T. ROŚLINY PASTEWNE ICH ZNACZENIE I KLASYFIKACJA

- Rośliny motylkowe grubonasienne (strączkowe)

- Rośliny motylkowe drobnonasienne

- Rośliny pastewne niemotylkowe (kukurydza)

- Rośliny okopowe bulwiaste i korzeniowe

Podstawą doboru roślin pastewnych powinien być plon suchej masy.

/ Technologie produkcji roślin strączkowych

1. Łubiny

• Łubin biały

• Łubin wąskolistny (średnie wymagania, fioletowy)

• Łubin żółty

2. Groch

• Groch siewny

• Groch polny (peluszka)

Wyki (trzeba uprawiać ze zbożem)

• Wyka siewna (jara)

• Wyka kosmata (ozima)

• Bobik

• Soja

- wszystkie rośliny strączkowe są jare oprócz wyki kosmatej

/ Roślin strączkowe przeznaczyć można na

- nawóz zielony - łubin

- nasiona

- przemysłowe

Można je uprawiać w plonie głównym i poplonach (np. łubiny i przyorać na nawóz zielony)

Zawartość białka w bobiku i grochu ok. 20%, a łubin żółty 50%.

Niektóre rośliny mają dużą zawartość tłuszczu - soja (18-22% tłuszczu), łubin biały.

Substancjami szkodliwymi i i niepożądanymi u roślin strączkowych są alkaloidy (substancje antyżywieniowe) - nienadają się do paszy.

- jako roślina przedplonowa - bardzo dobra

- rośliny strączkowe siejemy po zbożach

W ostatnich latach powierzchnia zasiewu łubinu zmalała z powodu choroby grzybowej artraktozy.

/Fazy wzrostu i rozwoju

1. Kiełkowanie (7-14 dni, dużo wody)

2. Wschody

3. Faza rozetki - formowanie liści

4. Faza formowania i szybkiego wydłużania pędu

5. Faza pąków kwiatowych

6. Faza kwitnienia

7. Faza wykształcania nasion

8. Faza dojrzewania

- jeśli w fazie kwitnienia będzie susza to roślina niewyda nasion

- jeśli siejemy nasiona to trzeba je zaprawić od chorób grzybowych (zaprawą fungicydową), i od szkodników i zaprawą Nitraginą (szczepionka bakterii brodawkowych) żeby rośliny mogły szybciej pobierać azot.

/System korzeniowy

W okresie formowania 2-3 liści pojawiają się na korzeniach roślin charakterystyczne zgrubienia zwane brodawkami, powstają one pod wpływem bakterii brodawkowych, które przedostają się do roślin z gleby. Rozpoczyna się współżycie bakterii z rośliną - symbioza. Rośliny korzystają z azotu atmosferycznego przyswajanego przez bakterie a w zamian dostarczają bakteriom substancji węglowodanowych.

- owocem roślin strączkowych jest strąk

- w strąkach jest wiele nasion, strąki mogą pękać

- nasiona są różnej wielkości - największe są nasiona bobiku, a najmniejsze wyki.

/ Kiełkowanie nasion

• epigeiczne

- nadziemne

- Łubin, fasola, soja

- Siejemy płytko

- Rozwija się szybciej ta część podliścieniowa

• hypogeiczne

- podziemne

- siejemy głęboko

- peluszka, groch, wyka, bobik

• Wymagania klimatyczne

- fasola, soja najbardziej boi się przymrozków

- groch nie boi się przymrozków

• Wymagania glebowe

- duże - bobik, groch siewny, wyka jara; klasy od I do III

- średnie - łubin biały i wąskolistny, peluszka; gleby klasy IV

- małe - łubin żółty, wyka kosmata; gleby klasy V

/ Uprawa (roślin strączkowych) roli po zbożach

1. Podorywka

2. Bronowanie

3. Nawożenie (fosforowo - potasowe)

4. Orka przedzimowa

5. Agregat uprawowy

6. Głębokość siewu

- płytko - łubin, fasola, soja; na gł. 2 - 4 cm.; jeżeli gleba wilgotna

- głęboko - peluszka, groch, wyka, bobik

/ NAWOŻENIE

Uprawa roślin motylkowych jest podstawą w gospodarstwach ekologicznych bo jest pozyskiwanie azotu w glebie, z ha łubinu może pozostać nawet do 200kg azotu w glebie.

Trzeba dostarczyć fosfor i potas żeby r. strączkowe ładnie rosły.

Azot może możemy dawać w niewielkiej dawce na słabych stanowiskach.

Jeżeli r. strączkowe uprawiane są na nasiona to nie dajemy obornika.

Odmiana niesamokończąca - kiedy nie wszystkie rośliny dojrzewają równo

Desykacja - pryskanie na wyrównanie dojrzewania

/ SIEW

Do siewu bierzemy nasiona zdrowe, dobre kiełkujące (r. Strącz. Szybko tracą zdolność kiełkowania)

Do siewu należy użyć nasion zdrowych, nieuszkodzonych, dobrze kiełkujących. Przed siewem nasiona należy zaprawić zaprawą grzybobójcza i owadobójczą oraz szczepionką bakteryjną.

Wysiew kg/ha =

/ zespół uprawek pożniwnych

- orka przedzimowa

- włoka

- siew1,2/ IV

- zbiór 2-4 tyg. Po zbiorach zbóż

T.TECHNOLOGIA UPRAWY ROŚLIN MOTYLKOWYCH DROBNONASIENNYCH

• Koniczyna - biała, czerwona (łąkowa), biało - różowa, inkarnatka, perska

• Lucerny - mieszańcowa, chmielona

• Komonica zwyczajna

• Esparceta

• Seradela

Kanianka - pasożyt zjadający koniczynę

/ Jednoroczne

- jare: koniczyna perska, seradela

- ozima: inkarnatka

/ Dwuletnie

- koniczyna czerwona

/ Wieloletnie

- koniczyna biała, biało - różowa, lucerna mieszańcowa, komonica, esparceta

Pasza zawiera dużo białka, witaminy i mikroelementy. Zawartość białka oraz jego strawność są najwyższe w fazach poprzedzających kwitnienie.

- kiszonka

- siano

- susz

Motylkowe pełnia w gospodarstwie różne funkcje

- pasze

- pozostawiają w glebie dużo resztek pożniwnych i azot

4- 5 lat miedzy roślinami motylkowymi na tym samym polu.

Dobrze zacieniają glebę zapobiegając erozji.

- są miododajne

- trzmiele zapylają koniczynę

• Charakterystyka biologiczna

- system korzeniowy głęboki, lucerna do 9 m

- bakterie brodawkowe dostarczają azotu

- płytko korzeniące to rosnące na słabych glebach - seradela, koniczyna perska

- szyjka korzeniowa - między korzeniem a łodygą, zgrubiała część łodygi, organ spichrzowy dla rośliny bo w nim są gromadzone substancje zapasowe w postaci węglowodanu, rośliny z szyjką kosimy kilka razy w roku dzięki tej szyjce ona odrasta

- łodygi wznoszące i płożące

- liście trójlistkowe - koniczyna; 5 - komonica

- kwiatek charakterystyczny dla motylkowych

- kwiaty zebrane w kwiatostany

- główki - koniczyna, komonica

- grona - lucerna, esparceta, seradela

- owocem roślin motylkowych jest strąk jedno lub wielonasienny

- największe nasiona ma esparceta

- najdrobniejsze nasiona ; masa tysiąca nasion 0,5 g do 1,5g (k. biało - różowa, biała)

- średniej wielkości; masa tysiąca nasion 1,5 g do 3 g (k. czerwona, perska, inkarnatka, lucerna, seradela)

- duża; 14g (esparceta)

/ ROŚLINY MOTYLKOWE:

- Rośliny jednoroczne (ozime, jare), monokarpiczne - raz wydają nasiona

- Wieloletnie - byliny - polikarpiczne - po wydaniu nasion niezamierają

- Drzewa i krzewy np. Karagana, Robinia akacjowa

Charakterystyczne jest to, że rośliny te żyją z bakteriami brodawkowymi w symbiozie, nie wymagają dużego nawożenia azotowego.

T. ROŚLINY MOTYLKOWE GRUBONASIENNE UPRAWOWE

- zawierają najwięcej białka w nasionach

- stanowią ważne pożywienie dla człowieka i pasze dla zwierząt

- są to rośliny jare - wyjątek stanowi wyka (jare)

- rośliny wrażliwe na przymrozki

Plemię	Rodzaj	Gatunek
Wykowate	Groch	Groch polny
		Bobik	Bobik
		Wyka	Wyka siewna
				Wyka piaskowa
	Janowcowate		Łubin	Łubin żółty
				Łubin wąskolistny
				Łubin biały
Fasolowate	Soja	Soja uprawna

/Znaczenie roślin motylkowych grubonasiennych:

- Uprawa dla nasion, które mogą być wykorzystane dla celów:

- przemysłowych (zawierają fitostrogeny, białko)

- materiał siewny

- konsumpcyjnych

- pastewnych

- Zielone nawozy - liście, kwiaty, łodygi.

- Zielonka - pasza dla zwierząt

- Działanie ochronne - wysiewa się jako poplony i pozostawia do zimy. Chronią powierzchnię gleby przed np. przemarznięciem, ulewami. Pozostawione są do wiosny.

- Podnoszą żyzność gleby. Ożywiają życie mikrobiologiczne.

/Budowa morfologiczna:

Rośliny motylkowe tworzą 3 rodzaje korzeni:

• Łodygi mogą być:

*sztywne - kończą wzrost wraz z wytworzeniem kwiatostanu

*wiotkie, giętkie

• Liście:

* złożone * pierzaste * dłoniaste

• Kwiaty:

* samopylne, wyjątek stanowi bobik - obcopylny

• Owoce:

* strąki

*wielonasienne

* różnej wielkości - największe u bobiku, łubinu białego i żółtego

* zrośnięty z 2 owocolistków

*niektóre mogą pękać w czasie dojrzewania

*składają się z 2 typów komórek : dużych i mniejszych

/Skład chemiczny nasion strąkowych:

• Zawartość białka (ogólnie):

Groch siewny - 22,5

Pieluszka - 26,5

Bobik - 28,5

Łubin biały - 36,0

Soja - 38,0

Łubin żółty - 46

• Tłuszcz surowy:

Bobik, wyki, grochy - 0,7 - 1,9

Łubin żółty, ł. wąskolistny - 4,4 - 4,9

Łubin biały, soja - 10 - 18 (22)

• Węglowodany:

Łubiny, soja - 27,4 - 32,2

Pozostałe gatunki - 48 - 56

• Substancje antyżywieniowe:

Alkaloidy - łubiny

Inhibitory, trypsyny - bobik

Glukozydy cyjanogenne - groch i wyki

/Wzrost i rozwój roślin motylkowych:

Wyróżniamy 3 okresy różniące się dynamizmem:

I - Okres powolnego wzrostu i wegetatywnego rozwoju

Faza kiełkowania - 7 - 14 dni / 30 dni

- Kiełkowanie epigeniczne - łubiny, soja, fasola - wysiewamy płyciej

- Kiełkowanie hypogeniczne - wyki, groch, bobiki - do 150% wody

Faza - wschody - do pojawienia się pierwszych liści właściwych

Faza - formowanie się liści - 14 - 20 dni / 30 - 40 dni - pojawiają się pierwsze brodawki i korzenie boczne. Pędy boczne - wyki i groch.

II - Okres szybkiego wzrostu i generatywnego rozwoju

Faza - formowanie i wydłużanie pędów

Wzrost ograniczony - szybki, trwa krótko

Wzrost nieograniczony - trwa długo

Okres krytyczny

Faza - formowanie pąków kwiatowych - przebiega bardzo szybko, łubiny rozgałęziają się.

Faza - kwitnienie - 20 -30 dni / 40 - 50 dni

III - Okres wykształcenia i dojrzewania nasion

Faza - wykształcenie owoców i nasion (faza wiązania i wykształcenia strąków), opadanie strąków i łubinów

Faza - dojrzewanie - 14 - 20 dni

/Wymagania klimatyczne i glebowe:

Cieplne - na zielonkę umiarkowane, wyższe przy uprawie na nasiona. Przymrozki do -5C⁰ (soja, fasola - wrażliwe), wyka ozima jest najodporniejsza. W miarę wzrostu wymagania wzrastają.

Świetlne - duże, większe na nasiona. Rośliny dnia długiego. Łubin biały fotoperiodycznie obojętny. Soja - roślina dnia krótkiego.

Wodne:

Bardzo duże - bobik

Duże - wyka siewna

Średnie - łubin biały i wąskolistny, peluszka

Małe - wyka ozima, łubin żółty

Glebowe:

Bardzo duże - bobik - gleby ciężkie, wilgotne, gliniaste, ilaste, lessowe, mady.

Duże - wyka siewna, soja - gleby żyzne i próchniczne, bardziej przewiewne, pH do 7

Średnie - łubin biały i wąskolistny, peluszka - gleby średniozwięzłe, odczyn obojętny, lekko kwaśne.

Małe - wyka ozima, seradela, łubin żółty - gleby lekkie, V i VI klasa, odczyn lekkokwaśny - kwaśny.

T.ROŚLINY MOTYLKOWE WIELOLETNIE DROBNOZIARNISTE:

- mają drobne nasiona (drobne jak mak)

- są to rośliny wielokośne - po skoszeniu, przygryzieniu przez zwierzęta odrastają, ponieważ mają szyjkę korzeniową w której gromadzone są substancje zapasowe. Na szyjce znajdują się pączki zapasowe.

- są to gatunki wieloletnie, wyjątek stanowi koniczyna inkarnatka - jednoletnia ozima i koniczyna perska - jednoletnia, u nas dwuletnia

/ Na trwałość tych roślin wpływa:

- Cechy genetyczne

- Intensywność użytkowania - im częściej są koszone tym szybciej obumierają

- Warunki panujące na przedwiośniu - pogoda zmienna obniża trwałość roślin

- Im rośliny starsze tym są mniej trwałe

- Kwitnienie w pierwszym roku - obniża trwałość. Doprowadzenie do kwitnienia w następnych latach poprawia ich trwałość.

Największe znaczenie gospodarcze mają:

1 - Koniczyna biała, perska, szwedzka

2 - Lucerna mieszańcowa

3 - Esparceta siewna

Główne cele uprawy:

- Do celów pastewnych

- Na mączkę siewną, susz, siano

- Zielone nawozy - przez przyoranie

- Materiał siewny - nasiona

/ Nasiona zawierają:

• białko:

koniczyna biała - 23,0

Lucerna siewna - 21,6

• włókno surowe

najmniej - koniczyna biała

najwięcej - koniczyna inkarnatka

• -karoten

najwięcej - koniczyna zwyczajna - 45,0

/Smakowitość:

Największa Koniczyna czerwona, biała, perska

Średnia - Koniczyna zwyczajna

/Budowa morfologiczna:

• System korzeniowy:

- Esparceta, Koniczyna biała, Lucerna mieszańcowa mają system korzeniowy bardzo rozwinięty. Wrażliwe na wysoki poziom wód gruntowych, zalewanie.

- Płytki system korzeniowy - Koniczyna biała, biało-różowa, perska. Dobrze rosną na stanowiskach mokrych, są wrażliwe na suszę.

• Łodyga:

- dość sztywne

- złożone z węzłów, międzywęźli

• Liście:

- trójdzielne

- pięciodzielne

• Kwiaty:

- główka składająca się z kwiatów o różnym kształcie

- obcopylne

- zapylane przez owady

• Owoc:

- strąk

- jednonasienne lub wielonasienne

/Wzrost i rozwój:

Rośliny motylowe mogą przejść wszystkie fazy rozwojowe tylko w pierwszym roku uprawy, ponieważ w drugim roku ich rozwój rozpoczyna się od fazy trzeciej - formowania się liści, (bo już nie kiełkują) Esparceta stanowi wyjątek.

/ Wymagania klimatyczne i glebowe:

Wodne:

Bardzo duże - Koniczyna szwedzka, czerwona. Rośliny te reagują na niedobór wody

Duże - Koniczyna biała

Średnie - Lucerna mieszańcowa

Małe - Esparceta - byle nie na glebach kwaśnych\

Glebowe:

Gleby żyzne, próchniczne, głębokie - Lucerna mieszańcowa

Gleby torfowe, organiczne, murszowe - Koniczyna perska, biała, inkarnatka

Gleby mało urodzajne = Esparceta - gleby wapienne, kamieniste, rędziny, pararędziny, odczyn obojętny, zasadowy

T. ROŚLINY PRZEMYSŁOWE OLEISTE:

- W swoich częściach (owocach, nasionach, pędach) zawierają więcej niż 15% tłuszczu, który da się z nich wydobyć np. rzepak, rzepik, gorczyca, mak, słonecznik, len, konopie, w owocach - Oliwka europejska, Palma olejowa, w bulwach pochodzenia pędowego - orzeszki arachaidowe.

/ Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:

- Służą do otrzymywania tłuszczy jadalnych bądź technicznych.

- jadalne - do spożycia - wszystkie oprócz lnu, bo szybko się psuje

- techniczne - przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny do produkcji lakierów, farb, środków ochrony roślin

- przemysł farmaceutyczny - olejek rycynowy, siemię lniane.

- Makuchy i śruty poekstrakcyjne - białko

- Produkty odpadowe - słoma, papier, płyty izolacyjne, budowlane, kompost

- Poplony ozime i ścierniskowe: gatunki ozime - rzepak, rzepik działają na glebę ochronnie, wzbogacają glebę w składniki odżywcze

- Uprawiane na nasiona - plon główny

- Gatunki jare - poplony letnie - gorczyca biała

- Dobre stanowisko dla roślin następczych - działają melioracyjnie na glebę

- Nasiona roślin wykorzystuje się do produkcji musztardy, przypraw, konserwacji, do produkcji wina i piwa.

/Skład chemiczny nasion roślin oleistych:

- Tłuszcze - od 20 - 50. Najwięcej jest u rzepaka i rzepika, najmniej u gorczycy białej.

- Białko - jako pasza treściwa - ok. 30%

mak, słonecznik - 23 - 30%

- Związki niekorzystne występujące w roślinach:

glukozynolady - działają szkodliwie na układ rozrodczy zwierząt

alkanoidy - w soku mlecznym, wykorzystuje się do produkcji leków uśmierzających ból

/ Wzrost i rozwój roślin oleistych:

I - kiełkowanie i wschody

II - formowanie rozety (skrócony pęd)

III - formowanie pędu

IV - kwitnienie - kwiaty obcopylne

V - dojrzewanie

/Budowa morfologiczna:

- System korzeniowy - palowy, rozłogowy, najgłębiej sięga u rzepaku

- Łodyga - rozgałęziona pod szerokim kątem

- Liście - jasnozielone u rzepaka

/Znaczenie gospodarcze:

Największe znaczenie gospodarcze ma rzepak.

SŁONECZNIK ZWYCZAJNY

Podział ze względu na sposób użytkowania:

- jadalny - duże koszyczki o średnicy ok. Ø50 cm, a owoce (niełupki) duże i nie zawsze wypełnione nasieniem

- oleisty - koszyczki o średnicy Ø20 -30 cm występujące licznie na roślinie, zawiera 20 -30% tłuszczu, niełupki małe wypełnione nasieniem.

- pastewny - koszyczki o średnicy Ø20 cm, zawiera 40 -63% tłuszczu w nasionach.

MAK UPRAWNY

Roślina jednoroczna jara.

- opiumowy

- bezopiumowy

/ Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy 150 cm

- łodyga - 100 - 150 cm, sztywna, rozgałęziona

- liście - dolne są okrągło-owalne, krótkoogonkowe, górne są siedzące ząbkowano-piłkowane

- kwiaty - pojedyncze, barwne, samopylne

- owoc - torebka

- nasiona - bardzo drobne, bielmowe

T. ROŚLINY OLEISTE I WLUKNOWE

LEN UPRAWNY

Ze względu na cechy morfologiczne i sposób użytkowania len dzielimy na:

- Drobnonasienny i lny włókniste

- Oleisto-włókniste (przejściowe)

- Grubonasienne lny oleiste

/ Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy system korzeniowy - dl. 65 cm

- łodyga - zależna od typu

- liście - lancetowate, małe, naprzemianległe

- kwiatostan - baldachogrono, kwiaty samopylne

- owoc - trzykomorowa torebka

- nasiona - zwane siemieniem lnianym

KONOPIE

/ Konopie dzielimy na:

- zwyczajne

- dzikie

- indyjskie

/ Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy system korzeniowy dł. 2 m

- łodyga - sztywna, prosta, nierozgałęziona

- kwiatostan - wiecha, roślina 2-pienna (lub 1-pienna), rozdzielnopłciowa - plaskanie(męskie) i głowacze (żeńskie)

- owoc - orzeszek

/ RÓZNICE MIĘDZY WŁÓKNAMI:

Konopie	Len
Nitki są cienkie Lewoskrętne Krótsze 20 cm Wydobywa się na sucho Odporne na wilgoć Łodygi są wyższe Mają przyrost wtórny	Nitki są grubsze Prawoskrętne Dłuższe niż 20 cm Wydobywa się na mokro Łodygi niższe Brak przyrostu wtórnego




/ Wymagania klimatyczno-glebowe roślin oleistych i włóknistych:

Gatunek	Temp. kiełkowania	Odporność na niskie temp.	Wymagania wodne
Rzepak ozimy Rzepik ozimy Krzyżowe jare	1^0C 3^0C 1^0C (8^0C)	-15^0C (-25^0C) -4^0C - -6^0C	Duże - faza tworzenia pąków, kwitnienia, dojrzewania. Jare - bardziej odporne na suszę
Mak Słonecznik Len Konopie	2^0C 4 - 6^0C 4^0C 1^0C	-5^0C średnia -4^0C duża -3 - -8^0C mała -5^0C duża	Nadmiar wody szkodzi Dość odporne na suszę Duże Dość duże

/ Glebowe:

Gatunek	Wymagania	Gleby odpowiednie	Gleby nieodpowiednie
Rzepak ozimy Rzepik Rzepak jary Gorczyca biała Gorczyca	Duże Duże Duże Duże Średnie	Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie Jw. Cięższe Jak rzepak ozimy + torfy niskie Jak rzepak jary	Piaszczyste, żwirowate, kwaśne Torfowe, murszowe, suche Jak wyżej bez torfowych
Mak Konopie Len Słonecznik	Duże Duże Średnie Małe	Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie + brunatne, torfy, bielice Mniej żyzne różne gleby	Ciężkie, podmokłe, suche piaski Kwaśne Za żyzne, organiczne, podmokłe Suche, ciężkie, nieprzewiewne.

9

---