydenta w celu przewodniczenia obradom Sejmu na jego pierwszym posiedzeniu.

Zasady oraz tryb wyboru Marszałka Sejmu zostały określone w Art. 4 Regulaminu Sejmu. Do zgłoszenia kandydatury jest wymagane poparcie 15 posłów. Sejm wybiera Marszałka bezwzględną ilością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Jeżeli został zgłoszony więcej niż jeden kandydat oraz jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z nich nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, to w kolejnych turach głosowania skreśla się z listy kandydatów tego, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów. Przy wyborze Marszałka Sejmu, który jest poprzedzony złożeniem ślubowania przez posłów, zasadą jest głosowanie imienne, ale Sejm może postanowić inaczej (art. 4 ust. 3 Regulaminu Sejmu).

Przeprowadzenie wyboru Marszałka jest przesłanką uznania, iż dokonało się ukonstytuowanie nowo wybranego Sejmu.

Kadencja marszałka Sejmu upływa wraz z kadencją Sejmu, a więc z dniem poprzedzającym zebranie się Sejmu nowej kadencji (Sejm i Senat wybierane są na czteroletnią kadencję).

1. Pozycja ustrojowa i uprawnienia Marszałka Sejmu

W polskim prawie parlamentarnym nie została sformułowana zasada apolityczności przewodniczących obu izb parlamentu. Marszałek sejmu spełnia faktycznie istotną rolę polityczną. Może on zwłaszcza zabierać głos podczas debat plenarnych w Sejmie oraz uczestniczyć we wszystkich głosowaniach, jak również utrzymywać więzi polityczne ze swoim ugrupowaniem i być formalnie członkiem jednego z klubów poselskich. Nie powinien natomiast w żadnym wypadku faworyzować w pracach izby klubów większości parlamentarnej.

Artykuł 110 ust. 2 Konstytucji wskazuje na trzy podstawowe zadania Marszałka Sejmu:

• przewodniczenie obradom Sejmu,

• stanie na straży praw Sejmu,

• reprezentowanie Sejmu na zewnątrz.

Oprócz tych kompetencji Konstytucja wyposaża Marszałka w uprawnienia, które znacznie wykraczają poza działalność izby. Są to:

• prawo do tymczasowego zastępowania Prezydenta, gdy urząd ten nie jest obsadzony (art. 131. ust. 2 Konstytucji) lub głowa państwa czasowo nie może wykonywać swoich obowiązków (art. 131. ust 1 Konstytucji),

• prawo do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta,

• zarządzanie wyborów prezydenckich (art. 128 ust. 2 Konstytucji),

• przewodniczenie Zgromadzeniu Narodowemu (art. 114 ust. 1 Konstytucji),

• wyrażanie opinii w przedmiocie skrócenia kadencji sejmu przez Prezydenta (art. 98 ust. 4 Konstytucji),

• prawo do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podustawowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów kompetencyjnych,

• udzielanie na żądanie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy z pominięciem jej postanowień uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucja,

• zarządzanie referendum w sprawie przyjęcia zmian określonych rozdziałów Konstytucji na uprawniony wniosek 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatu lub Prezydenta (art. 235 ust. 6 Konstytucji).

Konstytucja RP przyznała również marszałkowi Sejmu prawo do:

• nakazania natychmiastowego zwolnienia zatrzymanego posła na gorącym uczynku przestępstwa (art. 105 ust. 5 Konstytucji); dotyczy to również Prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 206 i 211 Konstytucji),

• występowania z wnioskiem do sejmu w sprawie podjęcia uchwały o pociągnięciu posła do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabywania tego majątku (art. 107 ust. 2 Konstytucji).

Dla wewnętrznej organizacji i funkcjonowania Sejmu największe znaczenie mają uprawnienia i obowiązki marszałka sejmu przekazane mu na podstawie Regulaminu Sejmu. Rozwija on postanowienia ustawy zasadniczej, stanowią w art. 10 ust. 1, iż Marszałek Sejmu:

• stoi na straży praw i godności Sejmu - rodzi to obowiązek reagowania na wszelkie rodzaju wydarzenia, wypowiedzi naruszające prawa lub godność Sejmu,

• reprezentuje Sejm - podejmuje czynności prawne w imieniu izby, symbolizuje Sejm podczas uroczystości publicznych,

• zwołuje posiedzenia Sejmu - zawiadamia posłów o posiedzeniu, zleca czynności techniczno-przygotowawcze Kancelarii sejmu; o ustaleniu zaś terminu posiedzenia decyduje Prezydium Sejmu lub Sejm,

• przewodniczy obradom Sejmu - w ramach tego zadania podejmuje bieżące decyzje co do sposobu procesowania, ustala porządek dzienny posiedzenia po wysłuchaniu opinii Konwentu seniorów,

• czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,

• kieruje pracami Prezydium i przewodniczy jego obradom,

• zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

• nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,

• nadaje bieg dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

• prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem, stosunków Sejmu z innymi organami państwa, parlamentami innych krajów oraz instytucjami i innymi organami Unii Europejskiej,

• sprawuje pieczę na spokojem i porządkiem na obszarze należącym do izby - w tym celu wydaje zarządzenia porządkowe,

• przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów,

• udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy,

• nadaje statut Kancelarii Sejmu, ustala projekt budżetu Kancelarii, powołuje i odwołuje Szefa i zastępców Szefa Kancelarii Sejmu,

• podejmuje inne czynności wynikające y Regulaminu Sejmu.

2. Wicemarszałkowie Sejmu

Konstytucja RP nie precyzuje ani liczby, ani zadań wicemarszałków Sejmu. Regulamin Sejmu w art. 10 ust. 3 przyjmuje zasadę, że: ,,Marszałka sejmu w zakresie przez niego ustalonym zastępują wicemarszałkowie Sejmu”, czyli wicemarszałkowi Sejmu są zastępcami Marszałka Sejmu i podejmują działania wyłącznie w zakresie przez niego ustalonym np. prowadzenie obrad Sejmu.

Wybór wicemarszałków sejmu odbywa się podobnie jak wybór marszałka sejmu. Ilość wicemarszałków sejmu jest różna w kolejnych kadencjach Izby i waha się od 3 do 5. Zależy ona od politycznego składu Sejmu. O ich liczbie decyduje każdorazowo sejm w drodze uchwały podjętej na pierwszym posiedzeniu. Z reguły dąży się do tego, aby każdy większy klub poselski, w tym także kluby opozycyjne, miała swojego przedstawiciela w gronie wicemarszałków.

3. Prezydium Sejmu

Konstytucja RP nie przewiduje instytucji Prezydium sejmu, dlatego też podstawą działalności tego organu jest Regulamin Sejmu (art. 9 Regulaminu Sejmu).

Prezydium Sejmu to drugi, obok Marszałka, wewnętrzny organ kierowniczy tej izby parlamentu i jest organem kolegialnym, składającym się z Marszałka Sejmu oraz wicemarszałków.

Przed uchwaleniem obecnej Konstytucji był to organ konstytucyjny. Obecnie utracił on ten status i działa jedynie w oparciu o Regulamin Sejmu; ma zatem charakter wewnętrzny. Pomimo pozbawienia konstytucyjnych podstaw swojej działalności, Prezydium Sejmu nie utraciło charakteru organu kierowniczego izby, o czym mogą świadczyć przysługujące mu nadal kompetencje w zakresie organizacji prac Sejmu.

3.1. Zakres zadań Prezydium Sejmu

Zakres zadań Prezydium Sejmu określa art. 12 Regulaminu Sejmu. Zaliczono do nich w szczególności:

• ustalanie, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, planu prac Sejmu,

• ustalanie tygodni, w których mają odbywać się posiedzenia plenarne Sejmu,

• dokonywanie wykładni Regulaminu Sejmu (po wcześniejszym zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich),

• opiniowanie spraw wnoszonych przez Marszałka Sejmu,

• organizowanie współpracy miedzy komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działalności,

• ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz.

3.2. Kompetencje dotyczące posłów

• ustalanie wysokości uposażenia i dodatków do uposażenia poselskiego,

• udzielanie posłom pożyczek i zapomóg w sytuacjach losowych,

• wyrażanie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z posłem.

4. Konwent Seniorów

1. Skład Konwentu Seniorów

Konwent Seniorów jest wewnętrznym organem wyłącznie opiniodawczym. Jego ustalenia nie są bezwzględnie wiążące ani dla parlamentu, ani dla Prezydium. Jego funkcjonowanie służyć ma wzajemnemu porozumiewaniu się frakcji działających w parlamencie, udzielaniu organizacyjno-politycznej pomocy organom wewnętrznego kierownictwa oraz usuwanie możliwości powstania konfliktów w toku obrad plenarnych. Jest to jedyny organ sejmu, który odzwierciedla polityczny skład izby.

Zgodnie z art. 15 Regulaminu Sejmu w skład Konwentu Seniorów wchodzą:

• członkowie Prezydium Sejmu - wszystkie osoby powołane wcześniej przez izbę do składu Prezydium, czyli Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie,

• przedstawiciele klubów poselskich (przewodniczący lub wiceprzewodniczący),

• przedstawiciele porozumień klubów i kół poselskich liczących łącznie co najmniej 15 posłów,

• przedstawiciele kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji sejmu osobną listę wyborczą.

W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu, a Marszałek Sejmu może zaprosić na posiedzenie Konwentu także inne osoby.

Zwoływanie Konwentu seniorów należy do kompetencji Marszałka Sejmu. Marszałek zwołuje Konwent z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie lub grupy co najmniej 15 posłów.

4.2. Kompetencje Konwentu Seniorów

Na podstawie art. 16 regulaminu Sejmu do zadań Konwentu Seniorów należy w szczególności opiniowanie:

• projektów planów prac Sejmu,

• projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminów,

• wniosków co do wyboru przez Sejm organów,

• wniosków co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu,

• zadań i przebiegu pracy kancelarii Sejmu.

5. Komisje sejmowe

W polskim prawie parlamentarnym komisje sejmowe, podobnie jak Marszałek Sejmu, mają zagwarantowane konstytucyjne podstawy swojego istnienia i działalności. Aktualnie tworzy je przede wszystkim przepis art. 110 ust. 3 Konstytucji RP, stanowiący, że ,, Sejm powołuje komisje stałe oraz może powołać komisje nadzwyczajne”. Ze sformułowania tego wynika bezwzględny nakaz tworzenia tylko komisji stałych, natomiast powołanie komisji nadzwyczajnych zależy wyłącznie od woli Sejmu. Poza tym art. 111 ust. 1 Konstytucji przewiduje możliwość powołania przez sejm komisji śledczych.

Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami o charakterze pomocniczym i opiniodawczym Sejmu. Są także organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami.

5.1. Skład osobowy komisji sejmowych

Skład osobowy poszczególnych komisji sejmowych jest wybierany przez Sejm w drodze uchwały, na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. Zgodnie z art. 7 ust. 2 Regulaminu Sejmu poseł może być członkiem nie więcej niż dwóch komisji stałych, natomiast zgodnie z art. 7 ust. 3 Regulaminu Sejmu poseł pełniący funkcję ministra lub sekretarza stanu nie może być członkiem komisji sejmowych.

5.2. Rodzaje komisji sejmowych

5.2.1. Komisje stałe

Komisje stałe to komisje, których powołanie przewidziane jest w Regulaminie Sejmu a przy tym są powoływane na okres kadencji Sejmu. Komisje stałe zwykle dzieli się na:

• resortowe, które odpowiadają w zasadzie poszczególnym resortom administracji rządowej (np. Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych, Komisja Obrony Narodowej), a podstawowym zadaniem tych komisji jest opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz udział w realizacji funkcji kontroli parlamentarnej,

• nieresortowe (problemowe), których zakres działania nie jest powiązany z zakresem działania ministerstw, ponieważ realizują one zadania o wyraźnie wyodrębnionym charakterze (np. Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych; do tych komisji zaliczamy również komisje wykonujące zadania związane z tokiem prac Sejmu (np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich).

5.2.2. Komisje nadzwyczajne

Komisje nadzwyczajne powoływane są przez sejm do zbadania konkretnie określonej sprawy lub w celu rozpatrzenia konkretnego projektu ustawy np. projekty kodeksów, projekty zmian w treści kodeksów. Odnośnie ustawodawstwa ,,kodeksowego” należy zaznaczyć, iż powołanie komisji nadzwyczajnych jest obligatoryjne. Momentem zakończenia prac komisji nadzwyczajnej jest przyjęcie sprawozdania z jej działalności przez izbę.

5.2.3. Komisje śledcze

Komisje śledcze tworzone są na podstawie art. 111 Konstytucji RP, który przewiduje, że ,,Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy”.

Komisję śledczą Sejm powołuje w drodze uchwały bezwzględną większością głosów, przy czym projekt uchwały Sejmu o powołaniu takiej komisji może być zgłoszony przez Prezydium Sejmu, komisję sejmową lub grupę co najmniej 15 posłów. Skład komisji powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów, odpowiednio do ich liczebności.

5.3. Tryb pracy komisji sejmowych

Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu. Komisja na tym posiedzeniu ulega ukonstytuowaniu, następnie wybiera ze swego grona Prezydium komisji w składzie przewodniczącego i jego zastępców. Członkowie Prezydium SA powoływani i odwoływani w głosowaniu jawnym większością głosów.

Posiedzenia komisji są prawomocne, jeśli weźmie w nich udział co najmniej 1/3 członków, a decyzje zapadają większością głosów.

Regulamin Sejmu przewiduje powołanie spośród posłów 20 sekretarzy Sejmu. Ich głównym zadaniem jest pomoc Marszałkowi lub wicemarszałkom sejmu w prowadzeniu obrad izby.

Jednostką organizacyjną zapewniającą Sejmowi fachową obsługę administracyjną i pomoc ze strony ekspertów i doradców jest Kancelaria Sejmu, którą kieruje Szef Kancelarii Sejmu. Kancelaria Sejmu w szczególności prowadzi i archiwizuje dokumentację parlamentarną, zajmuje się działalnością informacyjną, wydawniczą oraz badawczą.

Formy organizowania się posłów i senatorów

Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie bądź senatorskie. Dopuszczalne jest też tworzenie klubów, kół lub zespołów wspólnych.

Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej (art. 8 ust. 1 Regulaminu Sejmu i art. 20a Regulaminu Senatu). Oznacza to, że klub bądź koło muszą grupować członków prezentujących określoną orientację polityczną. Nie jest to jednak wymaganiem koniecznym, bo istnieją też kluby (koła) grupujące członków różnych partii czy organizacji, ale zdecydowanych na reprezentowanie wspólnej linii politycznej w izbie. Poseł (Senator) może należeć tylko do jednego klubu czy koła.

W obecnym stanie prawnym różnica między klubem a kołem ma charakter ilościowy- dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej piętnastu posłów bądź siedmiu senatorów.

W klubie mogą też powstawać wewnętrzne koła, zespoły czy inne formacje. Koło tworzy, co najmniej trzech posłów oraz w odniesieniu do Senatu trzech senatorów.

Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. W ramach klubów (kół) formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii, które są rozpatrywane przez parlament.

Organy Senatu

Organizacja wewnętrzna Senatu nie odbiega zasadniczo od struktury organizacyjnej Sejmu. Ujecie w analogiczny sposób zasad organizacji obu izb parlamentu znajduje podstawy konstytucyjne. Na mocy art. 124 Konstytucji RP z 1997 r. do Senatu stosuje się odpowiednio art. 110 tejże ustawy zasadniczej. Tym samym także w drugiej izbie muszą być powołani: Marszałek, wicemarszałkowie oraz komisje parlamentarne (stałe i nadzwyczajne). Regulamin Senatu w art. 4 wymienia nadto jako jego organy: Prezydium Senatu i Konwent Seniorów. W SENACIE BRAK JEST MOŻLIWOŚCI POWOŁANIA KOMISJI ŚLEDCZEJ (art. 111 Konstytucji nie stosuje się odpowiednio do Senatu)

Senat liczy 100 senatorów. Kadencja senatu równa jest kadencji Sejmu - trwa 4 lata. Jej rozpoczęcie nie jest jednak żadną miarą uzależnione od daty zwołania pierwszego posiedzenia Senatu - kadencja tegoż datuje się od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu (art. 98 ust. 1 Konstytucji). Dzień pierwszego posiedzenia Senatu nie musi być dniem pierwszego posiedzenia Sejmu, ale nie może być dniem wcześniejszym.

Senat wybiera ze swego grona od 6 do 8 sekretarzy Stanu. Wybór odbywa się łącznie, chyba że Senat postanowi inaczej.

Zgodnie z art. 6 Regulaminu Sejmu, Sejm wybiera 20 sekretarzy. Wybór odbywa się łącznie, chyba że sejm postanowi inaczej.

1. Marszałek Senatu

1. Zasady wyboru Marszałka Senatu

Wybór Marszałka Senatu odbywa się w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby senatorów i spośród kandydatów zgłoszonych przez nie mniej niż 10 senatorów (art. 6 ust.1 Regulaminu Senatu).

Jeżeli został zgłoszony więcej niż jeden kandydat oraz jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z nich nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, to w kolejnych turach głosowania skreśla się z listy kandydatów tego, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów o wyłączeniu decyduje losowanie. Jeżeli w ostatniej turze głosowania żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, procedurę wyboru powtarza się.

Odwołanie Marszałka Senatu odbywa się na wniosek, co najmniej 34 senatorów, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów ustawowej liczby senatorów.

Przepisy prawa nic nie mówią o możliwości odwołania Marszałka Sejmu lub wicemarszałków, ale nie zakazują też tego w sposób wyraźny (można np. ,,karne” odwołanie.

2. Pozycja ustrojowa i uprawnienia Marszałka Senatu

Marszałek Senatu jest jednoosobowym organem kierowniczym. Artykuł 110 ust. 2 w związku z art. 124 Konstytucji wskazuje na trzy podstawowe zadania Marszałka Senatu:

• przewodniczenie obradom Senatu,

• stanie na straży praw Senatu,

• reprezentowanie Senatu na zewnątrz.

Zgodnie z art. 8 ust 1. Regulaminu Senatu Marszałkowi Senatu przyznaje dodatkowe uprawnienia, a przede wszystkim:

• prowadzi sprawy z zakresu stosunku z Sejmem, z parlamentami innych krajów, a także z instytucjami i innymi organami Unii Europejskiej,

• ustala plan pracy Senatu i zwołuje posiedzenia tej izby,

• sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych spraw,

• zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami,

• zwołuje Konwent seniorów i przewodniczy jego obradom,

• dokonuje ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego obowiązków wobec Senatu,

• powołuje o odwołuje Szafa i zastępcę Szefa Kancelarii,

• może upoważnić senatora lub grupę senatorów do wykonywania określonych czynności.

2. Wicemarszałkowie Senatu

Zgodnie z art. 7 ust. 1 Regulaminu Senatu, Senat wybiera nie więcej niż czterech wicemarszałków, spośród kandydatów zgłoszonych, przez co najmniej 10 senatorów, w głosowaniu tajnym, podejmując uchwałę bezwzględną większością głosów. Wybór i odwołanie wicemarszałków - identyczne postępowanie, jak przy wyborze i odwołaniu Marszałka Senatu.

W odniesieniu do wicemarszałków Sejmu Konstytucja ani Regulamin Sejmu nie określa konkretnie liczby wicemarszałków. O ich liczbie każdorazowo decyduje Sejm w drodze uchwały podjętej na pierwszym posiedzeniu. Projekt uchwały - 15 posłów (art. 5 Regulaminu Sejmu).

Wicemarszałkowie Senatu są zastępcami Marszałka senatu i podejmują działania wyłącznie w zakresie przez niego ustalonym.

3. Prezydium Senatu

Konstytucja RP nie przewiduje organu - Prezydium Senatu. Zgodnie z art. 5 Regulaminu Senatu, Prezydium Senatu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie, czyli jest organem kolegialnym.

Zakres zadań Prezydium Senatu określa art. 9 Regulaminu Senatu. Zaliczono do nich w szczególności:

• dokonuje wykładni Regulaminu Senatu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich (oprócz sytuacji, gdy wykładni Regulaminu Senatu i sposobie stosowania zawartych tam przepisów dokonuje przewodniczący obradom Senatu),

• zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie,

• opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Senatu,

• czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków.

4. Konwent Seniorów

Konwent seniorów jest wewnętrznym organem w szczególności opiniodawczym. Jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu.

Zgodnie z art. 16 regulaminu Senatu Konwent seniorów tworzą:

• członkowie Prezydium Senatu - Marszałek Senatu i wicemarszałkowie,

• senatorowie - przedstawiciele porozumień tj. klubów senackich lub kół senackich zorganizowanych na zasadzie politycznej (klub tworzy co najmniej 7 senatorów, zaś koło tworzy co najmniej 3 senatorów),

• senatorowie klubów parlamentarnych, jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.

Konwent Seniorów zwołuje Marszałek Senatu z inicjatywy własnej, Prezydium Senatu lub na wniosek klubu albo jednego z porozumień.

Konwent Seniorów wykonuje swoje zadania poprzez (art. 16 ust. 3 Regulaminu Senatu):

• opiniowanie projektów porządku obrad Senatu,

• opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu,

• wskazywanie inicjatyw ustawodawczych,

• rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu,

• rozpatrywanie innych spraw przedstawionych przez marszałka Senatu, Prezydium Senatu lub przedstawicieli klubów i porozumień.

5. Komisje stałe

Zgodnie z art. 110 w związku z art. 124 Konstytucji RP, Senat powołuje komisje stałe oraz może powołać komisje nadzwyczajne. Senator ma obowiązek zgłosić swoją kandydaturę do jednej komisji stałej (nie dotyczy to członków Prezydium Senatu). Senator natomiast może być członkiem nie więcej niż w dwóch komisji stałych (art. 20 Regulaminu Senatu). Ilość Komisji stałych oraz ich nazwy określa art. 15 Regulaminu Senatu.

Podobnie jak w przypadku komisji sejmowych, tak i komisje stałe określone w Regulaminie Senatu można podzielić na: resortowe np. Gospodarki Narodowej oraz nieresortowe (problemowe) np. Komisja Ustawodawcza.

Należy wskazać, iż ilość komisji stałych w Senacie jest znacznie mniejsza niż w Sejmie. Komisje senackie mają węższy zakres funkcji. Senackie komisje stałe są pozbawione uprawnień kontrolnych w stosunku do organów egzekutywy i uczestniczą jedynie w procesie ustawodawczym. Głównie są to komisje opiniodawcze.

Sejmowe komisje stałe maja uprawnienia kontroli w zakresie określonym Konstytucja i ustawami. Ponadto są organami o charakterze pomocniczym i opiniodawczym Sejmu

5. Komisje nadzwyczajne

Komisje nadzwyczajne Senat może tworzyć w miarę istniejących potrzeb, ale w praktyce parlamentarnej to uprawnienie Senatu wykorzystywane jest sporadycznie. Izba może powołać i rozwiązać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań np. do zbadania konkretnie określonej sprawy lub w celu rozpatrzenia konkretnego projektu ustawy.

Struktura, zakres zadań i kompetencji organów Senatu nie odbiegają w sposób zasadniczy od rozwiązań przyjętych w Sejmie. Istnieją jednak trzy podstawowe różnice tj.:

• Senat jest organem mniejszym (stu osobowym), co tworzy nieco inne zwyczaje wewnętrznego funkcjonowania, redukuje liczebność komisji czy klubów senackich,

• odmienny jest zakres funkcji Senatu - prawie w całości ograniczają się one do udziału w procesie ustawodawczym,

• zawite terminy przy podejmowaniu aktów - przepisy konstytucyjne wymagają, by niektóre akty Senatu były podejmowane w ramach ściśle wyznaczonych terminów np. art. 121 Konstytucji cyt. ,,Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm” k. cyt.,

• liczba wicemarszałków - Senat maksymalnie 4 wicemarszałków, natomiast w Sejmie ustawodawca pozwala na elastyczne dostosowanie tej liczby do warunków politycznego układu sił w tej izbie,

• odmienna struktura komisji stałych - ilość komisji stałych; zakres działania komisji w senacie 0- brak uprawnień kontrolnych,

• brak możliwości powołania komisji śledczych w Senacie.

Polski parlament (Sejm i Senat) należy do grupy parlamentów o dwuizbowości niesymetrycznej. Wyraża się to miedzy innymi w tym, że:

• projekty ustaw zawsze wnosi się do Sejmu, nigdy do Senatu,

• Sejm może odrzucać uchwały Senatu wnoszące poprawki do ustawy uchwalonej przez Sejm lub proponujące całkowite odrzucenie takiej ustawy,

• tylko Sejm uchwala wotum zaufania wobec Rady Ministrów i wotum nieufności wobec Rady Ministrów i ministrów,

• tylko Sejm może zainicjować postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (gdy idzie o Prezydenta, czyni to Zgromadzenie Narodowe),

• Sejm ma przewagę nad Senatem, gdy idzie o uczestnictwo w powoływaniu na stanowiska w organach władzy publicznej,

• tylko sejm może decydować w imieniu Rzeczypospolitej o stanie wojny i zawarciu pokoju (por. art. 116 ust 1 Konstytucji RP i zawarty w ust. 2 zd. 2 wyjątek); jedynie do Sejmu należy podejmowanie decyzji w sprawach stanów nadzwyczajnych,

• skrócenie kadencji sejmu (np. jego własną uchwałą) zawsze pociąga za sobą skrócenie kadencji Senatu (por. art. 98 ust. 3 zd. 2 Konstytucji).

Kadencja oraz tryb funkcjonowania Sejmu i Senatu

Parlament Rzeczypospolitej Polskiej jest organem kadencyjnym, czyli wybieranym na okres, w ramach którego może realizować swoje konstytucyjne funkcje. Przepis art. 98 ust. 1 Konstytucji RP postanawia w tej kwestii, że Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Określa jednocześnie precyzyjnie ramy czasowe kadencji parlamentu, stwierdzając, iż: cyt. ,,Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji” k. cyt. Kadencje obu izb parlamentu są ze sobą ściśle powiązane. Kadencja Senatu liczy się od dnia, w którym Sejm zebrał się na pierwsze posiedzenie po wyborach. Także ostatni dzień kadencji Sejmu jest jednocześnie ostatnim dniem kadencji Senatu.

Przedłużenie kadencji parlamentu może nastąpić w przypadku, gdy w danym czasie obowiązuje jeden ze stanów nadzwyczajnych (art. 228 ust. 7 Konstytucji). Po zniesieniu stanu nadzwyczajnego w ciągu 90 dni nie mogą być przeprowadzone wybory do sejmu i Senatu.

Skrócenie kadencji parlamentu jest dopuszczalne jedynie po spełnieniu szczególnych wymogów formalnych i może nastąpić z zastosowaniem dwóch wariantów:

• w formie własnej decyzji parlamentu,

• na mocy decyzji podjętej prze głowę państwa.

Samorozwiązanie może być podjęte na podstawie art. 98 ust. 3 Konstytucji RP. Sejm może skrócić swój ą kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, czyli wymagane jest 307 głosów poselskich.

Skrócenie kadencji parlamentu przez Prezydenta RP należy traktować jako w pełni suwerenne uprawnienie Prezydenta. Jednak musi być to poprzedzone po zasięgnięciu opinii przez Prezydenta od przewodniczących obu izb.

W obecnym stanie prawnym Prezydent może podjąć decyzję o skróceniu kadencji Sejmu (a tym samym także Senatu) jedynie w dwóch przypadkach, tj.:

• gdy zostaną wyczerpane wszystkie przewidziane w Konstytucji możliwości powołania Rady Ministrów, a więc w przypadku odrzucenia przez Sejm po raz trzeci wniosku o wotum zaufania dla rządku - wówczas skrócenie kadencji jest obligatoryjne (art. 155 Konstytucji),

• jeżeli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu - wówczas skrócenie kadencji jest fakultatywne (art. 225 Konstytucji).

Zasada dyskontynuacji prac parlamentu - po skróceniu kadencji Sejmu i Senatu następuje faktyczne przerwaniem ciągłości realizowanych wcześniej zadań całego parlamentu tj. każda sprawa niedoprowadzona do końca w obu izbach parlamentu traktowana jest jako ostatecznie zamknięta i nie jest przekazywana nowo wybranemu parlamentowi. Wyjątkiem są sprawy pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej określonych osób przed Trybunałem Stanu (sprawa musi być kontynuowana przez nowy parlament).

Tryb funkcjonowania parlamentu - możliwe jest przyjęcie z dwóch rozwiązań:

• system sesyjny - w ramach kadencji parlamentu następuje wyodrębnienie kilkumiesięcznych sesji, podczas których parlament zbiera się regularnie na posiedzenia plenarne; pomiędzy sesjami parlament nie obraduje, chyba że zostanie zwołana sesja nadzwyczajna (np. dwie sesje w ciągu roku),

• system permanencji - kadencja parlamentu ma jednolity charakter i nie jest stosowany podział na okresy odbywania sesji oraz okresy midzysesyjne; posiedzenia plenarne odbywają się w terminach ustalonych przez organy kierownicze.

Posiedzenia plenarne Sejmu i Senatu odbywaj się zgodnie z zasadami unormowanymi szczegółowo w regulaminach parlamentarnych. Nieodzownym elementem pracy posłów i senatorów w parlamencie są głosowania - zwykłe głosowania.

Przy podejmowaniu rozstrzygnięć przez obie izby parlamentu wykorzystuje się trzy rodzaje większości:

• zwykła większość - przewaga głosów za nad głosami przeciw, natomiast głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę (np. uchwalanie przez sejm ustaw zwykłych, podejmowanie uchwał przez obie izby parlamentu); kworum - 230 posłów,

• większość bezwzględna - liczba głosów za musi być większa od łącznej liczby głosów przeciw i wstrzymujących się (np. podejmowanie przez Sejm uchwał o odrzuceniu poprawek Senatu do treści aktów ustawodawczych, zarządzenie referendum ogólnokrajowego itp.),

• większość kwalifikowana - liczba głosów za stanowi pewien ułamek ogólnej liczby głosów [(najczęściej 2/3) np. głosowanie w Sejmie w sprawie zmiany przepisów konstytucyjnych, rozwiązanie izby]; kwalifikowaną większość 3/5 głosów poselskich przewiduje się w sprawie postawienia członka rządu w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu oraz dla odrzucenia weta Prezydenta RP.

T. PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

1. Pozycja ustrojowa Prezydenta RP

W świetle art. Konstytucji RP, ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na zasadzie trójpodziału władz i ich wzajemnej równowagi. Konstytucja czyni Prezydenta jednym z dwóch organów władzy wykonawczej (obok Rady Ministrów). Jednakże w myśl art. 146 ust. 1 i 2, dominującą pozycję w sferze władzy wykonawczej Konstytucja przypisuje Radzie Ministrów, zastrzegając do jej uprawnień prowadzenie polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa oraz wprowadzając na jej zasadę domniemania kompetencji.

Zgodnie z treścią art. 126 Konstytucji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej (ust.1), czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium (ust.2).

2.Tryb wyboru Prezydenta RP

Zgodnie z art. 127 ust. 1 Konstytucji, Prezydent RP jest wybierany przez Naród w czteroprzymiotnikowych wyborach: powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Prezydentem może zostać wybrany kandydat posiadający polskie obywatelstwo, korzystający z pełni praw wyborczych do Sejmu i mający najpóźniej w dniu wyborów ukończone 35 lat. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje obywatelom w liczbie co najmniej 100 tysięcy, posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu. W tym celu co najmniej 15 obywateli tworzy komitet wyborczy, który zbiera podpisy, zgłasza kandydata i prowadzi kampanię wyborczą.

Wybory prezydenckie zarządzane są przez Marszałka Sejmu. Zarządzenie określa datę przeprowadzenia wyborów tj.:

• na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta,

• przypadek: wybory zarządzane są w następstwie przedterminowego opróżnienia urzędu - Marszałek Sejmu musi wyznaczyć datę wyborów nie później niż w ciągu 14 dni po opróżnieniu urzędu na dzień przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

Urząd Prezydenta RP może ulec opróżnieniu przed upływem kadencji z powodu następujących przyczyn:

• śmierć Prezydenta Rzeczypospolitej,

• zrzeczenie się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

• stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

• uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwała podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,

• złożenia Prezydenta RP z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

Tu: art. 127 ust. 4-7, art. 128, art. 129, art. 130 Konstytucji - doczytać

3. Kompetencje Prezydenta RP

Spośród wielu możliwych klasyfikacji kompetencji głowy państwa, kompetencje Prezydenta RP należy podzielić na sześć zasadniczych kategorii. Są to kompetencje: wobec władzy ustawodawczej, wobec władzy wykonawczej, wobec władzy sadowniczej, związane z reprezentowaniem państwa w stosunkach międzynarodowych, związane z `obronnością i bezpieczeństwem państwa, inne kompetencje.

3.1. Kompetencje Prezydenta RP wobec władzy ustawodawczej

W tej grupie mieszczą się kompetencje Prezydenta RP w stosunku do Sejmu i Senatu tj.:

• zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu (art. 98 Konstytucji),

• zwoływanie pierwszych posiedzeń obu izb parlamentu (art. 109 ust. 2 Konstytucji),

• powoływanie Marszałków Seniorów Sejmu i Senatu,

• zarządzanie skrócenia kadencji Sejmu (i zarazem Senatu),

• prawo inicjatywy ustawodawczej,

• podpisywanie ustaw uchwalonych przez parlament,

• zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw,

• prawo przekazania ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia, czyli tzw. weto ustawodawcze (odrzucenie weta Prezydenta ustawodawczego przez Sejm następuje pod warunkiem ponownego uchwalenia zawetowanej ustawy większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów),

• zwracanie się z orędziem do sejmu i Senatu i Zgromadzenia Narodowego,

• zarządzanie referendum ogólnokrajowego,

• wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa NBP (Sejm może odmówić powołania kandydata przedstawionego przez Prezydenta).

3.2. Kompetencje Prezydenta wobec władzy wykonawczej

W tej grupie mieszczą się kompetencje Prezydenta RP w stosunku do Rady Ministrów i administracji rządowej tj.:

• powoływanie Rady Ministrów zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 154 i 155 Konstytucji oraz w art. 158 ustawy zasadniczej,

• odbieranie przysięgi od Prezesa, wiceprezesów i członków Rady Ministrów,

• przyjmowanie dymisji Rady Ministrów,

• występowanie do Sejmu z wnioskiem pociągnięcie do odpowiedzialności członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu,

• zwoływanie Rady Gabinetowej (Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP).

3.3. Kompetencje Prezydenta wobec władzy sądowniczej

Uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej zalicza się do grupy tradycyjnych kompetencji głowy państwa. Są nimi:

• powoływanie sędziów (art. 179 Konstytucji RP),

• przyjmowanie ślubowania od nowo powołanych sędziów,

• powoływanie Pierwszego Prezesa oraz prezesów Sądu Najwyższego,

• powoływanie Pierwszego Prezesa oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• powoływanie Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

• powoływanie jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa.

3.4. Kompetencje Prezydenta związane z reprezentowaniem państwa w stosunkach międzynarodowych

• uprawnienia do ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych,

• prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

• przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,

• wyrażanie zgody na powołanie przez Ministra Spraw Zagranicznych konsulów.

3.5. Kompetencje Prezydenta związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa

• proklamowanie stanu wojny (art. 116 ust. 2 Konstytucji),

• wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego,

• zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi,

• mianowanie na określone stopnie wojskowe i obsada niektórych funkcji w Siłach Zbrojnych (np. na pierwszy stopień oficerski, na stopnie generalskie, mianowanie i odwoływanie Szefa sztabu Generalnego itp.),

• nadawanie sztandarów jednostkom wojskowym,

• zarządzanie na wniosek Premiera powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony państwa,

• powoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego (Rada Bezpieczeństwa Narodowego jest konstytucyjnym organem doradczym Prezydenta).

3.6. Inne kompetencje Prezydenta RP

• nadawanie obywatelstwa polskiego,

• stosowanie prawa łaski,

• powoływanie trzech członków Rady Polityki Pieniężnej i dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• nadawanie tytułów naukowych profesorów szkół wyższych,

• nadawanie orderów i odznaczeń oraz pozbawianie orderów i odznaczeń,

• zarządzanie opuszczenia flagi państwowej.

4. Prawne formy działania Prezydenta RP

Prezydent, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji wydaje akty urzędowe (art. 144 Konstytucji RP). Należą do nich:

• rozporządzenia z mocą ustawy - wydawane w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów, w sytuacji gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie; akty te muszą być zatwierdzone przez Sejm na najbliższym posiedzeniu,

• rozporządzenia zwykłe - mogą być wydawane przez Prezydenta wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania,

• rozporządzenia - wiążą jednostki organizacyjne podległe Prezydentowi RP i nie odnoszą się do innych jednostek (obywateli),

• postanowienia - mają charakter aktów knokretno-indywidualnych.

Artykuł 144 ust. 2 Konstytucji wprowadza obowiązek kontrasygnaty aktów urzędowych Prezydenta RP. Pod pojęciem kontrasygnaty rozumie się konstytucyjny wymóg podpisania aktu urzędowego głowy państwa przez Premiera i ministra, którzy biorą prze to na siebie odpowiedzialność polityczną i prawną za dany akt. Należą do nich akty urzędowe Prezydenta RP wydawane na podstawie Konstytucji oraz ustaw zwykłych, za wyjątkiem, które zostały jednoznacznie z obowiązku kontrasygnaty określone w art. 144 ust. 3 Konstytucji RP.

Konstytucja w art. 144 ust. 3 wymienia enumeratywnie akty urzędowe Prezydenta, które nie podlegają kontrasygnaty, zwanych ,,prerogatywami”. Do nich należą między innymi:

• zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,

• skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

• inicjatywy ustawodawczej,

• zarządzania referendum ogólnokrajowego,

• zwoływania Rady Gabinetowej,

• powoływania na rozmaite stanowiska państwowe,

• wydawanie postanowień, itp.

5. Zasady odpowiedzialności głowy państwa

Prezydent RP w razie naruszenia Konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej (art. 145 ust. 1 Konstytucji).

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, tj. odpowiedzialności za podejmowane kierunki działań politycznych oraz osiągane rezultaty tych działań, które w Polsce ponosi np. Rada Ministrów.

Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność ponoszona za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sadowniczej. Prezydent RP ponosi odpowiedzialność za czyny, którymi w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym urzędem naruszył Konstytucję (delikt konstytucyjny) lub inną ustawę (art. 3 ustawy z dnia 26 marca 1982 roku o Trybunale Stanu), a także za popełnione przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (odpowiedzialność karna).

Prawo postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu (art. 145 Konstytucji - doczytać).

RADA MINISTRÓW

Rada Ministrów jest drugim - obok Prezydenta RP - konstytucyjnym organem władzy wykonawczej. Konstytucja nie stwarza przesłanek do uznania Rady Ministrów za organ zależny od Prezydenta czy też mu podporządkowany. Politycznie Rada Ministrów funkcjonuje w zależności od Sejmu RP w tym sensie, iż winna posiadać zaufanie aktualnej większości sejmowej.

Rada Ministrów i poszczególni członkowie (ministrowie) jej składu ponoszą za swą działalność polityczną (parlamentarną) odpowiedzialność przed Sejmem (art. 157 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Zależność ta - będąca wyrazem konstrukcji domniemanego zaufania większości sejmowej do funkcjonującej Rady Ministrów - wyraża się między innymi:

• wymogiem uzyskania przez nowo powstałą Radę wotum zaufania większości sejmowej,

• obowiązkiem skłania Sejmowi corocznego sprawozdania z wykonania budżetu,

• poddanie się kontroli przez Sejm w zakresie prowadzonej działalności,

• wyrażenie przez Sejm Radzie Ministrów tzw. konstruktywnego wotum nieufności (art. 158 ust. 1 Konstytucji RP).

Rada Ministrów jest organem kolegialnym władzy wykonawczej i zajmuje nadrzędną pozycję w systemie administracji rządowej oraz nią kieruje. Prezes Rady Ministrów i podlegli mu wojewodowie sprawują nadto nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego.

SKŁAD I STRUKTURA WEWNĘTRZNA RADY MINISTRÓW

Rada Ministrów jest organem kolegialnym (wieloosobowym), jej skład określa w sposób wyczerpujący art. 147 Konstytucji RP.

Analiza postanowień art. 147 pozwala na wyodrębnienie trzech postaci składu osobowego Rady Ministrów:

• minimalny - Prezes Rady Ministrów i ministrowie (skład obligatoryjny),

• rozszerzony - Prezes Rady Ministrów, ministrowie, wiceprezesi Rady Ministrów,

• maksymalny - Prezes Rady Ministrów, ministrowie, wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów np. Komitet Badań Naukowych, Komitet Integracji Europejskiej.

Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra (art. 147 Konstytucji RP).

Liczba ministrów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz nazwy ich urzędów nie są przez Konstytucję RP określone. Konstytucje wspomina jednakże o ministrach: Obrony Narodowej (art. 134 Konstytucji RP) i Sprawiedliwości (art. 187 ust. 1 Konstytucji). O ogólnej liczbie ministrów decyduje w istocie osoba desygnowana przez Prezydenta RP na stanowisko Prezesa RM.

W skład Rady Ministrów mogą być też powołani ministrowie, którzy nie kierują żadnym działem administracji rządowej. Prezes RM może powierzyć im jakiś zakres spraw, w którym minister ten działa z jego upoważnienia (art. 5 pkt 2 ustawy o Radzie Ministrów). Taki członek rządu zwany jest niekiedy ministrem bez teki. Jest on pomimo to pełnoprawnym uczestnikiem prac Rady Ministrów jako organu kolegialnego.

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.

Istotą urzędu ministra jest specjalizacja przedmiotowa - każdy minister realizuje odpowiednią część zadań rządu jako całości.

Urząd ministra ma charakter polityczny, ponieważ o powołaniu na to stanowisko, niezależnie od kwalifikacji merytorycznych, przesądzają względy polityczne, a więc układy wewnątrzkoalicyjne i osobista pozycja danego kandydata.

POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW

Artykuły 154 i 155 Konstytucji RP regulują procedury tworzenia rządu, przy czym regulacje te wskazuj, iż istnieje jedna podstawowa procedura oraz dwie procedury rezerwowe.

Inicjatywa w procedurze wyjściowej - podstawowej, należy do Prezydenta, który desygnuje premiera. Desygnowanie należy do jego osobistego uprawnienia oraz desygnowanie określonej osoby na urząd Prezesa Rady Ministrów przez Prezydenta nie jest ograniczone żadnymi warunkami. Przepisy konstytucyjne nie nakładają obowiązku powołania tejże osoby spośród parlamentarzystów.

Zadaniem desygnowanego Prezesa Rady Ministrów jest utworzenie rządu, które uwarunkowane jest koniecznością uzyskania poparcia większości parlamentarnej.

Powołanie przez Prezydenta rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów powinno nastąpić w ciągu 14dni, licząc od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów.

Prezydent kończy etap formowania rządu, powołując Prezesa rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbierając od nich przysięgę przed upływem 14 dni. W ciału 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów premier przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów, ubiegając się na twej podstawie o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania jest wyrażeniem przez Sejm zgody na program i skład osobowy rządu.

(c.d. Konstytucja)

ZMIANY W SKŁADZIE RADY MINISTRÓW

Procedur dokonywania zmian w rządzie normuje art. 161 Konstytucji, zgodnie z którym niezbędna jest:

• dymisja członka Rady Ministrów (wynikająca z jego woli, bądź też woli premiera),

• zgoda Prezesa Rady Ministrów na ustąpienie z rządu ministra wyrażająca się w sformułowanym wniosku do Prezydenta,

• przyjęcie dymisji przez Prezydenta.

PREZES RADY MINISTRÓW

Prezes Rady Ministrów określany również jako pierwszy minister jest samodzielnym, centralnym organem administracji rządowej, o szeroko określonych kompetencjach, do których zaliczyć można:

• tworzenie rządu, powoływanie ministrów, występowanie z exposé oraz z wnioskiem wotum zaufania do Sejmu,

• ustalanie w drodze rozporządzeń szczegółowego zakresu działania ministra,

• zwoływanie posiedzeń Rady Ministrów oraz przewodniczenie im, z wyjątkiem Rady Gabinetowej,

• pełnienie funkcji zwierzchnika służbowego wszystkich pracowników administracji rządowej i zwierzchnika korpusu służby cywilnej,

• powoływanie sekretarzy i podsekretarzy stanu na wniosek ministra,

• uchylanie rozporządzeń i zarządzeń ministrów - tj. wnioskowanie, ; uchyla Rada Ministrów (tu: art. 148 Konstytucji RP).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW I CZŁONKÓW JEJ SKŁADU

Rada Ministrów i poszczególni ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną (parlamentarną) przed Sejmem. Konstytucja RP przewiduje dwa zasadnicze środki egzekwowania odpowiedzialności parlamentarnej Rady Ministrów:

• odmowę Sejmu udzielenia wotum zaufania - odmowa udzielenia wotum zaufania oznacza negatywną ocenę działalności Rady Ministrów i w konsekwencji rodzi po stronie rządu powinność podania się do dymisji (art. 162 ust. 2 pkt 1 Konstytucji),

• wyrażenie Radzie Ministrów wotum nieufności - jest to środek nakierowany na zmuszenie rządu do ustąpienia; z inicjatywą uchwalenia przez ministrów Sejm wotum nieufności może wystąpić grupa co najmniej 46 posłów (art. 158 Konstytucji).

AKTY PRAWNE RADY MINISTRÓW, PREZESA RADY MINISTRÓW I MINISTRÓW

Rada Ministrów, zobowiązana konstytucyjnie do zapewnienia wykonania ustaw upoważniona jest do wydawania aktów wykonawczych, służących ich realizacji. W szczególności na podstawie art. 146 ust. 1 pkt 2 Konstytucji RP, Rada Ministrów uzyskała kompetencje wydawania rozporządzeń. Analogicznie uprawnienia posiadają: Prezes Rady Ministrów (art. 148 pkt 3 Konstytucji) oraz ministrowie kierujący działami administracji rządowej (art. 149 pkt 2 Konstytucji). Kompetencja ta nie przysługuje ministrom, którzy nie kierują działami administracji rządowej.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji, rozporządzenia są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP. Zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji, Rada Ministrów, Prezes rady Ministrów oraz ministrowie kierujący działami administracji rządowej wydają rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w konkretnej, już wydanej ustawie i dla jej wykonania. Rozporządzenie może wydać jedynie organ wskazany w upoważnieniu ustawowym. Nie jest możliwe przeniesienie upoważnienia ustawowego w drodze rozporządzenia na dalszy organ - zakaz subdelegacji.

Obok wydawania rozporządzeń rada Ministrów może również podejmować uchwały, które nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa. Mogą być adresowane do organów i instytucji podporządkowanych Radzie Ministrów.

Prezes Rady Ministrów i ministrowie kierujący działami administracji rządowej mogą nadto wydawać zarządzenia, które podobnie jak uchwały Rady Ministrów - nie mają atrybutów prawa powszechnie obowiązującego oraz nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów.

TEMATY PRAC KONTROLNYCH

1. Tryb wyboru i odwołania oraz kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich.

2. Najwyższa Izba Kontroli - organizacja wewnętrzna i kompetencje.

3. Pozycja ustrojowa, skład oraz funkcje Trybunału Konstytucyjnego.

4. Pozycja ustrojowa i rola Trybunału Stanu.

5. Struktura organizacyjna, pozycja ustrojowa i rola Sądu Najwyższego.

6. Sądy powszechne - podział, struktura organizacyjna oraz pozycja ustrojowa.

7. Sądy administracyjne - podział, struktura organizacyjna oraz pozycja ustrojowa.

8. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości.

9. Tryb wyboru i odwołania oraz kompetencje Rzecznika Praw Dziecka.

M. Grzybowisk (red.), Prawo Konstytucyjne, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2008, s. 243; por. także [w:] H. Zięba-Zaucka, System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2005, s.74.

 ,,Minister” to termin łaciński oznaczający sługę, pomocnika, wykonawcę. Ministrowie w czasach monarchii, zwłaszcza absolutnej, byli najbliższymi sługami monarchy (korony) i współuczestnicząc w rządzeniu państwem, działali w jego imieniu; por. [w:] P. Wieczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LIBER, Warszawa 2003, s. 230.

2

---