Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, języki


Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Taki sam szyk dopuszcza np. łacina, jednak większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie (SVO), więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności.

Rzeczowniki japońskie nie odmieniają się przez liczbę i rodzaj. Liczba mnoga tworzona jest przez kontekst, specjalne sufiksy (niemal wyłącznie w odniesieniu do rzeczowników oznaczających osoby) lub reduplikację: hito (人) - człowiek, podczas gdy hitobito (人人, zapisywane zwykle przez znak duplikacji: 人々) - ludzie. Liczbę mnogą można również tworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Użycie liczebników wymaga tzw. liczników (klasyfikatorów), podobnie jak w polskim - arkusz papieru (一枚 ichimai), sztuka bydła (一頭 ittō) itp.

Czasowniki są odmienne, a ich odmiana - dość regularna: nieregularne można policzyć na palcach jednej ręki. Występują dwa czasy - przeszły oraz teraźniejszo-przyszły. Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany co czasowniki, gdyż zawierają w sobie znaczenie „być jakimś...”, więc mogą pełnić rolę jedynego orzeczenia w zdaniu.

Np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy „Wioska (jest) stara”. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem, można utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) oznacza więc „Wioska (była) stara”. Analogicznie tworzy się przeczenie furukunai - „nie (jest) stara” i przeczenie czasu przeszłego furukunakatta - „nie (była) stara”. Początkujący najczęściej łamią sobie język sprawną wymową przymiotnika atatakai oznaczającego „ciepły”. Jego forma czasu przeszłego to atatakakatta, a przeczenie w czasie przeszłym - atatakakunakatta.

W języku japońskim występuje pewna forma akcentu tonicznego, która jednak nie ma charakteru dystynktywnego - mory mogą być wymówione za pomocą dwóch tonów: wysokiego i niskiego, choć istnieją zasady, które do pewnego stopnia regulują akcent, np. raz obniżony akcent nie może ulec ponownemu podwyższeniu w wyrazie. Akcent toniczny umożliwia czasem rozróżnienie różnych wyrazów homofonicznych, choć nie jest to regułą (wspomniany wyżej brak dystynktywności). Prawie całkowite rozróżnienie wyrazów umożliwia użycie kanji, w języku mówionym oprócz akcentu ważny jest przede wszystkim kontekst wypowiedzi.

Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (敬語 keigo).

Zaimki [edytuj]

Osobowe [edytuj]

W języku japońskim nie ma oddzielnej klasy słów będących zaimkami osobowymi, istnieje pewna grupa rzeczowników pełniąca ich rolę.

W przeciwieństwie do innych japońskich rzeczowników, zaimki generalnie posiadają różne liczby pojedynczą i mnogą. Użycie zaimka pojedynczego w mnogim kontekście jest wprawdzie możliwe, ale może brzmieć dziwnie.

Liczbę mnogą zaimków tworzy się sufiksem -tachi lub rzadziej -ra

Zaimek

Zastosowanie

Zaimki 1. osoby

わたくし watakushi

bardzo formalne, zarezerwowane dla publicznych wystąpień itp.

わたし watashi

raczej formalne

あたし atashi

nieformalne, używane przez kobiety

ぼく boku

nieformalne, używane głównie przez młodych mężczyzn

おれ ore

bardzo nieformalne, używane przez mężczyzn

われわれ wareware

liczba mnoga, nieco oficjalna

せっしゃ sessha

dawniej używane głównie przez samurajów, obecnie nie stosowane

Zaimki 2. osoby

あなた anata

raczej formalne, w pewnym kontekście może oznaczać kochanie

あんた anta

nieformalne

きみ kimi

nieformalne, używane głównie przy zwracaniu się do dziewczyn

おまえ omae

nieformalne, ostatnio staje się coraz bardziej popularne

きさま kisama

zaimek-wyzwisko, spotykane głównie w anime, rzadko w rzeczywistym języku,

てめえ temee

podobnie jak kisama

W języku japońskim jest też zwyczaj dodawania końcówek do nazwisk i imion, odpowiadających polskiemu „Pan” w „Pan Kowalski”. Niektóre z nich to:

Sufiks

Przeznaczenie

さん -san

do dorosłych

くん -kun

do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół,
także kolegów po fachu

ちゃん -chan

głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół
(ale nie zawsze), także pieszczotliwe zdrobnienie

さま -sama

wyraża głęboki szacunek

どの -dono

bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach

はん -han

równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego

-ko

stosowane do małych dzieci oraz zwierząt

Wskazujące i pytające [edytuj]

Zaimki te tworzą w pewnym sensie system podobny do esperanckiego. Zaimki mają inne formy samodzielne i inne z następującym po nim rzeczownikiem. Podobnie jest z angielskimi zaimkami dzierżawczymi (samodzielny mine, niesamodzielny my).

Istnieje jeszcze jedna kategoria, o której należy wiedzieć. Poza zaimkami bliższymi i dalszymi istnieje klasa zaimków „bliższych rozmówcy”, czyli coś na kształt „to u ciebie”.

Klasa

Znaczenie

Wymowa

Zapis (jeśli jest inny od hiragany)

osobowe

wskazujący samodzielny (on)

かれ kare

wskazujący niesamodzielny (ten człowiek)

かの kano (archaiczny)

pytający (kto?)

だれ dare

miejsca

wskazujący bliższy (tu)

ここ koko

wskazujący bliższy-rozmówcy (tam u ciebie)

そこ soko

wskazujący dalszy (tam)

あそこ asoko

pytający (gdzie?)

どこ doko

kierunku

wskazujący bliższy (w tę stronę)

こっち kotchi

wskazujący bliższy rozmówcy (w twoją stronę)

そっち sotchi

wskazujący dalszy (w tamtą stronę)

あっち atchi

pytający (dokąd?)

どっち dotchi

przedmiotowy
samodzielny

wskazujący bliższy (to)

これ kore

wskazujący bliższy rozmówcy (to u ciebie)

それ sore

wskazujący dalszy (tamto)

あれ are

pytający (które?)

どれ dore

przedmiotowy
niesamodzielny

wskazujący bliższy (to krzesło)

この kono

wskazujący bliższy rozmówcy (to krzesło u ciebie)

その sono

wskazujący dalszy (tamto krzesło)

あの ano

pytający (które krzesło?)

どの dono

typu

wskazujący bliższy (tego rodzaju)

こんな konna

wskazujący bliższy rozmówcy (tego rodzaju)

そんな sonna

wskazujący dalszy (tamtego rodzaju)

あんな anna

pytający (jakiego rodzaju?)

どんな donna

sposobu

wskazujący (w ten sposób)

こう

wskazujący bliższy (trudno o dosłowne tłumaczenie)

そう

wskazujący dalszy (trudno o dosłowne tłumaczenie)

ああ ā

pytający (jak?)

どう

czasu

wskazujący (wtedy)

さて sate

pytający (kiedy?)

いつ itsu

liczby

pytający liczby (ile?)

いくつ ikutsu

inne

pytający przedmiotowy (co)

なに nani lub なん nan

negatywny przedmiotowy (nic)

なにも nanimo

何も

nieokreślony przedmiotowy (coś)

なにか nanika

何か

Przypadki [edytuj]

Rolę wykładników przypadków spełniają stałe morfemy, zwane postpozycjami (często stosowany termin partykuły jest mylący) występujące po słowach, podobnie jak polskie „końcówki”.

Należy bezwzględnie pamiętać, że ponieważ język japoński w żadnym razie nie jest językiem indoeuropejskim, terminy typu „mianownik” czy „dopełniacz”, które dobrze opisują języki indoeuropejskie, nie spełniają swej roli podczas opisu języka japońskiego. Same morfemy gramatyczne pisze się używając hiragany.

Morfem

Funkcja

Przybliżony odpowiednik indoeuropejski

Uwagi

wa

pisane literą ha hiragany

ga

no

właściciel, przynależność

o

pisane literą wo hiragany

de

miejsce akcji, narzędzie

miejscownik, narzędnik, brak ścisłego odpowiednika w języku polskim

ni

kierunek lub miejsce istnienia

w ograniczonym zakresie miejscownik

e

kierunek ruchu

przyimek do, ku

pisane literą he hiragany

to

lista obiektów

spójnik i lub z (wyłącznie przy łączeniu rzeczowników, nie całych zdań)

から kara

początek lub przyczyna

przyimek od lub zwrot ze względu na

まで made

koniec

przyimek do

Morfemy wa i ga [edytuj]

Różnica między wa i ga nie należy do prostych do wyjaśnienia. W ogólności, istnieją dwie możliwe sytuacje:

Sytuacja pierwsza jest stosunkowo prosta, należy tylko zapamiętać właściwą postpozycję. Dla przykładu, ustalona postpozycja jest stosowana w przypadku:

W drugim przypadku sprawa jest bardziej złożona. Często, w przypadku mniej skomplikowanych zdań, decyzję można podjąć na podstawie następujących reguł:

Istnieją jednak sytuacje, kiedy istotnie można użyć i jednej, i drugiej postpozycji, zaś od wyboru zależy dokładne znaczenie wypowiedzi. Pełne opanowanie tego aspektu języka nie jest łatwe i wymaga dużo praktyki, ich znaczenie można jednak przybliżyć za pomocą polskich odpowiedników:

Innym przykładem, który może ułatwić zrozumienie, jest kontrast: これは? kore-wa? oraz これが? kore-ga?. Obydwa zdania są nieformalne i mocno uproszczone (ale wciąż poprawne) i mimo podobieństwa mają zupełnie inne znaczenie. Pierwsze z nich, これは?, można by przetłumaczyć jako „Co to?”, czyli pytanie o wskazywany przedmiot; drugie - これが? odpowiada polskiemu „To?”, tzn. „Czy to jest właśnie rzecz, o którą chodziło?”. Użycie ga wyraźnie wskazuje, że mowa jest o jednym, konkretnym przedmiocie, a nie ogólnej naturze czegoś.

Postpozycje e i ni [edytuj]

Postpozycje te niosą w gruncie rzeczy prawie identyczne znaczenie kierunku poruszania z tym, że e (へ) stosuje się rzadziej niż ni (に). Postpozycja e bardziej oznacza sam kierunek, ni z kolei skupia się na celu, dlatego też w razie wątpliwości bezpieczniej jest użyć ni (に). Jednakże obydwie formy 東京に行く tōkyō-ni iku i 東京へ行く tōkyō-e iku („jechać do Tokio”) są poprawne (pierwsza wskazuje na determinację podróżującego i jego chęć bezpośredniego dotarcia do miejsca przeznaczenia, druga na wybrany kierunek, choć nie wyklucza tak dotarcia do celu jak i delikatnej zmiany planu podróży).

Modyfikatory zdania [edytuj]

Pewna grupa morfemów może być umieszczana na samym końcu zdania. Odpowiadają one polskim partykułom emfatycznym (ależ, no, przecież, co nie? itp.).

Do najpopularniejszych należą:

Czasowniki [edytuj]

Orzeczenie (a więc i czasownik) występuje na końcu zdania. Japońskie czasowniki odmieniają się dość regularnie. Istnieją jedynie dwa czasy: teraźniejszo-przyszły (nieprzeszły) i przeszły.

Czasowniki regularne należą do dwóch grup - czasowniki o temacie spółgłoskowym (zakończone w formie słownikowej na -u) i samogłoskowym (zakończone na -eru lub -iru, przy czym -e- i -i- należą do tematu, a końcówką jest -ru). Tak więc wszystkie formy słownikowe (jednoznaczne z formą twierdzącą czasu teraźniejszo-przyszłego) kończą się na -u. Należy jednak pamiętać, że choć wszystkie czasowniki samogłoskowe mają zakończenie -eru bądź -iru, to nie wszystkie czasowniki na -eru i -iru należą do odmiany samogłoskowej, np.

Problem ten występuje jednak tylko w przypadku, gdy dwie ostatnie głoski słowa to -ru. Wszystkie inne czasowniki odmieniają się spółgłoskowo. Czasowników nieregularnych jest niewiele. Najważniejsze są cztery z nich - aru, suru, iku, kuru oraz grupa czasowników pochodnych od suru.

Od czasowników tworzy się formę grzecznościową -masu, którą odmienia się jak czasownik.

Klasa

Czas teraźniejszo-przyszły

Czas przeszły

Forma -masu

Twierdzenie

Przeczenie

Twierdzenie

Przeczenie

Temat spółgłoskowy

-う -u

わない -wanai

-った -tta

-わなかった -wanakatta

-います -imasu

-る -ru

-らない -ranai

-った -tta

-らなかった -ranakatta

-ります -rimasu

-つ -tsu

-たない -tanai

-った -tta

-たなかった -tanakatta

-ちます -chimasu

-く -ku

-かない -kanai

-いた -ita

-かなかった -kanakatta

-きます -kimasu

-gu

-がない -ganai

-っだ -ida

-がなかった -ganakatta

-ぎます -gimasu

-す -su

-さない -sanai

-した -shita

-さなかった -sanakatta

-します -shimasu

-ぬ -nu

-なない -nanai

-んだ -nda

-ななかった -nanakatta

-にます -nimasu

-む -mu

-まない -manai

-んだ -nda

-まなかった -manakatta

-みます -mimasu

-ぶ -bu

-ばない -banai

-んだ -nda

-ばなかった -banakatta

-びます -bimasu

Temat samogłoskowy

-る -ru

-ない -nai

-た -ta

-なかった -nakatta

-ます -masu

Nieregularne

する suru

しない shinai

した shita

しなかった shinakatta

します shimasu

いく iku

いかない ikanai

いった itta

いかなかった ikanakatta

いきます ikimasu

くる kuru

こない konai

きた kita

こなかった konakatta

きます kimasu

ある aru

ない nai

あった atta

なかった nakatta

あります arimasu

Forma grzecznościowa -masu

-ます -masu

-ません -masen

-ました -mashita

-ませんでした -masen deshita

Forma koneksywna [edytuj]

Formę koneksywną (tj. formę zakończoną na -te) tworzy się zmieniając końcowe -a w formie twierdzącej czasu przeszłego na -e. Formę przeczącą koneksywną tworzy się dodając końcówkę -de do formy teraźniejszej przeczącej (-nai). Obu form używa się jako najpopularniejszego sposobu tworzenia zdań współrzędnie złożonych (odpowiadają one zatem polskim imiesłowom przysłówkowym i spójnikowi i: (nie) robiąc, (nie) zrobiwszy, (nie) (z)robi(ł) i ...). W użyciu samodzielnym forma koneksywna twierdząca odpowiada poufałemu rozkaźnikowi (zrób), zaś przecząca - poufałemu zakazowi (nie rób). Dodanie do formy koneksywnej (twierdzącej i przeczącej) czasownika kudasai tworzy uprzejme prośby (proszę zrobić, proszę nie robić).

Przykład:

Zdanie

Tłumaczenie

Czytać

yomu

Czytaj!

yonde

Nie czytaj!

yomanaide

Czy mógłby Pan przeczytać?

yonde kudasai

Czy mógłby Pan nie czytać?

yomanaide kudasai

Pytania [edytuj]

Pytania formuje się za pomocą partykuły か ka stawianej na samym końcu zdania. Można nie dodawać ka, a w zamian zmienić tylko intonację na rosnącą, jednak ten sposób nie jest polecany początkującym. W języku potocznym, gdy zwracamy się np. do przyjaciół możemy zastosować partykułę の no. Np. 行くの? iku no? - „(Czy) idziesz?”

Język japoński a język polski [edytuj]

Ogólnie wpływy nie były duże i prawie wyłącznie za pośrednictwem języków trzecich. Do zapożyczeń należą głównie słowa kulturowe, takie jak: gejsza, szogun (lub siogun), samuraj, manga, anime, origami, sushi, sashimi, karate, karaoke, katana itd.

Zupełnie inną sprawą jest slang miłośników japońskiej popkultury (np. anime, manga) - często używają oni sufiksów -san, -kun, -chan, -sama, setek słów związanych z przedmiotem ich zainteresowania, małego zbioru słów ogólnego użytku, które nie mają dokładnych polskich odpowiedników (np. senpai) oraz dużej liczby zapożyczeń, które wydają się być dobierane zupełnie losowo.

Wpływ języka polskiego na japoński jest znikomy i wyłącznie za pośrednictwem innych języków (takich jak angielski).

Wpływy innych języków [edytuj]

Bardzo duży wpływ miał język chiński - ilość słownictwa pochodząca z chińskiego jest porównywalna z ilością słownictwa rdzennie japońskiego, o ile nie większa. Pewna liczba słów pochodzi również z języka Ajnów.

Z drugiej połowy ostatniego tysiąclecia pochodzi pewna grupa zapożyczeń z portugalskiego, niderlandzkiego, niemieckiego, francuskiego i innych języków europejskich, częstokroć mające swoje kanji.

Współcześnie głównym źródłem nowych słów jest język angielski. Osobną grupę słów stanowią waseieigo 和製英語 (japońskie słowa utworzone z angielskich morfemów, często w niewielkim związku z ich pierwotnym znaczeniem) - najlepszym przykładem niech będzie walkman czy nō-surību „podkoszulek” (od ang. no + sleeve „bez rękawów”).

Zobacz też [edytuj]

Zobacz publikację na Wikibooks:
Japoński

Linki zewnętrzne [edytuj]

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Język japoński

www.wikipedia.pl



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wyklad5.cpp, JAVA jest językiem programowania obiektowego
Czy kod wizualny jest językiem
szyk wyrazow w zdaniu niemiecki
Czy PJM jest prawdziwym językiem
HAIKU, Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI
bilety, Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI
słowniczek, języki, japoński, Słowniki
k in p u, Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI, Nowy folder, UPOŚLEDZENIA
Piron Claude - Czym jest esperanto, Języki obce(1)
DEPRESJA JAP, Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI
motywacja osiagniec - kwestionariusz z kluczem(1), Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI,
nauka japońskiego, jezyki obce
Miejsce przymiotnika w zdaniu, Języki obce, Język hiszpański, Gramatyka
OBRAZ, Języki obce, JĘZYJI OBCE, JEZYKI J-R-W, JAPOŃSKI

więcej podobnych podstron