Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.Prawo a inne syst.normatywne: Normy prawne wyd.są przez poszczególne organy.Obowiązują wszystkich.Normy poza prawne powst.spontanicznie w społ.gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).
Rodz.norm poza prawnych:1.normy etyczne(dot.zawodu)2.normy religijne(obowiązują wyznawców)3.normy moralne (odróżniają dobro od zła-np.wyrzuty sumienia)NP są usankcjonowane przymusem państwowym.Pod.sys.prawa pol.na gałęzie: p.konstytucyjne-Reg.ustrój państwa,władzę w pań.,prawa i obowiązki obywateli.prawo administracyjne-Pozwolenia na budowę domu,prow.działalności gosp.,dowody i paszporty.prawo finansowe:Reg.tworzenie i podział budżetu,dochody i wydatki(podatki).prawo karne-Reg.procedury przy ściganiu i karaniu przestępców.prawo cywilne: Reg.stosunki o char.majątkowym,świadczenie usług,leasing itd.prawo rodzinne-Reg.zw.małżeńskie,stos.między małżonkami,adopcja.prawo pracy-Reg.stos.między pracodawcą a pracownikiem.prawo międzynar.public-Reg.stos.między państwami.prawo międzynar.prywatne-Reg. i roztrzyga kolizje między różnymi syst.prawa(mieszane małżeństwa - Polak i Niemka).Sys.źródeł prawa- Źr.prawa jest sformalizowany akt władzy państw.zaw.przepisy prawne.Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np:w Dzienniku Ustaw.Źr.prawa obow.w Polsce są:1) konstytucja;2) ustawy;3) ratyfikowane umowy międzynarodowe4) rozporządzenia;5) akty prawa miejscowego;Źr.prawa tworzą hierarchicznie zbud.system, w którym każde ma swoje miejsce. Źr.prawa niższego szczebla nie może zaw.przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warun.wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (np. w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).
Konst.jako ustawa zasadnicza. Konst.jest to ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną. Określa pods.zasady ustroju polit.państwa. Unormowany jest w niej zarys struktur organów państ. i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów, prawa i obow.obywateli. Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. O pierwszoplanowej jej roli świadczy to, że wszystkie inne akty prawne muszą być zg.z kont. Stanowi prawną podstawę działal. wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważ. do swej działalności z kont.RP. Kont. RP została uchwalona przez Zgromadzenia Narodowe (Sejm + Senat) w dniu 2 kwietnia 1997 roku, a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.Ustawa jako źródło prawa- Do wydania ustawy uposażony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu, Sejm jest jedynym org. mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przek. innemu org. państwowemu. Inicjatywę ustawodawczą posiadają: 1.posłowie; 2.Senat; 3.Prezydent; 4.Rada Ministrów; 5.grupa 100000 obywateli; Tryb uchwalania ustawy: 1.trzy czytania; 2.przedstawienie wniosku o przyjęcie projektu; 3.głosowanie (ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów); 5.rozpatrzenie projektu przez Senat (na okres 1 mies.); 6.projekt idzie do prezydenta (21 dni); Gdy prezydent zgłasza veto, to Sejm by je odrzucić i uchwalić ustawę wymaga kwalifikowanej większości 3/5. Po podpisaniu ustawy prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.Kodeks i kodyfikacja, ustawa ogólna i szczególna- Kodeks jest to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazw.w formie ustawy, reg. w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. W Polsce obow. szereg kodeksów, np: karny, cywilny, rodzinny i opiekuńczy, postępowania karnego, i inne. Potocznie nazwę kodeksu nadaje się także niektórym aktom, które w rzeczywistości kodeksami nie są, np: drogowy. W każdym państwie prow. jest działal. mająca na celu doskonalenie prawa. formy tej działalności: a) unifikacja prawa ( ujednolicenie prawa na terenie państwa ). b) inkorporacja prawa, ( zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad ). c) kodyfikacja prawa, ( kodyfikacja jest najwyższą formą procesu doskok. prawa. Polega na zebraniu poszcz. przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa- UM-retyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzyn. wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Należą do nich umowy dot: a) pokoju, sojuszy, ukł. pol. i wojskowych; b) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich okreś. w kont.; c) członkostwa Pol. w organizacjach międzyn; d) znacznego finansowego obciążenia państwa..Rozporządzenie jako źródło prawa- Rozp. są wydawane przez naczelne organy admin. państwowej, do których należą: a) Rada Ministrów b) Prezes Rady Ministrów c) ministrowie d) przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prawo wyd. rozp. ma również Prezydent. Rozp. może być wydane na podst. wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Organ wydający rozp. obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. rozporządzania Celem, któremu służy rozp, jest wykonanie ustawy. Rozp. dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Rozp. nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Nie może zaw. przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy.Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozp. mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Rozp wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Uchwała i zarządzenie jako źródło prawa- Uchwała- to forma aktu prawnego zaw. decyzję organu kolegialnego (np. Sejmu, Rady Ministrów, Sądu Najwyższego ). W tym znaczeniu uchwały są np. wszystkie -> akty normatywne kolegialnych organów państwa niezależnego i miejsca w hierarchii źródeł prawa. Uchwała są zarówno -> ustawa, apel Sejmu, jak i -> rozporządzenie RM czy KRRiTV. Zwykle do podjęcia uchwały niezbędne są określone quorum i odp. większość głosów.
Zarządzenie- to akt normatywny o char. Wewn., obowiązujący tylko jedn. organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Zarz. mogą być wydawane tylko na podst. ustawy. Nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarz. podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obow. prawem. Prawo miejscowe jako źródło prawa- Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je stanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienia prawa miejscowego należy do samorządu terytorialnego. Organy gminy mogą wyd. przepisy gminne dot. Wewn. ustroju gminy oraz zasady i tryby korz. z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publ. Jest ro najmniej ważne prawo w stosunku do konstytucji. To również przepisy wydawane przez wojewodę na pods. upoważnień zaw. w ustawach i obow. na terenie wojew.i rozp.porzadkowe(nakazy lub zakazy ustanowione przez wojewode) Normy prawne- NP to wynikająca z przepisów reguła postęp. wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Cechy: Ma char. ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w syt. opisanej przez normę, ma obowiązek zach. się tak jak norma nakazuje. Ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. NP jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób. Budowa NP:1) hipoteza ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ). 2) dyspozycja ( wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest kluczową częścią normy ). 3) sankcja, ( mówi jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ). W systemie prawnym wyst. dwa rodz. norm prawnych. Są to: a) normy bezwzględnie obowiązujące. b) normy względnie obowiązujące Stosunek prawny i jego elementy- Wśród tak pojmowanych stos. społ. wyodrębnia się grupa stosunków, ktore są ze społ. pkt. widzenia interesów państwa, ważne. Państwu nie jest obojętne, jak w pewnych przyp. ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postęp. korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stos. za pomocą norm prawnych. Takie stos. naz. stosunkami prawnymi. Stos. prawnym jest stos. społ. uregulowany przez prawo. Osoby lub grupy osób uczestniczące w stos. prawnym naz. się podmiotami albo stronami SP. W każdym stos. uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą SP jest to, że podmiot SP może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób. W każdym SP wyst. 5 elem: a) prawo podmiotowe b) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu c) podmiot prawa d) podmiot obowiązku e) przedmiot stosunku prawnego.Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia).Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Egzekwowanie praw podmiotowych może następować na drodze prawnej. Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych- Prawo podm. jest jednym z podst. pojęć p. cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę.Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. PP zakreśla granice sfery możności działania uprawnionego. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania.PP istnieje jednak, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Źródłem PP są normy prawne, ktore ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Każde PP ma oparcie w przepisach prawa cywilnego. PP występują tylko w ramach stosunku prawnego.PP jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia. W stosunku cywilnoprawnym występuje kilka uprawnień, mają one znacznie równorzędne lub nierównorzędne, Uprawnienia te razem wzięte tworzą PP.
ważny jest podział na: 1) PP bezwzględne 2) PP względne. PP bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. PP przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wszystkie wierzytelności .Uprawnienie i roszczenie- UPRAWNIENIE jest to podst. Elem. Pr. podmiotowego ; określona wiązka uprawnień powiązanych funkcjonalnie, tworząc sferę możliwości postępowania w ramach określonego prawa podmiotowego, np. własność jako PP składa się ze szczególnych uprawnień korzystania (posiadania, używania, pobierania, pożytków). ROSZCZNIE jest to część prawa podmiotowego. 16. Pojęcie i rodzaje zdarzeń prawnych- Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia tworzą niewielką grupę ( śmierć człowieka, grad niszczący ubezpieczone zasiewy) i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system. Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zost. dokonane bez zamiaru wywołania skutków. Aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych. Na przykład kupujący zawiera umowę ze sprzedawcą właśnie po to, by ten miał obowiązek przenieść na niego własność rzeczy za zapłatą ceny kupna. Czyny dzielą się z kolei na dozwolone i niedozwolone.Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniony przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawo nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne. Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytutywne. Przestrzeganie i stos. prawa, etapy stos. prawa- Przest. prawa to takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zg. z obowiązującymi przepisami. Stos. prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi, które służą do podejmowania decyzji..Stos. prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form: 1) ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, 2) stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego, etapy stos prawa: 1.ustalenie stanu faktycznego; 2.wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu; 2.wydanie decyzji; Pojęcie i rodzaje domniemań - Domniemania prawne są to przepisy prawne nakazujące uznawać w określonych warunkach określonego rodzaju fakty za prawnie ustalone. Wyróżnia się: domniemania prawne formalne: nakazują przyjmować, że ma lub miał miejsce określony fakt, dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce fakt przeciwny (np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe) domniemania prawne materialne: polegają, na tym że na podstawie przepisu prawnego należy uznawać pewien poszukiwany fakt za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt (np.domniemanie pochodzenia od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa). Pojęcie i rodzaje wykładni prawa- Wykładnia, czyli interpretacja prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. Rodzaje wykładni ze wzg. na podmiot: 1.wykładnia autentyczna: tłumaczy wątpliwości powstające przy stosowaniu zarządzenia; 2.wykładnia legalna : obowiązuje powszechnie; 3.wykładnia sądowa: w trakcie postępowania sądowego; 4.wykładnia naukowa: przy zmianie przepisów; Rodzaje wykładni ze wzg. na metodę: 1. wykładnia gramatyczna: znaczenie słów; 2.wykładnia celowościowa: do czego ustawodawca zmierzał; 3.wykładnia systemowa: bada miejsce normy prawnej w systemie prawa; 4.wykładnia historyczna: ustalenie normy prawnej za pomocą materiałów historycznych; Rodzaje wykładni ze względu na wynik: 1.wykładnia rozszerzająca: szersze rozumienie normy; 2.wykładnia zwężająca: węższe rozumienie normy; 3.wykładnia stwierdzająca: wyniki się pokrywają ; Luki w prawie i metody ich wypełniania- We wszystkich niemal gałęziach prawa organy zajmujace się stos. prawa napotykają w swej działalności luki w systemie prawnym. Stanowi to oczywiście utrudnienie dla pracy organu. Luka jest to biała plama na pewnym odcinku prawa. Nie każdy brak przepisów można potraktować jako lukę. O luce w prawie mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany. Luki w prawie wypełnia się za pomocą analogii. Znane są dwa rodzaje analogii: a) analogia ustawy; (występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu. Podstawą stosowania analogii ustawy jest przekonanie, że skoro pewien stosunek społeczny został już uregulowany przez ustawodawcę, a stosunek będący przedmiotem oceny jest do niego zbliżony, to można przyjąć, iż ta sama racja, która przyświecała ustawodawcy przy unormowaniu prawnym danego stosunku prawdopodobnie skłoniłaby go do analogicznego potraktowania stosunku podobnego). b) analogia prawa: ( Istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Nie jest tu możlie zastosowanie analogii ustawy. W takim przypadku sąd może oprzeć roztrzygnięcie sprawy na stworzonej prze siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodastwa. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do roztrzygnięcia danej sprawy. Kolizja norm w czasie- O kolizji przepisów prawnych mówi się gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają. Do kolizji przepisów prawnych w czasie dochodzi gdy stosunek prawny uregulowany jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisy wydane w różnym czasie. Instrument, który usuwa kolizjie w czasie to przepisy przejściowe- ustalają, jak należy roztrzygać kolizje powstające w wskutek wejścia w życie danego aktu. Polega to najczęściej na wskazaniu przez p.p. tych aktów normatywnych, które tracą moc z chwilą wejścia w życie nowego aktu. Jednak nie zawsze akt normatywny zawiera przepis przejściowy, wówczas występuje kolizja. Kolizja między starymi i nowymi przepisami roztrzygana jest przez zasadę USTAWA PÓŹNIEJSZA UCHYLA WCZEŚNIEJSZĄ. Oznacza ona, że akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków, które powstały już po jego wejściu w życie, czyli pod rządami aktu normatywnego. Kolizja norm w przestrzeni- to ta kolizja, do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji może dojść: a) między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju; b) między przepisami obowiązującymi w różnych państwach; Do kolizji między przepisami dzielnicowymi może dojść tylko wtedy, gdy każda dzielnica państwa ma swoje prawo. Kolizje między ustawodawcami różnych państw są zjawiskiem naturalnym i nie da się go uniknąć. Trzeba natomiast dysponować środkami do ich rozstrzygania. Dziedziny prawa cywilnego i prawa rodzinnego reguluje prawo międzynarodowe prywatne. W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są np. następujące zasady:
1) w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba.; 2) w zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa na terenie, którego rzecz się znajduje; 3) w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwie są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcia umowy; Sejm - skład, organy, kompetencje- Sejm jest jednym z dwóch organów ustawodawczych. Jest organem przedstawicielskim, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Reprezentuje - podobnie jak - Prezydent i Senat - suwerenne prawa narodu, przekazane mu akt wyboru. Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa Sejm decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych. W wypadkach określonych w przepisach konstytucyjnych Sejm i Senat, obradujące wspólnie, tworzą Zgromadzenie Narodowe. Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję. Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Sejm obraduje na posiedzeniach. S. wybiera ze swego grona marszałka, który kieruje pracami S.oraz sprawuje inne funkcje publiczne, a także inne organy.Obrady Sejmu są jawne. Uchwalanie ustawy i podejmowanie innych uchwał jest możliwe, gdy w posiedzeniu bierze udział co najmniej połowa ogólnej liczby posłów(quorum). Jednym z ważnych zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Poseł ma dwa szczególne prawne przywileje, ściśle ze sobą związane: nietykalność i immunitet.Nietykalność polega na tym, że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem zatrzymania posła na gorącym uczynku przestępstwa. Immunitet poselski oznacza, że przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie może być prowadzone postępowanie karne Organami Sejmu są: 1) marszałek Sejmu; ( Marszałek kieruje pracami Sejmu, a w szczególności stoi na straży praw i godności Sejmu, czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom Sejmu, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami prezydium Sejmu, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu. W razie potrzeby zastępują go wicemarszałkowie. 2) prezydium Sejmu; ( składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy między innymi ustalenie planów prac Sejmu, zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalenie porządku obrad, dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu, utrzymanie stosunków z Senatem, udzielenie posłom pomocy w ich pracy. 3) konwent seniorów; (składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu, a jego głowne zadanie polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, a więc klubów poselskich. 4) komisje sejmowe; (są to organy specjalistyczne Sejmu. Komisje te są powoływane przez Sejm na początku kadencji. W skład komisji wchodzą posłowie.Do zadań komisji sejmowych należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu. Senat - skład, organy, kompetencje- Senat jest drugą obok Sejmu izbą parlamentu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów. Senat odgrywa znaczną rolę w procesie stanowienia prawa, aczkolwiek nie ma w nim głosu decydującego. Uprawnienia Senatu w tej dziedzinie zapewniają mu wpływ na treść uchwalonych ustaw, a nawet mogą pozwolić na zablokowanie uchwalonej przez Sejm ustawy. Uchwalona przez Sejm ustawa przekazywana jest do Senatu do rozpatrzenia. W ciągu miesiąca Senat musi przedstawić Sejmowi propozycję dokonania w ustawie określonych zmian lub ją odrzucić. Sprzeciw Senatu powoduje, że Sejm ponownie przeprowadza głosowanie nad ustawą. Aby obalić sprzeciw Senatu musi być uzyskana bezwzględna większość głosów. Senat obraduje na posiedzeniach, a pracami kieruje marszałek Senatu. Senatorowie pochodzą z wyborów powszechnych, odbywających się razem z wyborami do Sejmu. Senatorzy mogą tworzyć kluby parlamentarne. Kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencja Sejmu (4 lata). Immunitety poselskie i senatorskie- Immunitet jest to uwolnienie od obciążeń. W Polsce immunitet przysługuje posłom i senatorom i oznacza niemożność pociągnięcia ich do odpowiedzialności cywilnej, karnej lub innej za działania wynikające z wykonywania mandatu. Wyłączenie odpowiedzialności trwa także po wygaśnięciu mandatu,chyba że popełniony czyn naruszał dobra osobiste innych osób.Istotą immunitetu jest stworzenie przedstawicielowi warunków nieskrępowanej działalności i zapewnienie w ten sposób właściwej pracy parlamentuCharakter prawny i rodzaje referendum- Referendum jest to sposób bezpośredniego decydowania, w drodze głosowania, przez uprawnionych obywateli o ważnych sprawach życia państwa. R. może dotyczyć przyjęcia lub odrzucenia aktu ustawodawczego lub konstytucji. Referendum ma prawo zarządzić: a) Sejm; b) Prezydent RP za zgodą Senatu; Referendum przeprowadza się w dniu wolnym od pracy. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Prezydent - wybór, kompetencje- Prezydent jest głową państwa i najważniejszym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji i stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent jest wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych, w głosowaniu tajnym. Do wyboru konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatow biorących udział w wyborach nie uzyska bezwzględnej większości głosów, przeprowadza się drugie głosowanie. Biorą w nim udział tylko dwaj kandydaci, którzy otrzymywali kolejną największą liczbę głosów. Kandydat musi mieć ukończone 35 lat i korzystać z pełni praw wyborczych. Kandydować ponownie może tylko raz. Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach międzynarodowych. W tej roli ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach. W stosunkach wewnętrznych Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, Mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych, w razie zagrożenia państwa zarządza mobilizację i użycie sił zbrojnych. Prezydent ma prawo do stosowania prawa łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego, zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu, skracanie kadencji Sejmu i Senatu, zarządzanie referendum, podpisywanie lub odmawianie podpisania ustaw, powoływanie premiera, powoływanie sędziów, powoływanie prezesów Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności, ale tylko przed Trybunałem Stanu. Rada Ministrów - skład, tryb powoływania, kompetencje- Rada Ministrów (rząd) jest organem władzy wykonawczej, która na co dzień kieruje państwem. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Stoi na czele całego systemu administracji rządowej. Do Rady Ministrów należą decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, których ustawy nie zastrzegły dla Prezydenta, albo innego organu administracji państwowej. W szczególności Rada Ministrów: 1.zapewnia wykonanie ustaw; 2.wydaje rozporządzenia; 3.koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej; 4.chroni interesy Skarbu Państwa; 5.uchwala projekty budżetu państwa; 6.zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny; 7.sprawuje kierownictwo w dziedzinie w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacji międzynarodowych; 8.zawiera rozmowy międzynarodowe; 9.sprawuje kierownictwo w dziedzinie obronności kraju;
Premier jest Prezesem Rady Ministrów. Rada Ministrów to premier i ministrowie. Minister jako naczelny organ administracji państwowej- Minister jest to jednoosobowy naczelny organ państwa kierujący określonym działem administracji czyli resortem, wchodzący w skład rządu. Minister powoływany jest przez Prezydenta na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Do podstawowych funkcji ministra należy: 1) kierowanie określonym resortem; 2) wydawanie rozporządzeń i zarządzeń oraz czuwanie nad przestrzeganiem prawa przez organa resortu; 3) realizacja polityki rządu w zakresie danego resortu; 4) kierowanie ministerstwem i jednostkami podległymi; Minister ponosi także odpowiedzialność konstytucyjną. Trybunał Konstytucyjny - skład, kompetencje- Trybunał Konstytucyjny jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa, to znaczy zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją , a także do wykonywania niektórych innych, związanych z tym zadań. W szczególności Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, 2) zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją , 4) zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Kontrola konstytucyjności konkretnego aktu normatywnego lub niektórych zawartych w nim norm odbywa się w dwóch formach, nazywanych w piśmiennictwie naukowym kontrolą abstrakcyjną i kontrolą konkretną. Kontrola abstrakcyjna oznacza podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej ( cywilnej lub karnej ) lub administracyjnej, a więc bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce. Kontrola konkretna powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy, gdy w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu. Skargę konstytucyjną może wnieść każdy. Skarga może zarzucać niezgodność z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego. Skarga może być wniesiona w sprawie ostatecznie rozstrzygniętej, w ciągu dwóch miesięcy. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek na rozprawie, o której powiadamia uczstników. Rozprawa jest w zasadzie jawna. Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków lub postanowień. Trybunał wydaje wyroki w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją oraz w innych podstawowych sprawach wymienionych wyżej. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Trybunał Stanu - skład, kompetencje- Trybunał Stanu został powołany do określania tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS mogą być pociągnięte osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe. Należą do nich: 1) Prezydent, 2) premier i członkowie rządu, 3) prezes Narodowego Banku Polskiego, 4) prezes Najwyższej Izby Kontroli, 5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 6) osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem, 7) naczelny dowódca sił zbrojnych, 8) posłowie i senatorowie Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania, c) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. Kary orzeka się najczęściej na okres od 2 do 10 latTrybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes jego Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków. Najwyższa Izba Kontroli - skład, kompetencje- Najwyższa Izba Kontroli zajmuje szczególne miejsce w systemie organów państwa - jest naczelnym organem kontroli państwowej i podlega Sejmowi. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrolowanie działalności organów administracji rządowej, NBP itp. Kryterium formalne: a- legalność ( zgodnośc z prawem ); b- rzetelność ( finansowo - księgowa ); Kryterium nieformalne: c- gospodarność ( jak wydają pieniądze ); d- celowość ( na co wydajemy pieniądze ); KONTROLE: 1) Kontrola najszersza ( jednostki państwowe: NBP, zakłady budżetowe itd. ),(a,b,c,d,); 2) Kontrola węższa ( samorządy terytorialne ),(a,b,c); 3) Kontrola najniższa ( podmioty nie państwowe ),(a,c); Rzecznik Praw Obywatelskich - tryb powoływania, kompetencje
Powołanie w Polsce urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich było wynikiem długotrwałego procesu zapoczątkowanego przez przystąpienie Polski do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych..RPOstoi na straży praw i obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. W szczególności Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i stosowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat.Jest niezależny od innych organów państwowych. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany. Ze swojej działalności Rzecznik zdaje sprawę Sejmowi w corocznych sprawozdaniach, które są następnie podawane do wiadomości publicznej.Podejmując sprawę Rzecznik może, zależnie od jej charakteru: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli, 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy. Prowadząc własne postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje spółdzielcze, społeczne, zawodowe, samorządowe, osoby prawne itdTerenowe organy administracji rządowej. Samorząd terytorialny i jego organy. Sądy - struktura, zasady działania- Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości. Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów jest ich niezawisłość (sędzia opiera się tylko na ustawach i własnym sumieniu w granicach prawa), którą gwarantuje im konstytucja. Sąd jest niezależny, czyli nie podlega innym władza. Sąd ma obowiązek wysłuchać każdej ze stron. Każdy może może wejść na sale rozpraw. Próby wpływania na sąd lub sędziego są bezprawne i podlegają karze.Sąd Najwyższy - skład, kompetencje- Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Polsce, sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad wszystkimi sądami. Do jego zadań należy zapewnienie prawidłowości wykładni prawa. W celu wykonania swoich funkcji Sąd Najwyższy posługuje się środkami przekazanymi mu przez ustawę. Należą do nich: 1) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych; 2) rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego; 3) udzielenie odpowiedzi na pytania prawne, formułowane prze sądy rozpoznające konkretną sprawę; 4) rozpoznawanie innych spraw przewidzianych przez ustawę; Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek Rady Sądownictwa. Stanowisko to mogą obiąć sędziowie i niektóre osoby wyróżniające się wysoką wiedzą prawniczą, odpowiadające kryteriom wymienionym w ustawie. Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, który jest powoływany przez Prezydenta. Zastępcy pierwszego prezesa, którzy także są powoływani przez Prezydenta, są to prezesi, którzy stoją na czele każdej z poszczególnych izb. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby: Izba Cywilna; Izba Karna; Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych; Izba Wojskowa; Prokuratura - organizacja, kompetencje, zasady działania- Prokuratura jest organem państwowym powołanym do strzeżenia praworzędności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw. Ustawa przewiduje, że prokuratura określone wyżej ogólne zadania wykonuje między innymi przez:
1) prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego. 2) Wytaczanie powództw i składanie wniosków. 3) podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania. 4) sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem wyroków w sprawach karnych. 5) prowadzenie badań nad przestępczością oraz zapobieganie i zwalczanie jej. 6) koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzone przez inne organy państwowe. 7) opiniowanie aktów normatywnych. Działalność prokuratury to przede wszystkim prowadzenie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz nadzorowanie takiego postępowania prowadzonego przez inne uprawnione organy, na przykład policję. Postępowanie przygotowawcze ma postać śledztwa lub dochodzenia. Prokuraturę stanowi prokurator generalny wraz z podległym mu aparatem. Prokuratorem generalnym jest z rzędu minister sprawiedliwości. Adwokatura i radcowie prawni - organizacja, kompetencje, zasady działania- Adwokatura składa się z ogółu adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju. Jej zadaniem jest udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji - przede wszystkim jednak ludności. Z pomocy adwokatury mogą korzystać zarówno poszczególni ludzie w swoich sprawach prywatnych, jak i przedsiębiorstwa, spółki i inne podmioty gospodarcze. Zadaniem adwokata jest udzielanie fachowych porad prawnych oraz prowadzenie spraw klientów przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości, a także organami administracyjnymi itd. Adwokaci prowadzą działalność w formie indywidualnych kancelarii, bądź też łączą się w spółki itp. Obok adwokatury wykształcił się inny zawód prawniczy - zawód radcy prawnego.Radca prawny jest często zatrudniony na stałe w jednostce gospodarczej i spełnienia tę samą funkcję, co adwokat wobec indywidualnego klienta. Radca prawny skupia się na sprawach cywilnych, nie prowadzi spraw karnych. Notariat - organizacja, czynności notarialne- Notariat jest instytucją, która ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z obowiązującym prawem. Do zakresu czynności notariatu należy przed wszystkim sporządzanie aktów notarialnych. Niektóre umowy np. sprzedaż nieruchomości, wymagają ważności aktu notarialnego. Zadaniem notariatu jest sporządzenie uwierzytelnionych odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów (np. testamenty) na przechowanie, sporządzanie projektów aktów. Notariusza przy sporządzaniu aktów notarialnych obowiązuje zasada bezstronności, jak i tego, że sporządzony przez niego akt jest zgodny z prawem i jest prawidłowy. Prawne formy działania administracji- formy działania administracji: a) stanowienie przepisów prawnych- Organ administracyjny ma prawo posługiwania się w swej działalności aktami normatywnymi, za pomocą których ustanawia powszechnie obowiązujące przepisy prawa, Organ stojący najwyżej w hierarchii administracji państwowej - Rada Ministrów - wydaje przede wszystkim rozporządzenia i podejmuje uchwały b) wydawanie aktów administracyjnych,- Stanowi ono podstawową formę prawną działania administracji. Większość konkretnych spraw, których załatwianie należy do zakresu zadań danego organu, jest rozstrzygana w postaci aktu administracyjnego c) zawieranie porozumień administracyjnych,- Porozumienie administracyjne występuje między organami, ktore nie są sobie podporządkowane, a więc między którymi nie ma stosunku służbowej podległości ( np. między dwoma wojewodami ) . Porozumienie administracyjne stanowi podstawową i skuteczną formę prawną współdziałania różnych organów administracyjnych. . d) zawieranie umów-,. Istotą umowy jest porozumienie dwóch lub więcej stron, które w danej sytuacji są prawnie równorzędne. Umowa jest aktem dwustronnym, inaczej niż akt administracyjny. Wymaga do swego powstania zgodnej woli dwóch stron. e) prowadzenie działalności społeczno-organizatorskiej,- Prowadząc tę działalność organy nie występują z pozycji władzy, jak przy wydawaniu aktów administracyjnych, lecz w podobnym charakterze jak organizacje społeczne zajmujące się organizowaniem działalności ludzi za pomocą namowy, perswazji i innych środków oddziaływania f) wykonywanie czynności materialno-technicznych- Czynności materialno-techniczne są to wszelkie czynności faktyczne organu administracyjnego i jego funkcjonariuszy, wykonywane w toku urzędowania. W stosunku do właściwych czynności organu mają one charakter pomocniczy. - Cechy stosunku administracyjno - prawnego- to taki stosunek społeczny który jest uregulowany przez przepisy prawa administracyjnego. Jego cechy to:1) Jedną ze stron stosunku jest zawsze organ administracji państwowej wyposażony w uprawnienia władcze, czyli tzw. imperium ( drugą stroną jest obywatel, przedsiębiorstwo, inny organ administracyjny itd 2) Przedmiotem stosunku administracyjnego są jedynie sprawy należące do kompetencji organów administracji państwowej. 3) Stosunki administracyjno-prawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt i adresatem. Pojęcie i rodzaje aktów administracji- Taką decyzją jest np. wydanie prawa jazdy, decyzja podatkowa. Decyzje te nazywamy aktami administracyjnymi. Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowane do oznaczonego adresata. Akt adm. Char. się następującymi cechami: 1) Jest wydawany przez organ administracji państwowej. 2) Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta z posiadanych uprawnień władczych. 3) Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, powodując powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest więc zdarzeniem prawnym. Akty administracyjne dzielą się na: a) zewnętrzne, b) wewnętrzne.Do aktów administracyjnych zewnętrznych zaliczamy te akty, które organ administracji państwowej kieruje,, na zewnątrz'', poza krąg administracji, najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej. Do aktów administracyjnych wewnętrznych zaliczamy akty kierowane przez organ administracyjny ( nadrzędny ) do innego organu administracyjnego ( podległego ). Akty te nie wychodzą poza krąg organów administracyjnych, pozostają wewnątrz administracji Wady aktu administracyjnego. Pojęcie i rodzaje postępowania administracyjnego- Postępowanie administracyjne jest to tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzających do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc tryb i formy postępowania. Aktu administracyjnego nie można wydać w dowolny sposób. Konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów. Istnieje stały tryb załatwiania określonych rodzajów spraw. Wszystko to składa się na postępowanie administracyjne. Istnieje szereg postępowań administracyjnych. Obok postępowania ogólnego istnieją także szczególne tryby postępowania przewidziane dla niektórych specjalnych dziedzin administracji. Są to szczególne rodzaje postępowania administracyjnego. Do ważniejszych postępowań szczególnych należą: 1.postępowanie w sprawach o wykroczenia; 2.postępowanie przymusowe; 3.postępowanie podatkowe; 4.postępowanie w sprawach patentowych itd. Postępowania szczególne uregulowane są odrębnymi przepisami. Zasady i tryb ogólnego postępowania administracyjnego- Postępowanie administracyjne jest to tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzających do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc tryb i formy postępowania.Nałożenie pewnych ram działalności organów administracyjnych jest uzasadnione wieloma względami. Zabezpiecza to przede wszystkim praworządność, zapobiegając naruszeni prawa i nadużywaniu władzy przez organy administracyjne. Postępowanie administracyjne nie jest przeznaczone do załatwiania spraw określonego rodzaju. Jest ono postępowaniem. skupiającym sprawy z różnych zakresów działania administracji. Do trybu postępowania ogólnego należą mianowicie wszelkie sprawy, które nie zostały przekazane do któregoś z postępowań szczególnych.W postępowaniu administracyjnym ogólnym podejmowane są decyzje w sprawach budowlanych, sanitarnych, itp. Do podstawowych zasad postępowania administracyjnego należą: 1) zasada prawdy obiektywnej; (oznacza ciążący na organie administracyjnym prowadzącym postępowanie obowiązek dązenia do możliwie najwierniejszego odtworzenia rzeczywistego stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji 2) zasada udziału stron w postępowaniu; (oznacza, że postępowanie administracyjne toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron 3) zasada kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym; 4) zasada uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu stron; ( zmierza do podkreślenia, iż organ administracyjny powinien mieć na uwadze z jednej strony interes społeczny, z drugiej zaś nie wolno mu dopuścić do naruszenia słusznego interesu uczestnika postępowania. Naczelny Sąd Administracyjny- sprawuje, w określonym zakresie w ustawie kontrolę działalności -> administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje równiez orzekanie zgodności z ustawami uchwał organów -> samorządu terytorialnego i aktów normatywnych. Rola sądów administracyjnych ma charakter twórczy. Zespalając normy prawa administracyjnego, prawa konstytucyjnego i innych dziedzin prawa. W skład NSA wchodzą: Prezesi, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych, sędziowie. Sędzia NSA może być członkiem tylko jednej izby. Prezesa i wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent. NSA orzeka w sprawach skarg na: decyzje administracyjne;.postępowanie administracyjno - egzekucyjne; Roztrzyga sprawę wyrokiem lub postanowieniem. Zasady i tryb postępowania egzekucyjnego w administracji. Pojęcie wykroczenia i zasady odpowiedzialności za wykroczenia- Wykroczenie - to czyn społecznie niebezpieczny zagrożony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia -> karą aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy, grzywną do 5000 zł lub naganą. W odróżnieniu od przestępstw wykroczenie cechuje znaczne mniejszy ładunek społecznego niebezpieczeństwa, co oznacza łagodniejsze sankcje. O odpowiedzialności za wykroczenia decydują te same elementy, którą stanowią o istocie przestępstwa, a więc:.wina; bezprawność; ustawowe zagrożenie karą; Wykroczenia karane są przez kolegia do spraw wykroczeń, które działają przy sądach rejonowych. Kary zasadnicze i dodatkowe za wykroczenia- Kary zasadnicze są podstawową reakcją na przestępstwo czy wykroczenia. Do kar zasadniczych w prawie wykroczeń zaliczamy areszt, ograniczenie wolności, grzywnę i naganę. Areszt za wykroczenie trwaod 1 do 3 miesiecy. Ograniczenie wolności to np. obowiązek pracy na cele społeczne nie odpłatnie. Kary dodatkowe uzupełniają kary zasadnicze. W zakresie karno - prawnej reakcji na wykroczenie stosuje się kary dodatkowe takie jak zakaz prowadzenia określonej działalności związanej z wymaganym zezwoleniem; zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych;.przepadek rzeczy; Charakterystyka prawa karnego- Podstawowym źródłem prawa jest kodeks karny. Kodeks karny składa się z trzech części: ogólnej, szczególnej i wojskowej. W części ogólnej zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego. Część szczególna to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do konkretnego przestępstwa. Część wojskowa zawiera ogólne i szczgółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Sprawa obowiązywania polskiego prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach: w czasie i w przestrzeni, na których może dochodzić do kolizji. Obowiązywanie prawa karnego w czasie. Nie można sądzić i skazać sprawcy za popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu2) Obowiązywanie prawa karnego w przestrzeni. Zależnie od tego kto popełnił przestępstwo oraz gdzie zostało popełnione, polska ustawa karna znajduje lub nie znajduje zastosowania. Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski. Nie ma więc znaczenia obywatelstwo sprawcy. Nie podlegają polskim przepisom ani orzecznictwu polskich sądów: szefowie przedstawicielstw państw obcych uwierzytelnieni w Polsce ( np. ambasador ), osoby należące do personelu dyplomatycznego, osoby należące do personelu administracyjnego tych przedstawicielstw, członkowie ich rodzin, oraz inne osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego. Jeżeli zachodzą różnice między polskim i obcym prawem karnym, sąd - stosując polskie prawo - może je uwzględnić na korzyść sprawcy. Obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą i powrócił do kraju, nie wydaje się władzom obcego państwa. To samo dotyczy cudzoziemców korzystających z prawa azylu.Odpowiedzialność karną według polskiego prawa karnego ponoszą sprawcy, którzy popełnili czyny zabronione po ukończeniu 17 lat. W przypadku niektórych, najgroźniejszych przestępstw, odpowiadać mogą sprawcy, którzy dopuścili się czynu po ukończeniu 15 lat (. zabójstwo, rozbój, bardzo ciężkie uszkodzenie ciała.itp). Pojęcie i rodzaje przestępstw - Nie każdy czyn zabroniony przez prawo jest przestępstwem. Przestępstwem jest tylko taki czyn, który został zabroniony w pewien szczególny, kwalifikowany sposób: pod groźbą kary. Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary.
Wśród przestępstw wyodrębnia się różne kategorie, zależnie od przyjętych kryteriówPrzestepstwa dzielą się na zbrodnie i występki. Zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Występek to czyn, za który grozi kara pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych. Z uwagi na skutek, przestępstwa dzielą się na materialne i formalne. Przestępstwo materialne to takie, na które składa się: działanie sprawcy i skutek tego działania-kradzież, rozbój, zabójstwo. Natomiast przestępstwo formalne tym się odznacza, że do jego popełnienia dochodzi przez samo działanie sprawcy, bez względu na skutek. 3) Ze względu na rodzaj winy sprawcy, odróżnia się przestępstwa umyślne i nieumyślne 4)Ze względu na sposób ścigania, przestępstwa dzielą się na przestępstwa ścigane z urzędu(przez prokuratora) i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego(w charakterze oskarzyciela wystepuje pokrzywdzony). 5) Ze względu na rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne, rozróżnia się przestępstwa polityczne i przestępstwa pospolite. Zasady odpowiedzialności karnej- Podstawą odpowiedzialności karnej stanowi czyn. Czyn jest to zachowanie człowieka realizujące decyzje jego woli wyrażone w działaniu albo zaniechanie. Odpowiedzialności karnej podlega ten, tylko kto popełnia czyn zabroniony. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn przesądza o tym, że czyn jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności karnej. Pojęcie winy w prawie karnym i jej rodzaje- Wina jest jednym z niezbędnych elementów przestępstwa. Nie jest więc przestępstwem taki czyn, który odpowiada wprawdzie opisowi zamieszczonemu w jednym z przepisów kodeksu karnego, ale popełniony został w sposób niezawiniony. Na ogół przez winę rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Wina wyraża psychiczne zaangażowanie sprawcy w dokonywany czyn, przede wszystkim stopień tego zaangażowania i jego charakter. Zależnie od stopnia świadomości i natężenia złej woli, prawo karne odróżnia winę umyślną i winę nieumyślną. Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony Zamiar ewentualny ma miejsce wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. Lekkomyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć. Niedbalstwo ma miejsce, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć powinien i może przewidziećStadia dokonywania przestępstwDo popełnienia przestępstwa dochodzi przede wszystkim w ten sposób, że człowiek zachowuje się w sposób zakazany przez konkretny przepis szczególny prawa karnego: zabija, kradnie.Jednakże nie jest to jedyna forma, w jakiej może być popełnione przestępstwo. Przestępcą może więc być też ktoś, kto sam nie dopuścił się zabronionego działania, a tylko w określony sposób przyczynił się do popełnienia czynu przestępczego przez inną osobę. Formami popełnienia przestępstwa są: 1) sprawstwo, 2) przygotowanie, 3) podżeganie, 4) pomocnictwo, 5) usiłowanie.
Sprawcą jest przede wszystkim ten, kto wykonuje czyn zabroniony pod groźbą kary, sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą a także tego, kto polecil wykonanie czynu zabronionego innej osobie. Formy udziału w przestępstwie. Okoliczności wyłączające winę- 1) stan wyższej konieczności; 2) niepoczytalność; 3) błąd co do faktu; 4) nieświadomość bezprawności czynu; 5) rozkaz przełożonego; Okoliczności wyłączające bezprawność czynu- Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on swoich czynów lub nie może kierować swym postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna. Błąd - Zgodnie z przepisami kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu pod wpływem błędu. Jest to tzw. błąd faktyczny. Obrona konieczna jest to takie działanie człowieka, które zmierza do odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki. Rozkaz przełożonego ma szczególne znaczenie w wojsku czy policji. Zgoda pokrzywdzonego-czyn przestępczy dokonany za zgodą zainteresowanego nie podlega karze. Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego - przykład: wykonaniem obowiązku urzędowego jest usprawiedliwiona interwencja funkcjonariusza policji, który stosując siłę doprowadza przestępcę do komisariatu lub komornika dokonującego zajęcia rzeczy wbrew woli właściciela. Pojęcie i cele kary oraz zasady jej wymiaru.Przepisy części szczególnej kodeksu karnego dotyczące poszczególnych przestępstw nie określają kar w sposób sztywny. Wyznaczają jedynie granice, w jakich sąd powinien karę wymierzyć.Sąd wymierza karę według swego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę. Bierze pod uwagę stopień winy i społecznej szkodliwości czynu oraz względy prewencyjne i wychowawcze, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.Sąd bierze również pod uwagę jako okoliczność łagodzącą porozumienie między pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd - uwzględniając okoliczności sprawy - może zamiast tej kary orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności. Gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat, karą ograniczenia wolności lub grzywną, a społeczna szkodliwość czynu popełnionego przez sprawcę nie jest znaczna, sąd może w ogóle odstąpić od wymierzenia kary, stosując w zamian środek karny. Kary i środki karne- Kara jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprawdzeniu pewnej dolegliwości. Kary wymierzają także niektóre organy wymiaru sprawiedliwości (np. kolegia do spraw wykroczeń). Kara jest zawsze wyrazem społecznego potępienia przestępcy. Sprawdzona przez karę dolegliwośc polega na ogół na pozbawieniu sprawcy jakichś praw lub dóbr: wolności i związanych z nią przywilejów, majątku itd. Za główny cel kary uważa się reedukacje skazanego, jego poprawę.Warunkowe zawieszenie wykonania kary- Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary: pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat; ograniczenia wolności; grzywny orzeczonej jako kara samoistna; Decydując się na warunkowe zawieszenie wykonania kary sąd bierze pod uwagę przed wszystkim postawę sprawcy i jego własności i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Warunkowego zawieszenia kary nie stosuje się wobec recydywistów popełniających najpoważniejsze przestępstwa ( zabójstwo, gwałt, rozbój, kradzież z włamaniem i inne ). Zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności, sąd może orzec grzywnę czy dozór kuratora.,może na skazanego nałożyć cały szereg obowiązków, jak np.: obowiązek naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, poddania się leczeniu.Jeśli okres próby minie i w tym czasie sprawca nie popełni nowego przestępstwa, po upływie dalszych 6 miesięcy skazanie ulega zatarciu Warunkowe umorzenie postępowania- Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli występują następujące przesłanki: wina sprawcy i społeczna szkodliwość popełnionego czynu przez niego nie są znaczne; okoliczności przestępstwa nie budzą wątpliwości; sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne; jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia pozwalają przypuszczać, że mimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał prawa, a w szczególności nie popełni przestępstwa; za przestępstwo grozi kara nie przekraczająca 3 lat pozbawienia wolności, a gdy sprawa pojednał się z pokrzywdzonym, naprawił szkodę. Okres próby przy warunkowym umorzeniu postępowania wynosi od 1 roku do 2 lat. Umarzając warunkowo postępowanie sąd może oddać sprawcę pod nadzór kuratora. Sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości lub części.