Rok akademicki 2011/2012

Nazwa przedmiotu: Prawo (30 godzin)

Treści programowe w zakresie zarysu prawa konstytucyjnego

1. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego.

1. Pojęcie prawa konstytucyjnego.

2. Przedmiot prawa konstytucyjnego.

3. Prawo konstytucyjne w systemie prawa.

2. Podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela na gruncie Konstytucji z 1997 r.

1. Terminologia instytucji praw człowieka i obywatela.

2. Międzynarodowa ochrona praw jednostki.

3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela według Konstytucji z 1997r.

c1) Zasady ogólne.

c2) Wolności i prawa osobiste.

c3) Wolności i prawa polityczne.

c4) Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

3. System źródeł prawa RP.

1. Pojęcie źródeł prawa i systemu źródeł prawa.

2. System źródeł prawa w RP.

b1) Źródła prawa powszechnie obowiązującego.

b2) Prawo wewnętrzne.

b3) Akty prawne spoza rozdziału III konstytucji.

1). Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego.

a) Pojęcie prawa konstytucyjnego.

Termin "prawo konstytucyjne" może ozna­czać:

1. w sensie wąskim - zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i w in­nych ustawach konstytucyjnych,

2. w sensie szerokim - całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodar­czego państwa.

b) Przedmiot prawa konstytucyjnego.

Materia prawa konstytucyjnego - w podanym wyżej szerszym rozumieniu - obej­muje te normy prawne, które określają:

1. Podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania. Prawo kon­stytucyjne wskazuje w szczególności, do kogo należy najwyższa władza w pań­stwie - władza suwerenna. Określa, jaka jest forma i charakter państwa.

2. Podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa. Wskazuje się formy wła­sności w państwie, mechanizmy jej ochrony, sposób organizacji życia gospodar­czego i społecznego.

3. System organów państwowych. Chodzi o wskazanie struktury organów państwa, trybu ich funkcjonowania oraz ich wzajemnego stosunku do siebie.

4. Status obywatela w państwie. Prawo konstytucyjne określa prawa i wolności oby­watela, a także nakładane na niego obowiązki. Reguluje również procedury ochrony praw i wolności człowieka.

5. Podstawy systemu wyborczego. Określają one sposób powoływania organów przed­stawicielskich.

c) Prawo konstytucyjne w systemie prawa.

• W klasycznym podziale prawa na publiczne i prywatne - wprowadzonym przez Ulpiana - prawo konstytucyjne należy do prawa publicznego. Znajduje się ono tam obok takich gałęzi jak: prawo międzynarodowe, prawo administracyjne lub prawo karne.

• W podziale prawa na materialne i formalne prawo konstytucyjne należy do pierw­szej grupy praw. Większość spośród norm prawa konstytucyjnego ma charakter ma­terialny - określa merytoryczną treść stosunków prawnych, czyli uprawnienia i obo­wiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie. Znaczenie w prawie konstytucyjnym - i to coraz większe - mają jednakże normy formalne (procesowe), które określają tryb postępowania przed organami państwa, związany z dochodzeniem praw i obowiązków określonych w prawie materialnym.

2) Podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.

a) Terminologia instytucji praw człowieka i obywatela.

Prawa człowieka.

• Prawa człowieka to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służących ochronie jej interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przy­należności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących.

• Źródłem tak rozumia­nych praw człowieka nie jest państwo i tworzony przez nie określony system praw­ny, lecz prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej, To dzięki niej prawa człowieka mają cha­rakter ponadpaństwowy (pierwotny), niezbywalny i nienaruszalny.

Prawa obywatelskie.

• Współcześnie upowszechniło się rozumienie praw obywatelskich jako wszelkich praw podmiotowych przysługujących obywatelom (i z reguły innym osobom fizycznym znajdującym się pod jurysdykcją danego państwa) wobec państwa.

• Prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym - nie dotyczą relacji pomiędzy oby­watelami, ale wyłącznie między jednostką a państwem; dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem.

• Pojęcie "praw obywatelskich" używane jest często zamiennie z okre­śleniami: prawa podstawowe, prawa człowieka, prawa konstytucyjne,

Wolności obywatelskie.

• Wolności obywatelskie to kategoria praw podstawowych służących zapewnieniu obywatelom sfery wolnej od ingerencji państwa (sfery prywatności) oraz obszaru nieskrępowanych działań społecznych i politycznych.

• Typowymi wolnościami osobistymi są:

1. nietykalność osobista,

2. wolność sumienia i wy­znania,

3. nienaruszalność mieszkania, korespondencji itp.

• Druga kategoria obejmuje prawa i wolności polityczne. Należą tu:

• prawa wyborcze,

• wolność zgromadzeń,

• wolność zrzeszania się,

• wolność słowa itp.

b) Międzynarodowa ochrona praw jednostki.

• Z uwagi na fakt, iż wewnątrzpaństwowy system gwarantowania praw obywatelskich okazał się być nie­wystarczający podjęto próby stworzenia systemu międzynarodowej ochrony praw jednostki.

• Pierwszym krokiem było uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (1948 r.). Nie miała ona charakteru wiążącego prawnie, ale stała się wskazówką do prac nad modelem ochrony prawnomiędzynarodowej.

• Obecnie istnieją dwa takie modele:

• system ochrony regionalnej i

• ochrony powszechnej (uniwersal­nej).

• Polska ratyfikowała umowy reprezentujące oba te systemy (w szczególności Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - w roku 1977 oraz protokół umożliwia­jący skargę indywidualną obywatela - w roku 1991, a także Europejska Konwencja Praw Człowieka -1992 r.), co daje obywatelom polskim zwiększoną ochronę.

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zo­stała uchwalona w 1950 roku. Zawiera katalog 26 praw i wolności unormowanych na tyle szczegółowo, że nadają się one do bezpośredniego stosowania. Konwencja określa ponadto, jakich praw w żadnych okolicznościach nie wolno ograniczać czy zawie­szać. Całkowitym novum w środkach dochodzenia naruszonych praw (poza prawem skargi państwa-strony przeciwko innemu państwu) jest prawo skargi obywatela przeciwko własnemu państwu. Orzeczenia Trybunału Europejskiego są wiążące dla państwa łamiącego pra­wa człowieka i w ostatecznym rezultacie niezastosowanie się do jego rozstrzygnięć może spowodować, iż państwo takie może być zawieszone w prawie reprezentacji w Radzie Europy, a nawet zeń wykluczone.

• W ramach Rady Europy nastąpiło również przyjęcie (1961 r.) Europejskiej Karty Społecznej. W ten sposób prawa socjalne zostały podniesione do rangi praw czło­wieka. Karta zawiera 19 praw oraz szczegółowe określenie ich zakresu i metod reali­zacji. Prawa te nie stanowią wprawdzie podstawy do bezpośredniego konstruowania w oparciu o nie praw podmiotowych, niemniej nakładają na państwa-strony kon­kretne obowiązki, których wykonanie podlega kontroli międzynarodowej. Państwa ratyfikujące Kartę winny zobligować się do realizacji co najmniej 5 spośród 7 wskaza­nych przez nią praw.

• Wskazane wyżej Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych, uchwalone w 1966 r. są bardziej lakonicznie niż ww. Kon­wencje i adresowane do państw, nakładając na nie obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do standardów międzynarodowych.

c) Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela według Konstytucji z 1997 r.

• Większość wolności i praw konstytucyjnych ma charakter praw podmiotowych ­prawnie chronionych i to w kwalifikowany sposób. Wynika to zarówno z zasady bez­pośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2) jak i reguły sądowego dochodze­nia naruszonych wolności i praw oraz obywatelskiego prawa skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego (art. 79). Należy podkreślić, że reguła sądowej ochrony praw i wolności odnosi się do wszelkich (nie tylko podstawowych) praw.

c1) Zasady ogólne.

Zasada poszanowania sfery wolności (art. 31)

• W odniesieniu do sta­tusu człowieka i obywatela Konstytucja generalnie deklaruje poszanowania, istnie­jącej niezależnie od woli państwa, sfery wolności. Czynienie użytku z wolności i praw ograniczone jest poszanowaniem wolności i praw innych.

• Prawne restrykcje w za­kresie korzystania z praw mogą być ustalone tylko ustawą w zakresie koniecznym, w demokratycznym państwie, w interesie bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób (art. 31 ust. 3).

Zasada równości (art. 32)

• Artykuł 32 normuje zasadę równości:

1. równość wobec prawa i

2. prawo obywateli do równego traktowania przez władze publiczne.

• Norma art. 32 adresowana jest zarówno do organów stosu­jących prawo jak i tworzących regulacje prawne i nakazuje by podmioty należące do tej samej klasy traktować w jednakowym stopniu równo.

• Dopuszczalne zróżnicowa­nie sytuacji jednostek musi opierać się na uzasadnionych - obiektywnych i racjonal­nych - przesłankach uwzględniających dyrektywy sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji).

• Zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodar­czym jest pełny. Wynika to z konstrukcji przepisu art. 32 ust. 2, w którym zastąpio­no kryteria: rasy, płci, pochodzenia społecznego, urodzenia, języka, wyznania lub jego braku, poglądów, majątku" - klauzulą „jakiejkolwiek przyczyny".

Zasada równości praw kobiet i mężczyzn (art 33)

Wyraźne wskazanie równouprawnienia kobiet może pozytywnie wpłynąć (element wychowawczy konstytucji) na eliminację prze­jawów faktycznej dyskryminacji kobiet.

• Poza zasadami ogólnymi (zgrupowanymi w 8 artykułach) Konstytucja zawiera 39 dalszych artykułów formułujących katalog praw i wolności.

• Prawa i wolności objęte Rozdziałem II ujęte są w trzech grupach:

1. wolności i pra­wa osobiste,

2. wolności i prawa polityczne,

3. wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

c2) Wolności i prawa osobiste.

Wśród swobód osobistych Konstytucja wymienia następujące prawa i wol­ności:

1. prawo każdego człowieka do ochrony życia (bez odniesienia do drażliwej kwestii życia poczętego" oraz kary śmierci - art. 38);

2. zakaz stosowania tortur, okrutnego i poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez zgody zainte­resowanej osoby (art. 39-40);

3. prawo do nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego (art. 41-42);

a) zakaz bezprawnego pozbawienia wolności, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolno­ści, uprawnienia osoby pozbawionej wolności,

b) zasada nullum crimen sine lege i domniemania niewinności;

4. prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu (art. 42 ust. 2);

5. prawo do rzetelnego sądu - niezależnego, bezstronnego i niezawisłego, działają­cego bez nieuzasadnionej zwłoki, jawnie; zasada, że orzeczenie w I instancji każ­da ze stron może zaskarżyć (art. 45);

6. prawo do ochrony prywatności (art. 47, 49, 50, 51) w tym:

• tajemnica korespondencji,

• nienaruszal­ność mieszkania, których ograniczenia mogą nastąpić tylko z przyczyn i na wa­runkach określonych ustawą,

• prawo każdego do zachowania w tajemnicy infor­macji dotyczących jego osoby, wskazanie granic zbierania przez władze publiczne informacji o obywatelach oraz zasada ustawowego określenia zasad i trybu gro­madzenia informacji,

7. wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wyjazdu i powrotu do kraju (art. 52);

8. wolność sumienia i religii (art. 53);

9. wolność komunikowania się, (art. 54) tzn.:

• wolność pozyskiwania i rozpowszechniania in­formacji,

• wyrażania swoich poglądów,

• zakaz koncesjonowania wydawnictw,

• zakaz cenzury prewencyjnej;

• zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie prze­stępstwa politycznego bez użycia siły (art. 55);

• prawo azylu (art. 56).

c3) Wolności i prawa polityczne.

Jako wolności i prawa polityczne Konstytucja uznaje:

1. wolność zgromadzeń (art. 57);

2. wolność zrzeszania się (normujące tę wolność art. 58 i 59 należy rozpatrywać łącznie z art. art. 11 i 12 normującymi wolność tworzenia partii politycznych, związków zawodowych itp.);

3. prawo do uczestnictwa w życiu publicznym (art. 60-62):

a) prawo wyborcze,

b) prawo obywa­teli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości;

c) prawo do informa­cji o działalności władz i instytucji publicznych,

d) prawo inicjatywy ustawodaw­czej (umieszczone poza Rozdz. II) i udziału w referendum;

4. prawo składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych (art. 63).

c4) Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne to:

1. prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia (Rozdział I art. 21) (art. 64);

2. swoboda działalności gospodarczej (art. 22);

3. wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony pracy przez państwo i jego nadzoru nad warunkami jej wykonywania (art. 65 w związku z art. 24 z Rozdziału I - Zasady ustroju), usta­wowe określenie minimalnego wynagrodzenia;

4. prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy (art. 66);

5. prawo do nauki: bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych z możliwością usta­wowego wprowadzenia opłat za naukę w publicznych szkołach wyższych, wol­ność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych, autonomia wyższych uczelni (art. 70);

6. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy w zakresie i formach określonych przez ustawy (art. 67);

7. prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służbę zdrowia na zasadach określonych ustawą; obowiązek władz publicznych zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i nie­pełnosprawnym (art. 68-69);

8. obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka (art. 71-72);

9. obowiązek państwa tworzenia warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowią­zek ochrony środowiska przez władze publiczne (art. 74);

10. obowiązek władz publicznych prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli (art. 75);

11. obowiązek władz publicznych ochrony, w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przed praktykami zagrażającymi ich zdro­wiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76).

3). System źródeł prawa RP.

a) Pojęcie źródeł prawa i systemu źródeł prawa.

• W praktyce najbardziej rozpowszechnionym znaczeniem terminu źródło prawa jest jego rozumienie jako aktu normatywnego zawierającego obowiązujące normy prawne.

• W tym znaczeniu mówi się o źródłach prawa cywilnego, prawa pracy, prawa konstytucyjnego itd.

• Z tego względu, mówiąc o systemie źródeł prawa w danym państwie, należy mieć na względzie przede wszystkim system aktów normatywnych pochodzących od uprawnionych organów państwowych oraz innych podmiotów, wydanych w odpowiedniej formie oraz przy zachowaniu prawem określonej procedury.

b) System źródeł prawa w RP.

• Przepisy polskiej konstytucji poświęcone systemowi źródeł prawa zawarte zostały w rozdziale III konstytucji, w którym prawodawca oparł się na podziale aktów prawych na

1. powszechnie obowiązujące oraz

2. mające charakter wewnętrzny.

• Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy.

• Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.

b1) Źródłami prawa powszechnie obowiązującego - tj. wiążącego zarówno podmioty państwowe, obywateli, jak również wszystkie inne osoby fizyczne i prawne znajdujące się pod jurysdykcją RP - są:

1. konstytucja,

2. ustawy,

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4. rozporządzenia oraz

5. akty prawa miejscowego, z tym zastrzeżeniem, iż moc obowiązująca tych ostatnich rozciąga się na obszar działania organów, które te akty ustanowiły (art. 87).

• Po przystąpieniu Polski do UE elementem systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest także prawo stanowione przez odpowiednie organy UE (traktaty, rozporządzenia), które jest stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 91 ust. 3).

• Konstytucja stoi na czele całego systemu źródeł prawa i jest, jak to określa jej art. 8, najwyższym prawem RP.

• Obecna Konstytucja przyjęta została w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów, a następnie przez naród w drodze referendum (przyjęcie konstytucji następowało, gdy opowiedziało się za nią większość biorących udział w głosowaniu).

• Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm większością, co najmniej 2/3 głosów i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy konstytucji odnoszące się do podstawowych zasad konstytucyjnych zawartych w rozdziale I, wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela a także trybu zmiany konstytucji może zostać poddane pod referendum zatwierdzające. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

• Kolejnym aktem prawnym wymienionym w przepisach art. 87 Konstytucji jest ustawa określona w tym przepisie w sposób jednolity, tzn. bez wprowadzania kategoryzacji.

• Ustawa określana są w doktrynie jako akt normatywny ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne. Ustawa jest pierwotną formą regulowania wszystkich spraw podlegających regulacji prawnej.

• Ustawy uchwalane są w trybie legislacyjnym przez parlament, który w polskim systemie prawnym ma w zasadzie wyłączność stanowienia ustaw. Obecna Konstytucja odstąpiła ponadto od zasady przyjętej na gruncie Małej konstytucji przyznającej Radzie Ministrów, w konstytucyjnie określonym zakresie, prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy na podstawie ustawowego upoważnienia udzielanego rządowi przez parlament. Jedynie Prezydent, w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, ma prawo wydawania w ograniczonym zakresie przedmiotowym, na wniosek rady Ministrów, rozporządzeń z mocą ustawy.

• Kolejnym źródłem prawa powszechnie obowiązującego w RP są ratyfikowane umowy międzynarodowe.

• W konstytucyjnym porządku prawnym umowy międzynarodowe usytuowane są poniżej konstytucji, z którą powinny być zgodne.

• Skuteczność umów międzynarodowych (UM) względem pozostałych aktów prawnych uzależniona jest od trybu ratyfikacji.

1. UM ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednia zgodą Parlamentu wyrażoną w ustawie i ogłaszane w trybie właściwym dla ustaw posiadają moc prawną ustawy. W przypadku, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową, umowa ta ma pierwszeństwo przed ustawą.

2. Natomiast UM ratyfikowane bez upoważnienia ustawy, w przypadku kolizji norm ustępują swą skutecznością ustawie, ale mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi, o czym świadczy usytuowanie UM w art. 87 Konstytucji przed rozporządzeniem.

• Jedynym aktem organów władzy wykonawczej uznanym przez konstytucję za źródło powszechnie obowiązującego prawa jest rozporządzenie.

• Konstytucja określa je jako akt ściśle związany z ustawą i wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania przez określone organy, tj. Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa RM, ministrów kierujących działem administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawie komitetów powołanych w skład RM, KRRiT.

• Źródłem powszechnie obowiązującego prawa, ale o ograniczonym terytorialnie zakresie, są akty prawa miejscowego. Obowiązują one wyłącznie na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

• Konstytucja określa, iż stanowienie aktów prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego oraz terenowych organów administracji rządowej (w formie uchwały lub rozporządzenia np. wojewody).

• W związku z integracja Polski z UE Konstytucja przewiduje stosowanie w kraju prawa stanowionego przez organizacje międzynarodowe, gdy wynika to z umowy konstytuującej te organizację. Prawo to ma pierwszeństwo w kolizji z ustawami.

• Chodzi tu w szczególności o tzw. wtórne prawo wspólnotowe, w którym pierwszoplanową role odgrywają rozporządzenia wydawane przez Radę, Parlament wspólnie z Radą lub Komisję.

1. Rozporządzenia maja zastosowanie ogólne, obowiązują w całości i są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, tz. nie są wprowadzane do krajowego porządku prawnego za pośrednictwem wewnętrznych aktów prawnych i nie podlegają ponownej publikacji w krajowym publikatorze aktów prawnych (wyłącznie w dzienniku Urzędowym UE).

2. Prawo pierwotne - są to w większości ratyfikowane umowy międzynarodowe

1. Traktaty założycielskie wraz z protokołami i załącznikami,

2. Traktaty akcesyjne,

3. Niektóre uchwały rady np. zmieniające liczbę sędziów TS.

b2) Prawo wewnętrzne.

• Od aktów prawa powszechnie obowiązującego konstytucja oddziela tzw. prawo wewnętrzne - tzn. przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.

• W art. 93 konstytucja zalicza do aktów prawa wewnętrznego

• uchwały RM,

• zarządzenia Prezesa RM i ministrów, Prezydenta RP oraz przewodniczących komitetów powołanych w skład RM.

• System aktów prawa wewnętrznego ma, w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego, charakter systemu otwartego (TK w wyroku z 1998 r.), gdyż nie ma konstytucyjnego nakazu, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń czy uchwał bądź aktów określanych innym mianem, ale posiadających cechy charakterystyczne dla prawa wewnętrznego.

b3) Akty prawne spoza rozdziału III konstytucji

• Katalog aktów prawnych określony w rozdziale 3 konstytucji nie jest wyczerpujący. Należy do nich zaliczyć:

1. uchwały Sejmu i Senatu mające zróżnicowany walor prawny (np. regulamin Sejmu),

2. rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta,

3. uchwały w sprawach indywidualnych wydawane przez KRRiT,

4. umowy zawierane przez RM z kościołami innymi niż kościół katolicki oraz związkami wyznaniowymi,

5. zbiorowe układy pracy - specyficzne źródło prawa pracy o powszechnie obowiązującym charakterze.

1

---