Zygmunt Krasiński, Przedświt,
oprac. Juljusz Kleiner, wyd. 2 przejrz., Kraków 1922, BN I 18.
WSTĘP.
Znaczenie Przedświtu.
poemat szczęścia, wyśpiewany przez jednego z najnieszczęśliwszych ludzi; radosny, trium-falny hymn narodowy, stworzony na tle straszliwej tragedji narodowego męczeństwa.
Geneza Przedświtu na tle życia i twórczości poety.
ustawiczna choroba, zniewagi kolegów, powstanie, tyrania ojca; bogactwo, ciągłe podróżowa-nie, przyjaźń, miłość; twórczość myśli i fantazji.
spotkanie Delfiny Potockiej w Neapolu 24 grudnia 1838, w lutym podróż na Sycylię, opty-mizm; przyjaciele: Konstanty Danielewicz, towarzysz i opiekun, oraz August Cieszkowski, filo-zof polski-heglista; miłość ku Delfinie i rozwijanie systemu filozoficznego 1839-1841.
stadja przygotowawcze Przedświtu: Modlitwy 1837, Pokusa 1837 / pocz. 18338, Trzy myśli Ligenzy 1839-1840, Fantazja konania (1840, potem przerobiona - Dzień dzisiejszy).
silny zwrot ku formie wizji, wzmożenie się czynnika malarskiego, spotęgowanie liryzmu; ko-chanka przewodniczką w drodze do ideału (Faust Goethego, Boska komedia Dantego).
trylogia: tzw. Niedokończony poemat, Nie-Boska Komedi części trzeciej - uwielbienie ko-biety.
dwie miejscowości włoskie: Molo di Gaëta („Grobla Gaecka) w pobliżu Neapolu i Varenna, osada nad jeziorem Como.
wytężona praca twórcza na początku 1842 w Monachjum; śmierć Danielewicza w marcu, zbliżający się ślub Krasińskiego ( utrata kochanki), jesienią w Nicei 1842 u boku Delfiny.
myśl o połączeniu Przedświtu ze Snem o piekle ziemskim i o czyśćcu - odrzucona.
druk w 1843 (kwiecień / maj?) w Paryżu.
Przedświt jako poemat o wartościach życia.
Przedświt jest poetyckiem rozwinięciem wspomnienia ekstazy; pierwszy akord pieśni - pięk-no i miłość; w naturze cudnej widzi przejaw Boga, w ukochanej natchnienie wcielone; budzi się nadzieja, budzi się pewność urzeczywistnienia pragnień najdroższych.
Przedświt zamknął w jednolite przeżycie najwyższe wartości życia, indywidualnem piętnem twórcy nacechowane.
Filozofja mesjanistyczna Krasińskiego.
Przedświt dla epoki najjaśniejszem, najdobitniejszem i najskrajniejszem ujęciem nadziei me-sjanicznych.
mesjanizm jest to wiara w epokę nową, którą z woli Bożej sprowadzić ma na ziemię narzę-dzie wybrane; filozofja piszącego po francusku myśliciela polskiego Hoenego-Wrońskiego; Mickiewicz w Księgach Narodu i Pielgrzymstwa i w Widzeniu księdza Piotra, zwiastunem Bro-dziński; Andrzej Towiański, Mickiewicz naukę swoją i towianizm w Wykładach, Królikowski, Bukaty, Słowacki.
mesjanizm narodowy u Krasińskiego: traktat O stanowisku Polski i Psalmy przyszłości; sys-tem: hegeljanizm, neoschellingjanizm, kierunek historjozoficzno-mesjanistyczny Fichtego, Wrońskiego i Cieszkowskiego, mickiewiczowska teoria posłannictwa Polski, teorie Lamen-nais'go, Bouchera de Perthes i Stoffelsa.
heglizm: dzieje świata rozwojem ducha, który zdobywa sobie coraz pełniejszą świadomość; istotą świata duch myślący; byt (teza), niebyt (antyteza) i stawanie (synteza) trójca dialek-tyczna.
przyszłość jest poznawalna.
przejawy ducha: fizyczny (ciało i dusza = byt = materja) i psychiczny (myśl = świadomość); nowa epoka: uświęcenie i unieśmiertelnienie narodów; Polska: ofiara za grzechy świata, obja-wicielka nowej prawdy (wzór, nie apostołka).
jako wychowawca społeczeństwa - Krasiński chciał wmówić narodowi, że Polska jest anio-łem.
TEKST
w dedykacji Konstanty Gaszyński - rzekomy autor.
„Za dni Cezara, poprzedzających wielki dzień Chrystusa”, „Krytyka rozumu zniszczyła wszelką wiarę dawną, wszelkie życie żywiące śród ludów, a nic równie żywotnego lub żywot-niejszego na to miejsce nie postawiła”, swawola, „Quot capita, tot sensu” (Co głowa, to ro-zum).
„Discite historiam exemplo moniti” (Uczcie się z historii, ostrzeżeni przykładem), „ostatnie podrzuty rzeczypospolitej rzymskiej odbiły się w strasznem, epileptycznem zadrgnieniu rewo-lucji francuskiej”, Napoleon - chrześcijański Cezar; „obraz umysłowej sfery czasów naszych”; „Anarchja to taka okropna, że koniecznie dąży do przesilenia”; „Wszyscy wiecie, bracia moi, żeśmy się urodzili na łonie śmierci”, ból wieczny i niepewność.
„Chrystus objawił ludziom ideę ludzkości”; „Nic w nas naszego niemasz - wszystko od Stwór-cy, myśl i ciało”, tylko czyn nasz; „Świat już dzisiaj pojmuje ku czemu garnie się historja; wie, że nią rządzi mądrość Boża i że celem jej jest Ludzkość czyli cała powszechność, zgodna z wolą Bożą”; „Jedno z dwojga - albo święta przyszłość ludzkości przepada, albo warunkiem jej dopełnienia się jest życie Polski”; „Dnia 17 marca 1843 roku”.
„Z ojców mych ziemi przez wroga wygnany”, „Jak Dant przez piekło przeszedłem za życia”, zwątpienie, tez miał swoją Beatricze, pochwała jej.
„Z harfą stoisz na mej łodzi, / Gwiazd już kilka drży na Niebie, / Z nad Alp szczytu księżyc wschodzi”, „Światłokręgiem twoje skronie / Rozanielił blask księżyca”, „Płyńmy, płyńmy, tak bez końca / W ciszę - w jasność - w błękit - w dal!”.
dzieci zabitej matki, wezwanie „siostry” do modlitwy, wiara i ufność w Boga, „Bóg wie dobrze, że westchnienie / Dziś Ojczyzny twej imieniem!”.
„i widziano / Śród narodów Polski marę, / Zstępującą w grób na trzy dni; / Dnia trzeciego się rozwidzi / I na wieki będzie rano!”; ranili tylko ciało, „Prawda z Polską”, „O Aniele mój niewie-ści, / Słuchaj jeszcze… słuchaj jeszcze!…”.
„Znasz ty miłość, która nęci / Wiecznie duszę w kraj pamięci?”, „Znasz zimowy step ten głu-chy, / Gdzie śpią w grobach ojców duchy?”, „Choć wzrok próchnem błękitnieje, / Znać w nim Wiarę i Nadzieję!”, , „Za co życie w życia chwili / Z taką pychą roztrwonili, / Że potomkom nie zostało / Ni potęgi, ni puścizny, / Jedno w zamian ich ojczyzny / Rozebrane kraju ciało?”, du-chy przodków (antenatów), Hetman (Stefan Czarniecki): „Ani z soli, ani z roli, / Ale z tego, co mnie boli, / Ja wyrosłem - i snać, tuszę, / Że ból tylko tam, na świecie, / Kiedyś pysznych w piekło zmiecie”, wola Boska, niech autor nie bluźni i nie oskarża przodków.
duchy, autor wzywa siostrę, by zagrała Jeszcze nie zginęła!…, „Patrzaj, patrzaj: w dziwnej chwale, / Wszyscy z trumien polskich rodem, / Idą”, „Pani, Pani! / Wszak z pomarłem sług plemieniem / Ty zstępujesz do otchłani / Po raz drugi zdeptać węża! / Wszak z nowego wieku dnieniem / Sprawiedliwość się odnowi / I Ty powiesz szatanowi, / Że Lud polski Twój - zwy-cięża!”, „Noc minęła - lecz z jej cieni / Wiara w piersiach się została, / Ni tej wiary los już zmieni; / Naszą, naszą przyszłość cała!”, „Ja ci mówię - żem szczęśliwy! / Polska moja - Pol-ska będzie!”.
„Patrzaj, patrzaj! Z chmur powodzi / Coraz więcej widm tych wschodzi, / Na ich skroniach ró-że wiosny - / Maj nadziei - maj żywota - ”, duchy narodów ukoronowały Polskę, jej imię: „ludzkość cała”.
„Zrzuć więc smutek - zrzuć więc trwogę”, „Duch twój nigdy już nie skona, / Polsko moja prze-mieniona!”, „Ty nie jesteś mi już krajem, / Miejscem - domem - obyczajem, / Państwa sko-nem - albo zjawem, / Ale Wiarą - ale Prawem! / Ten już odtąd Bogu kłamie, / Kto cię zdradzi - kto cię złamie; / Bo myśl Boga w twojem łonie / I los świata - w twym zakonie!”, pochwała Boga, „Darmo- darmo nasze wrogi / Ach! bluźniły - żeś bez serca, / I mówiły - żeś morder-ca!”.
„Tak śród przedświtów lepszego poranka / Marzył wygnaniec - marzyła wygnanka”, „Zgińcie, me pieśni - wstańcie, Czyny moje!”.
DODATEK I. (Szkic pierwotny wizji przodków).
„widmo ujęło go za rękę”, Dantemu przykazano pokazać mu Czyściec, „Śmierci niema - ale są straszne marzenia o niej - Pan nigdzie i nigdy jej nie pomyślał, ni stworzył, bo wszędzie i zawsze sam żyje”, Mistrz-hetman - jeszcze nie czas wstawać z grobu.
DODATEK II. Wiersze, łączące się genezą Przedświtu.
[Nowe czasy się zbliżają…] - „Jak sen znika już świat stary!”, „23 nowembra 1841, Munich”.
[Gdy się przeszłość w duszą wnęci…] - „Bo, jak gwiazdy, rozłączeni, / My szukamy się w przestrzeni / I na naszem dusznem niebie / Wiecznie ciężym my do siebie - ”, „1841, 24 de-cembra”.
[Tam, gdzie jezior trzy na dole…] - „1842, Munich, 5 stycznia”.
[Znów wraca wiosna…] - płyną w stronę Mola di Gaëta, „Każda nam chwila dobra i szczęśli-wa, / Milczenie nawet nam pieśnią, co śpiewa”, „Bóg, co nas stworzył, stworzył nas na bogi / I stopom naszym poddał mleczne drogi - / Duch, co nam dzisiaj już tu w piersiach gości, / Nie Duchem ziemi, lecz nieskończoności! // I przez te wschody świata djamentowe / Wstępować będziem na Królestwo nowe…”.
Zachowana pisownia Kleinera!
Prozą, italikiem.
Wierszem.
Krasiński nie był wygnańcem, wracał do polski, bał się jednak ustawicznie, że zostanie zesłany na Syberię.
Prozą.
3