CHLOREK ANTYMONU(V), BHP KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ

1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Chlorek antymonu(V) [chlorek antymonowy, pentachlorek antymonu]

Wzór konstytucyjny: SbCl₅

Wzór sumaryczny: Cl₅Sb

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składniki stwarzające zagrożenie:

Nazwa chemiczna

% wag.

Nr CAS

Nr EINECS

Symbol ostrzegawczy

Symbole zagrożenia (R)

chlorek antymonu(V)

100

7647-18-9

231-601-8

34-37

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja ciekła, niepalna. Pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy.

Zagrożenie toksykologiczne: Chlorek antymonu(V) na organizm człowieka działa żrąco i toksycznie. Przybliżona śmiertelna dawka dla człowieka wynosi 1g.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Chlorek antymonu(V) działa żrąco na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego chlorkiem antymonu(V) środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Nie wolno stosować oddychania metodą „usta - usta” z powodu zagrożenia ratownika.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Zapewnić dopływ świeżego powietrza. Ułożyć poszkodowaną osobę w pozycji półleżącej.
2.	Zapewnić pomoc lekarską.
Zatrucie doustne:
1.	Doraźna pomoc przy ostrych zatruciach polega na płukaniu żołądka wodą z dodatkiem dużej ilości węgla aktywnego i tlenku magnezu, a następnie na podaniu środka przeczyszczającego. Podawany jest 8% roztwór tiosiarczanu sodu, świeżo strąconego wodorotlenku żelaza(III) i tlenku magnezu, mleka, białka jaj, roztworu albuminy, środków pobudzających, a po zabiegach - 30 g oleju rycynowego.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach. Oparzone oczy przykryć jałowym opatrunkiem.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę (ratujący musi być stosownie zabezpieczony ochronami osobistymi), przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem. Oparzone miejsca przykryć jałowym opatrunkiem. Zapewnić pomoc medyczną.
2.	Skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Substancja niepalna. W ogniu wydzielają się żrące i toksyczne gazy, pary i dymy.
Środki gaśnicze:	Zgodne z naturą pożaru sąsiednich obiektów.
Zalecenia szczegółowe:	Nie dopuścić do skażenia chlorkiem antymonu(V) kanalizacji.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się chlorku antymonu(V) do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze. Chronić źródła wody oraz kanalizację.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym chlorkiem antymonu(V). Stosować ubrania ochronne z tkanin zwartych, rękawice ochronne odporne na działanie czynników żrących, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed parami. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów gazowych i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem szarym i literą B, filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym).
Zabezpieczenie środowiska:	Chronić źródła wody oraz kanalizację. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze chemicznej - zgodnie wymogami prawa krajowego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania chlorku antymonu(V) nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z chlorkiem antymonu(V), unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Substancja niepalna. Nie wymaga szczególnego trybu postępowania w tym zakresie.
Magazynowanie:	Chlorek antymonu(V) przechowywać w miejscu suchym i chłodnym, w opakowaniach jednostkowych z tworzywa sztucznego albo szkła oranżowego. Unikać kontaktu z wilgocią, kwasami i alkaliami. Podłogę z materiału odpornego na czynniki żrące zaopatrzyć w studzienki ściekowe z odrębną kanalizacją. Opakowania muszą być szczelnie zamknięte w celu ochrony przed wilgocią. Należy wyposażyć je w odpowiednie etykiety. Opakowania chronić przed nagrzaniem. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, zażywania lekarstw, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać chlorek antymonu(V), który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy chlorek antymonu(V) odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania chlorku antymonu(V). Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice z tworzywa powlekanego, odpornego na działanie czynników żrących.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Drogi oddechowe:	Ochrony dróg oddechowych w przypadku pracy w atmosferze z parami chlorku antymonu(V) (z filtrem gazowym oznaczonym kolorem szarym i literą B, filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P3).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne odporne na działanie czynników żrących.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy. Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się niebezpiecznych stężeń par chlorku antymonu(V), wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy (NDS) 0 norma dotyczy wartości przeliczonej na zawartość antymonu:

NDS - 0,5 mg/m³

NDSCh - 1,5 mg/m³.

Rozwiązania techniczne: Stosowanie się do rygorów bezpiecznej pracy (ochrony osobiste, wentylacja wyciągowa, brak możliwości skażenia kanalizacji i otaczającego środowiska).

Metody oceny narażenia

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości chlorku antymonu(V) na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy: Analiza chromatograficzna (gazowa) powietrza pobranego w środowisku pracy oraz materiału biologicznego (włosy, mocz).

METODY OCENY NARAŻENIA W ŚRODOWISKU PRACY

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi chlorku antymonu(V).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

1	Masa cząsteczkowa: 299,02 g/mol
2	Postać fizyczna, barwa, zapach Chlorek antymonu(V) w warunkach normalnych jest bezbarwną cieczą o drażniącym zapachu. Dymi w obecności wilgoci z powietrza, wydzielając chlorowodór, gaz trujący, korodujący metale, widoczny w postaci białych dymów.
3	Temperatura topnienia: 2,8oC
4	Temperatura wrzenia: 140oC
5	Gęstość w 20oC: 2,336 g/cm³
6	Gęstość par względem powietrza: 10,3
7	Prężność par: 1,33 hPa/23oC
8	Rozpuszczalność w wodzie: Chlorek antymonu(V) wchodzi w reakcję z wodą z wydzieleniem chlorowodoru, gazu trującego, korodującego metale, widocznego w postaci białych dymów. Chlorek antymonu(V) w wodzie ulega całkowitemu rozkładowi.
9	Zagrożenie wód: Skrajne.
10	Inne: Chlorek antymonu(V) wykorzystywany jest między innymi jako katalizator w wielu reakcjach organicznych (acylowania, polimeryzacji, cyklizacji, oksydacji), a ponadto stosowany jest do syntez organicznych i nieorganicznych oraz w chromatografii cienkowarstwowej.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	W warunkach normalnych chlorek antymonu(V) jest chemicznie stabilny. Unikać kontaktów z wilgocią i kwasami.
Właściwości korozyjne:	Właściwości korozyjne: Chlorek antymonu(V) działa korodująco, szczególnie silnie w obecności wilgoci.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie par, spożycie, kontakt z oczami i skórą.

Informacja ogólna: Chlorek antymonu(V) działa żrąco i trująco. Łatwo rozpuszcza się w soku żołądkowym. Może doprowadzić do perforacji organów wewnętrznych. Część trucizny zostaje zatrzymana w wątrobie, część zaś naczyniami krwionośnymi przenika do ośrodkowego układu nerwowego. Najczęściej zatrucie przebiega wśród objawów żołądkowo-jelitowych. Zatrucia ostre mogą wystąpić w dwóch postaciach: a) postaci jelitowo-żołądkowej, b) postaci mózgowo-rdzeniowej. Przybliżona dawka śmiertelna dla dorosłego osobnika wynosi 1 gram, wywołując zapalenie śluzówek do martwicy włącznie.

Dane toksykologiczne:

LD₅₀ _{(domięśniowo, szczur)} = 1115 mg/ kg masy ciała.

LD₅₀ _{(inhalacyjnie, szczur)} = 720 mg/m³/2 godz.

Działanie miejscowe:

Wdychanie par: Zatrucia podostre i przewlekłe mają przebieg podobny do zatruć fosforem. Po pierwszych objawach następuje poprawa. Po 1-2 dniach od wchłonięcia trucizny następuje odwodnienie organizmu, suchość skóry i śluzówek, chrypka, rysy twarzy są zaostrzone, następnie pojawiają się bóle brzucha, skurcze łydek i zapaści, przebieg choroby przypomina cholerę. W przypadku systematycznego wchłaniania małych dawek występują nudności, wymioty i biegunki. Pojawiają się stany zapalne skóry i śluzówek z wypryskami na skórze, może wystąpić zmiana pigmentacji. Występuje perforacja przegrody nosowej.

Spożycie: Spożycie chlorku antymonu(V) powoduje natychmiastowy ból w ustach i przełyku, fusowate wymioty, czasem biegunki, śpiączkę i zapaść. Powstają nudności i pobolewanie gardła oraz trudności z połykaniem. Śmierć następuje w ciągu kilku dni (wyjątkowo w ciągu kilku godzin) i może być wynikiem szoku, krwotoków (nadżerki przewodu pokarmowego, obrzęku krtani). Przyczynami śmierci późniejszej są zapalenie płuc, śródpiersia, opłucnej, martwicy płuc z rozedmą. Śmierć może też nastąpić po kilku tygodniach z powodu przedłużającego się odoskrzelowego zapalenia płuc.

Kontakt z oczami: Pary silnie drażnią błony śluzowe. Skutkiem są silne zaczerwienienie i ból, a następnie ściemnienie białkówki oczu i zaburzenie widzenia. Może wystąpić oparzenie chemiczne.

Kontakt ze skórą: Pary silnie drażnią błony śluzowe. Występuje zaczerwienienie i ostre podrażnienie skóry. Po kilku godzinach powstają drobne zakażone pęcherzyki. Może pojawić się poparzenie chemiczne.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Działanie na organizmy wskaźnikowe:

Ryby: Chlorek antymonu(V) po 96-godzinnym oddziaływaniu w miękkiej wodzie, jeżeli stężenie osiąga 25 mg/dm³ Sb⁺³, jest dla olszówek śmiertelny. W twardej wodzie tolerancja średniej dawki wynosi tylko 12 mg/dm³ Sb⁺³.

Niższe organizmy: Chlorek antymonu(V) obniża biochemiczny rozkład zanieczyszczeń, jeżeli stężenie osiąga 0,5 mg/dm³. Przy 0,05 mg/dm³ jednak rozkład nie zostaje zakłócony

Stopień zagrożenia wód: Skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 04 99 - inne niewymienione odpady.

Sposób likwidacji B3 „Procesy oddzielania szkodliwych składników odpadów od obojętnych...”

Opakowanie:

rodzaj 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaj 15 01 02 - opakowania z metali,

rodzaj 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	1730
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	8
14.3	Grupa pakowania:	II
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	80
14.5	Numer indeksowy (EC):	051-002-00-3
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	34-37
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	1/2-26-45
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 8:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

Międzynarodową normą ISO 11014-1; 1994, zatwierdzoną przez Normalizacyjną Komisję Problemową nr 269 ds. Bezpieczeństwa Chemicznego Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.
Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz.1187).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz.1171).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).
Normą PN-ISO 11014-1 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.
Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.
Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.
Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi chlorku antymonu(V), bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.
Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy chlorku antymonu(V). Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.
Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy umieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja żrąca.”
Symbole zagrożenia
R 34	Wywołuje oparzenia.
R 37	Działa drażniąco na układ oddechowy.
Symbole bezpieczeństwa
S 1/2	Przechowywać w zamknięciu i chronić przed dziećmi.
S 26	Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Chlorek antymonu(V)
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
C	Substancja żrąca.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
80	Materiał żrący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 8-II		Materiał żrący - niebezpieczny.
Numer ONZ: 1730		Pięciochlorek antymonu, ciekły

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI

Wydanie: I

Data wydania: 20.12.02

Strona/stron 6/8

Nazwa:

CHLOREK ANTYMONU(V)

Chlorek antymonu(V)