Rola świetlicy szkolnej w rozwoju dziecka

SPIS TREŚCI

Wstęp.............................................................................................................3

I PROBLEMATYKA BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY.............6

1. Podstawowe zagadnienie rozwoju dziecka..............................................6

1. Pojęcie i etapy rozwoju..................................................................6

2. Cele i zadania w rozwoju dziecka................................................11

3. Uwarunkowania rozwoju człowieka............................................13

2. Świetlica a rozwój dziecka.....................................................................20

1. Pojęcie i zadanie świetlicy...........................................................20

2. Zasady pracy w świetlicy.............................................................24

3. Metody i formy pracy w świetlicy...............................................27

4. Nauczyciel świetlicy....................................................................37

II METODOLOGICZNE POSTAWY PRACY....................................40

1. Przedmiot i cel pracy..............................................................................40

2. Problemy i hipotezy badań.....................................................................41

3. Metody, techniki, narzędzia badawcze..................................................45

4. Organizacja i przebieg badań.................................................................48

5. Charakterystyka terenu badawczego......................................................50

III ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ......................................................51

• Wnioski z badań.....................................................................................63

• Bibliografia.............................................................................................66

• Aneks......................................................................................................68

WSTĘP

Wychowanie dziecka jest podstawowym zadaniem nauczyciela - wychowawcy. Ambicją każdego pedagoga jest pokierowanie rozwojem wychowanków w taki sposób, aby wyrośli oni na światłych i prawych członków społeczeństwa.

Najmłodsze lata życia dziecka charakteryzują dwie istotne właściwości: najbardziej intensywne w ciągu całego życia ludzkiego tempo rozwoju oraz zabawa jako główny przejaw działalności dziecka. W szkole w dalszym ciągu trwa intensywny rozwój dziecka, choć w porównaniu z okresem przedszkolnym, a tym bardziej poniemowlęcym i niemowlęcym jego tempo jest nieco powolniejsze. Najbardziej intensywny rozwój obejmuje teraz procesy intelektualne, co wiąże się z rozpoczęciem nauki szkolnej. Szczególnie charakterystyczną dla młodszego wieku szkolnego, jest ogromna aktywność dziecka. Przejawia się ona głównie w upodobaniu do zabaw, gier ruchowych, do zajęć o charakterze sportowym oraz obejmuje wiele innych form i rodzajów działania.

Świetlica szkolna jest ważnym elementem w rozwoju dziecka. Celem świetlicy szkolnej jest wnoszenie w życie dzieci ciepła, radości i miłości, udzielanie potrzebnego wsparcia, ukazywanie dobrych dróg życia. Placówka ta jest miejscem spotkań, przyjaźni, zabawy, gdzie dzieci uczą się, jak wykorzystywać twórczo wolny czas, gdzie znajdują potrzebną pomoc, moralne wsparcie i gdzie uczą się podejmowania decyzji oraz odpowiedzialności za siebie. Dziecko w świetlicy ma zapewnioną opiekę, rozrywkę, gdy rodzic jest w pracy. Zapewnia ona rodzicom poczucie bezpieczeństwa, są oni spokojni, że ich dziecku nie dzieje się krzywda. Poza tym świetlica bierze czynny udział w rozwoju osobowości dziecka w szkole, chociażby poprzez uczenie współdziałania w grupie oraz organizowanie imprez i teatrzyków.

Świetlica szkolna ma obowiązek organizować czas wolny, zgodnie z potrzebami rozwojowymi dzieci, budzić i rozwijać ich zainteresowania, stwarzać warunki do wychowania uspołeczniającego i obywatelskiego. Powinna być miejscem zabawy i pracy, ogniskiem dobrej rozrywki i sensownego działania, wyzwalającego aktywność uczestników i ich twórczą pasję. W ten sposób pomoże ona dzieciom zbliżyć się do wielkiej kultury i dorosłej społeczności.

Uważam, że świetlica szkolna w pewnym sensie może być drugim domem rodzinnym, ponieważ dzieci spędzają w niej znaczną część dnia, mają zapewniony ciepły posiłek, możliwość odrobienia pracy domowej, wspólne wycieczki, zabawy z innymi dziećmi i najważniejsze opiekę przez cały czas.

Niniejsza praca składa się z 3 głównych rozdziałów, podzielonych na kilka podrozdziałów. Pierwszy rozdział prezentuje problematykę badań w świetle literatury. W tej części znajdują się 2 podrozdziały. Pierwszy dotyczy rozwoju dziecka, uwzględnia pojęcie i etapy rozwoju, cele i zadania w rozwoju dziecka oraz uwarunkowania rozwoju człowieka. Drugi podrozdział mówi o świetlicy, opisuje w nim pojęcie i zadanie świetlicy, zasady pracy w świetlicy, metody i formy pracy w świetlicy oraz nauczyciela świetlicy.

Drugi rozdział prezentuje metodologiczne podstawy badań, a więc przedmiot i cel badań, problemy i hipotezy badań, metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w prowadzonych badaniach, organizacje i przebieg badań oraz charakterystykę terenu badawczego.

Natomiast analiza i wnioski z badań prowadzonych przeze mnie w świetlicy ukazane są w rozdziale trzecim.

Praca również zawiera bibliografię i aneks.

Jestem przekonana, że świetlica spełniać będzie w szkole niezwykle ważną funkcję dydaktyczno-wychowawczą i dzieci do niej uczęszczające odniosą przewidywane przez nauczyciela - wychowawcę świetlicy korzyści.

I PROBLEMATYKA BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY

1. Podstawowe zagadnienia rozwoju dziecka

1.1. Pojęcie i etapy rozwoju

Rozwój - jest to ,,wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian danego obiektu, wykazujące stwierdzalne zróżnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.”¹

Rozwój dla ,,J. Piageta”² jest ciągłą konstrukcją. Na każdym jego etapie kształtują się charakterystyczne struktury. Badanie tego rozwoju polega przede wszystkim na wykryciu specyfiki tych struktur i wyjaśnieniu kolejności i mechanizmu ich kształtowania się. Struktura stanowi pewien system przekształceń podlegających określonym prawom.

W tym miejscu należy przedstawić etapy rozwóju psychofizycznego w poszczególnych okresach rozwojowych dziecka:

1. Młodszy wiek szkolny (7 - 12 lat)

1. ,,Rozwój fizyczny”³ w tym okresie życia charakteryzuje się tym, że mięśnie duże rozwijają się wcześniej od mięśni drobnych, co wiąże się z dużą ruchliwością dziecka. Ruchy są szybkie, niedokładne. Potrzeba motoryczna w tym okresie jest bardzo duża. W czasie dłużej trwających

¹ Nowa encyklopedia powszechna, tom 5, Warszawa 1996, PWN, s. 616.

² M. Przetacznik - Gierowska, G. Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowanie wieku dziecięcego, Warszawa 1985, WSiP, s. 68.

³ A Węglińska, Psychologiczne aspekty pracy opiekuńczo - wychowawczej w świetlicy, (w:) A Wiszniewska (red.), Praca wychowawcza w świetlicy, Warszawa 1978, WSiP, s. 23.

zajęć siedzących , należy stosować przerwy wypełnione ćwiczeniami fizycznymi.

1. ,,Natomiast rozwój umysłowy dziecka następuje pod wpływem nauki i wychowania.”¹ Z wiekiem doskonalą się procesy spostrzegania - uwaga, pamięć, myślenie, mowa.

Koncentracja uwagi i jej trwałość występują tam, gdzie istnieje zainteresowanie przedmiotem. Zajęcia prowadzone atrakcyjnie zmuszają dziecko do skupienia uwagi i do aktywności myślowej.

Dzieci w wieku szkolnym kształcą i rozwijają swą pamięć. Z wiekiem pamięć w coraz większej mierze zaczyna operować pojęciami, a nie obrazami, jest bardziej abstrakcyjna. Zwiększa się jej pojemność i trwałość. Trwałość zależy, m.in. od zainteresowania dziecka przedmiotem, jego aktywności umysłowej. Głośne powtarzanie ułatwia zapamiętywanie. Uczenie się ,,na pamięć” rozwija pamięć dowolną, która niezbędna jest w dalszej nauce szkolnej.

Myślenie dziecka rozwija się w toku nauki szkolnej. Podstawowymi metodami dla klas I - IV powinny być: pokaz i doświadczenie, ponieważ dziecko w tym wieku nie jest jeszcze zdolne do dokonywania operacji myślowych.

Mowa dziecka związana jest z myśleniem i z całym jego rozwojem. Rozwój mowy polega na poznawaniu przez dziecko nowych słów i ich rozumieniu i posługiwaniu się nimi. W okresie szkoły podstawowej słownictwo dziecka znacznie powiększa się. Początkowo dzieci formułują zdania proste, z wiekiem zdania stają się rozwinięte. Pełne rozumienie czytanych tekstów przyśpiesza proces rozwoju mowy. Jednak w klasach najmłodszych sama technika czytania tak absorbuje uwagę dziecka, że nie zawsze przeczytany fragment wzbogaca jego słownik i wiadomości. W

¹ Tamże, s. 20.

przypadkach wad wymowy, które utrudniają dziecku naukę czytania i pisania, wychowawca świetlicy powinien poinformować rodziców o konieczności zgłoszenia się z dzieckiem do lekarza logopedy.

2. Kolejnym, bardzo ważnym elementem w rozwoju dziecka jest nauka.

,,A. Węglińska”¹ podaje, że szkoła stawia uczniowi pewne, z góry określone wymagania, których głównym celem jest przyswojenie przez ucznia określonej wiedzy. Dzieci w klasie I nie potrafią jeszcze skupić uwagi przez dłuższy czas na lekcji. Nie potrafią myśleć abstrakcyjnie. Dlatego konieczne jest w tym okresie operowanie pomocami wizualnymi, przykładami. Uczniowie klas najmłodszych nie znają pojęcia rywalizacji w wynikach nauczania. Natomiast w klasach III - IV mogą się już tworzyć zespoły klasowe. Uczniowi zależy na osiągnięciu dobrego miejsca w grupie, a cała grupa chce być najlepsza w szkole. Obok wyników w nauce przedmiotem rywalizacji między grupami może być praca społeczna.

3. Nie mniej ważny jest ,,rozwój uczuć i kontaktów społecznych.”²

Uczucia dziecka w młodszym wieku szkolnym są jeszcze nietrwałe i mają zdolność rozprzestrzeniania się na wszystkie osoby. Już w klasie I nawiązują się przyjaźnie, ale powstają one przypadkowo. W klasach starszych uczeń krytycznie ocenia rówieśników i wybiera sobie przyjaciół.

2. Wiek dorastania (12 - 18 lat)

Dojrzewanie obejmuje już nie dzieci, lecz młodzież. Zadaniem tego okresu jest przygotowanie jej do podjęcia życia w społeczeństwie ludzi dorosłych, zarówno od strony biologicznej, jak i społeczno-ekonomicznej.

Jest to szczególnie trudny dla młodzieży okres rozwojowy i wymaga od wychowawcy wyrozumiałości, życzliwości.

¹ Tamże, s. 23.

² Tamże, s. 24.

,,Wśród uczestników świetlicy zdarzają się dzieci odczuwające brak ciepła rodzinnego. Występuje to szczególnie u dzieci w wieku 7 - 12 lat”¹,

objawia się przez chęć przebywania w pobliżu wychowawcy, tulenia się, trzymania wychowawcy za rękę. Dzieci takie należy otoczyć szczególną opieką, serdecznością.

1. ,,W rozwoju fizycznym następują zauważalne różnice w budowie ciała dziewcząt i chłopców. Postępujący szybko wzrost wyprzedza przyrost wagi, co czyni sylwetkę niezgrabną.”² Zahamowanie wzrostu następuje między trzynastym, a szesnastym rokiem życia. Dziewczęta dojrzewają wcześniej od chłopców o okoła 2 lata.

2. ,,Rozwojowi psychicznemu towarzyszy intensywny rozwój umysłowy. Myślenie konkretno-obrazowe zastąpione zostaje myśleniem abstrakcyjnym.”³ Młodzież porównuje nowo poznane rzeczy z dotychczas znanymi.

Wiek ten cechuje z jednej strony niedojrzałość uczuciowa, szybki rozwój fizyczny i konieczność wyładowania energii, a z drugiej - przekory, a nawet buntu. Młodzież uważa się za ludzi dorosłych. W niektórych przypadkach odrzuca nakazy i zakazy wychowawców. Negatywny stosunek do bliskiego otoczenia może się przekształcić w negatywny stosunek wobec społeczeństwa.

3. Również nie można pominąć ,,stosunków społecznych, ponieważ młodzież szuka kontaktów poza domem, który już jej nie wystarcza.”⁴

¹ Tamże, s. 25.

² Tamże, s. 25.

³ Tamże, s. 26.

⁴ Tamże, s. 26.

Obok, bardzo silnej w tym wieku, potrzeby przynależenia do grupy rówieśniczej, młodzież szuka w niej także oparcia w swych konfliktach z otoczeniem dorosłych. Tworzy grupy nieformalne: paczki, bandy. Istotą takich grup są wspólne zainteresowania, cechy charakterologiczne.

W początkowym okresie wieku dorastania ważną rolę odgrywa przyjaźń dwóch osób. Około 14 roku życia zaczynają się tworzyć paczki, złożone z kilku osób, bardzo starannie dobranych.

Banda różni się od paczki koniecznością podporządkowania się przywódcy. Bandy tworzą się zazwyczaj po 14 rokiem życia. Najczęstszą przyczyną wstępowania do nich są niepowodzenia szkolne. Dobrze prowadzona świetlica może być czynnikiem przyciągającym młodzież. Bardzo ważny jest tu zapał, zdolności organizacyjne i osobowość wychowawcy.

W okresie dorastania pojawiają się zainteresowania płcią przeciwną. Między 12. a 16. rokiem życia dziewczynki i chłopcy dążą do wzajemnego towarzystwa. U dziewcząt pojawiają się platoniczne miłości do wychowawców, nauczycieli, aktorów. W skrajnych przypadkach należy zainteresować dziecko ciekawą książką i jej bohaterem godnym naśladowania, sportem, rozwijaniem zamiłowań i zainteresowań.

Rozwój ma charakter ciągły, w różnych okresach życia pewne cechy występują wyraźniej niż inne, ponieważ ich rozwój przebiega w szybszym tempie.

Sprężyną działań na każdym szczeblu rozwoju jest uczuciowość , która nadaje wartość działaniom i reguluje energię. Ale uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej środki i rozjaśnia cele. W rzeczywistości, najwyższym dążeniem działania ludzkiego jest osiągnięcie równowagi, rozumu, który wyraża najwyższą formę tego zrównoważenia jednoczy w sobie i inteligencję i uczuciowość.

1. Cele i zadania w rozwoju dziecka

Z punktu widzenia pedagogiki najważniejsze cele mające na względzie rozwój dziecka to:

• ,,pogłębianie wiedzy o dziecku, głębsze poznanie dziecka: jakim ono jest, jakie cechy najczęściej powtarzające się posiadają dzieci znajdujące się w okresie rozwoju;

• zbadanie, jakie czynniki mają wpływ na rozwój zdolności, zainteresowań czy uczuć dziecka;

• zbadanie, jakie warunki życia wyznaczają określone cechy osobowości;

• organizowanie pracy na lekcjach tak, by dać uczniom możliwość pełnego ich rozwoju.”¹

Teraz wymienię i krótko scharakteryzuje trzy podstawowe zadania w rozwoju dziecka:

1. ,,Nauczenie dziecka spostrzegania i spostrzegawczości;

2. Rozwijanie w dziecku procesu pamięci i myślenia;

3. Rozwijanie sfery emocjonalnej dziecka.”²

Dla młodszego wieku szkolnego charakterystyczny jest brak umiejętności dokładnego i wiernego spostrzegania. Pod wpływem nauczania i umiejętnego prowadzenia, spostrzeżenia dziecka stają się bardziej ukierunkowane, dokładne i trwałe. Dziecku należy pomóc w opanowywaniu wewnętrznej ,,techniki” spostrzegania, tj. w zdobyciu umiejętności i nawyków patrzenia, słuchania itp. Dokładność, a także trwałość dziecięcych spostrzeżeń zależy od tego, ile analizatorów w nich uczestniczy. Udział możliwie największej ich liczby zapewnia pełniejsze,

¹ D. Dziedzic, Możliwości percepcyjne uczniów klas I - III, http: // republika. pl

/ dorad / możliwość. htm, 04 - 02 - 03, s. 4 z 5.

² Tamże, s. 1 z 5.

dokładniejsze spostrzeganie i trwalsze zapamiętywanie. Aby spostrzeżenia

były wartościowe, należy aktywnie organizować proces spostrzegania. Wtedy wprowadza się obserwację. Sprzyja ona przyswajaniu przez dziecko wiedzy szkolnej i wiedzy o życiu, podnosi jego ogólny poziom umysłowy i kształtuje tak ważną cechę osobowości, jak spostrzegawczość. Ta z kolei powoduje powstawanie w charakterze dziecka takich właściwości, jak: dociekliwość, wnikliwość, badawczy stosunek do różnych dziedzin wiedzy ludzkiej i otaczającej rzeczywistości. W ścisłym związku z procesami spostrzegania i obserwacji występuje proces koncentrowania się. Uwaga dzieci nasila się i staje się trwalsza, kiedy przejawiają zainteresowanie, aktywność i umieją podejmować wysiłki.

Dziecko łatwiej i trwalej zapamiętuje to, co chce zapamiętać, co je interesuje, co jest dla niego przyjemne. W młodszym wieku dziecko zapamiętuje to, na co skierowana jest jego uwaga. Pod wpływem nauki szkolnej pamięć odznacza się coraz większą gotowością, giętkością, pojemnością i dokładnością. Rozwój pamięci przebiega w nierozerwalnym związku z rozwojem myślenia. Dzieci opanowują umiejętność prawidłowego wnioskowania, jeśli podstawę ich myślowych operacji stanowi działanie z konkretami i efektywne czynności. Obowiązkiem każdego nauczyciela jest organizowanie pracy na lekcjach tak, aby dać uczniom możliwość pełnego ich rozwoju.

Na rozwój dziecka duży wpływ wywiera sfera emocjonalna. Ulega ona przeobrażeniom w kierunku coraz większej intelektualizacji oraz rozwoju uczuć wyższych: przyjaźni, koleżeństwa, miłości, ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości itp. Im dziecko starsze, tym bardziej panuje nad emocjami. Zdolne jest też do przeżywania dłużej trwających stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, powstałych pod wpływem zdarzeń istotnych dla jego potrzeb.

2. Uwarunkowania rozwoju człowieka

Rozwój człowieka wyznaczają cztery podstawowe czynniki:

1. ,,zadatki biologiczne - predyspozycje jednostki, genotyp, wyposażenie genetyczne, cechy wrodzone;

2. środowisko - środowisko fizyczne (materialne), środowisko społeczne, stymulacja (podnieta) zewnętrzna, zewnętrzne wpływy niezamierzone;

3. wychowanie - wpływy intencjonalne, socjalizacja, kształcenie, nauczanie, modelowanie, ćwiczenie, instruowanie;

4. aktywność podmiotu - własna aktywność, spontaniczna aktywność, wewnętrznie motywowana aktywność, działalność.”¹

O zadatkach genetycznych decyduje ,,gen (gr.), materialna jednostka dziedziczenia, decydująca o przekazywaniu poszczególnych dziedzicznych właściwości organizmu. Geny znajdują się w chromosomach, ułożone liniowo w ściśle określonej kolejności - są to cząsteczki DNA, (kwasu dezoksyrybonukleinowego).”² ,,Podstawowe prawa dziedziczności sformułował w 1866 r. G. Mendel, którego uważa się za twórcę genetyki. Stwierdził on, że poszczególne właściwości zależne są od specjalnych czynników dziedzicznych, nazwanych później - genami.”³

Wszelkie cechy organizmów: morfologiczne, fizjologiczne, biochemiczne czy psychologiczne są uwarunkowane dziedzicznie, a jednocześnie wiele z nich w pewnym stopniu zależy też od warunków środowiska. Nie dziedziczą się gotowe cechy, lecz kształtują się w reakcji organizmu na wpływy środowiska.

¹ H. Tomczak, Rozwój psychoruchowy dziecka w młodszym wieku szkolnym, http:

// republika. pl / sposiem /pub / 36. htm, 04 - 01 - 20, s. 1 z 4.

² Nowa encyklopedia powszechna, tom 2, op. cit., s. 498.

³ Tamże, s. 500.

Rozwój osobniczy można badać pod kątem kształtowania się osobowości psychicznej, czyli właściwości charakteru, inteligencji itp. albo sobowości biologicznej, czyli rozwoju fizycznego. Każdy człowiek posiada określone predyspozycje wrodzone. Te predyspozycje mogą być przekazywane przez rodziców potomstwu z pokolenia na pokolenie. W okresie życia człowieka mogą być modyfikowane, potęgowane bądź zapoczątkowane różnymi środowiskowymi czynnikami mutagennymi.

Te genetyczno-rodzinne uwarunkowania i pojawiające się zmiany w strukturze chromosomów spwrawiają też, że w wielu wypadkach rodzące się nowe organizmy, mimo że w momencie urodzenia nie wykazują zmian chorobowych, mogą kryć w sobie i ujawnić w procesie rozwoju pewną predyspozycję, czyli podatność do wystąpienia określonych schorzeń, np.: nowotworów, zaburzeń psychicznych. Defekty genetyczne jednego lub obojga rodziców mogą się sumować i potęgować niekorzystne uwarunkowania zdrowotne u ich dzieci, jak również ujawniać się w późniejszych pokoleniach (u ich wnuków a nawet później).

Zawarty w materiale chromosomowym potencjał genetyczny (tzw. genotyp), indywidualnie zróżnicowany dla każdego organizmu, warunkuje w znacznym stopniu nie tylko rozwój fizyczny, ale także poziom inteligencji (z możliwością dalszego jej doskonalenia).

Człowiek zdrowy wykazuje prawidłowy rozwój inteligencji, prawidłowe reakcje emocjonalne, dojrzałość, umiejętność przeciwstawiania się stresom, zdolność adaptacji.

Środowisko fizyczne człowieka to wszystko to, co go otacza, co z zewnątrz wpływa bezpośrednio lub pośrednio na jego organizm. Modeluje ono, m.in. jego środowisko wewnętrzne, wpływa mutacyjnie na chromosomy, warunkuje jakość powietrza, wody i produktów spożywczych oraz zawartość w nich pożądanych witamin i biopierwiastków, a także często niepożądanych różnorakich związków i pierwiastków toksycznych.

,,Najważniejszymi i najsilniej wpływającymi elementami środowiskowymi są:

• woda,

• produkty spożywcze,

• powietrze atmosferyczne,

• gleba,

• czynniki pogodowo-klimatyczne.”¹

Środowisko społeczne obejmuje rodzinę, przedszkole, szkołę, organizacje społeczne oraz grupy koleżeńskie, przyjacielskie itp.

Człowiek od momentu swoich narodzin żyje w grupie społecznej.

Największy wpływ na niego ma rodzina, gdyż rozpoczyna się on w najwcześniejszym okresie życia, tj. wówczas, gdy zarówno organizm, jak i psychika człowieka poddawane są pierwszym, a przez to najbardziej znaczącym oddziaływaniom. Wpływ rodziny trwa najdłużej i wywierany jest w sposób najbardziej systematyczny, i ciągły.

Określenie ,,rodzina”, stosowane jest nie tylko do rodziny właściwej, którą stanowią rodzice i ich dzieci oraz inni krewni, pośród których bardzo ważną rolę odgrywają dziadkowie, ale także do tych wszystkich, którzy żyją wspólnie w jednym środowisku domowym przez dłuższy czas.

Następną grupą społeczną, która stopniowo wywiera na dziecko wpływ, jest klasa szkolna. ,,Stanowi ona zespół uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących. Powstają między nimi sympatie i antypatie, stosunki zwierzchności i uległości, wytwarzają się normy grupowe.”²

Klasa szkolna, świetlica stwarza dziecku możliwość zaspokajania potrzeb psychicznych, tak jak potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji czy aktywności.

¹ Tamże, s. 25.

² Tamże, s. 27.

Udział w życiu szkolnym wpływa na wzrost zdyscyplinowania, odpowiedzialności. Klasa szkolna daje wielu uczniom możliwość odniesienia sukcesów, zapewnia poczucie satysfakcji, sprzyja tworzeniu się pozytywnej samooceny i pozytywnych postaw w stosunku do innych ludzi.

Ze względu na powiązanie poszczególnych osób z resztą grupy, mówi się o dzieciach akceptowanych, izolowanych i odrzuconych.

Dzieci akceptowane cieszą się uznaniem rówiesników. Mają największe możliwości zaspokajania potrzeb psychicznych w grupie, szansę prawidłowego rozwoju społecznego i emocjonalnego. Uczniowie liczą się z ich zdaniem, chcą przebywać w ich towarzystwie.

Dzieci izolowane (nieśmiałe) pozostają na uboczu życia klasowego. Inni uczniowie często nie interesują się nimi i nie dostrzegają ich. Dzieci te często nie biorą aktywnego udziału w życiu klasy.

Dzieci odrzucone nie znajdują w klasie warunków do zaspokojenia potrzeb bezpieczeństwa i akceptacji, nie są lubiane. Zwracają na siebie uwagę nieodpowiednim zachowaniem.

Stymulacja zewnętrzna dotyczy wpływów wywieranych w grupach społecznych, które mogą wzmacniać psychikę człowieka lub oddziaływać patologizująco. Patologia przejawia się niedostosowaniem społecznym i różnego rodzaju zaburzeniami.

Grupa społeczna jest zdrowa wówczas, gdy wykazuje zdolność do rozwoju w kierunku realizacji coraz wyższych celów grupowych, a patologiczna wtedy, gdy tej właściwości nie wykazuje. Grupy zdrowe przejawiają więc zawsze dążenie do osiągnięcia różnych uznawanych wartości społecznych, a także do pożądanego społecznie współdziałania z innymi grupami. Grupy patologiczne (np. bandy, gangi) przejawiają dążenie odwrotne, niezgodne z życiem społecznym, przeciwdziałają tym tendencjom, które są konieczne dla dobrego współżycia.

,,Wychowanie, w szerokim znaczeniu oznacza wszelkie zjawiska związane z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujące jego osobowość. W znaczeniu węższym używanym w pedagogice - wychowanie oznacza oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. O ile w pierwszym znaczeniu wychowanie jest niemal tożsame z procesem socjalizacji, o tyle w drugim oznacza celową interwencję w jej przebieg.”¹ We współczesnych społeczeństwach wychowanie przebiega także w związku z działalnością innych, niż edukacyjne, instytucji (np. Kościołów, środków masowego przekazu, instytucji kulturalnych, organizacji społecznych). Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Jednakże jej rola podlega daleko idącym przeobrażeniom, wiąże się to zarówno ze zmianami modelu rodziny, jak i ze wzrostem siły oddziaływania innych instytucji społecznych (obowiązkowa edukacja szkolna, w ostatnich latach - silny wpływ elektronicznej kultury masowej).

Dzieci potrzebują osobowych wzorców. W ,,normalnej” rodzinie dzieci uczą się prawidłowych reakcji emocjonalnych oraz właściwych wzorów zachowania, gwrantuje to prawidłowy rozwój psychiczny.

Patologia rodziny, w której jedno z rodziców , a nawet dwoje jest uzależnionych od alkoholu lub narkotyków prawie zawsze odbija się na zdrowiu psychicznym dzieci.

Często popełniane są też błędy wychowawcze, które wynikają z niewiedzy lub też z niewłaściwych postaw czy doświadczeń. Nierzadko spotykanym błędem jest sztywna atmosfera emocjonalna w rodzinie. Okazywanie uczuć jest w takich rodzinach uznawane za niewłaściwe. Rodzice utrzymują dystans, zaspokajając potrzeby materialne dziecka, nie wnikając w jego problemy uczuciowe. Czasem obowiązuje też nadmierna

¹ Por., Nowa encyklopedia powszechna, tom 6, op. cit., s. 915.

dyscyplina. Kończy się to buntem dzieci, ucieczkami. Wbrew oczekiwaniom, dzieci z takich rodzin często trafiają do kręgu osób uzależnionych, sekt, gangów.

Drugim, obok rodziny, środowiskiem mającym olbrzymi wpływ na wychowanie dziecka jest szkoła, która przyczynia się do intelektualnego, jak również fizycznego rozwoju człowieka. Klasa szkolna jest terenem, na którym dokonuje się proces socjalizacji. W zależności od tego, jaką pozycję dziecko zajmuje w grupie i jaki mają stosunek do niego dorośli, i rówieśnicy, zaczyna się kształtować ważny czynnik osobowości, obraz samego siebie, pozytywna lub negatywna samoocena.

Dla pedagoga rzeczą pierwszorzędnej wagi jest kształtowanie odpowiedniego światopoglądu i rozpoznawania przez uczniów wartości, co jest dobre, a co złe oraz uwzględnianie indywidualnej drogi rozwoju ucznia.

Wychowanie fizyczne to część procesu wychowania, którego zadaniem jest przygotowanie człowieka do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Celem wychowania fizycznego jest m.in. kształtowanie prawidłowej budowy ciała, rozwijanie sprawności fizycznej, podnoszenie odporności i zdrowia organizmu oraz wyrabianie nawyków czynnej rekreacji.

,,Człowiek aktywny jest skłonny i zdolny do intensywnego działania, bierze w czymś żywy udział, wykazuje się inicjatywą, działa. Wyróżnia się czynną postawa wobec życia.”¹

Zdrowie człowieka jest obecnie na całym świecie zagrożone przez zmieniające się na jego niekorzyść warunki bytowania, jak siedzący tryb życia, bezruch. Powiedzenie ,,ruch to zdrowie” ma pełne pokrycie w nowoczesnych badaniach medycznych, a brak tego ruchu jest czynnikiem

¹ Tamże, s 16.

usposabiającym do choroby. Dlatego też coraz pełniejsze uznanie zyskują ćwiczenia fizyczne. Szczególnie gimnastyka ma korzystny wpływ na czynności narządów wewnętrznych. W efekcie poprawia ona samopoczucie człowieka i przyczynia się do zachowania zdrowia psychicznego.

Człowiek nie jest istota statyczną, ale od momentu poczęcia aż do śmierci zmienia się. Wg J. Piageta ,,zamiast statyczności dojrzewający organizm podlega ciągłym i postępującym zmianom w reakcji na przebyte doświadczenia.”¹

¹ E. B. Hurlock, Rozwój dziecka, tom 1, Warszawa 1985, PWN, s. 59.

2. Świetlica a rozwój dziecka

2.1. Pojęcie i zadania świetlicy szkolnej

Opieka, wychowanie, nauka, rozwój zainteresowań dziecka, a może ... klucz na szyję i samotny powrót do domu, na podwórko i ... zdenerwowanie rodziców do momentu powrotu do domu. Dylemat rodziców, co zrobić z czasem przed i po lekcjach dziecka podczas pracy rodziców. Może świetlica rozwiąże ten problem, ale czy mały uczeń będzie się tam dobrze czuł? Czy znajdzie w świetlicy ciepło, zrozumienie, pomoc w rozwiązywaniu małych i dużych problemów, a także pomoc w nauce i zwykłą życzliwość dzieci i nauczyciela? Ileż to rodziców nie wie co zrobić; czeka tydzień, miesiąc (urlop), dwa miesiące (sąsiadka?), aż dowie się od kolegów syna czy córki, że w świetlicy jest dobrze.

„Świetlica szkolna powstała z myślą o dzieciach rodziców pracujących, a zwłaszcza o dzieciach w młodszym wieku szkolnym. Dzieci te wymagają jeszcze opieki i kontroli dorosłych. Pracujące matki są spokojniejsze, gdy ich pociechy pod okiem pedagoga spędzają po lekcjach czas w świetlicy, w której mają też zapewniony ciepły posiłek, mogą odrobić lekcje, wyjść na spacer, pobawić się z rówieśnikami. Ale dzieci nie zawsze są zachwycone taką sytuacją i często traktują ją jako zło konieczne. Nie ulega wątpliwości, że podstawową przyczyną nie zawsze pozytywnego stosunku uczniów do świetlicy jest po prostu chęć bycia w tym czasie z rodzicami. Jednak żadna placówka wychowawcza nie zastąpi rodziny.”¹

¹ Por. L. Wojciechowska, Problematyka psychologiczna, Rodzinna atmosfera w świetlicy szkolnej, (w:) M. Pietkiewicz (red.), Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, Warszawa 1988,WSiP, s. 22-23.

„Przez pojęcie świetlicy szkolnej należy rozumieć zespół środków i form organizacyjnych, prowadzonych w celu racjonalnego gospodarowania wolnym czasem między zakończeniem nauki w szkole, a powrotem ucznia do domu - w aspekcie przedłużonego oddziaływania dydaktycznego, wychowawczego i opiekuńczego szkoły.”¹

Zadaniem świetlicy szkolnej jest zapewnienie dziecku możliwości wzrastania w naturalnych warunkach rodzinnych, kulturalnych i społecznych, a jednocześnie nieść pomoc dziecku i rodzinie w jego najbliższym środowisku.

Pomoc ta powinna przychodzić wcześnie i mieć charakter profilaktyczny, aby nie dopuścić do powstawania szkodliwych dla rozwoju i wychowania nieprawidłowości, które niejednokrotnie są nieodwracalne.

Biorąc pod uwagę różne warunki, w jakich dzieci żyją, świetlica w pewnym stopniu musi przyjąć na siebie zadanie wyrównania braków i zaniedbań w zakresie wiedzy ucznia. Aby uzupełnić luki przezwyciężyć trudności w nauce u dzieci klas młodszych można przeprowadzać różne formy zabawowe - ugruntowujące i rozszerzające wiedzę. Bardzo duże znaczenie ma wprowadzenie w szerokim stopniu gier dydaktycznych.

Jednym z głównych zadań świetlicy jest stworzenie sprzyjających warunków rozwoju, stworzenie warunków do zaspokajania potrzeb dzieci.

Prawidłowa opieka polega na respektowaniu wszystkich rzeczywistych potrzeb dziecka, a więc nie tylko „potrzeb WISCEROGENNYCH (jedzenie, picie, odpowiednia temperatura, ochrona przed uszkodzeniami ciała itp.), ale i potrzeb PSYCHOGENNYCH (nowych doświadczeń, bezpieczeństwa, twórczości itd.) i SOCJOGENNYCH (uznania, oparcia społecznego itd.).”²

¹ Tamże, s. 14.

² A. Makowska, Rola świetlicy szkolnej w zaspokajaniu i rozwijaniu potrzeb dziecka, http://www.szkoly. edu.pl/dzialy/konspekty/swietlica.html, 25-03-04, s. 1 z 3.

Do zadań świetlicy szkolnej w zakresie opieki wychowawczej zaliczyć można:

1. „Tworzenie optymalnych warunków rozwoju uczniów,

2. Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych,

3. Wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań,

4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości,

5. Wdrażanie uczniów do pożytecznego organizowania sobie czasu wolnego, wyrobienie nawyków kulturalnej rozrywki, sportu i zabawy na wolnym powietrzu,

6. Wspomaganie rozwoju umysłowego, w tym prowadzenie działalności wyrównawczej,

7. Zapewnienie uczniom możliwości rozwoju społeczno - moralnego,

8. Prowadzenie współpracy z rodzicami, wychowawcami klas, a także pedagogiem szkolnym celem rozwiązywania napotkanych trudności wychowawczych.”¹

Należy zatrzymać się nad kwestią realizacji potrzeb psychicznych uczniów w świetlicy szkolnej.

„Do najbardziej powszechnych potrzeb psychicznych dziecka w wieku szkolnym zalicza się przede wszystkim: potrzebę aktywności i działania, potrzebę kontaktu emocjonalnego, przynależności do grupy rówieśniczej i jej uznania, akceptacji, potrzebę sukcesu, zrozumienia, samorealizacji, a także potrzeby poznawcze.”²

W klasie szkolnej nie wszyscy uczniowie mogą zaspokoić te potrzeby, nie wszyscy potrafią zdobyć uznanie i akceptację rówieśników, osiągnąć upragniony sukces.

¹ Tamże, s. 1 z 3.

² Tamże, s. 1 z 3.

Świetlica szkolna ze względu na duże możliwości oddziaływania na dzieci poprzez różnorodne formy pracy może stać się miejscem sprzyjającym rozwojowi dziecka, które zaspokoi jego potrzeby psychiczne. Jest tutaj wiele możliwości wykazania i pokazania się z jak najlepszej strony w różnych dziedzinach, zaspokojenia potrzeby sukcesu i samorealizacji.

Rozpoczynając od preferowanej na zajęciach metody zabawowej, zaspokajającej potrzebę aktywności i działania, poprzez uczestnictwo w świetlicowych inscenizacjach, konkursach, zajęciach plastycznych i umuzykalniających, a kończąc na działalności artystycznej dzieci na forum szkoły. Sukces i uznanie można dziecku zapewnić różnymi metodami, jednym ze sposobów jest prezentacja twórczości dziecięcej.

Prace dzieci (nie tylko te najciekawsze i najefektowniejsze) eksponowane na gazetkach ściennych, dekorujące salę, pozwalają zaistnieć dzieciom mniej uzdolnionym.

Odrębną płaszczyzną wyzwalającą aktywność i inicjatywę, dającą możliwości wykazania się jest działalność samorządowa i praca świetlicowych kół zainteresowań (np.: przyrodniczego, dekoracyjnego, literackiego itp.).

Zajęcia w świetlicy dają dziecku duży wachlarz sposobów samorealizacji, możliwości zaspokojenia potrzeb psychicznych. Trzeba pamiętać, że całkowity brak powodzenia, brak sukcesu, uznania w różnych formach działania i w kontaktach koleżeńskich może wywołać groźne w skutkach stany frustracyjne.

2.2. Zasady pracy w świetlicy

Prawidłowa praca świetlicy sprzyja w szczególności umacnianiu więzi uczuciowej ze szkołą i angażowaniu dzieci w realizację założonych celów wychowawczych.

Zajęcia prowadzone w świetlicy - poza odrabianiem lekcji - powinny zawierać elementy rekreacji, odpoczynku i upodabniać się do tzw. zajęć czasu wolnego pod względem dostarczanych dzieciom przeżyć.

W świetlicy można zapewnić każdemu dziecku sukces obliczony na miarę jego możliwości. Aby zapewnić ów sukces, świetlica, podobnie jak inne placówki, działa według ściśle wytyczonych zasad.

Do podstawowych zasad obowiązujących w świetlicy zaliczamy:

● ,,zasadę aktywizacji i usamodzielnienia - aktywność dziecka jest podstawą poznania rzeczywistości, zdobywania doświadczeń i umiejętności. Zasada samodzielności wymaga, aby dzieci uczyły się zdobywać własnym wysiłkiem wiadomości i umiejętności, przyzwyczajały się do samodzielnego projektowania i planowania prac, do samorządnej organizacji zajęć;

● zasadę bezpieczeństwa i higieny - wychowawcy ponoszą pełną odpowiedzialność za warunki bezpieczeństwa i higieny, w jakich przebywają ich podopieczni. W związku z tym dobór zajęć i środków powinien być dostosowany do wieku i możliwości dzieci;

● zasadę odmienności - różnorodność oraz sposób realizacji zajęć świetlicowych różni się zdecydowanie od systemu pracy szkoły. Zmienność tematyki, atrakcyjność form i organizacja zajęć przez same dzieci, pozwala utrzymywać ich aktywność;”¹

¹ A. Wiech, Z. Wiech, Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, Warszawa 1971, PZWS, s. 129 i 336.

● ,,zasadę przystępności - wychowawca musi dostrzegać rozwojowe i indywidualne właściwości dziecka, tzn. potrzeby, zainteresowania i odrębne cechy poszczególnych uczestników. W zależności od wieku i stopnia rozwoju zarówno fizycznego, jak i umysłowego, powinno się stosować odpowiednie treści, formy i metody pracy. W przeciwnym razie stawiane wymagania okażą się niezrozumiałe i niemożliwe do wykonania;”¹

● „zasadę akceptacji - akceptowanie dziecka wraz z jego ograniczeniami i trudnościami rozwojowymi jest podstawową zasadą pracy w świetlicy;

● zasadę podmiotowości i indywidualizacji - czyli traktowanie wychowanka jako podmiotu, afirmacja jego „ja”, rozbudzanie poczucia zadowolenia z własnego wysiłku, dostosowanie zabiegów wychowawczych oraz tempa pracy, metod i środków proporcjonalnie do możliwości;

● zasadę systematyczności - każda skuteczna praca powinna cechować się pewną logiczną kolejnością czynności oraz porządkiem, czyli systematycznością;

● zasadę trwałości - trwałość zapamiętywania będzie wzrastać, jeżeli bodziec poznawczy działa wielokrotnie, w różnych formach i okolicznościach. Zajęcia świetlicowe mogą odgrywać znaczącą rolę w przyswajaniu i utrwalaniu wiadomości, o ile będą prowadzone w atrakcyjnej i ciekawej formie;

● zasadę dobrowolnego uczestnictwa w zajęciach - dobrowolność jest podstawową cechą zajęć pozalekcyjnych i oznacza nieprzymusowy udział w określonych zajęciach, których celem może być zaspokojenie ciekawości, rozszerzenie zakresu wiedzy i umiejętności lub wykonywanie

prac na rzecz zespołu. Dobrowolność udziału w zajęciach jest prawem dziecka do podjęcia decyzji;”²

¹ A. Wiech, op. cit., s. 130.

² B. Waindzoch, Rola świetlicy w zaspokajaniu potrzeb dziecka, file:/A:\Świetlica\swietlica.htm, 04-01-20, s. 8 z 9.

● ,,zasadę wyzwalania motywacji do działania - podanie motywu działania jest sposobem zaspokajania ciekawości, ruchu, doznań emocjonalnych. Dla dziecka pobyt w świetlicy nie powinien wynikać z konieczności, a jedynie być związany z pozytywną motywacją;”¹

Warto pamiętać o zasadzie: jak najmniej krytyki, jak najwięcej uznania i pochwał, gdyż sukces dodaje każdemu skrzydeł, a dziecku w szczególności.

¹ B. Waindzoch, op. cit., s. 8 z 9.

2.3. Metody i formy pracy w świetlicy

W świetlicy szkolnej metody i formy muszą być tak dobrane, by dawały wytchnienie po nauce szkolnej, a jednocześnie rozbudzały twórczą inicjatywę do dalszego samokształcenia i rozwijania się.

Stosowane w świetlicy różne formy i metody pracy przyczyniają się do rozwoju mowy i myślenia dziecka w młodszym wieku szkolnym, udoskonalają nabyte umiejętności czytania i pisania, rozwijają wyrazistość mowy przez recytację wiersza, opowiadanie i zbiorowe czytanie czasopism dziecięcych. Wdrażają do analizy utworu literackiego przez inscenizacyjne formy wiązania słowa z działaniem czy plastyczną ekspresją dziecka. Gry i zabawy dydaktyczne rozwijają u dzieci wyobraźnię, aktywność twórczą i matematyczną.

Praca świetlicowa wymaga stosowania odpowiednich metod. Ich dobór wiąże się z celami i zadaniami wychowawczymi, bowiem znajomość tych celów i zadań pozwala określić, jakimi metodami mogą być one osiągnięte.

„Przez metody prowadzenia zajęć świetlicowych należy rozumieć sposoby organizowania wychowawczej działalności dzieci pozostających w zasięgu oddziaływania świetlicy.”¹

„Podstawowe metody realizacji procesu wychowawczego w zajęciach świetlicowych można sprowadzić do trzech podstawowych kategorii:

- zespołu, jako najbardziej typowej formy organizacji procesu wychowawczego;

- zajęć masowych, dających możliwość uzupełnienia oddziaływania wychowawczego na zespół;

- indywidualizacji procesu wychowawczego.”²

¹ Tamże, s. 128.

² Tamże, s. 131.

Podstawową metodą realizacji procesu wychowawczego w świetlicy jest praca w zespole. W naturze dzieci tkwi instynktowna potrzeba organizowania się w grupy. Dlatego już w młodszym wieku szkolnym typowym przejawem aktywności społecznej staje się działalność w zespołach rówieśniczych.

Świetlica szkolna jest najlepszym miejscem dla organizowania zespołowej działalności. Różne sytuacje wychowawcze, tworzone celowo, dają określone możliwości rozwijania różnych form własnej aktywności dzieci.

Istotnym czynnikiem wychowania zespołowego jest samorząd. Za samorząd uważa się grupę dzieci wybranych do współrządzenia. W zespołach dzieci można wprowadzić proste formy samorządu, np. wyznaczyć dyżurnych pilnujących czystości i porządku, pomagających w organizacji posiłków lub imprez, przygotowujących materiały do zajęć, sprzątających po zakończeniu pracy.

Wszystkie te czynności uaktywniają wychowanków, uczą żyć w zespole, kształtują samodzielność myślenia i działania, umiejętność organizowania pracy i odpowiedzialności za wykonanie powierzonego zadania.

„Bardzo ważnym przejawem samorządności jest samodzielność. Jednak nie można pozwolić na całkowicie samodzielną działalność bez pomocy opiekunów. Samodzielności trzeba się nauczyć, gdyż nie wszyscy potrafią z niej korzystać.

Dodatnią cechą osobowości, ukształtowaną w procesie wychowania jest uspołecznienie.”¹ Działalność uspołeczniająca dzieci dotyczy głównie tego, co się dzieje w świetlicy.

Zajęcia masowe polegają na organizowaniu pracy wychowawczej z dużą liczbą dzieci. W świetlicy przybierają one rozmaitą postać. Zawsze jednak

¹ Tamże, s. 135.

mają na celu pogłębienie pracy wychowawczej. Są metodą oddziaływania wychowawczego na zespół i poszczególnych jej członków.

Do zajęć masowych, organizowanych w świetlicy należą:

• „zajęcia kulturalno-oświatowe, takie jak: imprezy estradowe, koncerty, poranki artystyczne, spotkania i dyskusje z ciekawymi osobami, wieczory ciekawej nauki i techniki, wystawy i pokazy, zbiorowe uczęszczanie do kina i teatru itp.;

• uroczystości lokalne i państwowe, obchodzenie ważniejszych rocznic i świąt itp.;

• Imprezy rozrywkowe, spotkania towarzyskie, zabawy taneczne, konkursy i zawody itp.”¹

Pośród masowych form pracy należy wyróżnić te, które przygotowują dorośli, a dzieci uczestniczą w nich oraz takie, które polegają na czynnym uczestniczeniu samych dzieci w organizacji i programie.

Różnego rodzaju imprezy artystyczne, przygotowane i przeprowadzone przez dorosłych z myślą o dzieciach, spełniają ważne zadania. Stwarzają one sytuacje do bezpośredniego kontaktu dzieci z różnymi dziedzinami sztuki. W ten sposób nie tylko bawią, uczą i wychowują, lecz również wzbogacają życie dzieci dostarczając emocji.

Wybór tej metody jest wskazany zwłaszcza jako forma zakończenia cyklu tematycznego, ukazania osiągnięć i wyników pewnego etapu pracy.

Każde dziecko jest inne. Różnice te dotyczą stopnia rozwoju, usposobienia, zachowania się, zainteresowań. Dlatego muszą być uwzględniane w procesie wychowania.

Poznanie dziecka jest podstawowym warunkiem skutecznego kształtowania jego osobowości. Odbywa się ono w toku zajęć świetlicowych przez obserwację dziecka, jego zachowań w różnych

¹ Tamże, s. 136-137.

sytuacjach oraz prowadzenie z nim rozmów, także poprzez rozmowy z rodzicami i nauczycielami. Aby dokładnie poznać dziecko należy je ciągle obserwować. Przedmiotem obserwacji jest rozwój fizyczny (wzrost, sprawność działania wzroku i słuchu), jak i psychika dziecka (zdolności, pamięć, stosunek do kolegów i ludzi starszych).

Konsekwencją indywidualizacji procesu wychowania winna być w pełni ukształtowana jednostka związana ze społeczeństwem, w którym żyje. Dlatego należy tak organizować pracę świetlicową, aby sprzyjała ona rozwojowi osobowości zarówno w jej przejawach indywidualnych, jak i społecznych.

Praca w świetlicy charakteryzuje się różnorodnością form. To stanowi o jej atrakcyjności i odmienności w porównaniu z pracą szkolną. Dobór odpowiednich form zależy od wielu czynników. Najważniejszymi są: wiek zainteresowania i potrzeby dzieci, umiejętności pracowników oraz warunki świetlicy.

Podstawowe formy w pracy w świetlicy to:

- „zajęcia rozwijające horyzonty umysłowe dziecka, które obejmują czytanie książek, słuchanie audycji radiowych, oglądanie filmów, rozmaite formy rozrywek umysłowych, różnorodne wycieczki;

• zajęcia artystyczne, do których zaliczamy zajęcia plastyczne, tj. malowanie, rysowanie, wydzieranki, modelowanie, umuzykalnianie (ćwiczenia rytmiczne, tańce, nauka piosenek), formy teatralne z teatrzykiem lalek, pokazami scenicznymi;

• zajęcia wychowania fizycznego, które przejawiają się w grach i zabawach ruchowych.”¹

¹ Tamże, s. 53.

Wychowanie umysłowe dzieci jest naczelnym zadaniem szkoły. Celem tego wychowania jest dostarczenie dzieciom ogólnych postaw wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze oraz rozwijanie ich zdolności, tj. umiejętności odbierania wrażeń, spostrzegania, zapamiętywania, wyobrażania i myślenia.

Udział literatury w procesie wychowania ma dwojakie znaczenie. Po pierwsze umożliwia przyswojenie wiedzy, organizację czasu wolnego dziecka, wprowadza pewne elementy tradycji kulturowej, wiąże emocjonalnie z takimi wartościami moralnymi, na jakich nam najbardziej zależy z punktu widzenia wychowawczego i społecznego. Czasami ułatwia doraźne rozwiązanie trudności czy problemów wychowawczych. Po drugie uczy twórczego i osobistego uczestnictwa w kulturze literackiej, samodzielnego spożytkowania wartości, które jako element kultury posiada, interpretowania odczytywanych treści w taki sposób, aby można z nich było budować system własnej hierarchii wartości, uzasadniony i konsekwentny. Kontakt z literaturą poszerza możliwości poznania ludzkich losów i obyczajów oraz daje wiedzę typu przyrodniczo-geograficznego o obcych lądach i krajach. Pozwala też na uczestnictwo w wydarzeniach, których przeżycie w danym momencie jest niemożliwe. Treść utworu literackiego i ilustracje w książkach ułatwiają tworzenie wyobrażeń o sprawach i miejscach niedostępnych w codziennym doświadczeniu dziecka. W ten sposób obcowanie z książką zaspokaja potrzebę i wzbogaca zasób wiedzy, utrwalając zarazem wiadomości, które dziecko zdobyło w toku obserwacji otaczającego świata przyrody i społeczeństwa.

Starannie dobrane utwory literackie dają możliwość ukazania odbiorcom wzorów pięknej mowy polskiej. Kontakt z literaturą aktywizuje myślenie procesy porównywania, analizowania, szukania przyczyn i skutków wyciągania wniosków, kształtuje wyobraźnię i postawę twórczą.

Radio, telewizja i film należą do audiowizualnych środków masowego przekazu. Środki te i oddziaływania są potężnym czynnikiem współdziałającym w ogólnym procesie nauczania i wychowania. Dzięki nim świat przychodzi do domu człowieka, staje się bliższy, bardziej znany i interesujący. Są one środkami informacji, przekazywania wiadomości oraz dostarczają rozrywki. Przemawiają do odbiorcy za pośrednictwem słowa, dźwięku i obrazów.

Dzieci i młodzież należą do grupy najgorliwszych odbiorców różnego rodzaju programów. Dlatego proces odbioru powinien być dyskretnie kierowany i wyraźnie ograniczony do pozycji przeznaczonych dla odbiorców w określonym wieku.

Tradycyjną formą zajęć świetlicowych są gry i zabawy. Zabawa jest szczególnie dla dzieci naturalną potrzebą rozwojową. Jest ona dla nich formą poznania rzeczywistości, rozwoju umiejętności współżycia w zespole. Gry i zabawy przyczyniają się do ogólnego rozwoju umysłowego , rozszerzają horyzonty wiedzy, ćwiczą zmysły, wyrabiają orientację w przestrzeni, rozwijają zwinność, spostrzegawczość, zręczność. W grach i zabawach istnieją pewne reguły, które nie ograniczają swobody działania, ale są też takie o regułach bardzo szczegółowych, a nawet drobiazgowych przepisach, które muszą być przestrzegane, aby gra się udała. Dzieci na ogół to rozumieją i domagają się ich przestrzegania, aby mieć równe szanse we współzawodnictwie.

Dobór gier i zabaw powinien uwzględniać wiek dzieci, płeć, zainteresowania, miejsce, w którym zajęcia mają się odbyć oraz ilość posiadanego sprzętu. Zazwyczaj dzieci biorą udział w grach i zabawach wówczas, gdy one są zrozumiałe, dostosowane do poziomu umysłowego i możliwości fizycznych.

Dzieci w wieku 7 - 9 lat najchętniej biorą udział w zabawach zespołowych. Muszą to być jednak zabawy proste, eliminujące podział na grupy i niezbyt intensywne w ruchu. Dzieci starsze, w wieku 10 - 12 lat przyswajają sobie przepisy gier, potrafią ich przestrzegać. Szczególnie angażują się w tych grach, które zawierają elementy współzawodnictwa.

„Wypróbowaną formą pracy dydaktyczno-wychowawczej są wycieczki. W pracy świetlicowej spełniają one szczególne zadanie ze względu na zdrowie dzieci.”¹ Poszerzają horyzonty umysłowe dzieci, zaspokajają potrzebę poznawania świata, dostarczają bogatych i różnorodnych przeżyć.

Dzieci lubią chodzić na ciekawe, dobrze zorganizowane wycieczki i długo dzielą się wrażeniami po powrocie do domu.

„W praktyce świetlicowej wyróżnia się dwa rodzaje wycieczek: bliższe i dalsze. Mają one najczęściej charakter przyrodniczy, krajoznawczy lub kulturalny.”²

Wycieczki bliższe uzależnione są od warunków klimatycznych i atmosferycznych. Jednak powinno się je organizować bez względu na porę roku. Celem ich może być poznanie najbliższej okolicy, zabytków kultury, oglądanie wystaw, obserwacje zmian zachodzących w przyrodzie.

Wycieczki dalsze odbywają się rzadziej i stanowią zazwyczaj całodniową wyprawę do odległej miejscowości.

Każda wycieczka wymaga od organizatora dokładnego przygotowania. Obejmuje ona: ustalenie trasy i celu, przygotowanie programu, przydział zadań oraz umówienie z dziećmi wszystkich spraw związanych z wycieczką.

Natomiast zajęcia artystyczne przyczyniają się do rozwijania u dzieci zdolności poznawania, odczuwania i przeżywania piękna, zawartego w otaczającym go świecie. Budzenie wrażliwości dzieci na sztukę ułatwia im odnajdywanie piękna i pozwala odczuwać je.

Zajęcia plastyczne odgrywają ważną rolę w wychowaniu estetycznym dziecka, w przygotowaniu do czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Poprzez praktyczną działalność rozwijają wrażliwość widzenia i zdolności

¹ Tamże, s. 77.

² Tamże, s. 78.

poznawcze, kształcą umiejętność wyrażania obserwowanych zjawisk, treści intelektualnych i emocjonalnych za pomocą różnych środków. Prace plastyczne dzieci określa się często mianem „twórczości dziecięcej”, podkreślając tym samym bogactwo inwencji i pomysłowości, żywiołowości, i siłę procesu tworzenia. W spontanicznej działalności plastycznej kształtuje się stosunek do świata: poznawczy, emocjonalny, kreacyjny. Twórczość plastyczna daje olbrzymie możliwości wyrażania ekspresji emocjonalnej. Dziecko przedstawia to, co lubi, czym się interesuje, czego się boi lub nienawidzi. Różnorodne formy pracy świetlicowej sprawiają, że bogatsze są też przeżycia dzieci, a tym samym większa jest potrzeba wyrażania ich środkami plastycznymi. Dzieciom dajemy możliwość wypowiadania się za pomocą różnych technik.

Rysowanie jest formą najczęściej stosowaną w świetlicy. Dzieci rysują zarówno z pamięci, jak i z pokazu. Dużą wartość spełnia rysunek ilustracyjny z wyobraźni i kompozycje zdobnicze. Tematyka rysunków nawiązuje często do przeżyć osobistych dzieci.

Do malowania służą przede wszystkim farby akwarelowe jak i plakatowe. Używanie pędzla i farb wzbogaca możliwości w procesie tworzenia. Barwność i jaskrawość jest jednym z czynników piękna w twórczości plastycznej dzieci i świadectwem ich wrażliwości na otaczający świat.

Wycinanki i wydzieranki są formą ulubioną przez dzieci. Polegają one na wycinaniu nożyczkami lub wydzieraniu palcami różnych kształtów przedmiotów lub postaci. Zajęcia tego typu wyrabiają zręczność palców, kształtują wyobraźnię i umiejętności kompozycyjne.

Zajęcia umuzykalniające stanowią powszechną formę zajęć w świetlicy. „Obejmują one: słuchanie śpiewu i muzyki, śpiewanie piosenek, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, proste formy taneczne.”¹

¹ Tamże, s. 99.

Wszystkie odmiany tych zajęć kształcą słuch oraz wrażliwość estetyczną na muzykę i jej rytm, rozwijają wyobraźnię, wzbogacają słownictwo i poprawiają wymowę.

Śpiewanie piosenek jest najprostszą formą i najbardziej bezpośrednią formą działalności muzycznej dzieci. Śpiewanie ma charakter zajęć zespołowych. Przyczynia się ona do wytworzenia dobrej, pełnej radości i pogodnej atmosfery w grupie.

Nauka piosenek nie może odbywać się zbyt długo. Trzeba wielokrotnie wracać do danej piosenki, aby nauczyć słów dalszych zwrotek i utrwalić melodię.

Tańce są odmianą ćwiczeń rytmiczno-ruchowych opartych najczęściej na motywach ludowych. W pracy nad umuzykalnieniem forma tych zajęć spełnia ważne zadania. Taniec przyczynia się do koordynacji ruchów z muzyką, śpiewem, czyniąc je płynnymi, uczy piękna gestu, wyrabia słuch i poczucie rytmu.

Teatrzyk lalek ma bogatą tradycję. Jest popularną formą zajęć świetlicowych. Istotą teatrzyku są lalki, które spełniają takie same zadania, jak aktorzy na scenie. Świetlicowy teatrzyk jest zbiorowym dziełem dzieci. Wykonują one lalki według własnych pomysłów, poruszają nimi za parawanikiem i recytują przy tym lub śpiewają odpowiednio dobrane, krótkie teksty.

Ostatnią formą są zajęcia wychowania fizycznego. Działalność ruchowa dzieci spełnia ważną rolę w ich rozwoju: wzmacnia zdrowie, kształtuje wszechstronną sprawność fizyczną i wiele dodatnich cech charakteru.

Zadaniem wychowania fizycznego jest kształtowanie prawidłowej postawy i rozwijanie sprawności fizycznej przez doskonalenie naturalnych czynności ruchowych, takich jak: chód, bieg, skok, rzuty, umiejętność utrzymywania równowagi.

Spacer jest naturalną formą ruchu, najprostszym elementem wychowania fizycznego i sportu. Dzieci bez względu na porę roku powinny wychodzić na powietrze. Ruch na świeżym powietrzu przyśpiesza przemianę materii i pozwala szybciej usunąć zmęczenie. Wspólne spacery sprzyjają kształtowaniu zaradności i samodzielności, odwagi i silnej woli, umiejętności współdziałania w gromadzie.

Gry i zabawy ruchowe należą do tradycyjnych form organizowania czasu wolnego. Są wartościową formą wychowania fizycznego, gdyż zawierają różnorodny materiał ruchowy. Spontanicznie stwarzają warunki samodzielnego działania, wyzwalając przy tym aktywność i inicjatywę dziecka.

Gry i zabawy zręcznościowe stanowią mniej popularną formę zajęć świetlicowych. Rozwijają one siłę i zręczność, wyobraźnię i inteligencję, wdrażają do pokonywania przeszkód, pozwalają na uczciwą rywalizację współzawodniczących grup lub poszczególnych uczestników.

Świetlica szkolna uzupełnia pracę wychowawczą szkoły, organizuje wolny czas dzieci i młodzieży, sprzyja racjonalnemu wypoczynkowi, przyczynia się do rozwoju indywidualnych zainteresowań i uzdolnień oraz stwarza warunki do społecznego działania.

Często świetlica zastępuje lub uzupełnia dzieciom rodzinny dom. Aby działalność jej była owocna wychowawcy powinni posługiwać się różnymi metodami i stosować różne formy pracy.

2.4. Nauczyciel świetlicy

Świetlica powinna przygotowywać dzieci do wartościowego spędzania czasu wolnego, wyrobienia nawyku kulturalnej rozrywki, sportu i zabawy, właściwej zdrowej rywalizacji i bezpiecznego przebywania z rówieśnikami. Dlatego też niezbędny jest właściwy dobór nauczycieli w świetlicy, ich predyspozycji i umiejętności. Specyfika pracy wychowawcy świetlicy nie pozwala na specjalizowanie się w jednym rodzaju zajęć i jednej formie aktywności dzieci. Nauczyciel świetlicy powinien nieustannie dbać o rozwój własnej inwencji twórczej. Dobrze jest mieć w świetlicy dobrego plastyka, muzyka, tancerza, sportowca, znawcę literatury dziecięcej i recytacji czy zagorzałego przyrodnika, astronoma, znawcę sztuki czy turystę. Jeszcze lepiej - zorganizować pracę tak, aby każdy nauczyciel mógł realizować się w swojej pracy i mieć z niej pełną satysfakcję.

„Nauczycielem świetlicy powinien być dobry pedagog, rozumiejący zadania opiekuńczo-wychowawcze szkoły i placówek wspomagających rozwój i wychowanie dzieci. Jego osobiste zainteresowania i „hobby”, cechy osobowości „otwartej”, o demokratycznym, a nie autokratycznym sposobie kierowania zespołem (...), bogate wnętrze i życzliwy stosunek do dzieci - to najważniejsze czynniki pomagające w ogromnym stopniu w osiąganiu rezultatów wychowawczych.”¹

Wychowawca świetlicy odpowiada za powierzoną mu grupę uczestników i przydzielony zakres pracy. Organizuje on pracę opiekuńczo-wychowawczą w swojej grupie w oparciu o plan pracy świetlicy.

Utrzymuje także systematyczne kontakty z wychowawcami klas i nauczycielami uczestników świetlicy oraz z rodzicami. Ponadto wykonuje

¹ J. Podlaski, Formy i metody pracy świetlicowej, Warszawa 1972, PZWS, s. 35.

on wszystkie inne czynności wynikające z planu działania świetlicy oraz

gromadzi niezbędne materiały do zajęć z dziećmi, bierze udział w doskonaleniu zawodowym, prowadzi dziennik zajęć swojej grupy.

Wychowawca świetlicy widzi „swoje” dzieci podczas różnych zajęć, ma więc możliwość prowadzenia planowych i ciągłych obserwacji wychowanków. Obserwacje te pomagają w doborze metod wychowania dla poszczególnych zespołów dziecięcych. Wychowawca rozszerza wiadomości o dziecku przez poznawanie środowiska, a szczególnie najbliższej rodziny, w której dziecko się wychowuje.

Pozwala to na poznanie jego dotychczasowego rozwoju fizycznego, przebytych chorób oraz całokształtu warunków życiowych, które mają duży wpływ na kształtowanie się dziecięcej osobowości.

Nauczyciel świetlicy powinien przekazać dzieciom podstawowe wiadomości z zakresu techniki pracy umysłowej, zaznajomić je praktycznie z prawidłowym sposobem uczenia się, korzystania ze słowników, encyklopedii czy pracy z podręcznikiem.

Każdy wychowawca winien dążyć do tego, by nie tylko wyposażyć dziecko w minimum wiedzy objętej programem, ale jednocześnie kształtować dążenie do pełniejszego, głębszego i samodzielnego rozszerzania wiadomości. Codzienny, uporczywy i mozolny wysiłek może zaowocować dopiero po długim okresie, a wtedy można ocenić czy warto było podjąć takie, a nie inne działanie.

Wychowawca powinien być inspiratorem poczynań, które pozwalają rozbudzić, rozwijać oraz kształtować uzdolnienia i zainteresowania dziecka. W pracy wychowawczej należy położyć szczególny nacisk na rozwijanie i pogłębianie zainteresowań, które dzieci przejawiają oraz na kształtowanie zainteresowań nowych. Zainteresowania będą różnorodne, zależnie od wieku i płci. U młodszych dzieci będą one powierzchowne, przypadkowe i niezbyt trwałe, u starszych zróżnicowane, bardziej trwałe, często wyspecjalizowane. Wychowawcy, rozbudzając i kształtując te zainteresowania, winni stawiać przed dziećmi problemy, które budzą ciekawość i chęć rozwiązania. Jednocześnie wychowawca musi udzielać wskazówek do rozwiązywania trudnych problemów. Należy pamiętać jednak o tym, żeby dziecku stworzyć możliwości samodzielnej pracy oraz ukazać efekty i osiągnięcia. Dlatego też istotne jest, aby treści, formy i metody wychowania uczniów odpowiadały potrzebom ich wieku, płci i zainteresowaniom.

Bogatym źródłem tematów i problemów, które powinny być jak najszerzej wykorzystywane przez nauczyciela, jest bieżące życie. Dzieci należy nauczyć nie tylko widzieć to, co im pokazujemy, ale przede wszystkim ukształtować umiejętność przeżywania, np. zetknięcia się z pamiątkami narodowymi czy historycznymi, które znają z opisów i opowiadań. Szczególnie ważne jest to u dzieci młodszych, w wieku 7-10 lat, które posiadają niewielki zakres wiedzy, doświadczeń życiowych, a niedostateczny jeszcze rozwój procesów myślowych nie pozwala na głębszą analizę tych zjawisk. Nauczyciel z młodszymi dziećmi powinien „podjąć pracę mającą na celu budzenie uczuć miłości do ojczyzny, umiłowanie i poznanie miejsca rodzinnego i jego najbliższej okolicy, zdobywanie wiadomości, o bogactwach techniki i kultury polskiej.”¹

Aby pomóc rodzicom w wychowaniu młodego pokolenia, każda świetlica powinna zastąpić dziecku dom rodzinny, zapewniając mu wszechstronną opiekę wychowawczą. Planowa i zorganizowana opieka nad dzieckiem w godzinach pozalekcyjnych jest ważnym ogniwem pracy szkoły. Tylko taka szkoła, gdzie jest dobrze zorganizowana świetlica i szeroko rozwinięta działalność pozalekcyjna ma warunki umożliwiające zbudowanie systemu wychowawczego i planowej zorganizowanej pracy wychowawczej.

¹ Tamże, s. 7.

II METODOLOGICZNE POSTAWY PRACY

1. Przedmiot i cel pracy

Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych wewnętrznie działań mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości.

,,Badanie naukowe nie jest zakresowo tożsame z metodą badania naukowego. Badania mogą i powinny być realizowane przy użyciu wielu różnych metod.”¹

Przystępując do badań należy określić ich przedmiot i cel. Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc ich procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się. Przedmiot badań wynika z tematu i treści zadań, jakie mamy wykonać.

Moim przedmiotem badań jest zagadnienie dotyczące roli świetlicy w rozwoju dziecka.

Dalsze rozpoznania badawcze zmierzają do określenia celu badań. Zdaniem W. Zaczyńskiego cel badań to ,,bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Podany w koncepcji cel musi legitymować się z konkretnością, jasnością, i realnością. Realność celu polega z kolei na wytyczeniu takich zamierzeń, które leżą w granicach możliwości danego badacza.”²

Badania przeze mnie prowadzone miały na celu określić, jaką rolę odgrywa świetlica w rozwoju dziecka.

Mając napisany przedmiot i cel badań sformułowałam następujące problemy badawcze.

¹ W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, WSiP, s. 9.

² Tamże, s. 52 - 53.

2. Problemy i hipotezy badawcze

Podstawowym warunkiem podejmowania wszystkich badań naukowych jest uświadomienie przez badacza problemów, które określają cel i zakres przedsięwzięć badawczych.

Problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi prowadząc badania naukowe.

Przedmiotem moich badań podjętych w tej pracy jest: Rola jaką odgrywa świetlica szkolna w rozwoju dziecka.

W literaturze przedmiotu, problem badawczy jest różnie definiowany.

Zdaniem M. Łobockiego: ,,problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.”¹

Z. Skorny definiuje problem badawczy jako ,,zadanie wymagające poznania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym, przy udziale aktywności badawczej przedmiotu.”²

Zdaniem J. Półturzyckiego problem jest to ,,trudność lub nieznana prawidłowość, którą należy wykryć i określić, by przybliżyć jej rozpoznanie i uczynić stałym elementem wiedzy przedmiotowej.”³

Formułowane w koncepcji problemy badawcze są przyporządkowane obranemu tematowi badań i oznaczonym celom. Formułowane problemy powinny charakteryzować się następującymi cechami: być jasne, wyraźne, realne.

¹ M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, PWN, s. 56.

² Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii pedagogiki, Warszawa 1984, WSiP, s. 65.

³ J. Półturzycki, Jak studiować zaocznie, Toruń 1998, Wyd. A. Marszałek, s. 112.

,,Jasne, to znaczy tak sformułowane, aby możliwe było ich jednoznaczne rozumienie. Wyraźne, to znaczy takie, które mają oznaczone granice pozwalające odróżnić jeden problem od innego. Realne, czyli dostępne, możliwe do rozwiązania przy posiadanym zasobie metod, środków, procedur badania naukowego.”¹

W podjętych przeze mnie badaniach postawiłam następujące problemy badawcze:

1. Czy świetlica szkolna przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego ?

2. Czy nauczyciel świetlicy zapewnia dziecim poczucie bezpieczeństwa?

3. Czy świetlica szkolna może zastąpić dziecku dom rodzinny ?

4. Czy świetlica szkolna rozwija umiejętność współżycia w grupie ?

5. Jakie zajęcia w świetlicy szkolnej lubią najbardziej dzieci ?

Skuteczne przeprowadzenie badań naukowych wymaga, oprócz sformułowania problemów badawczych, także wysunięcia hipotez.

Hipoteza - wg T. Kotarbińskiego, to ,,wszelkie twierdzenia częściowo tylko udowodnione, przeto tylko wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy wszelkie dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.”²

T. Pilch hipotezą nazywa ,,wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione oraz wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne.”³

¹ W. Zaczyński, op. cit., s. 53.

² T. Kotarbiński, Kurs logiki, Warszawa 1960, WSiP, s. 181.

³ T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Akademickie ,,Żak”, s. 26.

Hipotezy robocze, wg M. Łobockiego, są ,,oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.”¹

Hipotezy robocze wysuwamy wszędzie tam, gdzie pomagają one w skutecznej organizacji badań naukowych, czyli w trafnym, rzetelnym przeprowadzeniu badań. Są one pewnego rodzaju drogowskazem dla badacza, gdyż wytyczają kierunek przedsięwziętych przez niego badań.

Stosownie do sformułowanych wcześniej problemów badawczych oraz na podstawie moich obserwacji i doświadczeń zdobytych podczas praktyki pedagogicznej postawiłam następujące hipotezy. Przypuszczam, że:

1. Świetlica przygotowuje dzieci do wartościowego spędzania czasu wolnego, kształtuje nawyk kulturalnej rozrywki, sportu i zabawy, właściwej zdrowej rywalizacji i bezpiecznego przebywania z rówieśnikami.

2. Moim zdaniem nauczyciel świetlicy zapewnia bezpieczeństwo wychowankom. Czuwa, aby im się nic nie stało podczas zabawy, a także nawiązuje z dziećmi więź emocjonalną. Wychowankowie mogą przyjść do opiekuna, zwierzyć się z problemów, przytulić, kiedy jest im smutno, źle i podzielić radością.

3. Aby pomóc rodzicom w wychowaniu młodego pokolenia, świetlica może zastąpić dziecku dom rodzinny, zapewniając mu opiekę wychowawczą i wszechstronny rozwój podczas nieobecności rodziców.

4. Świetlica szkolna jak najbardziej rozwija umiejętność współżycia w grupie poprzez stosowanie różnorodnych zajęć integracyjnych, zabaw ruchowych, wycieczek, teatrzyków, poprzez uczenie niesienia pomocy słabszym, młodszym.

¹ M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, op. cit., s. 78.

5. Uważam, że dzieci lubią wszystkie rodzaje zabaw, ale najbardziej zajęcia plastyczne, zabawy ruchowe i sportowe.

Mając sformułowane hipotezy badawcze, mogę dokonać wyboru właściwych metod i technik badawczych.

3. Metody, techniki, narzędzia badawcze

Osiągnięcie wytyczonych celów, uzyskanie możliwie wyczerpujących odpowiedzi na sformułowane uprzednio pytania warunkuje odpowiedni dobór metod i narzędzi badawczych.

,,Metoda, to systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.”¹

M. Łobocki określa metody badawcze jako ,,system reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szereg operacji poznawczych i praktycznych w kolejności zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy.”²

W celu praktycznego udokumentowania i udowodnienia prawdziwości wysuniętego założenia oraz sformułowania odpowiedzi na pytania problemowe zastosowałam w pracy metodę sondażu diagnostycznego.

,,Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkch innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znacznie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.”³

¹ W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, Wyd. ,,Żak”, s. 168.

² M. Łobocki, op. cit., s. 115.

³ T. Pilch, op. cit., s. 51.

W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki badawcze to: ankieta, wywiad, analiza dokumentów, techniki projekcyjne.

Kolejnym etapem przygotowania badań jest określenie i wybór odpowiedniej do wybranej metody, techniki badawczej.

Techniką badawczą będziemy nazywać: ,,czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.”¹

W badaniach pedagogicznych stosowane są następujące techniki:

• obserwacja

• wywiad

• ankieta

• badanie dokumentów

• analiza treści

• techniki projekcyjne

Techniką, którą posłużyłam się podczas prowadzenia swoich działań badawczych była ankieta i analiza treści.

Zdaniem T. Pilcha ankieta jest ,,techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności ankietera.”²

Według W. Zaczyńskiego ankieta jest ,,metodą pośredniego zdobywania informacji przez pytanie stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem.”³

¹ Tamże, s. 86 - 87.

² Tamże, s. 76.

³ W. Zaczyński, op. cit., s. 146.

Natomiast analiza treści według T. Pilcha jest ,,techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych.”¹

Każda technika badawcza ma swoje narzędzie badawcze, będące niezbędnym czynnikiem umożliwiającym przeprowadzenie badań.

Otóż zdaniem T. Pilcha narzędzie badawcze jest ,,przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.”²

W. Okoń definiuje narzędzie badawcze jako ,,materiały lub narzędzia służące do przeprowadzenia badań i opracowania ich wyników.”³

Narzędziem, którym posłużyłam się podczas prowadzenia swoich badań, był kwestionariusz ankiety.

Kwestionariusz ankiety posłuży do analizy materiału empirycznego, co będzie stanowiło podstawę do odpowiedzi na postawiony przeze mnie problem badawczy. Treść kwestionariusza ankiety dla rodziców zawarto w aneksie (patrz, aneks 1).

Mając wybrane metody, techniki i narzędzia badawcze, mogę przejść do organizacji i przebiegu badań.

¹ T.Pilch, op. cit., s. 100.

² Tamże, s. 42.

³ W. Okoń, op. cit. S. 251.

4. Organizacja i przebieg badań

Badania przeprowadziłam w jednej placówce na świetlicy, w Szkole Podstawowej Nr 3 w Płocku, w klasach I - III, w maju 2004 roku.

W ramach prowadzonych przeze mnie badań pedagogicznych w wyżej wymienionej szkole, przeprowadziłam wśród rodziców klas I - III ankietę, jak i wśród dzieci tych samych klas badania na podstawie analizy ich wytworów.

Używając kwestionariusza ankiety jako jednej z technik gromadzenia informacji, przeprowadziłam badania wśród 60 rodziców. Każda ankieta zawierała 13 pytań, w tym były 3 pytania otwarte i 10 zamkniętych. Pytania te, zawierały od dwóch do siedmiu podpowiedzi, w niektórych można było napisać własną odpowiedzi. Pytania te, dotyczyły spędzania czasu wolnego dzieci w świetlicy, rozwijania umiejętności współżycia w grupie, zapewniania poczucia bezpieczeństwa i pomagania rodzicom w opiece nad dziećmi przez świetlicę.

Wiele ciekawych informacji dostarczyła mi również analiza treści, były to prace narysowane przez dzieci w świetlicy. Rysunki wykonało 60 dzieci, w tym 30 dziewczynek i 30 chłopców. Do analizy wybrałam z każdej klasy wytwory 10 dziewczynek i 10 chłopców.

Badania zaczęłam od kwestionariusza ankiety dla rodziców. Ankiety rozdałam rodzicom, do domu, aby po wypełnieniu przynieśli do świetlicy. Rodzice chętnie, bez żadnych sprzeciwów brali ankiety do wypełnienia.

Następnie poprosiłam dzieci o wykonanie prac plastycznych, na tamat: Twoje ulubione zajęcie w świetlicy. Dzieci były dumne, zadowolone, że wykonały rysunki, które mi bardzo pomogły w badaniach.

W badaniach wykorzystałam wcześniej przygotowaną ankietę dla rodziców, która posłużyła mi do uzyskania wiadomości o świetlicy szkolnej, również analiza wytworów dziecięcych pomogła mi w dowiedzeniu się jakie zajęcia w świetlicy lubią najbardzie dzieci.

Dzieki ankiecie i analizie treści mogłam potwierdzić lub obalić wcześniej przeze mnie postawione hipotezy badawcze.

5. Charakterystyka terenu badawczwgo

Przeprowadzenie badań nie byłoby możliwe bez wyboru odpowiedniego miejsca i osób, które chcemy zbadać. Właściwy wybór terenu i osób badanych zależy w dużej mierze od rodzaju problemów, jakie chcemy zbadać i hipotez, jakie pragniemy zweryfikować. Moje badania polegały głównie na ustaleniu, jaka jest rola świetlicy szkolnej w rozwoju dziecka.

Opisane przeze mnie w poprzednim rozdziale metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystałam w badaniach, które przeprowadziłam w jednej placówce w Płocku: Szkole Podstawowej Nr 3.

Szkoła Podstawowa Nr 3 mieści się przy ulicy Kossobuckiego 3. Początki działalności szkoły sięgają końca lat siedemdziesiątych, kiedy to rozpoczęto budowę szkoły. W 1983 roku odbyła się uroczystość nadania imienia szkole. Zdecydowano, że będzie ona nosić imię Władysława Figielskiego.

Obecnie szkoła liczy 37 oddziałów, 835 uczniów oraz 53 nauczycieli. Szkoła podzielona jest na dwie części oddzielone korytarzem. W jednym z budynków znajdują się sale lekcyjne, w których uczą się dzieci z klas IV - VI, stołówka, gabinet pielęgniarski, sekretariat, gabinet dyrektora i pedagoga szkoły. W drugim budynku mieszczą się sale przystosowane do kształcenia zintegrowanego. Na terenie szkoły znajduje się także świetlica, biblioteka szkolna, pracownia komputerowa. Na uwagę zasługuje korytarz z kącikiem zieleni i tablice, w których wystawione są prace plastyczne uczniów. Nie można pominąć odnoszącego sukcesy zespołu tanecznego ,,Świetliki” i prężnie działającej drużyny harcerskiej ,,Małgośka”, które działają na terenie szkoły i poza nią.

III ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ

Badania prowadzone przeze mnie oparłam na jednej metodzie badawczej: sondażu diagnostycznym i na dwóch technikach badawczych: ankiecie i analizie treści. Pozwoliły mi one zgłębić problem moich badań dotyczący świetlicy, były także bogatym źródłem informacji.

Ankieta została przeprowadzona wśród 60 rodziców dzieci z klas I - III, w jednej Szkole Podstawowej. Szkoła ta mieści się na terenie miasta Płocka. Przygotowane przeze mnie pytania w ankiecie dotyczyły spędzania czasu wolnego dzieci w świetlicy, rozwijania umiejętności współżycia w grupie, zapewniania poczucia bezpieczeństwa i pomagania rodzicom w opiece nad dziećmi przez świetlicę. Rodzice, są moim zdaniem, ze względu na duże zainteresowanie dzieckiem oraz świetlicą, do której chodzą ich dzieci, wiarygodną grupą ankietowanych. Dostarczyli mi, jako osobie prowadzącej badania wielu informacji i cennych wskazówek na temat świetlicy.

Wyniki ankiety dla rodziców

Pierwsze trzy pytania znajdujące się w ankiecie dotyczyły wiadomości o dziecku.

W pierwszym pytaniu chodziło o płeć dziecka. Z ankiety wynikło, że w badaniach uczestniczyło 55% było dziewczynek i 45% chłopców.

W następnym pytaniu rodzice mieli napisać do której klasy uczęszcza dziecko. Najwięcej, bo 40% było dzieci z klas I, natomiast po 30% były to klasy II i III.

Trzecie pytanie dotyczyło środowiska z jakiego pochodzi dziecko. 100% ankietowanych rodziców zaznaczyło środowisko miejskie.

Czwarte pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość badanych rodziców, zapytanych o to, czy ich dziecko lubi chodzić do świetlicy odpowiedziało, że bardzo lubi. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wynik otrzymany po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili rodzice na to pytanie.

Schemat 1

Piąte pytanie zadane ankietowanym rodzicom, dotyczyło spędzania przez dzieci czasu wolnego w świetlicy. Podsumowanie odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupowym zgrupowanym, przedstawionym na następnej stronie (patrz, schemat 2).

Schemat 2

Kolejne pytanie również związane było z czasem wolnym, dotyczyło uczestnictwa przez dzieci w zajęciach świetlicowych. W tym wypadku badani mieli do wyboru zestaw gotowych odpowiedzi oraz możliwość dopisania odpowiedzi własnej. To pytanie również przestawiłam na wykresie słupowym podanym niżej (patrz, schemat 3).

Odpowiedzi na to pytanie, jak i na pytanie wcześniejsze, jakich dostarczyli ankietowani, potwierdziły jedną z moich hipotez, że świetlica szkolna przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego.

Schemat 3

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie dotyczyło nauczyciela świetlicy. Ankietowani rodzice mieli zaznaczyć wybraną spośród gotowych odpowiedzi lub dopisać własną odpowiedz, w jaki sposób dziecko pokazuje, że nie wstydzi się wychowawcy świetlicy. Zestawione ze sobą odpowiedzi przedstawiłam na wykresie słupowym zgrupowanym, przedstawionym niżej.

Schemat 4

Następne pytanie w ankiecie dotyczyło tego, czy nauczyciel świetlicy zapewnia dzieciom poczucie bezpieczeństwa. Odpowiadający na to pytanie rodzice wskazali na pierwszym miejscu, że nauczyciel świetlicy cały czas jest z dziećmi. Podsumowania odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupowym przedstawionym poniżej.

Schemat 5

Dziewiąte pytanie zawarte w ankiecie dotyczyło również bezpieczeństwa. Badani rodzice mieli zaznaczyć właściwą odpowiedź do pytania, czy dziecko dobrze, bezpiecznie czuje się w świetlicy. I tak 80% badanych wskazała, że tak, a reszta ankietowanych (20%), że raczej tak.

Otrzymane odpowiedzi dotyczące pytania o bezpieczeństwie w świetlicy potwierdziły drugą z hipotez, mianowicie, że nauczyciel zapewnia poczucie bezpieczeństwa wychowankom.

W kolejnym pytaniu była mowa o tym, czy świetlica szkolna pomaga rodzicom w opiece nad dziećmi i w jaki sposób. Oto niektóre z odpowiedzi:

* wiem, że moje dziecko pożytecznie spędza czas, że jest bezpieczne;

* świetlica opiekuje się dzieckiem, gdy jestem w pracy;

* zapewnia świadomość, że dziecko jest bezpieczne w czasie wolnym od zajęć szkolnych, ponieważ jest pod stałym nadzorem.

Na kolejne pytanie, czy dziecko je obiady w świetlicy, 90% ankietowanych rodziców wskazało, że tak, natomiast 10% badanych udzieliło odpowiedzi, że nie.

Z odpowiedzi na to pytanie, jak i pytanie wcześniejsze, mogę zauważyć, że świetlica jest w stanie zastąpić dziecku dom rodzinny. Tak więc potwierdziła się następna z hipotez, dotycząca świetlicy jako domu rodzinnego.

Dwa ostatnie pytania zawarte w ankiecie dotyczyły rozwijania umiejętności współżycia w grupie. W jednym z tych pytań była mowa o tym, czy dziecko chętnie bawi się z innymi dziećmi. Wszyscy ankietowani rodzice (100%), udzieliło odpowiedzi tak.

W ostatnim pytaniu w ankiecie, badani rodzice mieli zaznaczyć własną odpowiedź, w jaki sposób ich dziecko zachowałoby się, gdyby koleżanka lub kolega potrzebowali pomocy. Żaden z ankietowanych rodziców nie wskazał odpowiedzi, tj. zignorowałby potrzebującego. Poniżej na wykresie kołowym przedstawiłam wynik otrzymany po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili rodzice na to pytanie. Potwierdziła się jednocześnie kolejna z moich hipotez, że świetlica szkolna jak najbardziej rozwija umiejętność współżycia w grupie.

Schemat 6

Wyniki analizy wytworów dzieci

Ostatnią techniką, jaką posłużyłam się w moich badaniach, była analiza treści. Udział w tych badaniach brało 30 dzieci z klas I - III, z tej samej placówki. Z każdej klasy było 10 dziewczynek i 10 chłopców. Tematem prac, które miały narysować dzieci, były ulubione zajęcia w świetlicy. Wyniki tego badania przedstawiłam niżej na wykresach kołowych, oddzielnie dla klas i płci. Potwierdziła się jednocześnie ostatnia z moich hipotez, że dzieci lubią najbardziej zajęcia sportowe, zajęcia na dworzu i zajęcia plastyczne.

Schemat 7

Schemat 8

Można zauważyć na wyżej przedstawionych wykresach (schemat 7 i 8), że dzieci z klas I, zarówno dziewczynki, jak i chopcy najbardziej lubią z zajęć świetlicowych, zajęcia na dworzu, zajęcia sportowe. Na drugim miejscu są zajęcia plastyczne, a na ostatnim odrabianie prac domowych.

Po krótkim scharakteryzowaniu wyżej pokazanych wykresach klas I, przystępuje do przedstawienia i omówienia wyników otrzymanych w klasach II.

Schemat 9

Schemat 10

Na wyżej przedstawionych wykresach, również widać, że dzieci z klas II, także najbardziej lubią zajęcia na dworzu, zajęcia sportowe. Można to zauważyć szczególnie na schemacie 10. Tak, jak w klasach I, dzieci również lubią zajęcia plastyczne. Widoczne jest na schemacie 9, że wycieczki też są lubiane przez dzieci.

Po omówieniu klas I i II mogę przejść do ostatnich klas III, które są najstarszymi w świetlicy.

Schemat 11

Schemat 12

Na wyżej przedstawionych wykresach również widać, że zajęcia na dworzu, zajęcia sportowe są najbardziej lubiane przez dzieci. Także, zajęcia plastyczne w klasie III powtarzają się, tak jak w klasach I i II.

Na schemacie 13, widocznym niżej, przedstawiłam zestaw wszystkich zajęć świetlicowych, które cieszą się największą popularnością u dzieci z klas I - III.

Schemat 13

WNIOSKI Z BADAŃ

Dzięki przeprowadzonym przeze mnie badaniom, mogłam rozwiązać 5 problemów zawartych w części metodologicznej. Pytania brzmiały:

1. Czy świetlica szkolna przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego ?

2. Czy nauczyciel świetlicy zapewnia dzieciom poczucie bezpieczeństwa?

3. Czy świetlica szkolna może zastąpić dziecku dom rodzinny ?

4. Czy świetlica szkolna rozwija umiejętność współżycia w grupie ?

5. Jakie zajęcia w świetlicy szkolnej lubią najbardziej dzieci ?

Po ustaleniu problemów badawczych z góry przewidziałam odpowiedzi w postaci hipotez badawczych.

Aby sprawdzić postawione przeze mnie hipotezy, przeprowadziłam wyżej wymienione badania, które składały się z kwestionariusza ankiety i analizy treści. Badania dały mi pełny obraz rzeczywistej działalności placówki. Najbardziej pomocny mi był kwestionariusz ankiety, również nie mniej ważna była analiza treści.

Pierwszy wniosek, jaki nasunął mi się po przeprowadzeniu badań dotyczy czasu wolnego w świetlicy. Potwierdziła się jednocześnie pierwsza ze stawianych przeze mnie hipotez, że świetlica szkolna przygotowuje dzieci do wartościowego spędzania czasu wolnego, kształtuje nawyk rozrywki, sportu i zabawy.

Badania pokazały także, że nauczyciel świetlicy zapewnia bezpieczeństwo wychowankom. Czuwa, aby im się nic nie stało podczas zabawy, a także nawiązuje z dziećmi więź emocjonalną.

Biorąc pod uwagę wyżej wymienione wyniki badań, mogę stwierdzić, że hipoteza druga mówiąca o tym, że nauczyciel świetlicy zapewnia poczucie bezpieczeństwa wychowankom oraz, że dzieci nie wstydzą się podejść do wychowawcy, jeśli mają jakiś problem lub podzielić się radością, potwierdziła się.

Trzecia hipoteza, mówiąca o świetlicy jako domu rodzinnym potwierdziła się. Ponieważ, moim zdaniem świetlica szkolna powinna zastąpić dziecku dom rodzinny. Świetlica zapewnia mu opiekę wychowawczą i wszechstronny rozwój podczas nieobecności rodziców.

Czwarta z kolei hipoteza dotyczyła współżycia dzieci w grupie. Mogę stwierdzić, że i ona również potwierdziła się.

W wyniku analizy treści nasunął mi się kolejny istotny wniosek. Dzieci bardzo lubią różnego rodzaju zajęcia w świetlicy, ale najbardziej zajęcia sportowe, zajęcia na dworzu i plastyczne. Jednocześnie potwierdziła się ostatnia z moich hipotez badawczych.

Po przeprowadzonych badaniach mogę z całą pewnością stwierdzić, że hipotezy pomocnicze przyjęte w części metodologicznej potwierdziły się. A brzmiały:

1. Świetlica przygotowuje dzieci do wartościowego spędzania czasu wolnego, kształtuje nawyk kulturalnej rozrywki, sportu i zabawy, właściwej zdrowej rywalizacji i bezpiecznego przebywania z rówieśnikami.

2. Moim zdaniem nauczyciel świetlicy zapewnia bezpieczeństwo wychowankom. Czuwa, aby im się nic nie stało podczas zabawy, a także nawiązuje z dziećmi więź emocjonalną. Wychowankowie mogą przyjść do opiekuna, zwierzyć się z problemów, przytulić, kiedy jest im smutno, źle i podzielić radością.

3. Aby pomóc rodzicom w wychowaniu młodego pokolenia, świetlica może zastąpić dziecku dom rodzinny, zapewniając mu opiekę wychowawczą i wszechstronny rozwój podczas nieobecności rodziców.

4. Świetlica szkolna jak najbardziej rozwija umiejętność współżycia w grupie poprzez stosowanie różnorodnych zajęć integracyjnych, zabaw ruchowych, wycieczek, teatrzyków, poprzez uczenie niesienia pomocy słabszym, młodszym.

5. Uważam, że dzieci lubią wszystkie rodzaje zabaw, ale najbardziej zajęcia plastyczne, zabawy ruchowe i sportowe.

BIBLIOGRAFIA

1. Dziedzic D., Możliwości percepcyjne uczniów klas I - III, http://republika.pl/dorad/możliwość.htm.

2. Hurlock E. B., Rozwój dziecka, tom 1, Warszawa 1985, PWN.

3. Kotarbiński T., Kurs logiki, Warszawa 1960, WSiP.

4. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, PWN.

5. Makowska A., Rola świetlicy szkolnej w zaspokajaniu i rozwijaniu potrzeb dziecka, http://www.szkoly.edu.pl/dzialy/konspekty/swietlica. html1.

6. Nowa encyklopedia powszechna, tom 2, 5, 6, Warszawa 1996, PWN.

7. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, Wyd. Żak.

8. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Żak.

9. Pietkiewicz M. (red.), Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, Warszawa 1988, WSiP.

10. Podlaski J., Formy i metody pracy świetlicowej, Warszawa 1972, PZWS.

11. Półturzycki J., Jak studiować zaocznie, Toruń 1998, Wyd. A. Marszałek.

12. Przetacznik - Gierowska M., Makiełło - Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowanie wieku dziecięcego, Warszawa 1985, WSiP.

13. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii pedagogiki, Warszawa 1984, WSiP.

14. Tomczak H., Rozwój psychoruchowy dziecka w młodszym wieku szkolnym, http://republika.pl/sposiem/pub/36.htm.

15. Waindzoch B., Rola świetlicy w zaspokajaniu potrzeb dziecka, file:/A:\Świetlica\swietlica.htm.

16. Wiech A., Wiech Z., Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, Warszawa 1971, PZWS.

17. Wieszniewska A. (red.), Praca wychowawcza w świetlicy, Warszawa 1978, WSiP.

18. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, WSiP.

ANEKS

ANEKS 1

KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA RODZICÓW

Jestem studentką PWSZ w Płocku na specjalności pedagogika opiekuńczo - wychowawcza z plastyką. Uprzejmie proszę o wypełnienie poniższej ankiety. Uzyskane informacje posłużą mi do zebrania materiału i napisania pracy licencjackiej na temat: ,,Rola świetlicy szkolnej w rozwoju dziecka”. Ankieta ta jest anonimowa.

Proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedzi przez podkreślenie własnej odpowiedzi lub dopisać własną.

Dziękuję za szczere odpowiedzi.

1. Płeć dziecka:

1. dziewczynka;

2. chłopiec.

2. Proszę napisać do której klasy chodzi dziecko ?

.........................................................................................................................

3. Proszę zaznaczyć z jakiego środowiska pochodzi dziecko ?

1. miejskie;

2. wiejskie.

4. Czy Pani / Pana dziecko lubi chodzić do świetlicy ?

1. bardzo lubi;

2. lubi;

3. niezbyt lubi;

4. nie lubi.

5. Jak Pani / Pana dziecko spędza czas wolny w świetlicy ?

1. rysuje;

2. bawi się z innymi dziećmi, np. buduje z klocków, gra w gry planszowe;

3. ogląda filmy, bajki edukacyjne;

4. czyta książeczki;

5. bierze udział w grach i zabawach na świeżym powietrzu;

6. śpiewa;

7. odrabia pracę domową.

6. W jakich zajęciach Pani / Pana dziecko chętnie uczestniczy ?

a) zabawy sportowe;

2. wycieczki;

3. teatrzyki;

4. imprezy świetlicowe;

5. zajęcia integracyjne;

6. inne ...

7. Czy Pani / Pana dziecko nie wstydzi się podejść do nauczyciela świetlicy i ... ?

1. przytulić się;

2. podzielić się radością;

3. zwierzyć się z kłopotów;

4. poprosić o pomoc;

5. inne ...

8. W jaki sposób nauczyciel świetlicy zapewnia dzieciom poczucie

bezpieczeństwa ?

1. cały czas jest z dziećmi;

2. dba o bezpieczeństwo podczas zabaw;

3. uczy zasad współdziałania w grupie;

4. pomaga rozwiązywać różne problemy;

5. pociesza w trudnych chwilach;

6. inne ...

9. Czy Pani / Pana dziecko dobrze, bezpiecznie czuje się w świetlicy ?

1. tak;

2. raczej tak;

3. nie zbyt;

4. nie.

10. W jaki sposób świetlica szkolna pomaga rodzicom w opiece nad ich dziećmi ? Proszę uzasadnić.

..................................................................................................................................................................................................................................................

11. Czy Pani / Pana dziecko je obiady w świetlicy ?

.............................................................................................................................

12. Czy Pani / Pana dziecko chętnie bawi się z innymi dziećmi ?

1. tak;

2. niezbyt chętnie;

3. nie;

4. nie wiem.

13. Jak zachowałoby się Pani / Pana dziecko, gdyby koleżanka lub kolega, potrzebowali pomocy ?

1. powiadomiłoby wychowawcę świetlicy;

2. pomogłoby w potrzebie;

3. zignorowałoby potrzebującego;

4. pocieszyłoby;

5. porozmawiałoby.

1

70

---