1) POJĘCIE STOSOWANIA PRAWA. Pojęcie stosowania i przestrzegania prawa bywają często ze sobą utożsamiane. Nie jest to ścisłe. Przestyganie praw polega na zgodnym z prawem postępowaniu zarówno obywateli oraz innych jednostek; jeżeli nie działają w charakterze organu sprawującego władztwa Tak np. zawierając umowę sprzedaży o treści zgodnej z normami Imperatywnymi zamieszczonymi w kodeksie cywilnym, spółki handlowe, które są stronami tej umowy- przestrzegają prawa. Podobnie osoba X powstrzymując się od wykroczeń administracyjnych przestrzega prawa. Natomiast stosowanie prawa polega na specyficznych formach działalności organów państwowych, a mianowicie na ustalaniu istnienia określonych stosunków prawnych o określonej treści, bądź na tworzeniu, zmianie lub znoszeniu stosunków prawnych. Organy państwowe stosują prawo oczywiście nie tylko wtedy, gdy zostało ono naruszone lub nie jest przestrzegane Potrzeba stosowania prawa istnieje zawsze wtedy, gdy określone organy państwowe wyposażone w uprawnienia władcze zobowiązane są do określonej działalności, a wiec do realizowania ogólnych reguł postępowania zamieszczonych w aktach normatywnych. Oprócz organów administracji działających jako organy o charakterze władczym, stosowanie prawa jest domeną wyspecjalizowanych organów państwa w postaci sądów. i. Proces stosowania prawa, przebiega jednak zwykle według pewnego schematu. Wyróżnić można trzy zasadnicze stadia: 1) ustalenie stanu faktycznego, a-w szczególności ustalenie, czy zaistniało zdarzenie nie będące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym, 2) ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne, 3) wyciągniecie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym wypadku skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w normie prawnej. Ustalenie, która norma prawna odnosi się do danego stanu taktycznego, nosi nazwę kwalifikacji prawnej. Dokonanie właściwej kwalifikacji i wybranie odpowiedniej normy prawnej wymaga od organu stosującego prawo dobrej jego znajomości. Przy kwalifikacji wykładnia ma przede wszystkim na celu ustalenia, czy hipoteza normy, którą chce się zastosować, obejmuje swym zasięgiem rozpatrywany stan faktyczny, a więc czy konsekwencje przewidziane normą prawną wiążą się z rozpatrywaniem właśnie zdarzeniem prawnym. Wyciągnięcie wniosków stanowiące kolejne stadium stosowania, prawa polega na ustaleniu konsekwencji wynikających z ogólnej reguły postępowania, tj. normy, w odniesieniu do konkretnego rozpatrywanego przypadku. 2) PRAWO A INNE SYSTEMY NORMATYWNE. Reguły postępowania bądź jednostek, bądź pewnych grup społecznych. Takimi systemami normatywnymi są m.in. mora1ność, obyczaje, religia. Systemem takim jest również prawo. Każdy z systemów normatywnych różni się w sposób istotny od pozostałych funkcją społeczną, przedmiotem, zakresem i metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych sankcji. Inne jest też pochodze­nie każdego z tych systemów i inny cel, jakiemu służą. W każdym z tych systemów jest inaczej chroniony. Prawo - jako system normatywny reguluje tylko pewną część stosunków społecznych, część uznaną przez państwo za wymagającą tego typu regulacji 3) PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA POLSKIEGO NA GAŁĘZIE 1. Prawo państwowe. Prawo państwowe reguluje podstawo­we zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego. 2. Prawo administracyjne. Prawo administracyjne obej­muje normy regulujące te stosunki, które powstają w toku wykonaw­czej i zarządzającej (organizującej) działalności organów administracji rządowej. Reguluje ono formy organizacji administracji oraz proces wykonywania przez organy rządowe funkcji administrowania. Prawo ad­ministracyjne reguluje również pomocniczą działalność organów admi­nistracji. 3. Prawo finansowe. Prawo finansowe jest gałęzią prawa regulującą stosunki powstające w procesie dokonywanej przez państwo akumulacji i dystrybucji środków pieniężnych 4. Prawo cywilne. Prawo cywilne jest gałęzią prawa regulu­jącą przede wszystkim stosunki majątkowe. Stosunki te zachodzić mogą zarówno między osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi Prawo cywilne jest szczególnym przykładem gałęzi prawa prywatnego. 5. Prawo pracy. Problematyka tej gałęzi prawa jest szczegól­nie doniosła, dotyczy, bowiem zakresu spraw mających bezpośrednie znaczenie dla większości obywateli. Przedmiotem prawa pracy są normy prawne regulujące pracę umownie podporząd­kowaną. 6. Prawo rodzinne. Prawo rodzinne reguluje stosunki społe­cznie wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki powstające między rodzicami a dziećmi, a także stosunki dotyczące przysposobienia oraz opieki nad osobami małoletnimi. 7. Prawo karne. Prawo karne określa, jakie czyny są przestęp­stwami, ustala zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie. 8. Prawo procesowe Obejmuje ono normy prawne określające postępowa­nie w sprawach cywilnych i karnych oraz ustrój organów państwowych powołanych do orzekania w tych spra­wach. 9. Prawo międzynarodowe stanowi zespół norm regulujących prawa i obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych. Normy prawa międzynarodowego nie są poparte przymusem państwo­wym, a ich poszanowanie opiera się na przekonaniu o ich słuszności. 10. Problem prawa gospodarczego 4) SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Rola i znaczenie poszczególnych źródeł prawa są różne, dlatego, że źródła te np.: ustawy, rozporządzenia wydawane są przez różne organy państwowe, w różnym trybie i regulują odmienny zakres stosunków. Niektóre źródła mają charakter nadrzędny w stosunku do innych. O ważności poszczególnych źródeł prawa decyduje to, od jakiego organu pochodzą, jak również zakres i ranga spraw, jakie za pomocą danego źródła powinno być regulowane np: Żaden akt, zajmujący niższe miejsce w hierarchii nie może być sprzeczny z ustawą. Źródła prawa tworzą określony system. Istnieją, bowiem pewne współzależności między poszczególnymi źródłami prawa i hierarchiczna nadrzędność jednych źródeł nad innymi SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA - całokształt źródeł prawa w ich wzajemnym powiązaniu. Systemy źródeł prawa w każdym państwie są różne, gdyż w poszczególnych państwach nie zawsze występują takie same organy, upoważnione do wydawania aktów normatywnych, inna może być tradycja i inne przewidziane w konstytucjach poszczególnych państw formy aktów normatywnych. System źródeł prawa może ulegać określonym zmianom, gdy np.: pewne organy państwa uzyskują w zakresie stanowienia prawa uprawnienia, których wcześniej nie miały lub, gdy utworzony zostaje nowy organ państwa, który uzyskuje określone kompetencje w zakresie stanowienia prawa. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE Określony on jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Konstytucja precyzuje zakres kompetencji poszczególnych organów państwowych i ustala jednocześnie, jakie akty normatywne, w jakiej formie i w jakim zakresie mogą być wydawane przez poszczególne organy państwowe. Konstytucja określa wzajemny stosunek źródeł prawa. Źródłom prawa poświęcono w Konstytucji odrębny rozdział 111. W myśl artykułu 87 Konstytucji źródłami prawa w Polsce są: 1) Konstytucja 2) ustawy 3) ratyfikowane umowy międzynarodowe 4) rozporządzenia Ponadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły 5) KONSTYTUCJA JAKO USTAWA ZASADNICZA Konstytucja w systemie źródeł prawa zajmuje miejsce zasadnicze, jest, bowiem tzw. ustawą zasadniczą. Obecna Konstytucja RP uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta w referendum konstytucyjnym w 1997 r. Reguluje ona podstawy ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie itd. Obecna Konstytucja opiera się na zasadzie podziału władz na władzę: ustawodawcza (Sejm i Senat) -ustanawia prawa oraz ma pewne kompetencje w zakresie kontroli ich wykonywania; wykonawczą (Prezydent oraz Rząd) - sprawuje bieżące rządy na podstawie ustanowionych praw; sądownicza, (niezawisłe sądy) - orzekają, stosując wydane przez władzę ustawodawcza normy. Nadrzędna rola Konstytucji wynika również z faktu, że w swej treści określa ona hierarchię pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa. Żaden akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją. Konstytucja jest uchwalana i zmieniana w szczególnym trybie i tym także różni się od ustaw zwykłych. Do jej zmiany potrzebna jest w Sejmie kwalifikowana większość 2/3 głosów oraz konieczne jest quorum w postaci obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zaś w Senacie bezwzględna większość głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów Zwykła ustawa nie może zmienić postanowień Konstytucji. 6) USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA Ustawa jest podstawową forma, działania sejmu. Żaden inny organ państwowy oprócz Sejmu nie może wydawać ustaw. Ustawami regulowane są zagadnienia podstawowe dla naszego życia politycznego, społecznego i gospodarczego. Forma ustawy stosowana jest też do normowania stosunków, które charakteryzują się pewną trwałością. W formie ustawy ustalane są przede wszystkim normy określające prawa i obowiązki obywateli; normy ustalające podatki; normy prawa karnego, a także przepisy regulujące postępowanie przed sądami karnymi, cywilnymi oraz organami administracji. Akty normatywne powinny być zgodne z ustawami. Tryb uchwalania ustaw określony jest częściowo w Konstytucji, a częściowo w regulaminie Sejmu. * Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów (z inicjatywą ustawodawczą mogą także wystąpić obywatele, mający prawa wyborcze do Sejmu, o ile ich grupa wyniesie minimum 100 000 osób). * Gdy projekt ustawy zgłasza Rada Ministrów, winna ona przedstawić równocześnie skutki finansowe projektowanej ustawy oraz załączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych. * Inicjatywa poselska wniesienia projektu ustawy może przejawić się w drodze zgłoszenia projektu przez komisję sejmową bądź przez grupę posłów w liczbie, co najmniej 15 * Projekty przechodzą przez trzy czytania. Pierwsze czytanie odbywa się na plenum Sejmu, po czym projekt jest kierowany do właściwej komisji sejmowej. Po przeanalizowaniu projektu przez komisję i po ewentualnym wniesieniu poprawek kierowany jest on na plenum Sejmu. Gdy nie ma dalszych poprawek Sejm może odbyć drugie i trzecie czytanie. *Gdy zgłoszono dalsze poprawki projekt wraca do komisji. * Komisja z kolei przeprowadza dyskusję, po czym poseł sprawozdawca referuje poprawki i wnioski na plenum Sejmu * Przyjęcie lub odrzucenie projektu ustawy następuje zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej polowy ogólnej liczby posłów * Uchwaloną przez Sejm ustawę przekazuje się do rozpatrzenia Senatowi. Senat może w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy, ustawę przyjąć lub odrzucić. * Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawę podpisuje Prezydent w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie. * Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. ^ Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. * Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością, co najmniej 3/5 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. * Ustawa wchodzi w życie w 14 dni po jej ogłoszeniu chyba, że sama stanowi inaczej. W uzasadnionych przypadkach Rada Ministrów może określić, że wniesiony projekt ustawy jest pilny i w takiej sytuacji terminy rozpatrzenia projektu przez Senat zostają skrócone d 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta do 7 dni. Należy wspomnieć, że przez szereg lat źródłami prawa o mocy ustawy były u nas dekrety Rady Państwa. 7) POJĘCIE KODEKSU I KODYFIKACJI USTAWY OGÓLNEJ I SZCZEGÓLNEJ. Akty normatywne wydawane w formie ustawy mogą regulować różny zakres stosunków. Niekiedy do opracowania grupy aktów, lub nawet jednego aktu prawnego, obejmującego szeroki zakres stosunków, np. dotyczących określonej gałęzi prawa lub jej wyodrębnionej części, powołany zostaje specjalny organ w postaci komisji kodyfikacyjnej. Zadaniem takiej komisji jest stworzenie nowego kompleksowego aktu prawnego, obejmującego swym zasięgiem gałąź lub dział prawa, we­wnętrznie niesprzecznego, którego normy są usystematyzowane i oparte na pewnych wspólnych ogólnych zasadach. Taki akt prawny nazy­wamy kodeksem, zaś prace nad odpowiednim ukształtowaniem kodek­su nazywamy kodyfikacją. W Polsce obowiązuje wiele kodeksów, wydanych z reguły w formie ustawy, jak np. kodeks cywilny (k.c.) z 1964 r., kodeks karny (k.k.) z 1997 r., kodeks postępowania karnego (k.p.k.) z tej samej daty, kodeks postępowania administracyjnego (k.p.a.). Jedynie wydany w 1934 r. kodeks handlowy (k.h.) obowiązu­jący w istotnej części do dziś, wydany był w formie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej 8) UMOWA MIĘDZYNARODOWA JAKO ŹRÓDŁA PRAWA. Umowa międzynarodowa wynika z konstytucji, jest bezpośrednim źródłem prawa.. Po ogłoszeniu zawarte w niej normy stają się częścią krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, tak jak przepisy wydane przez organy państwowe. Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga uprzedniej zgody Sejmu, wyrażonej w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące: 1) Pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych 2) Wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji 3) Członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej 4) Znacznego finansowego obciążenia państwa 5) Spraw wymagających regulacji ustawowej. W razie kolizji między taką umową międzynarodową a ustawa, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Także umowa konstytuująca organizację międzynarodową może zawierać postanowienie, że prawo tej organizacji jest stosowane w Polsce bezpośrednio i ma pierwszeństwo w razie kolizji z ustawą. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji Europejskiej, kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy wymaga uchwalenia przez Sejm i przez Senat większością 2/3 głosów. Sejm może zarządzić w tej sprawie referendum. 9) ROZPORZĄDZENIE JAKO ŹRÓDŁO PRAWA. Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do których należą: 1) Rada Ministrów 2) Prezes Rady Ministrów 3) Ministrowie 4) Przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Upoważnienie, jedno lub kilka, jest zazwyczaj zawarte w jednym z końcowych przepisów ustawy. Może on przybrać następującą postać: „Upoważnia się Ministra Sprawiedliwości do uregulowania w drodze rozporządzenia zasad ustalania wynagrodzenia biegłych w postępowaniu cywilnym", lub „Tryb postępowania dyscyplinarnego ustali Minister Spraw Wewnętrznych w drodze rozporządzenia ". Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Dlatego tekst rozporządzenia, rozpoczyna, się z reguły od słów: „Na podstawie art. ustawy z dnia (Dz.U..Nr..., póz...) zarządza się, co następuje".. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w rozporządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia. Rozporządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenie. 10) UCHWAŁA I ZARZĄDZENIE JAKO ŻRÓDŁO PRAWA a)uchwała Prawa norma uchwały może być wykorzystana jedynie przez organy kolegialne - Uchwały Sejmu uchwały sejmu mogą być dwojakiego rodzaju. Niektóre z nich są źródłami prawa niektóre nimi nie są. Nie są źródłami prawa uchwały o powołaniu określonych osób na odpowiednie stanowisko udzieleniu rządowi absolutorium. Źródłami prawa są np. uchwały ustanawiające regulamin sejmowy i inne. Uchwały sejmu nie wymagają w zasadzie ogłoszenia.-Uchwały Rady Ministrów. Uchwały rady Ministrów odgrywają znaczącą role. Uchwały te są również dwojakiego rodzaju: prawo twórcze, które mają charakter źródeł prawa i nie prawotwórcze, będące indywidualnymi decyzjami administracyjnymi. Przykładem indywidualnej decyzji jest uchwała powołująca pewną osobę na określone stanowisko itd. Wg. Przepisów konstytucji uchwały podobnie jak rozporządzenia mogą być wydawane na podstawie ustaw Uchwały Rady Ministrów nie mogą naruszać obowiązujących ustaw. Większość prawotwórczych uchwał Rady Ministrów jest publikowana. Właściwych dla nich organem publikacyjnym jest Monitor Polski. B) Zarządzenia.: Wydają naczelne organy administracji państwowej, najczęściej ministrowie i przewodniczący komisji i komitetów stojący na czele resortów oraz kierownicy niektórych urzędów centralnych. Zarządzenia wydawane są na podstawie rozporządzeń i uchwał w celu ich wykonania. Pod względem swego charakteru są podobne do uchwał. Zarządzenia są ogłaszane najczęściej w Monitorze Polskim, niekiedy w dziennikach poszczególnych ministerstw. 32) NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI SKŁAD KOMPETENCJE Najwyższa Izba Kontroli, NIK. naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej. Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych. Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątko\vą Kancelarii Prezydenta RP. Kancelarii Sejmu. Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego. Rzecznika Praw Obywatelskich. Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sadu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy. NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powornyany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP.Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Art. 205. 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. 2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, z\ j nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Art. 206. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 207. Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa 33) RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Rzecznik praw obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 o rzeczniku praw obywatelskich. Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgoda Senatu na wniosek marszałka seimu albo grupy 35 posłów. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej. Kompetencje i środki działania rzecznika praw obywatelskich zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi. W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik praw obywatelskich ma m.in. prawo: zbadać każda sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprawy, zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sadu administracyjnego Może on również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie. Zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sadu Najwyższego o podjecie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości Istotną funkcja rzecznika praw obywatelskich jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym ce!u przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli. Wnioski kierowane do rzecznika praw obywatelskich są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dot. 34) TERENOWE ORGAN Y ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ Zakres ich obejmuje jedynie określoną część terytorium kraju, np. województwo. W ramach terenowych organów administracji rządowej wyróżnia się również organy administracji o kompetencji ogólnej i organy o kompetencji szczególnej, które są podporządkowane poszczególnym ministrom (np. izby skarbowej t urzędy skarbowe podlegaj ą ministrom finansów, kuratoria oświaty -ministrowi edukacji narodowej). Terenowym organem administracji rządowej o kompetencji ogólnej jest wojewoda, czyli przedstawiciel Rady Ministrów w województwie. 35) SAMORZĄDY TERYTORIALNE I JEGO ORGANY • w gminie - zarząd gminy, na czele którego stoi wójt, burmistrz lub prezydent miasta; • -wypowiecie - zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta powiatu; , • -w województwie - zarząd województwa, na czele, którego stoi marszałek województwa. Oprócz podziału organów administracji istnieją jeszcze inne, w tym m.in. podział na kolegialne(wieloosobowe)i jednoosobowe organy administracji. Organy kolegialne: decyzje zapadają w nim w drodze uchwały podjętej większością głosów. Organem kolegialnym jest np. Rada Ministrów. Organy te wykorzystuje się głównie, gdy sprawą o podstawowym znaczeniu jest dojrzałość decyzji. W organach kolegialnych decyzja może być znacznie dokładniej przemyślana i przed podjęciem poddana wszechstronnej analizie (trwa to dość długo). Kolegium ma z reguły jedynie charakter doradczy, ale organ jest zobowiązany przedstawić mu projekty ważniejszych decyzji i przed ich podjęciem wysłuchać opinii kolegium. Opinia ta nie jest wiążąca Organ podejmuje decyzje swobodnie i ponosi za nią pełną odpowiedzialność. Działanie takiego opiniodawczego zespołu zwiększ jednak wydatnie prawdopodobieństwo podjęcia właściwej decyzji. Organy jednoosobowe: np. minister. Jest wykorzystywany na tych odcinkach zarządu państwowego, gdzie najważniejsza jest szybkość działania i operatywność organu, decydująca o skuteczności administrowania. Administrują one sprawnie, lecz prawdopodobieństwo podjęcia błędnej decyzji jest tu znacznie większe 36) SĄDY-STRUKTORA, ZASADY DZIAŁANIA Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych). Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów jest niezawisłość. Niezawisłość oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawnymi. Mówi się więc, że „w zakresie orzekania sędzia podlega tylko ustawie". Próby wpływu na sąd lub sędziego, próby wywierania na nich nacisku - są bezprawne i -podlegają karze. Niezawisłość sądów zagwarantowana jest w konstytucji i innych aktach prawnych. Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie instancyjności. Zasada instancyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sadu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. W skutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Zapewnia to uniknięcie ewentualnych pomyłek, bardzo niebezpiecznych w działalności sądów. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia sadowi pierwszej, instancji, nie może natomiast nakazać sądowi I instancji wydania orzeczenia o określone treści. Kontrola instancji następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Sąd n_ instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację do sądu bezpośrednio wyższego szczeblem. W większości spraw od orzeczenia sądu n instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego nie przysługuje odwołanie, stwarza tzw. Powagę rzeczy osądzonej. Sądy dzielą się na: a) sady powszechne, b) szczególne. Kompetencje sądów szczególnych są w przepisach proceduralnych wyraźnie określone, natomiast sądy powszechne rozpatrują wszystkie pozostałe sprawy. Podstawową rolę odgrywają sądy powszechne: rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, zarówno w odniesieniu do sądów powszechnych, jak i szczególnych. 37) SĄD NAJWYŻSZY Jest naczelnym organem sądowym w Rzeczypospolitej Polskiej. Ma on różnorodne zadania, na przykład: a) nadzoruje działalność innych sądów w zakresie orzekania, b) jako sad III instancji rozpoznaje kasacje w sprawach cywilnych od orzeczeń wydanych w II instancji przez sądy apelacyjne; c) rozpoznaje kasacje w postępowaniu karnym (ale nie jako sąd ID instancji, gdyż kasacja w tym postępowaniu jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym); d) rozpoznaje rewizje nadzwyczajne od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, e) podejmuje uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, f) rozpatruje wnioski o przedłużenie tymczasowego aresztowania. Sądy są administracyjnie podzielone na wydziały, zajmujące się rozpoznawaniem spraw określonego rodzaju, np. wydział cywilny, karny, rodzinny. Sąd Najwyższy dzieli się na Izbą Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę Wojskową. Pracami Sądu Najwyższego kieruje Pierwszy Prezes SN, powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję spośród sędziów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Sad Najwyższy może rozpoznawać sprawy w składzie 5, 7, a nawet całej izby sędziów zawodowych. 38) PROKURATURA - ORGANIZACJA KOMPETENCJE ZASADY DZIAŁANIA Do kontroli przestrzegania prawa przez organy państwa, organy samorządu, różne jednostki organizacyjne, jak i obywateli powołana została grupa organów państwowych określanych nazwą „prokuratura. Obywatelom istnienie i funkcjonowanie prokuratury kojarzy się najczęściej ze ściganiem przestępstw, które to zadanie prokuratorzy realizują m.in. poprzez prowadzenie postępowania przygotowawczego, nadzorowanie postępowania przygotowawczego prowadzone przez Policję lub Urząd Ochrony Państwa; sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego. Jednak zadanie kontroli przestrzegania prawa jest realizowane przez prokuratorów także na wiele innych sposobów, np. poprzez wytaczanie powództw w postępowaniu cywilnym, zaskarżanie do sądu administracyjnego decyzji niezgodnych z prawem; występowanie o stwierdzenie niezgodności z prawem aktów organów samorządowych itp. Na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny, którą to funkcję sprawuje Minister Sprawiedliwości. Podlegają mu prokuratorzy zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych prokuratury: Prokuraturze Krajowej, prokuraturach apelacyjnych, prokuraturach wojewódzkich i rejonowych, a także w jednostkach organizacyjnych prokuratury wojskowej. Prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych prokuratury są powoływani przez Prokuratora Generalnego. 41) PRAWNE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTARACJI. Działalność organów administracji może być realizowana w różnych formach. Do najbardziej typowych form działalności administracji należy stanowienie przepisów prawnych, wydawanie aktów administra­cyjnych, prowadzenie działalności społeczno organizatorskiej oraz wy­konywanie czynności materialno-technicznych. Stanowienie przepisów prawa jest u nas w zasadzie domeną parla­mentu. Jednak i organy administracji wydają akty normatywne o cha­rakterze wykonawczym. Wydawanie aktów administracyjnych jest najbardziej typową formą działalności administracji. Akty te - w przeciwieństwie do aktów nor­matywnych - nie stwarzają żadnych ogólnych reguł postępowania, czyli norm prawnych. Akt administracyjny odnosi się zawsze do kon­kretnej, pojedynczej sytuacji, której dotyczy. Formą działania administracji może być zawieranie porozumień z innymi organami administracji, wzajemnie nie podporządkowanymi. Porozumienia takie mają zwykle na celu prowadzenie wspólnej działal­ności organizatorskiej. Działalność o charakterze społeczno organizatorskim polega na pro­wadzeniu akcji wyjaśniających w celu zachęcenia do określonych działań, na organizowaniu narad, zebrań, czynów społecznych itp. Czynności materialno-techniczne stanowią dla organów administra­cyjnych działalność uzupełniającą, ułatwiającą proces administrowania. Polegają one na prowadzeniu akt, kartotek, statystyk, archiwów itp. Czynnościami takimi są również: doręczenie wezwania, zainkasowanie podatku, przymusowe doprowadzenie świadka itp. 43) AKT ADMINISTRACYJNY. Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli or­ganu administracji państwowej, załatwiające konkretną spraw? i skierowane do oznaczonego adresata. Akt administracyjny charakteryzuje się następującymi cechami: 1) Jest wydawany przez organ administracji państwowej. Niekiedy takie inny organ państwa lub nawet inna jednostka może Być wyposażona w prawo wydawania aktów administracyjnych, jeśli państwo powierzyło jej wykonywa­nie w pewnej dziedzinie zarządu państwowego. 2) Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta i posiadanych uprawnień władczych. 3) Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, powodując powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest wiec zdarzeniem prawnym. Akt administracyjny dotyczy zawsze konkretnego stosunku prawnego lub taki stosunek tworzy. Nie należą wiec do aktów administracyjnych te akty organów administracji państwowej (uchwały, rozporządzenia), które zawierają przepisy ogólnie obowiązujące. § PODZIAŁ AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH a) zewnętrzne, b) wewnętrzne. Do aktów administracyjnych zewnętrznych zaliczamy te akty, które organ administracji państwowej kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny najczęściej do obywatela. Do aktów administracyjnych wewnętrznych zaliczamy akty kierowane przez organ Administracyjny (nadrzędny) do Innego organu administracyjnego (podległego). Dalszym podziałem aktów administracyjnych jest podział na: a) deklaratywne, b) konstytutywne. Akt deklaratywny ustala w sposób wiążący, ze w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, sam jednak tych obowiązków i praw nie tworzy. Akt konstytutywny ma charakter twórczy. Tworzy on, zmienia lub uchyla stosunki prawne. Przykładem aktu administracyjnego konstytutywnego jest nadanie obywa­telstwa polskiego cudzoziemcowi. Akt ten stwarza miedzy państwem a ad­resatem aktu stosunek prawny, ma wiec charakter twórczy. Natomiast przykładem aktu administracyjnego deklaratywnego jest poświadczenie posiadania obywatelstwa polskiego, poświadczenie posiadania kwalifikacji rolniczych itp. Akty administracyjne można podzielić takie na: a) pozytywne, b) negatywne. Aktem pozytywnym jest akt załatwiający sprawę zgodnie z przed­stawionym wnioskiem. Aktem negatywnym jest akt, który odmawia całkowicie lub częściowo żądaniu strony

11) PRAWO MIEJSCOWE JAKO ŹRÓDŁO PRAWA Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je ustanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienie prawa miejscowego - w granicach upoważnień zawartych w ustawie, należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej. Na podstawie przepisów ustawy o samorządzie terytorialnym organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy oraz zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa lub jego części. Wojewoda wydaje przepisy prawa miejscowego w formie rozporządzenia. Przedmiotem rozporządzeń są zazwyczaj sprawy o charakterze techniczno -organizacyjnym, albo sprawy szczegółowe. Szczególnym rodzajem prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. Nie wymagają one upoważnienia zawartego w ustawach szczególnych, gdyż podstawę ich wydania przez wojewodę stanowi przepis kompetencyjny zawarty w ustawie o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. W rozporządzeniach porządkowych wojewoda ustanawia - na czas oznaczony - nakazy lub zakazy określonego w nich zachowania się. Wojewoda może wydać rozporządzenie porządkowe, jeżeli jest t niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli, ochrony mienia lub zapewnienia porządku publicznego.. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać za naruszenie ich przepisów kary grzywny, wymierzane na podstawie prawa o wykroczeniach. 13) STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY. Stosunek prawny, to stosunek społeczny regulowany przez nor­my prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków. W każdym stosunku prawnym wyróżnić można cztery następujące elementy: l) podmioty, między którymi stosunek prawny zachodzi, 2) przedmiot stosunku prawnego, 3) prawo (uprawnienie), 4) obowiązek, będący korelatem tego prawa. Podmiotami stosunków prawnych mogą być bądź ludzie lub ich grupy, bądź pewne organy, jednostki organizacyjne lub twory społecz­ne, jak spółki, spółdzielnie, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia itd. Pod­miotem np. stosunku administracyjno prawnego może być z jednej strony organ państwowy wyposażony w uprawnienia władcze, zaś z drugiej - organ podporządkowany lub obywatel. Podmiotami stosun­ków cywilnoprawnych mogą być bądź ludzie, bądź tzw. osoby prawne, jak np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie. Przedmiotem stosunku ,prawnego jest określone zachowanie się uczestników tego stosunku, oparte na wzorcu postępowania zawartym w normie. Prawo - jako element stosunku prawnego - polega na możności domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania się od drugiej strony stosunku prawnego. Wreszcie obowiązek jest ściśle zsynchronizowany z uprawnieniem do żądania określonego zachowania wskazanego przez normę prawną. Wzajemne prawa i odpowiadające ,im obowiązki zachowania się w określony sposób stanowią treść stosunku prawnego 14) POJĘCIE I RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH. Prawo przedmiotowe to normy prawne. Definicja prawa określa­jąc prawo jako zespół norm, tym samym określa pojęcie prawa przed­miotowego. Każda z obowiązujących norm jest wycinkiem prawa przedmiotowego. Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normy prawne a wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Powyższe określenie prawa podmiotowego uwypukla szereg istot­nych momentów. Po pierwsze, podkreśla ono bezpośredni związek prawa podmiotowego z prawem przedmiotowym. Prawo podmiotowe nie może istnieć bez prawa przedmiotowego, jest ono bowiem oparte na normach prawnych i przez nie zabezpieczone. Prawo przedmiotowe również zabezpiecza realizację praw podmiotowych. Po drugie, określenie prawa podmiotowego wskazuje, że prawo to wynika ze stosunku prawnego, poza którym istnieć nie może. Określenie wreszcie, że prawo podmiotowe to możność postępowa­nia w określony sposób, oznacza, że istnieje ono niezależnie od fakty­cznie podejmowanych działań stanowiących jego realizację. Właściciel rzeczy może nią np. rozporządzać lub nie, używać jej, zbyć ją lub nie, jednak w każdym wypadku prawo podmiotowe istnieje jako zabezpie­czona prawem przedmiotowym możność określonego postępowania. Rozróżnić można kilka grup praw podmiotowych. W szczególności wyróżnić można dwa ich zasadnicze rodzaje: 1) prawa podmiotowe bezwzględne, 2) prawa podmiotowe względne. Prawa bezwzględne są skuteczne przeciwko każdej osobie. obo­wiązek odpowiadający prawu bezwzględnemu ciąży na całym otocze­niu, a nie na jednej lub kilku oznaczonych osobach. Prawo podmiotowe względne, to prawo skuteczne wobec oznaczo­nej osoby lub oznaczonej grupy osób. Obowiązek odpowiadający ta­kiemu prawu spoczywa nie na wszystkich, lecz tylko na oznaczonej osobie lub grupie osób. Ten, komu przysługuje prawo względne, może żądać określonego zachowania, polegającego na działaniu lub na zanie­chaniu, tylko od konkretnej osoby, przeciwko której jego prawo jest skuteczne. 15) UPRAWNIENIA I ROSZCZENIA W prawie podmiotowym można niekiedy wyodrębnić jego poszcze­gólne części składowe zwane uprawnieniami. Tak np. w prawie własności przysługującym właścicielowi rzeczy wyodrębnić można takie uprawnienia, jak uprawnienie władania, korzystania i rozporządzania rzeczą. Roszczeniami nazywamy prawa lub uprawnienia skonkretyzowane w ten sposób, że stwarzają uprawnionemu możność żądania od ozna­czonej osoby konkretnego zachowania się. Roszczenia wynikają z praw podmiotowych. Istnieje jednak istotna różnica w kwestii powstawania roszczeń z praw względnych i bez­względnych. Przy prawach względnych roszczenia powstają wraz z powstaniem prawa podmiotowego. Dopó­ki jednak nie upłynął termin spełnienia świadczenia roszczenie nazywamy niewymagalnym. Z chwilą gdy termin zadośćuczynienia roszczeniu mija, roszczenie staje się roszczeniem wymagalnym i upoważnia tego, komu przysłu­guje, do wystąpienia na drogę sądową z powództwem, w celu przymu­sowej realizacji roszczenia. Roszczenia mogą również powstawać z praw podmiotowych bez­względnych 16) POJĘCIE I RODZAJE ZDARZEŃ PRAWNYCH Tak, np. z samych norm prawnych określających umowę sprzedaży nie wynika jeszcze żaden konkretny stosunek prawny między podmiotami. Dopiero, jeśli sprzedawca X zawrze z kupującym Y konkretną umowę sprzedaży, powstaje między nimi stosunek prawny. W świecie zewnętrznym zachodzi olbrzymia liczba najrozmaitszych zjawisk. Kupno gazety, uderzenie pioruna, wypowiedzenie umowy, złożenie oferty, pójście na spacer, to wszystko określone zdarzenia. Z punktu widzenia prawa zdarzenia te można podzielić na dwie grupy: -zdarzenia, z którymi nie są związane skutki prawne (obojętne), -zdarzenia, z którymi ustawodawca chce łączyć określone skutki prawne. Zdarzenia prawne to zdarzenia wywołujące skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.: 1) Zdarzeniami niezależnymi od woli ludzkiej są np. takie zdarzenia, jak np. śmierć człowieka, powódź, pożar, upływ czasu. Zdarzenia takie maja charakter naturalny, z punktu widzenia prawa są jednak zdarzeniami prawnymi, wywołują, bowiem przewidziane prawem skutki.2)Zdarzenia zależne od woli ludzkiej, choć zwane są działaniami, polegać mogą zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu, czyli niewykonaniu jakiegoś działania. Działania podzielić można z kolei na dwie grupy: 1) akty prawne (nie normatywne) 2) czyny. Akty są zdarzeniami prawnymi zmierzającymi do wywołania skutków prawnych. Dzieli się je na: -czynności cywilno prawne(zawarte umowy, złożenie oferty, sporządzenie testamentu), -akty administracyjne, -orzeczenia sądów. Czyny są zdarzeniami prawnymi dokonywanymi bez zamiaru wywołania skutków prawnych, choć oczywiście takie skutki wywołują. Wśród czynów najliczniejsza grupę stanowią czyny bezprawne. Wyróżniamy wśród nich czyny zabronione przez prawo karne, tj. przestępstwa, czyny zabronione przez prawo cywilne, zwane deliktami cywilnymi. Trzeba również dodać, że z jednym zdarzeniem prawnym może się wiązać kilka rożnych skutków. Ponadto jedno zdarzenie może wywoływać różne skutki prawne w różnych gałęziach prawa. 17) POJĘCIE STOSOWANIA I PRZESTRZEGANIA PRAWA Przestrzeganie prawa polega na zgod­nym z prawem postępowaniu zarówno obywateli, jak osób prawnych oraz innych jednostek, jeżeli nie działają w charakterze organu sprawu­jącego władztwo. Tak np. zawierając umowę sprzedaży o treści zgod­nej z normami imperatywnymi zamieszczonymi w kodeksie cywilnym, spółki handlowe, które są stronami tej umowy - przestrzegają prawa. Podobnie osoba X powstrzymując się od wykroczeń administracyjnych (np. od jazdy samochodem bez zapiętych pasów) przestrzega prawa. Natomiast stosowanie prawa polega na specyficznych formach działal­ności organów państwowych, a mianowicie bądź na ustalaniu istnienia określonych stosunków prawnych o określonej treści, bądź na tworze­niu, zmianie lub znoszeniu stosunków prawnych. Organy państwowe stosują prawo oczywiście nie tylko wtedy, gdy zostało ono naruszone lub nie jest przestrzegane. Potrzeba stosowania prawa istnieje zawsze wtedy, gdy określone organy państwowe wypo­sażone w uprawnienia władcze zobowiązane są do określonej działalności, a więc do realizowania ogólnych reguł postępowania zamiesz­czonych w aktach normatywnych. Proces stosowania prawa, niejednokrotnie bardzo skomplikowany, przebiega jednak zwykle według pewnego schematu. Wyróżnić można trzy jego zasadnicze stadia: l) ustalenie stanu faktycznego, a w szczególności ustalenie, czy zaistniało zdarzenie nie będące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym, 2) ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne (i jakie), 3) wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym wypadku skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w nor­mie prawnej. 18) POJĘCIE I RODZAJE DOMNIEMAŃ Istnieją sytuacje, kiedy z góry wiadomo, że przeprowadzenie pewnych dowodów może być bardzo utrudnione, ustawodawca zastępuje przeprowadzenie dowodu domniemaniem. Rozróżnia się dwa zasadnicze rodzaje domniemań: domniemania prawne i domniemania faktyczne Domniemanie prawne jest ustawowym przypuszczeniem o zaistnieniu pewnego faktu, trudnego do dowiedzenia, na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego. Udowodnienie dobrej wiary strony może być jednak bardzo trudne. W tej sytuacji kodeks cywilny ustanawia w art 7 domniemanie prawne, stwierdzając, że: "Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary." Podobnie np. posiadaczowi może być trudno udowodnić, że rzecz posiadał w sposób ciągły (nieprzerwany). Toteż prawo stworzyło domniemanie prawne ciągłości posiadania. Domniemania ustanowione przez prawo wiążą sąd, jeżeli nie zostaną obalone. Obalenie może nastąpić poprzez przeprowadzenie dowodu przeciwnego. Istnieje jednak grupa domniemań, w stosunku, do których prawo nie dopuszcza możliwości przeprowadzenia - przeciwdowodu. Oznacza to, że domniemania takie nie mogą być obalone. Domniemanie faktyczne test to wnioskowanie na podstawie jednych faktów o innych, pozostających z pierwszymi w logicznym związku. O ile jednak domniemanie prawne opierało się na pewnym przypuszczeniu sformułowanym w przepisie, o tyle domniemanie faktyczne jest oparte na zasadach logiki, nie wynika natomiast z przepisów. Oczywiście domniemanie faktyczne, podobnie jak domniemania prawne, mogą być obalone przez wykazanie ich nieprawdziwości w konkretnym wypadku. 19) POJĘCIE I RODZAJE WYKŁADNI PRAWA Wykładnią prawa nazywamy zespół czynności zmierza­jących do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. Do głównych przyczyn, dla których stosuje się wykładnię prawa, należą: - użycie wieloznacznych słów i zwrotów - wątpliwości, czy dana norma została zastosowana w określonej sytuacji - zmiany gospodarczo-polityczne Ze względu na podmiot wyróżniamy: - wykładnię autentyczną, dokonywaną przez ten sam organ, który wydał przepis. Wykładnia taka ma charakter bezwzględnie obowiązują­cy - wykładnię legalną, dokonywaną przez organ specjalnie do tego powołany przez Konstytucję. Może to być prezydent. Sąd Najwyższy itp. W Polsce do 1997 roku wykładni legalnej dokonywał Trybunał Konstytucyjny. Wykładnia legalna ma charakter bezwzględnie obo­wiązujący - wykładnię praktyczną, dokonywaną na bieżąco, w toku rozstrzygania się kon­kretnych spraw. Wykładni praktycznej dokonują, więc or­gany wymiaru sprawiedliwości i organy administracyjne. Wykładnia ta jest stosowana tylko do jednej sprawy i nie obowiązuje przy innych, podobnych. Wyjątkiem jest wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy, która obo­wiązuje dla sądów w całym kraju - wykładnię doktrynalną (naukową), zamieszczaną w naukowej literaturze praw­niczej. Nie ma ona charakteru obowiązują­cego, ale ma znaczenie w momencie zmian przepisów Ze względu na metodę wyróżniamy: - wykładnię słowną, badającą znaczenie przepisów wyłącznie na podstawie ich struktury językowej. Jest to podstawowa forma interpreta­cji - wykładnię celowościową, badającą znaczenie przepisów poprzez określenie ce­lu, dla którego norma została stworzona - wykładnię systematyczną, badającą znaczenie przepisów poprzez określenie miejsca, jakie norma zajmuje w aktach prawnych lub nawet w całym ustawodawstwie - wykładnię historyczną, badającą znaczenie przepisów prawnych na-podstawie materiałów historycznych. Bada się wtedy poprzednio obowiązujące przepisy i wyciąga wnioski. Wykładnia ta stosowana jest najczęściej w literaturze naukowej Ze względu na wynik wyróżniamy: - wykładnię rozszerzającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć szerzej niż to wynika z wykładni słownej - wykładnię ścieśniającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć wężej niż to wynika z wykładni słownej - wykładnię stwierdzającą, gdy interpretowaną normę należy rozumieć dokładnie tak, jak to wynika z wykładni słownej 20) LUKI W PRAWIE I METODY ICH WYPEŁNIANIA Luką prawną nazywamy sytuację, gdy brak jest norm prawnych dla takiego sto­sunku prawnego, który powinien być uregulowany. Przyczyny wystę­powania luk w prawie są następujące: - przemiana stosunków społecznych i obyczajowych - świadome tworzenie luk prawnych v sytuacji, gdy tworzący przepisy organ nie posiada wystarczającej wiedzy i boi się utworzyć błędny przepis, co mogłoby pociągnąć za sobą niekorzystne stosunki społeczne. Luki w prawie wypełnia się za pomocą analogii. Wyróżnia się jej dwa rodzaje: - analogię ustawy, występującą wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego sto­sowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu analogię prawa, występującą wtedy, gdy istnieją luki w specyficznych spra­wach, które nie mają sobie podobnych. Sądy mogą wtedy stwo­rzyć własną ustawę na podstawie obowiązujących przepisów, po czym zastosować ją do tej konkretnej sprawy. Analogi^ taka jest najczęściej stosowana w prawie cywilnym, rzadziej w prawie pracy, prawie administracyjnym i kilku innych ga­łęziach. Nigdy natomiast nie wolno stosować analogii w pra­wie karnym 21) KOLIZJA NORM W CZASIE Kolizja norm w czasie występuje wtedy, gdy w prawie znajduje się 2 lub więcej przepisów prawnych regulujących jedną sprawę, wydanych w różnym czasie. Obowią­zująca w takich przypadkach zasada mówi, że norma wydana w późniejszym czasie anuluje normę wcześniejszą. Sytuacja zmienia się, gdy norma wcześniejsza ma charakter specjalny, a norma późniejsza charakter ogólny. Inna zasada mówi, że prawo nie działa wstecz, więc przy rozstrzyganiu konkret­nych spraw stosuje się tą normę, która obowiązywała w czasie, gdy popełniono przestępstwo. 22) KOLIZJA NORM W PRZESTRZENI Konieczność ustalania norm dla konkretnego stosunku prawnego spowodowana jest wykraczaniem tych stosunków prawnych poza sferę zasięgu norm prawnych poszczególnych państw. Ponieważ normy różnych państw regulujące analogiczne stosunki mogą różnić się miedzy sobą, zjawisko takie określa się mianem kolizji norm pod względem miejsca lub kolizji norm w przestrzeni. Rozstrzyganie kolizji pod względem miejsca polega na wskazaniu, które prawo jest właściwe do oceny określonego stosunku prawnego. Tego rodzaju normy prawne noszą nazwę norm kolizyjnych (w Polsce jest to ustawa „Prawo prywatne miedzy narodowe"). Sądy każdego państwa stosują przepisy własnego (krajowego) prawa kolizyjnego. Ważniejsze zasady rozstrzygania kolizji norm w przestrzeni: • w zakresie prawa osobowego, (np. ocena pełnoletności, zdolności do czynności prawnych) - stosuje się przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba, w zakresie czynności prawnych (np. umowy, tryby i formy ich zawierania, oceny ich ważności) - stosuje się przepisy tego państwa na terenie, którego czynność jest dokonywana, • w zakresie oceny stosunków dotyczących własności rzeczy i praw z nią związanych — stosuje się normy tego państwa na terenie, którego rzecz się znajduje. 44) WAŻNOŚĆ AKTU ADMINISTRACYJNEGO Moc obowiązująca aktu administracyjnego nie nasuwa żadnych wątpliwości, jeśli został on wydany prawidłowo, z zachowaniem przewidzia­nych przez prawo wymagań. Zdarzyć się jednak może, że przy wydaniu aktu administracyjnego wymagania te nie zostały dochowane. Taki akt administ­racyjny jest wadliwy. Niezgodność aktu administracyjnego z przepisami może być poważna lub błaha, w zależności od tego, jakiej sprawy dotyczy. Im większa jest niezgodność aktu administracyjnego z obowiązującym prawem - a więc im poważniejsza jest wadliwość - tym większy wpływ wywiera to na ważność aktu administracyjnego. Ogólnie rzecz biorąc odróżniamy wady Ulotne i wady nieistotne. 1) Jeśli akt administracyjny narusza przepis, mający tylko charakter porządkowy (wada nieistotna), wadliwość nie powoduje dla aktu ad­ministracyjnego żadnych ujemnych skutków, uzasadnia jedynie ewentualną odpowiedzialność służbową pracownika państwowego, który laki akt wydal (np. zastąpienie ręcznego podpisu odpowiednią pieczątką, co jest w zasadzie niedopuszczalne, ale żadnych ujemnych skutków - zarówno dla adresata aktu, jak i dla państwa . Akt administracyjny jest i pozostaje nadal ważny, wymaga jedynie uzupełnienia i sprostowania. 2) Sprawa przedstawia się inaczej, gdy akt administracyjny dotknięty jest wadą istotną. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego uznają za nieważny akt administracyjny, który. a) został wydany przez niewłaściwy rzeczowo organ, b) został wydany bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, c) dotyczy sprawy, która została poprzednio rozstrzygnięta ostateczną decyzją, d) zosta) skierowany do osoby nie będącej stroną w sprawie, e) w razie wykonania wywołałby czyn zagrożony karą, f) zawiera inną wadę, powodującą nieważność aktu z mocy wyraźnego przepisu prawa. Obecnie każdy akt administracyjny chroniony jest domniemaniem ważności, co ma zapobiec samodzielnemu ocenianiu aktu przez zaintereso­wane podmioty i swobodnemu decydowaniu, czy go wykonać. Nawet laka decyzja, która jest dotknięta bardzo poważną wadą powinna być traktowana jako obowiązująca do chwili uchylenia. Uchylając akt administracyjny organ nadrzędny decyduje czy by! on nieważny od chwili wydania od początku nie wywoływał żadnych skutków prawnych, czy też staje się nieważny z chwilą uchylenia. Organ administracji państwowej - z urzędu lub na żądanie strony - wstrzymuje wykonanie aktu administracyjnego, gdy zachodzi prawdopodo­bieństwo, że jest on wadliwy. 45) POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE Ogólnie biorąc, przez postępowanie administracyjne należy rozumieć tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc - tryb i formy postępowania. Aktu administracyjnego nic można wydać w dowolny sposób. Konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów. Wszystko to składa się na postępowanie administracyjne. Istnieje tu analogia do postępowania sądowego (procedura cywilna, procedura karna), choć postępowanie przed sądami jest regulowane znacznie dokładniej. Nałożenie ' pewnych ram działalności organów administracyjnych jest uzasadnione wieloma względami. Zabezpiecza to przede wszystkim praworząd­ność, zapobiegając naruszaniu prawa i nadużywaniu władzy przez organy administracyjne, ponadto zaś zwiększa ogólną prawidłowość działania ad­ministracji. Działalność administracji państwowej jest bardzo różnorodna, toteż niemo­żliwe jest ustalenie jednolitych przepisów postępowania we wszystkich rodza­jach działalności administracji, np. przy wywłaszczaniu nieruchomości i udzie­laniu ślubów. Dlatego istnieje szereg postępowań administracyjnych. Obok postępowania ogólnego istnieją także szczególne tryby postępowania przewidziane dla niektórych specjalnych dziedzin administracji. Są to szcze­gólne rodzaje postępowania administracyjnego. Do ważniejszych postępowań szczególnych należą: postępowanie w sprawach o wykroczenia, postępowanie przymusowe, postępowanie podatkowe, postępowanie w sprawach paten­towych i in. Postępowania szczególne uregulowane są odrębnymi przepisami. 46) ZASADT I TRYB OGÓLNEGO POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO Ogromna większość spraw, nie regulowanych odrębnymi trybami, rozpatrywana jest w toku postępowania administracyjnego ogólnego, normowanego przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. W trybie postępowania administracyjnego ogólnego wydawane są decyzje administracyjne w zakresie budownictwa, ochrony środowiska, w sprawach podatkowych, w sprawie z. zakresu ubezpieczeń, rent, emerytur itp. K.p.a. formułuje wiele zasad ogólnych stanowiących podstawy postępowania administracyjnego, do ważniejszych należą: -zasada, legalności (organy administracji muszą działać zgodnie z przepisami i czuwać nad przestrzeganiem praworządności przez wszystkich uczestników postępowania), -zasada prawdy materialnej (zobowiązanie organów wydających decyzje do wykrycia rzeczywistego, prawdziwego stanu faktycznego), -zasada udziału stron w postępowaniu (organy administracyjne obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w postępowaniu, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się w sprawie dowodów), -zasada dwuinstancyjności (od decyzji wydanych przez organ administracji można odwołać się do organu administracji wyższego szczebla) -zasada sadowej kontroli legalności decyzji administracyjnych (możność zaskarżenie decyzji administracyjnych do Naczelnego Sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem), -zasada stabilności decyzji administracyjnych (decyzje me podlegające odwołaniu w administracyjnym toku instancji są ostateczne). Przystępując do rozpatrzenia sprawy, organ administracji ustala, czy jest „. organem właściwym do rozpoznania i wydania decyzji. Organy administracji obowiązane są do załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki. Za datę wszczęcia postępowania uważa się dzień doręczenia podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia) do organu administracji. W sprawach złożonych, których nie można załatwić niezwłocznie, przeprowadza się postępowanie wyjaśniające. Organ administracji może w toku postępowania przeprowadzić rozprawę, na której obecne są strony i tu następuje skoncentrowanie wszystkich środków dowodowych. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ administracji wydaje decyzje. Oprócz decyzji w toku postępowania administracyjnego organy administracji mogą wydawać postanowienia. Dotyczą one poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy. Postanowienie może dotyczyć powołania świadka, zawieszenia postępowania, wyznaczenia rozprawy itp. Postępowania administracyjne opiera się na zasadzie instancyjności. Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przysługuje stronom odwołanie tylko do jednej wyższej instancji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu, który decyzję wydał, w terminie 14 dal od doręczenia decyzji. Wydając nową decyzję, organ odwoławczy może: -utrzymać w mocy decyzję wydaną w l instancji, -uchylić ją w całości i w tym zakresie orzec, co do istoty sprawy, -uchylając decyzję umorzyć postępowanie l instancji, -umorzyć postępowanie odwoławcze. Decyzja wydana przez organ 2 instancji jest decyzją ostateczną. Wyżej wymienione środki odwoławcze to środki odwoławcze zwyczajne. Oprócz nich istnieją środki nadzwyczajne, do których należą przede wszystkim Wznowienie postępowania i wniosek o uchylenie decyzji jako nieważnej. Wznowienie postępowania może więc nastąpić. gdy: -dowody, na podstawie, których ustalono stan faktyczny, okazały się fałszywe. -strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu -wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności lub nowe dowody. Zasadą w postępowaniu administracyjnym jest podejmowanie czynności skłaniających strony o spornych interesach do zawarcia ugody (zwykłe jest to równoznaczne z definitywnym załatwieniem sprawy). Ugoda zastopuje wydanie decyzji i musi być zatwierdzona przez organ prowadzący sprawę w drodze wydania odpowiedniego postanowienia. Ugoda wywiera wtedy takie same skutki jak decyzja administracyjna. 47) NACZELNY SĄD ADMINSTRACYJNY Decyzje administracyjne o charakterze ostatecznym mogą być zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).W ten sposób realizowana jest zasada kontroli sadowej decyzji administracyjnych. NSA jest powoływany do orzekania w sprawie skarg na decyzje administracyjne. Sędziowie NSA są. Niezawiśli w zakresie orzekania i podlegają tylko ustawom. Zaskarżyć można do NSA decyzje administracyjne tylko z jednej -przyczyny: z powodu ich niezgodności z prawem. NSA przeprowadza, bowiem kontrolę decyzji administracyjnych tylko z punktu widzenia ich legalności. NSA rozpoznaje skargę na rozprawie, po czym wydaje orzeczenie ojej uwzględnieniu lub oddaleniu. Gdy NSA uwzględnia skargę, uchyla zaskarżoną decyzję w całości lub w części i zwraca akta sprawy właściwemu organowi administracji. NSA nie zmienia sam zaskarżonej decyzji na inną, ani nie wydaje swojego rozstrzygnięcia merytorycznego w miejsce decyzji, którą uchwalił. 48) ZASADY I TRYB POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO W ADDMINISTRACJI Egzekucji administracyjnej podlegają: -należności pieniężne, m. in. Podatki i inne daniny publiczne, grzywny oraz inne należności pieniężne z zakresu administracji państwowej. •obowiązki q charakterze niepieniężnym z zakresu administracji lub przekazane cło egzekucji na podstawie przepisów szczególnych Obowiązuje zasada, że spośród środków egzekucyjnych stosować należy środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego. Podstawą wszczęcia egzekucji jest tytuł wykonawczy, którym zwykle jest akt administracyjny nie podlegający odwołaniu bądź natychmiast wykonalny. Organem egzekucyjnym jest z reguły organ administracji państwowej l instancji Czynności egzekucyjne wykonuje sam organ egzekucyjny lub egzekutor. Środkami regulacji administracyjnej należności: a) pieniężnych są: • egzekucja z pieniędzy, • egzekucja z wynagrodzenia za pracę, • egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych, • egzekucja z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych, • egzekucja z ruchomości. b) niepieniężnych są: • grzywna w celu przymuszenia (może być w jednej sprawie stosowana kilkakrotnie, dopóki obowiązek nie zostanie spełniony), • wykonanie zastępcze (stosowane, gdy obowiązek może być wykonany przez kogoś innego), • odebranie rzeczy ruchomej, • odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń, • przymus bezpośredni (polega na użyciu siły fizycznej-przez organy policji) dla doprowadzenia do wykonania obowiązku). Kolejność wymienionych środków egzekucyjnych nie jest przypadkowa. Na czoło wysunięte są środki (najłagodniejsze),które najszybciej prowadzą do zaspokojenia należności. Egzekucja administracyjna nie może pozbawiać zobowiązanego pewnego minimum egzystencji oraz możliwości prowadzenia pracy zawodowej, toteż przepisy przewidują ograniczenia możliwości • prowadzenia egzekucji Nie podlegają egzekucji przedmioty urządzenia domowego, niezbędne dla zobowiązanego i członków rodziny oraz przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej i wykonywania zawodu. Od egzekucji zwolnione jest także wynagrodzenie do określonej przepisami wysokości. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym prowadzona jest przez komornika sądowego w trybie przewidzianym przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Stosowanie egzekucji musi ustać natychmiast z chwilą osiągnięcia zamierzonych skutków, (gdy obowiązku dopełniono). 49) POJĘCIE WYKROCZENIA I ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYKROCZENIA Postępowanie w sprawach o wykroczenia były do dnia 17 października 2001 roku prowadzone przez kolegia do spraw wykroczeń. Zgodnie z Konstytucją kolegia uległy likwidacji, a ich kompetencje przejęły sądy. Osądzeniu ulega wykroczenie, czyli drobne czyny karalne, zagrożone karą aresztu do 3 miesięcy, karą grzywny do 5000 zł lub karą nagany. Od przestępstw odróżnia je jedynie wysokość przewidzianej kary oraz tryb ścigania. Organami pierwszej instancji są kolegia na szczeblach gminnych i równorzędnych. Odwołanie wnosi się do sądu rejonowego. Właściwym do rozpoznawania sprawy w pierwszej instancji jest to kolegium, na terenie działania, którego sprawca dopuścił się wykroczenia. Kolegium składa się z przewodniczącego, jego zastępców i członków. Wszczęcie postępowania w sprawach o wykroczenia następuje na podstawie wniosku o ukaranie. Wniosek taki może złożyć oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony, instytucja państwowa lub społeczna oraz osoba fizyczna. Przewodniczący kolegium wyznacza komplet orzekający i termin rozprawy oraz wzywa na nią obwinionego i niezbędnych świadków, a-w razie potrzeby zarządza również przeprowadzenie innych dowodów. Na rozprawie może występować oskarżyciel publiczny. Obwiniony może korzystać z pomocy obrońcy. Obrońcą może być adwokat lub inna osoba godna zaufania i dopuszczona przez przewodniczącego. Rozprawa odbywa się ustnie i jest jawna. Nieobecność obwinionego, który został prawidłowo zawiadomiony, nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Rozprawa jest w taki wypadku prowadzona zaocznie. Kolegium może jednak odroczyć rozprawę i zarządzić przymusowe doprowadzenie obwinionego, jeśli jego obecność okaże się potrzebna. Celem rozprawy w szczególności wyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności, przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego. Po zamknięciu rozprawy na razie kolegium wydaje orzeczenie. Orzeczenie ogłasza się ustnie, a na żądanie strony doręcza także na piśmie. Doręczenie orzeczenia z urzędu następuje zawsze po rozprawie zaocznej. Od wykonania orzeczenia każdej ze stron przysługuje odwołanie. Odwalanie może wnieść obwiniony, oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony oraz instytucja państwowa lub społeczna, która złożyła wniosek o ukaranie. Odwołanie wnosi się do sądu rejonowego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia na piśmie, za pośrednictwem kolegium, które wydało oskarżone orzeczenie. Skład orzekający utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie lub sam je uchyla. W razie uchylenia orzeczenia sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania kolegium, bądź też sąd sam wydaje nowe rozstrzygnięcie, zmieniając zaskarżone orzeczenie w całości lub w części. W postępowaniu odwoławczym nie można orzec kary aresztu ani kary ograniczenia wolności. W razie szerzenia się na określonym terenie określonych wykroczeń wojewoda może wprowadzić w sprawach o takie wykroczenia postępowanie przyspieszone. W postępowaniu przyspieszonym obwiniony schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem zostaje doprowadzony do kolegium, które niezwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy. Wniosek o ukaranie funkcjonariusz policji zgłasza ustnie do protokołu. Kolegium wydaje orzeczenie, które może być zaskarżone w terminie 3 dni od ogłoszenia. Niezależnie od ewentualnego zaskarżania orzeczenia o ukaraniu jest wykonanie z chwilą ogłoszenia. Ukaranego aresztem osadza się w zakładzie karnym bezpośrednio po rozprawie. Grzywna powinna być uiszczona w ciągu 3 dni, chyba że skład orzekający zarządzi zapłacenie grzywny natychmiast. Postępowanie nakazowe polega na tym, że wymierzenie kary następuje bez rozprawy. Postawą tego postępowania może być tylko wniosek o ukaranie sporządzony przez instytucję państwową lub społeczną i poparty załączonymi dowodami. Orzeczenie w postaci nakazu karnego wydaje przewodniczący kolegium. Postępowanie to może być stosowane w sprawach, w których nie zachodzi potrzeba wymierzania kary innej niż grzywna od 5 do 625 zł. Od nakazu karnego przysługuje odwołanie. Postępowanie mandatowe. Prowadząje funkcjonariusze policji i funkcjonariusze niektórych innych organów. Mogą oni wymierzać grzywnę w wysokości od 5 - 500 zł.(l 998 rok). Ukaranie w trybie postępowania mandatowego może nastąpić, jeżeli: a) sprawca został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, b) funkcjonariusz pod nieobecność sprawcy stwierdzi naocznie popełnienie wykroczenia, a nie zachodzi wątpliwość, co do osoby sprawcy. Funkcjonariusz nakładając grzywnę w drodze mandatu karnego obowiązany jest pouczyć sprawcę o prawie odmowy przyjęcia mandatu. W razie odmowy zapłacenia grzywny organ sporządza wniosek o ukaraniu i kieruje go do kolegium do spraw wykroczeń 50) KARY ZASADNICZE I DODATKOWE ZA WYKROCZENIA W postępowaniu przed kolegium do spraw wykroczeń wymierzane są następujące kary: a) areszt od l tygodnia do 3 miesięcy b) ograniczenie wolności od l do 3 miesięcy c) grzywna od l O dO 5000 zł d) nagana Grzywnę można orzec obok kary aresztu, jeżeli sprawca dopuści) się wykroczenia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Orzekając grzywnę w większej wysokości kolegium ustala także zastępczą karę aresztu, na wypadek nie uiszczenia grzywny przez skazanego (l dzień aresztu jest równoważny 5-150 zł grzywny). Obok wymienionych kar zasadniczych kolegium może także wymierzać następujące kary dodatkowe: a) zakaz/prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności związanych z wymaganym zezwoleniem b) zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych (na okres do 3 lat) c) przepadek rzeczy d) podanie orzeczenia do publicznej wiadomości. Oba pytania opracowane z książki „ Elementy prawa dla ekonomistów" Wojciech Siuda STAN PRAWNY PO 17 PAŹDZIERNIKA 2001 ROKU JEST UREGULOWANY USTAWAMI Z DNIA 24 SIERPNIA 2001 ROKU - ( weszły w życie 17.10.2001) „KODEKS postępowania w sprawach o wykroczenia" oraz „Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia". Najistotniejszą zmianą jest przeniesienie spraw o wykroczenia do sądów. Za każde wykroczenie staniemy teraz przed sądem - dotyczy to nie tylko spraw z oskarżenia policji, ale również wnoszonych przez inspekcję pracy ( w sprawach o wykroczenie przeciwko prawom pracownika), inspekcję handlową czy straż miejską. Ustawa z dnia 24 sierpnia - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia wprowadza wiele nowych rozwiązań. O Przewidziano w nim tzw. sygnalizację -jeśli organ prowadzący postępowanie stwierdzi istotne uchybienia w czynnościach instytucjipaństwowych, samorządowych lub społecznych sprzyjające naruszeniu prawa, to musi zawiadomić o uchybieniu tę instytucję lub organ nadzoru nad ti'^ O Pojawia się również możliwość skazania obwinionego bez przeprowadzania rozprawy. q Nie będzie możliwe odwołanie przez obwinionego obrońcy z urzędu - ma to zapobiec zrywaniem rozpraw przez obwinionego. Q Przewidziano wyjątkowo natychmiastową wykonalność orzeczeń wobec obwinionych czasowo przebywających na terytorium KP. Q Istotna nowość to możliwość domagania się przez obwinionego odszkodowania za niesłuszne skazanie. Zmiany w Kodeksie wykroczeń budzą obawy co do wydolności sądów i szybkości załatwiania spraw. USTAWA Z DNIA 24 SBERPNIA 2001 ROKU - Dziennik Ustaw Nr 106 póz. 1148 KODEKS postępowania w sprawach o wykroczenia. Ustawa składa się z XI działów Dział I - Zasady Ogólne Dział II-Sąd Dział III - Strony, obrońcy i pełnomocnicy Dział IV - Czynności procesowe Dział V - Dowody Dział VI - Środki przymusu Dział VII - Czynności wyjaśniające Dział VIII - Postępowanie zwyczajne Dział XIX- Postępowanie szczególne Dział X - Środki odwoławcze Dział XI - Nadzwyczajne środki zaskarżenia

23) SEJM- SKŁAD, ORGANY, KOMPETENCJE Sejm jest jednym z trzech najwyższych organów władzy państwowej - pełni rolę organu władzy ustawodawczej. Kadencja Sejmu wynosi 4 lata. Rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia, a kończy dniem poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Skład Sejmu: Sejm składa się z 460 posłów pochodzących z wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Wybory do Sejmu odbywają się w głosowaniu tajnym. Organami Sejmu są: • Marszałek Sejmu (stoi na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje go na zewnątrz, zwołuje posiedzenia i przewodniczy obradom Sejmu, czuwa nad tokiem i terminowością prac, kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom, zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i wnioskom kierowanym do Sejmu, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem i z parlamentami innych państw, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, nadaje statut Kancelarii Sejmu), • Prezydium Sejmu tworzone przez Marszałka i wicemarszałków (uchwalanie prac Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentów Seniorów, uchwalanie tygodni posiedzeń, dokonywanie wykładni regulaminu izby, opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka Sejmu, organizowanie współpracy miedzy komisjami, ustalanie zasady doradztwa naukowego), • Konwent Seniorów składający się z Marszałka i wicemarszałków, przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego klubów i kół parlamentarnych. Posiedzenie konwentu zwołuje Marszałek Sejmu. • Komisje sejmowe powoływane w Sejmie w liczbie 27 (rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażanie opinii w sprawach przekazanych przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu, spełnianie czynności o charakterze kontrolnym. Kompetencje Sejmu: 1.Funkcja ustawodawcza: - stanowienie ustaw, czyli aktów prawnych uchwalanych przez Sejm ze współudziałem Prezydenta, przyjmowanych w szczególnym trybie, zawierających normy prawne o charakterze ogólnym, prawo inicjatywy ustawodawczej (prawo wniesienia przez posła projektu ustawy z takim skutkiem, że powinien on stać się- przedmiotem prac parlamentu), postępowanie legislacyjne (projekt ustawy kierowany jest do Sejmu na ręce jego Marszałka, czyli do łaski marszałkowskiej, w formie pisemnej i zawierać musi uzasadnienie wyjaśniające potrzebę i cel wydania tejże ustawy oraz przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne), -rozpatrywanie projektów ustaw w trzech czytaniach ( pierwsze czytanie przeprowadzane jest aa posiedzeniu komisji i obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów oraz odpowiedzi wnioskodawcy; drugie odbywa się na forum sejmu i obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków, trzecie czytanie odbywa się albo bezpośrednio po drugim lub po zakończeniu pracy w komisjach), -uchwalenie ustawy następuje po głosowaniu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów, - odrzucanie lub przyjmowanie poprawek wniesionych przez Senat, - rozpatrywanie weta prezydenckiego, - rozpatrywanie ustaw budżetowych, 2. Funkcja kontrolna - chwalanie wotum nieufności wobec rządu, premiera, pojedynczego ministra lub wobec Rady Ministrów, - uchwalanie ustaw upoważniających Prezydenta do ratyfikacji umów międzynarodowych, czyli ustaw związanych z polityka zagraniczną RP, - kontrola w okresie stanów nadzwyczajnych, - kontrola wykonywania ustaw, ich realizacji i wykonywania budżetu państwa, 3. funkcja kreacyjna: - samodzielny wybór członków Trybunału Stanu samodzielne powoływanie Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, - powoływanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, wybór spośród posłów członków Krajowej Rady Sądowniczej, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej, - powoływanie Prezesa MDK (czytaj Najwyższej Izby Kontroli) i Rzecznika Praw Obywatelskich. 24) SENAT - SKŁAD, ORGANY, KOMPETENCJE Senat pełni rolę organu władzy ustawodawczej i jest wybierany na czteroletnia kadencję. Skład Senatu: Senat składa się ze 100 senatorów pochodzących z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Wybory odbywają się w głosowaniu tajnym. Organami Senatu są: • Marszałek Senatu (kompetencje analogicznie jak dla Sejmu), • Prezydium Senatu tworzone przez Marszałka i wicemarszałków (kompetencje analogicznie jak dla Sejmu), • Konwent Seniorów składający się z Marszałka i wicemarszałków, przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego klubów i kół parlamentarnych (kompetencje analogicznie jak dla Sejmu), • komisje senackie powoływane w Sejmie w liczbie 14 (kompetencje analogicznie jak dla Sejmu, ale w zakresie kontroli zajmują stanowisko tylko, co do sposobu wprowadzania w życie i wykonywania ustaw, mogą też żądać informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów). Kompetencje Senatu: udział w procesie ustawodawczym przez występowanie z inicjatywą ustawodawczą i zgłaszanie poprawek do ustaw uchwalonych przez Sejm, prawo do inicjowania zmian ustawy zasadniczej, prawo przyjęcia ustawy uchwalonej przez Sejm w ciągu 30 dni, wprowadzenie poprawek lub odrzuceniem całości, - brak możliwości odrzucenia ustawy budżetowej w całości, a jedynie możliwość zgłoszenia poprawki w ciągu 20 dni, -prawo nie tylko do korygowania, ale jednocześnie odrzucania aktów zaaprobowanych już przez Sejm, - prawo do tworzenia razem z Sejmem zgromadzenia narodowego, uprawnionego do podejmowania decyzji o szczególnym znaczeniu (np. odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta RP lub uchwalenie nowej konstytucji 25) IMMUNITETY POSELSKIE l SENATORSKIE . JAK WIEMY SEJM W MYŚL USTAWY JEST WŁADZĄ USTAWODAWCZĄ. SEJM SKŁADA SIĘ Z 460 POSŁÓW l JEST WYBIERANY NA OKRES 4 LAT. POSŁOWIE Z RACJI PEŁNIENIA WAŻNYCH FUNKCJI MAJĄ ZAGWARANTOWANY SZEROKI ZAKRES SWOBODY. NA STRAŻY TEJ GWARANCJI STOI TZW. NIETYKALNOŚĆ POSELSKA ORAZ IMMUNITET POSELSKI. NIETYKALNOŚĆ POSELSKA POLEGA NA TYM, ZE POSEŁ NIE MOŻE BYĆ ARESZTOWANY BEZ ZGODY SEJMU IMMUNITET POSELSKI POLEGA NATOMIAST NA OGRANICZENIU MOŻLIWOŚCI PROWADZENIA PRZECIWKO POSŁOWI POSTĘPOWANIA SADOWEGO. W MYŚL KONSTYTUCJI POSEŁ NIE MOŻE BYĆ POCIĄGNIĘTY DO ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SWĄ DZIAŁALNOŚĆ WCHODZĄCĄ W ZAKRES SPRAWOWANIA MANDATU POSELSKIEGO ANI W CZASIE JEGO TRWANIA, ANI PO JEGO WYGAŚNIĘCIU. ZA TAKĄ DZIAŁALNOŚĆ POSEŁ ODPOWIADA TYLKO PRZED SEJMEM. W PRZYPADKU NARUSZENIA PRAW OSÓB TRZECICH POCIĄGNIĘCIE DO ODPOWIEDZIALNOŚCI SADOWEJ MOŻE NASTĄPIĆ TYLKO ZA ZGODA SEJMU. ZGODY SEJMU WYMAGA TEZ POCIĄGNIĘCIE POSŁA DO ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ, CHYBA. ŻE POSEŁ SAM WYRAZI ZGODĘ NA POCIĄGNIĘCIE GO DO TAKIEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI SENAT SKŁADA SIĘ ZE 100 SENATORÓW l JEST WYBIERANY NA CZTEROLETNIĄ KADENCJE. SENATOROWIE, PODOBNIE JAK POSŁOWIE, NIE MOGĄ BYĆ POCIĄGNIĘCI DO ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNO - SĄDOWEJ Ani ARESZTOWANI BEZ ZGODY SENATU. 27)PREZYDENT - WYBÓR, KOMPETENCJE BARDZO POWAŻNĄ ROLĘ WYZNACZA KONSTYTUCJA PREZYDENTOWI. PREZYDENT RP JEST NAJWYŻSZYM PRZEDSTAWICIELEM RP W STOSUNKACH WEWNĘTRZNYCH l MIĘDZYNARODOWYCH. PREZYDENT RP POCHODZI Z WYBORÓW POWSZECHNYCH. MOŻE WIEC POWOŁYWAĆ SIĘ NA BEZPOŚREDNI MANDAT NARODU JEST WYBIERANY PRZEZ NARÓD NA 5 LAT l MOŻE BYĆ PONOWNIE WYBRANY TYLKO JEDEN RAZ NA WYBORACH POWSZECHNYCH, RÓWNYCH, BEZPOŚREDNICH, W GŁOSOWANIU TAJNYM PREZYDENTEM MOŻE ZOSTAĆ KAŻDY OBYWATEL POLSKI, KTÓRY UKOŃCZYŁ 35 LAT i KORZYSTA Z PEŁNI PRAW WYBORCZYCH DO SEJMU. KANDYDAT MUS! UZYSKAĆ, CO NAJMNIEJ 100 TYSIĘCY PODPISÓW OBYWATELI RP. JEŻELI ŻADEN KANDYDAT NIE UZYSKA WYMAGANEJ WIĘKSZOŚCI, PRZEPROWADZANA JEST DRUGA TURA WYBORÓW. W KTÓREJ ODBYWA SIĘ GŁOSOWANIE NA DWU KANDYDATÓW, KTÓRZY UZYSKALI NAJWIĘCEJ GŁOSÓW W PIERWSZEJ TURZE. PODSTAWOWE ZADANIA PREZYDENTA: • MIANUJE l ODWOŁUJE PEŁNOMOCNYCH PRZEDSTAWICIELI RP W INNYCH PAŃSTWACH ORAZ PRZYJMUJE LISTY UWIERZYTELNIAJĄCE l ODWOŁUJĄCE PRZEDSTAWICIELI DYPLOMATYCZNYCH INNYCH PAŃSTW, •RATYFIKUJE l WYPOWIADA UMOWY MIĘDZYNARODOWE, • JEST NAJWYŻSZYM ZWIERZCHNIKIEM SIŁ ZBROJNYCH, •W UZASADNIONYCH WYPADKACH MOŻE WPROWADZAĆ STAN WOJENNY LUB WYJĄTKOWY, • CZUWA NAD PRZESTRZEGANIEM KONSTYTUCJI, SUWERENNOŚCIĄ l BEZPIECZEŃSTWEM PAŃSTWA, NIENARUSZALNOŚCI l NIEPODZIELNOŚCI JEGO TERYTORIUM, •ZARZĄDZA WYBORY DO PARLAMENTU l ZWOŁUJE PIERWSZE JEGO POSIEDZENIE PO WYBORACH, •MOŻE WYSTĘPOWAĆ Z WNIOSKIEM DO SEJMU O POWOŁANIE LUB ODWOŁANIE PREZESA NBP, POWOŁUJE SĘDZIÓW NA WNIOSEK KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. •NAJISTOTNIEJSZYM W TYM ZAKRESIE JEST PRAWO PREZYDENTA DO DESYGNOWANIA PREZESA RADY MINISTRÓW ORAZ POWOŁYWANIA NA JEGO WNIOSEK RADY MINISTRÓW W SKŁADZIE ZAPROPONOWANY^ PRZEZ NIEGO 28) RADA MINISTRÓW KOMPETENCJE SKŁAD Rada Ministrów jest organem władzy wykonawczej który na co dzień kieruje państwem. Rada Min. prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną w szczególności zaś:1.Zapewnia wykonanie ustaw sejmowych2.Wydaje rozporzedzenia3.Koordynuje prace organów administracji rządowej4.Stoi na straży interesów Skarbu Państwa5.Uchwała projektu budżetu i odpowiada za jego wykonanie6.Zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa7.Zawiera umowy międzynarodowe. Rada Ministrów składa się z Prezesa R.M. i ministrów, mogą być powoływani wiceprezesi i przewodniczący komitetów. Premier i wicepremierzy mogą być jednocześnie ministrami. Przedstawicielami rządu w terenie są wojewodowie. Tryb powoływania Rady ministrów: Po ukonstytuowaniu się nowego sejmu Prezydent w ciągu 14dni desygnuje na premiera osobę wysuniętą przez ugrupowanie, które wygrało wybory, a następnie powołuje rząd w składzie zaproponowanym przez nowego premiera. Przedstawia on w sejmie program rządu i wnosi o udzielenie mu głosu na votum zaufania. Dlatego potrzebna jest bezwzględna większość głosów. Jeżeli i tym razem próba zakończy się fiaskiem. Prezydent skraca kadencje Sejmu i zarządza nowe wybory. Również w czasie trwania kadencji Sejm może wyrazić rządowi wotum nieufności powodując wypadek. Musi głosować przynajmniej 46 posłów w tym wniosku. 29)MINISTER JAKO NACZELNY ORGAN ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów np. Minister-pełnomocnik rządu do likwidowania skutków powodzi. Minister kierujący działem administracji wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Rada Ministrów na wniosek Premiera może uchylić rozporządzenie i zarządzenie ministra. Obejmując stanowisko minister składa przysięga wobec Prezydenta R.P. minister ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw Prezes Rady Ministrów może w zwykłym trybie skierować do Prezydenta wniosek o odwołanie ministra i powołanie w to miejsce innej osoby. Również sejm może większością głosów wyrazić ministrowi votum nieufności. Prezydent jest zobowiązany takie wnioski uwzględniać. Zakres obowiązków i działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Do wykonywania ustawowych obowiązków służy ministrowi aparat administracyjny ministerstwo. Zastępcami ministra są wiceministrowie i sekretarze stanu powoływani przez premiera w miarę potrzeb na wniosek ministra 30) TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY SKŁAD KOMPETENCJE Trybunał konstytucyjny jest organem państwowym powołanym do orzekania o zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa. Trybunał orzeka również o zgodności z Konstytucją:- umów międzynarodowych, do których polska przystępuje - celów i działalności partii politycznych Trybunał rozstrzyga tez spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami państwa Trybunał rozpatruje również tzw. Skargi konstytucyjne, jaki może wnieść do Trybunału każdy obywatel, którego konstytucyjne prawo do np. wolności, wyznania religii itd. Zostało naruszone przez organ państwowy. Z wnioskami do Trybunału Konst. o rozpatrywanie spraw mogą wystąpić m.in. :Prezydent, Premier, Marszałkowie sejmu i senatu, grupy 50 posłów, 30 senatorów, Prezes najwyższej izby kontroli, prokurator generalny, Rzecznik praw obywatelskich, kościoły, organy samorządu terytorialnego, sądy. Orzeczenia Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą i sa ostateczne( nieodwołalne). Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm spośród wybitnych prawników na 9 lat Jedn. Prezesa i wiceprezesów powołuje Prezydent RP spośród przedstawionych kandydatów na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego 31)TRYBUNAŁ STANU Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jedyna sprawa rozpatrywana przez Trybunał Stanu okresu II Rzeczpospolitej dotyczyła ministra skarbu G. Czechowicza, oskarżonego (1929) o przekroczenia budżetowe. Po II wojnie światowej Trybunał Stanu został przywrócony ustawą konstytucyjną z 1982. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego. Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu. Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych. Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę. 51) CHARAKTERYSTYKA PRAWA KARNEGO W systemie naszego prawa prawo karne jest samodzielną gałęzią prawa. Normy wchodzące w zakres tej gałęzi prawa określają, jakie czyny są przestępstwami, ustalają zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie. Normy prawa karnego mają za zadanie ochronę interesów politycznych i gospodarczych państwa, jak również ochronę obywateli i ich dóbr przed zamachami. O tym, które dobra i w jakim zakresie mają korzystać z ochrony karnoprawnej, przesądza ustawodawca penalizując określone dziedziny stosunków i tworząc w ustawach karnych odpowiednie konstrukcje typów przestępstw. Obok spełniania funkcji ochronnych zadaniem norm prawa karnego jest oddziaływanie wychowawcze. Przez sformułowanie w normach zakazu podejmowania określonych działań oraz przez wskazanie związanych z takimi działaniami konsekwencji, prawo karne zmierza do powstrzymania członków społeczeństwa od popełnienia przestępstw. W wypadku przestępstw już popełnionych, prawo karne stara się - przez orzeczoną karę - oddziaływać wychowawczo na sprawcę i społeczeństwo. Dążenie do reedukacji sprawcy i podniesienia świadomości prawnej społeczeństwa jest istotną cechą prawa karnego. 52) POJĘCIE I RODZAJE PRZESTĘPSTWA Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka społecznie niebezpieczny zabroniony groźbą kary. W każdym przestępstwie występują 4 elementy *podmiot przestępstwa * przedmiot przestępstwa *strona przedmiotowa przestępstwa *strona podmiotowa przestępstwa. Podmiotem przestępstwa nazywamy sprawcę lub sprawców. Przedmiotem przestępstwa jest dobro, przeciw któremu przestępstwo było bezpośrednio skierowane. Stroną przedmiotową przestępstwa nazywamy sposób popełnienia czynu i okoliczności, w jakich do niego doszło. Stroną przedmiotową przestępstwa nazywamy sposób popełnienia czynu i okoliczności sprawy, związane z psychiką sprawcy. Należy do nich wina sprawcy. RODZAJE PRZESTĘPSTW 1) Ze względu na wysokość grożącej kary przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. A) zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas niekrótszy od 3 lat albo karą surowszą b) Występek to czyn za który grozi kara przekraczająca 3 miesiące pozbawienia wolności lub grzywna. Zbrodnie i występki są ścigane w trybie postępowania karnego i sądzone przez sądy 2) Z uwagi na skutek przestępstwa dzielą się na materialne i formalne (skutkowe i bez skutkowe) a) materialne składa się z działania sprawcy; skutek jego działania. Np. kradzież rozbój, zabójstwo. B) formalne do jego popełnienia dochodzi przez samo działanie sprawcy bez względu na skutek. Np. nieudzielanie pomocy człowiekowi, któremu grozi niebezpieczeństwo utraty życia. 3) Ze względu na rodzaj winy: umyślne i nieumyślne. A) umyślne- jest umyślna wina sprawcy. B) nieumyślne popełnione jest z winy nieumyślnej (lekkomyślność lub niedbalstwo) 4) Ze względu na sposób zachowania się sprawcy podzielić na popełnione przez działanie i popełnione przez zaniechanie. 5) Można podzielić także na zasadnicze a) można wyodrębnić grupę przestępstw podobnych do siebie, przy czym jedno z nich odgrywa w grupie rolę zasadniczą b) przestępstwem kwalifikowanym jest p posiadające takie cechy które powodują że jest ono społecznie bezpieczniejsze od zasadniczego. C) Ze względu na sposób ścigania p dzieli się na ścigane z urzędu najczęściej prokuratura b) ścigane z oskarżenia prywatnego należą p popełnione na szkodę jednostki o niewielkiej szkodliwości społecznej. W charakterze oskarżyciela występuje pokrzywdzony. 7) Ze względu na rodzaj chronionych przez prawo karne rozróżnia się przestępstwa polityczne i pospolite a) polityczne skierowane są przeciwko podstawą ustroju państwa, a sprawca działa z pobudek politycznych 54) POJĘCIE WINY W PRAWIE KARNYM I JEJ RODZAJE. Oprócz zasadniczego podziału winy na winę umyślną i nieumyślną, kodeks karny przeprowadza dalsze zróżnicowanie winy umyślnej. Wina umyślna wystąpić może w formie: zamiaru bezpośredniego i ewentualnego, O zamiarze bezpośrednim mówimy wtedy, gdy sprawca chce popeł­nić przestępstwo, tj. celowo zmierza do jego dokonania. Zamiar spraw­cy jest więc bezpośrednio skierowany na dokonanie określonego czynu przestępnego, a .przy przestępstwach skutkowych - na wywołanie określonego skutku Z zamiarem bezpośrednim możemy mieć do czynienia także przy zaniechaniu. Z zamiarem ewentualnym mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi. Tę formę winy łączy z zamiarem bezpośrednim występująca w obydwu przypadkach świadomość sprawcy popełnienia czynu prze­stępczego. Różnica polega na tym, że przy zamiarze bezpośrednim sprawca, mając taką świadomość, bezpośrednio zmierza do popełnienia przestępstwa, natomiast przy zamiarze ewentualnym sprawca liczy się tylko z możliwością popełnienia przestępstwa i na taką możliwość się godzi. Z winą nieumyślną mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu niedozwolonego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznoś­ciach, mimo że możliwościach popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Cechą charakteryzującą winę nieumyślną jest brak zamiaru popeł­nienia czynu niedozwolonego. Sprawca dokonuje jednak takiego czynu nie zachowując niezbędnego stopnia ostrożności. 55) STADIA POKONYWANIA PRZESTĘPSTWA Przez stadia dokonywania przestępstwa rozumiemy poszczególne etapy działania lub zaniechania sprawcy na drodze do dokonania czynu posiadającego znamiona przestępstwa. Wówczas w czynie sprawcy wyróżniamy następujące stadia realizacji przestępstwa: Zamiar - zachodzi on tylko w sferze psychiki człowieka i nie podlega jakiejkolwiek karze. przygotowanie - jest to dokonywanie wszelkich czynności zmierzających pośrednio do dokonywania przestępstwa. Wg., kodeksu karnego przygotowanie zachodzi, gdy: a) sprawca w celu popełnienia przestępstwa nabywa lub przysposabia środki, zbiera informacje, sporządza plan działania itp., maiac na celu stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu przestępstwa. b) sprawca wchodzi w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia przestępstwa. Przygotowanie nie jest w zasadzie karalne z wyjątkiem wypadków przewidzianych w ustawie. Np., kodeks karny przewiduje karalność przygotowania takich zbrodni jak: zdrada Ojczyzny, szpiegostwo, sabotaż i zamach terrorystyczny. Także przygotowanie sfałszowania dokumentu jest karane tylko wtedy, gdy przybiera formę podrabiania, przerabiania lub nabywania druku urzędowego, pieczęci, stempla itp. 3.Usiłowanie - jest to takie zachowanie sprawcy, które zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa. Za usiłowanie sprawca odpowiada wtedy, gdy w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem się zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje. Usiłowanie jest karalne, sąd wymierza karę za usiłowanie w tych samych granicach co za dokonanie . Sprawca nie ponosi odpowiedzialności za usiłowanie, jeśli dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkom przestępnym. Usiłowanie udolne - osiągnięcie zamierzonego celu jest obiektywnie rzecz biorąc możliwe, lecz sprawcy staje coś na przeszkodzie np., zostaje przyłapany w okradanym sklepie. Usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, ze w okolicznościach, w jakich działa, osiągnięcie zamierzonego celu jest niemożliwe .np., włamywanie się do kasy która jest pusla. .Dokonanie - sprawca swym działaniem lub zaniechaniem spejnia wszystkie znamiona przestępstwa określone w ustawie karnej. V 56) FORMY UDZIAŁU W PRZESTĘPSTWIE W popełnieniu przestępstwa mogą uczestniczyć oprócz sprawcy również inne osoby (np., nakłaniające sprawcę do popełnienia określonego przestępstwa, osoby służące mu swą pomocą oraz osoby współdziałające ze sprawcą bezpośrednio w dokonaniu przestępstwa).Sprawcą jest osoba, która dokonuje przestępstwa jak również osoba która wprawdzie sama nie wykonuje przestępstwa lecz kieruje jego wykonaniem przez inne osoby (sprawstwo kierownicze). Wówczas kodeks karny wymienia inne formy udziału w przestępstwie takie jak: 1) Współsprawstwo — Niekiedy przestępstwo dokonywane jest wspólnie przez kilka osób, z których każda zmierza do jego popełnienia wówczas mówimy o współsprawstwie. Każdy z współsprawców odpowiada za popełnione przestępstwo w granicach swego zamiaru. Gdy wspólnie popełnili kradzież, każdy z nich ponosi odpowiedzialność karną jako sprawca kradzieży, natomiast gdy jeden z nich dokonał kradzieży obciąża to tylko jego. 2) Podżeganie — polega ono na nakłanianiu innej osoby do popełnienia określonego przestępstwa (zazwyczaj w formie ustnej). Istotą podżegania jest budzenie i umacnianie woli popełnienia czynu zabronionego. Podżegacz odpowiada tak jak za przestępstwo, do którego namawiał, gdyż jest traktowany jak ktoś, kto chce popełnić przestępstwo cudzymi rękami (nie ponosi odpowiedzialności tylko wówczas gdy dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa). - 3) Pomocnictwo - polega ono na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa. Pomocnik swoim zachowaniem umożliwia lub ułatwia sprawcy popełnienie zabronionego czynu. Pomocnictwo może wystąpić w różnych formach, będzie nim np., dostarczanie narzędzi lub środków transportowych, udzielanie rad lub informacji potrzebnych sprawcy. Za pomocnictwo grozi kara w granicach przewidzianych za sprawstwo. 57) OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ Okolicznościami wyłączającymi odpowiedzialność karną są te wszystkie okoliczności, które powodują, że popełniony czyn przestępny nie pociąga za sobą wymierzenia sprawcy kary. Do okoliczności wyłączających winę zaliczamy: Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, na tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów lub nie może kierować swoim postępowaniem. Przyczyna niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna lub inne zakłócenia czynności psychicznych, chociażby przejściowe. Niepoczytalność wyłącza z reguły możliwość podejmowania świadomych aktów woli, co należy do okoliczności wyłączających winę. Tak więc niepoczytalność jest to albo choroba intelektu (człowiek nie rozpoznaje znaczenia swoich czynów, nie zdaje sobie sprawy, że są zabronione) albo choroba woli (ze względu na zniesienie hamulców moralnych, człowiek dysponujący pełną świadomością nie może kierować swoim postępowaniem, nie może się oprzeć pewnym bodźcom) Zakłócenie prawidłowego działania psychiki może wystąpić z różnym natężeniem, dlatego obok niepoczytalności wyróżnia się także ograniczoną poczytalność (w chwili popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania czynu przez sprawcę lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona. Sąd może wówczas zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary). Ograniczenie odpowiedzialności karnej nie zachodzi natomiast w sytuacji, gdy sprawca wprawił się w stan odurzenia (np., za pomocą alkoholu- lub narkotyków) powodujący wyłączenie bądź ograniczenie poczytalności, które mógł przewidywać. 2) Bląd — jest to rozbieżność między rzeczywistym stanem rzeczy a "wyobrażeniem o rzeczywistości ukształtowanym w umyśle sprawcy. Rodzaje błędu: a) Faktyczny -co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego (sprawca dopuszcza się czynu zabronionego świadomie, ale~ w błędnym, usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność czynu np., sprawca niszczy cudzą rzecz w przekonaniu, że jest to jego własność). b) Prawny - sprawca działa pod wpływem błędu prawnego, gdy nie wie, że popełniany przez niego czyn jest zabroniony wówczas błąd prawny wyłącza odpowiedzialność karną (np., gdy przepisy kraju odwiedzanego przez cudzoziemca w jakiejś dziedzinie zdecydowanie różnią się od standardów światowych). 58) OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ CZYNU. Przyczyny wyłączenia odpowiedzialności karnej są zróżnicowane. Po pierwsze, mimo dokonania czynu o znamionach przestępstwa sprawcy niekiedy nie można przypisać winy bądź ze względu na jego stan psychiczny, bądź ze względu na inne okoliczności. Po drugie, czyny nawet dokonane z zamiarem bezpośrednim nie zawsze są społecznie niebezpieczne, mimo że posiadają znamiona czynów zabro­nionych. Czyn bezprawny i w normalnych okoli­cznościach społecznie niebezpieczny, w innych okolicznościach może okazać się czynem nie przedstawiającym sobą społecznego niebezpie­czeństwa, a nawet niekiedy może okazać się czynem społecznie pożyte­cznym. Tego rodzaju specyficzne okoliczności przewidziane są w przepi­sach prawa karnego i stanowią podstawę wyłączenia odpowiedzialności karnej. Wśród przyczyn wyłączających win~ wyróżnia się: niepoczytalność, błąd. Przyczyny wyłączające bezprawność czynu: obrona konieczną, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień i obowiązków, dozwolone ryzyko 61) WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY Warunkowe zawieszenie wykonania kary polega na tym, że sąd wymierza sprawcy określoną karę, lecz jej wykonanie odracza na przyszłość, stwarzając jednocześnie szansę, że jeśli sprawca postępować będzie przez określony czas w sposób właściwy, kara nie zostanie w ogóle wykonana. Celem instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary są przede wszystkim względy wychowawcze. Nie wszystkie rodzaje kar mogą ulec zawieszeniu. Zawieszać można karę pozbawienia wolności (jedynie do 2 lat), ograniczenia wolności, lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna. Zastosowanie warunkowego zawieszenia jest zależne od woli sądu. W zasadzie nie stosuje się warunkowego zawieszenia w stosunku do sprawcy, który powrócił do przestępstwa. Wykonanie kary zawiesza się na tzw. okres.próby, który \\ynosi od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, zaś od roku do 3 lat w wypadku zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. Gdy sprawcą jest młodociany okres próby w odniesieniu do kary pozbawienia wolności trwa od 3 do 5 lat. Stosując warunkowe zawieszenie sąd może nałożyć na skazanego szereg różnych obowiązków; może zobowiązać skazanego do naprawienia w całości, albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania się do zawodu itd. Sąd może również oddać skazanego pod dozór kuratora, instytucji lub osoby godnej zaufania. Gdy cały okres próby zakończy się pomyślnie, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Jeżeli sprawca w okresie próby nie przestrzegał prawa sąd bądź musi, bądź tylko może zarządzić wykonanie kary. (ROZ. VIII / Art. 69 - 75) 62) WARUNKOWE UMORZENIE DOSTĘPOWANIA Instytucję warunkowego umorzenia postępowania wprowadził po raz pierwszy do naszego prawa kodeks karny z 1969 r. Celem tej instytucji jest (w wypadku przestępstw drobnych) dążenie do oddziaływania wychowawczego nie przez orzekanie kary, lecz na innej drodze. Postępowanie karne może być warunkowo umorzone, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa. Warunkowe umorzenie postępowania stosuje się tylko w wypadku przestępstw drobnych, zagrożonych karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. Decyzja o warunkowym umorzeniu może wiązać się z oddaniem sprawcy pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej. Sprawca może zostać zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody, przeproszenia pokrzywdzonego lub świadczenia pieniężnego. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Gdy sprawca w tym okresie nie wykonuje nałożonych nań obowiązków, rażąco narusza porządek prawny, w szczególności dopuszcza się przestępstwa, postępowanie karne może zostać podjęte. Podjęcie postępowania może nastąpić nie później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia czasu próby.

1

---