ENCYKLOPEDIA PRAWA

Państwo - organizacja polityczna posiadająca suwerenną władze sprawowaną na określonym terytorium, a przynależność do tej organizacji ma charakter formalny (sformalizowany) - dawniej „stan” (np. racja stanu - interes państwa).

Inne nazwy : królestwo, korona.

Organizacja polityczna:

1. organizacja - państwo jest organizacją ludzi, bez ludzi nie istnieje państwo (czym innym jest słowo kraj oznaczające pewne terytorium)

2. polityczna - organizacja, której cechą jest sprawowanie władzy (np. partia polityczna).

Suwerenna władza :

1. władza - w państwie istnieją stosunki władztwa i podporządkowania, nie istnieje państwo bez zjawiska władzy;

2. suwerenna władza państwowa - państwo jest suwerenem tzn. suwerenność oznacza zwierzchnictwo, najwyższość oraz brak ograniczeń;

Dwa aspekty suwerenności:

• aspekt zewnętrzny - relacje wobec innych państwa; władza państwowa jest niezależna zewnętrznie tzn. jest niezależna od innych państw; państwa są podmiotami równymi na arenie międzynarodowej sytuacji prawnej; ograniczenie suwerenności w aspekcie zewnętrznym możliwe jest w drodze przyjętych przez państwo zobowiązań międzynarodowych (poprzez zawarcie umów międzynarodowych, konwencji, układów, traktatów);

• aspekt wewnętrzny - (chodzi o relacje między władzą a obywatelami) - władza państwa jest najwyższa na danym obszarze i nie może być ograniczona przez inne organizacje. To władza państwowa sama nie decyduje o swoim zakresie działania, a wszystkie inne organizacje działają na terenie państwa za zgodą władzy państwowej Ina określonych przez nią warunkach;

Organizacja terytorialna:

Władza państwa rozciąga się na pewnym obszarze. Państwo to organizacja ludzi na określonym terytorium. Niema znaczenia w prawie międzynarodowym wielkość tego terytorium dla istnienia czy nieistnienia państwa. Władza państwowa rozciąga się „Dodatkowo” także na terytorium położonym poza granicami danego państwa, a mianowicie:

• na terenie przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych (konsulaty i ambasady)

• na pokładach statków morskich, powietrznych i kosmicznych.

Na terenie państwa (obszarze) istnieją pewne obszary, na których władza państwowa się nie rozciąga - są to obce przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne.

Ambasada zajmuje się dyplomacją, a konsulaty administracją.

Przynależność formalna (sformalizowana):

Sformalizowana przynależność do państwa nazywana jest obywatelstwem. Przynależność ta ma charakter formalny (sformalizowany) bowiem nie jest ona przynależnością naturalną. To przepisy prawa określają zasady uzyskiwania i utraty obywatelstwa.

Przynależność do narodu - narodowość. Narodowość oparta jest na więzi faktycznej, Anie formalnej, a na więzi etnicznej, kulturowej.

Bezpaństwowiec - to osoba, która nie ma obywatelstwa żadnego państwa.

Władza państwowa:

Dwa znaczenia władzy państwowej:

1. władza w znaczeniu formalnym - oznacza upoważnienie (kompetencje) do kierowania przez pewnych ludzi, pewne organy innymi ludźmi;

2. władza w znaczeniu materialnym - oznacza faktyczną możliwość skutecznego kierowania innymi niezależnie od tego, czy istnieje odpowiednie upoważnienie (kompetencja);

Uznaje się, że władza państwowa oparta tylko na jednym z tych elementów jest krucha i nietrwała tzn. nie utrzyma się władza państwowa, która jest tylko władzą formalną, a nie jest władza skuteczną i odwrotnie - niemoce istnieć długo władza, która sprawuje faktyczna kontrolę nad obywatelami, ale nie posiada do tego upoważnienia (kompetencji).

Dla trwałej władzy państwowej konieczne jest powiązanie zarówno mocy jak i autorytetu.

Sposoby wykonywania władzy państwowej:

1. władza totalitarna - władza państwa ma charakter totalitarny, a więc gdy organy państwa są upoważnione do ingerowania w każdą sferę życia człowieka;

2. władza autorytarna - władza państwowa ma charakter autorytarny, gdy organy państwa podejmując działania nie muszą liczyć się z opinią obywateli;

3. władza demokratyczna - władza państwa ma charakter demokratyczny, gdy na decyzje organów sprawujących władzę w mniejszym lub większym stopniu wpływ mają członkowie społeczeństwa.

Sposoby legitywizacji władzy państwowej.

Legitywizacja - uzasadnienie, upoważnienie.

Jest to uzasadnienie tego, że wykonywanie władzy przez pewna osobę lub grupę osób jest usprawiedliwione, należyte, zasługujące na aprobatę.

Rodzaje legitywizacji:

1. legitywizacja oparta na tradycji - sprawowanie władzy oparte jest na pewnej tradycji np. pełnienie funkcji głowy państwa przez królowa W.Brytanii;

2. legitywizacja oparta na charyzmatycznym charakterze - gdy uznaje się, ze określone osoby mają pewne niezwykłe zdolności albo właściwości;

3. racjonalne argumenty - gdy przyjmuje się, że władzę powinny sprawować osoby w odpowiedni sposób czy według określonych procedur wybrane, powołane. To uzasadnienie opiera się na przekonaniu, że osoby w odpowiedni sposób wybrane - powołane będą najlepiej sprawować władzę.

Teorie na temat genezy państwa.

Chodzi tu o teorie na temat powstania -pochodzenia państwa. Nie są to teorie historyczne tylko ideologiczne:

1. teoria teistyczna

2. teoria umowy społecznej

3. teoria podboju i przemocy.

1. Teoria teistyczna - (Teo - Bóg) - (lata 1225-1274)

W tej koncepcji - boskie pochodzenie państwa, zgodnie z wolą boską. Św. Tomasz z Akuinu modyfikuje ta koncepcję, aby istniała władza sprawowana przez króla, władza pochodzi od Boga. Kościół mógł negować pewnych władców.

2.Teoria umowy społecznej - na największe znaczenie, wyjaśnia powstanie państwa, że państwo powstało w drodze umowy zawartej pomiędzy ludźmi lub między ludźmi a władzą. Ma kilka odmian:

a/ Tomasz Hobbes (1588-1679) - jego zdaniem na powstanie państwa trzeba spojrzeć w ten sposób, że najpierw istniała anarchia; w tej anarchii każdy człowiek był zagrożony. Ludzie posiadają naturalną wolność, ale po to, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo z tej wolności całkowicie rezygnując. W rezultacie oddają całą władzę i całą swoją wolność określonemu władcy, który w ten sposób uzyskuje władze absolutną, a więc powstaje absolutna władza nad jednostkami.

b/ Jon Locke (czyt. Lok) - ( 1632-1704) - w jego wizji początek państwa wygląda bardziej optymistycznie - punktem wyjścia jest sytuacja w której istnieje pokój, a nawet dobrobyt, a więc nie jest tak źle jak u Hobbesa, jest pewne zagrożenie dla wolności dobrobytu, pokoju. Ludzie najpierw porozumiewają się ze sobą, zawierają pewną umowę społeczną:

- porozumienie między ludźmi - społeczeństwo jest suwerenem, od niego pochodzi władza

- umowa pomiędzy społeczeństwem a władzą - ludzie oddają władze określonemu władcy na określonych warunkach, warunkach nie oddają władzy całkowicie w sposób absolutny władzy absolutnej;

c/ Jan Jakub Rousseau - (czyt. Russo) - (1712- 1788) - myśl oświeceniowa, silniejsze spojrzenie na człowieka. Uważa, że na skutek umowy społecznej zawieranej z władza, społeczeństwo oddaje pewną władzę królowi lub innemu władcy, ale ludzie nie tracą w ogóle wolności. J.J.Rousseau uważa, że ta sytuacja, która była punktem wyjścia polega na tym, że ludzie posiadali naturalną wolność. Zawierana jest umowa między władcą - ludzie zamieniają wolność naturalną na wolność cywilizowaną - na skutek tej umowy.

Wolność cywilizowana polega na tym, że jest to wolnośc chroniona przez państwo, różni się od wolności naturalnej, bo wolność naturalną każdy musial chronić z osobna. Umowa społeczna ma zabezpieczać nie tylko wolność ludzi, ale też ich równość.

3. Teoria podboju i przemocy - (dziewiętnastowieczna) - twórcą jest profesor uniwersytetu w Graz (czyt. Grac) - Leon Gumplowicz - jest to teoria oparta na teoriach Darwina, w który widział w przyrodzie ciągłą walkę, zwycięstwo silniejszych nad słabszymi. Na początku była anarchia, chaos a społeczeństwo było zbudowane w ten sposób, że istnieją różne chordy (różniło ich pochodzenie rasowe). Chordy te toczyły walkę, walczyły ze sobą. Władza państwowa powstała w ten sposób, że wreszcie pewne chordy zwyciężyły i podbiły inne chordy. W efekcie zapanował pokój i porządek. Powstało państwo, w którym rządzący uzyskali władzę w efekcie podboju. Teoria ta zakłada, że osoby, którzy sprawowali władzę lub kolejne władze, to potomkowie chord zwycięskich, zwycięskich rządzeni to potomkowie chord podbitych.

Ustrój i organy państwa.

Ustrój państwa - wewnętrzna organizacja państwa, urządzenie państwa, charakteryzowany jest poprzez ustalenie 3 elementów:

1. określenie lub wskazanie suwerena, a więc ustalenie od kogo wywodzi się wszelka władza w państwie,

2. konieczne jest wskazanie organów państwa, a więc ustalenie jakie istnieją organy w państwie, a także jakie posiadają te organy kompetencje i zadania'

3. określenie relacji jakie zachodzą pomiędzy organami państwa;

Istnieją różne ustroje państw i są one zmienne. Mogą ulegać łagodnym przeobrażeniom (mogą ewaluować), a także mogą ulegać zmianom gwałtownym, a więc rewolucyjnym.

Organy państwa - organem państwa jest osoba lub zespół osób, które posiadają kompetencje do podejmowania decyzji i działania w imieniu państwa. Współczesne państwa posiadają wiele funkcji, które powierzają różnym organom. Wśród organów państwa ważne są organy administracji.

Urząd - to zespól ludzi i środków, które służą do administracyjnej obsługi organów. np. w ministerstwie organem jest minister, a urzędem kancelaria RM; Sejm jest organem skł. się z 460 osób, obsługuje go kancelaria Sejmu.

Aparat państwa - ogół organów oraz obsługujących go urzędów, jest to całościowa struktura państwa.

Podział organów wg funkcji, które pełnią organy państwa:

1. organy prawodawcze (władza legislacyjna) - organy upoważnione do tworzenia prawa. We współczesnych państwach organami prawodawczymi są najczęściej Parlamenty (w Polsce - Sejm, na Litwie - Sejmas, w Niemczech - Bundestag z siedz. w Reistagu, w Anglii - Izba Lordów);

2. organy wykonawcze - zwane także egzekutywą albo władzą wykonawczą albo władzą administracyjną - zadaniem tych organów jest wykonywanie zadań państwa w praktyce na podstawie prawa ustanowionego przez organy prawodawcze, na podstawie przepisów;

3. organy sądownicze - (sądy) - należy do nich rozstrzyganie różnych sporów na podstawie obowiązującego prawa. Są 3 piony sądownictwa:

Trybunał Stanu Trybunał Konstytucyjny

-----------------------------------------------------------------------------------------

SĄDY SĄDY SĄDY

ADMINISTRACYJNE POWSZECHNE WOJSKOWE

Naczelny Sąd Sąd Sąd

Administracyjny Najwyższy Okręgu Wojskowego

Wojewódzkie Sądy Sąd Okręgowy Sąd Sądy

Administracyjne II inst. Apelacyjny Garnizonowe

(od 1.01.2004r.) (II inst.)

Sąd Rejonowy Sąd

(I inst..) Okręgowy (I inst.)

Sąd Grodzki

4. organy kontrolne - są to organy, które mają za zadanie badać i oceniać wg określonych kryteriów (np. celowości, rzetelności działania innych organów państwa np. NIK, RPO (Rzecznik Praw Obywatelskich).

Organy jednosobowe - składające się z 1 osoby, monokratyczne (Prezydent RP, Prezydent Miasta. Wojewoda, minister, prezes UOKiK).

Organy wieloosobowe - czyli kolegialne np. Rada Ministrów, Sejm, Rada Gminy, Powiatu, Zarząd.

Podstawowa różnica polega nie tylko na tym, ile osób jest w organie, ale również na tym w jaki sposób podejmowane są decyzje np. w organie kolegialnym decyzje podejmowane są w drodze głosowania podejmując uchwały - kworum i większość.

Kworum - wymagana jest liczba osób (najczęściej ½ ), obecność, obecność by w ogóle przeprowadzić można głosowanie.

Większość - oznacza wymaganą liczbę osób, jaka powinna oddać głos, aby była uchwała tj. np. 50% + 1 głos (większość zwykła) i np. 2/3 , ¾ itp. (większość kwalifikowana). (w Sejmie jest 460 posłów tzn. 116 posłów musi być za uchwaleniem ustawy jeżeli obecna jest połowa).

Podział organów państwa wg właściwości miejscowych: Organy centralne i terenowe.

Organy centralne - ich właściwość obejmuje terytorium całego kraju (np. ministrowie, Prezydent RP, Prezes UOKiK)

Organy terenowe - ich właściwość obejmuje jedynie pewien obszar kraju, jego część (np. wojewoda, marszałek województwa, burmistrz, wójt, starosta).

Decentralizacja i dekoncentracja.

Decentralizacja - podział zadań pomiędzy niezależne organy państwa (te organy, które są wyżej tracą możliwość ingerowania), decyzje są przekazywane organom terenowym, które są bliżej tych, których dotycza te decyzje.

Dekoncentracja - podział zadań pomiędzy organy usytuowane niżej tj. organy terenowe ale podporządkowane centrali; przesunięcie zadań w ramach struktur scentralizowanych.

---