I. Co to jest diagnoza? (2.03.10)

1. Diagnoza

- grek. diagnozis - rozróżnienie, osądzanie

- czynność złożona, stawiana na podstawie zewnętrznych objawów wnioskująca o wewnętrznym stanie człowieka (z uwzględnieniem środowiska życia, grup społecznych)

- wymaga przeprowadzenia badań wg pewnych kryteriów, które ułatwiają rozpoznanie

- wywodzi się z medycyny (rozpoznanie choroby na podstawie analizy objawów)

+ 1. kierunek ewolucji diagnozy: medycyna -> inne dyscypliny (pedagogika, psychologia, poradnictwo, ekonomia, prawo)

- jest podstawą do planowania działań

- opiera się na 3 żródłach poznania

+ doświadczenie - gromadzenie danych empirycznych

+ rozumowanie - przeprowadzanie pewnych operacji myślowych (różnicowanie, sprawdzanie hipotez, wyjaśnianie)

+ intuicja - skrócony sposób rozumowania

- na początku służyła jedynie do poznawania zjawisk patologicznych

+ 2. kierunek ewolucji diagnozy: stany patologiczne -> normalność

2. Wąskie i szerokie rozumienie pojęcia diagnozy

a) zakres wąski

Wszelkie rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów i w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości

b) zakres szeroki

Wszelkie rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy poprzez zaliczenie go do znanego typu lub gatunku poprzez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu rzeczy, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju

Elementy etapów:

- opis diagnostyczny

- ocena diagnostyczna - etap najważniejszy (wielokierunkowy)

- konkluzja

5 kierunków oceny diagnostycznej

- diagnoza przyporządkowująca do klasy lub typu

- ocena genetyczna

- ocena znaczenia

- ocena fazy

- ocena prognostyczna (prognoza)

3. Diagnostyka

- grek. diagnostike techne - sztuka odróżniania, stawiania diagnozy, osądzania

-dyscyplina zajmująca się metodami trafnego i rzetelnego diagnozowania

- metoda rozpoznawania określonych stanów rzeczy

- ulokowanie wśród innych dyscyplin

+ dwa rodzaje metodyk w naukach o wychowaniu

• opis rzeczywistości badawczej

• metodyka badania uogólniającego (metodologia - ogólne prawa naukowe)

• metodyka badania uszczegółowiającego (diagnostyka - konkretne informacje o określonych zjawiskach)

• przekształcanie rzeczywistości

• metodyka pracy z indywidualnym przypadkiem

• metodyka pracy z grupą

• metodyka oddziaływań na społeczności

Metodyka badania zbiera informacje, aby metodyka przekształcania mogła podjąć odpowiednie działania.

II/III/IV . Etapy diagnozy pedagogicznej (16.03.2010; 30.03.2010; 20.04.2010)

1. Opis diagnostyczny

- zbieranie danych empirycznych i faktów, materiału diagnostycznego w taki sposób, żeby ów

materiał zawierał pełen zestaw faktów odnoszących się do diagnozy

+ wiele sposobów gromadzenia informacji (wywiad, obserwacja, monografia) weryfikuje materiał diagnostyczny

- zadaniem opisu są sądy o bezpośrednio dających się obserwować zjawiskach (tak zwanych zdaniach obserwacyjnych, protokolarnych lub bazowych), które są podstawą wszelkich teorii empirycznych

+ wyjaśnia postawione hipotezy diagnostyczne

- cechy opisu

+ wyczerpujący

+ jasny

+ prezentujący interesujący nas stan rzeczy w sposób uporządkowany

+ wyrażonych w kategoriach empirycznych (wieloaspektowa obserwacja obiektu, indywidualne uwarunkowania, kręgi środowiska, przebieg kariery szkolnej)

+ zapis wydarzeń, bez naszych spostrzeżeń

+ selektywny - dobór faktów musi być uzasadniony

+ planowy - sporządzany na podstawie narzędzi bądź dyspozycji

+ pozbawiony sądów wartościujących - tylko zdarzenia rejestrujących fakty

- etap ten jest podstawą do realizowania oceny diagnostycznej

- zmierza do tego, abyśmy poznali zarówno negatywne jak i pozytywne aspekty badanego obiektu

2. Ocena diagnostyczna

- odnosi się do różnych aspektów ocen cząstkowych

- 5 kierunków oceny diagnostycznej

a) ocena przyporządkowująca - identyfikacja interesującego nas zagadnienia do pewnego obszaru zagadnień
ocena klasyfikacyjna

- wstępne określenie badanego stanu rzeczy

- znaczenie mają cechy stałe, specyficzne, istotne

- metoda polega na znalezieniu w badanym przedmiocie cechy stałej, specyficznej dla danej klasy (przedmiot A posiada cechę stałą s charakterystyczną dla klasy K, gdzie występuje ta cecha) - As -> Ks- Dokonując różnicowania klas należy pamiętać o: o:
- wyodrębnieniu wszystkich możliwych klas (pełność zupełności wyliczenia)
- o ustaleniu największego podobieństwa cech badanego przedmiotu z daną klasą

- pewności, że w diagnozowanym przedmiocie nie występują cechy, które wyłącza z klasy, do której chcemy zaliczyć przedmiot

- informacji, że występują cechy w przedmiocie, które eliminują go z pozostałych, nieprzyporządkowanych klas

- klasy mogą być podzielone przed badaniem ( a priori) lub po badaniu (expost)

- aby klasyfikacje były poprawne muszą być wyczerpujące (każdy z przedmiotów musi należeć do jednej z wyróżnionych klas) oraz rozłączne (żaden przedmiot nie może należeć do więcej niż jednej klasy)

ocena typologii

- określa stosunek badanego przedmiotu do jednej lub kilku typów

- przedstawia swoisty kompleks cech należących do pewnego typu

- ważny jest stopień natężenia danych cech, a nie ich stałość

- dokładniejszy niż opis klasyfikacyjny

Rodzaje typologii

- typy proste - uwzględniają maksymalne i minimalne natężenie danej cechy (wesoły bądź smutny)

- czasami tworzy się również typ przeciętny

- typy złożone - pewne cechy współwystępują w różnych typach

- im więcej cech stałych posiada dany przedmiot tym bardziej zbliża się do tego typu

- porównanie cech danego przedmiotu z cechami typów wyróżnionych ze względu na cechy, które występują oraz ich natężeniu

Zasady przyporządkowywania do typów

- określenie cech i ustalenie ich natężenia

- wyliczenie wszystkich typów, które charakteryzowane są przez cechy i natężenie

- porównanie cech badanego przedmiotu z cechami typów uwzględniając natężenie tych cech

- ujawnienie dodatkowych, nietypowych cech, które pozwolą ustalić czy nie ma cech wykluczających

Różnice w przyporządkowywaniu do klas i do typów

1. W typach patrzymy na natężenie cechy, natomiast w klasyfikacjach na stałość cechy.

2. W typach nie ma potrzeby stwierdzać wszystkich cech typowych, ponieważ są one niestałe. W klasyfikacjach trzeba to zrobić.

Podobieństwa w przyporządkowywaniu do klas i cech

1. Musimy być pewni o braku wyłączających się cech typu lub klasy

2. Rozważenie wszystkich możliwych typów i klas poddanych pod wskaźnik różnicujący (pewność zupełności wszystkich klas lub typów)

b) ocena genetyczna (diagnoza genetyczna)

- wyjaśnienie ciągu rozwojowego, który doprowadził do obecnego stanu rzeczy

- dwa rodzaje oceny genetycznej

• ciąg zmieniających się form lub funkcji, który doprowadził do aktualnej struktury danego przedmiotu (wyjaśnienie funkcjonalne)

• - zmiana zjawiska A wpływa na zmianę zjawiska B, a zmiana zjawiska B powoduje zmianę zjawiska A (np. A - zwiększenie zatrudnienia kobiet, B - zwiększenie ilości instytucji opiekuńczych, np. przedszkoli)

• - dotyczy przeobrażeń struktury i funkcji rodziny

• - wyjaśnienie funkcjonalne
  - śledzenie kształtu, formy zadań, cech danego obiektu

- wyodrębnienie zdarzeń, które były przyczynami owych zmian i ukazanie ich przyczynowej roli w zmianach

- ciąg zmieniających się przyczyn i skutków (wyjaśnienie kauzalne)

- oczekiwane dojście do pierwotnej przyczyny, ustalenie ciągu przyczynowo-skutkowego (tok rozumowania redukcyjnego - przechodzenie od skutków do przyczyn)

- przyczyna typu T wywołuje skutki S, gdzie prawdopodobną przyczyną T skutku S jest przyczyna typu R (S - niepowodzenia w nauce, T - niewłaściwa sytuacja w domu, R - bezrobocie rodziców)

Wyjaśnienia genetyczne

- dlaczego istnieje zjawisko?

- jak doszło do zdarzenia?

Rodzaje wnioskowań:

- indukcja enumeracyjna

- zdania stwierdzające ogólną prawidłowość uznajemy jako wniosek na podstawie uznania zdań stwierdzających poszczególne przypadki tej prawidłowości

- wyliczenia poszczególnych faktów

- indukcja eliminacyjna

- wnioskowanie, w którym jedna z przesłanek jest alternatywą kilku zdań ogólnych, inne przesłanki są zdaniami jednostkowymi obalającymi wszystkie człony tej alternatywy z wyjątkiem jednego, zaś wnioskiem jest ten nieobalony przez przesłanki jednostkowe człon tej alternatywy

5 metod wnioskowania (kanon wnioskowania Milla)

1) kanon jedynej różnicy

- jeżeli zjawisko Z stale występowało, gdy występowało zjawisko X i stale nie występowało gdy zjawiska X nie było, choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

- zjawisko Z występuje gdy występują zjawiska ABCDE

- zjawisko Z nie występuje gdy występują zjawiska ABDE przy braku C (X w definicji)

2) kanon jedynej zgodności

- jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi zjawiskami podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem a wśród tych zjawisk stale występowało zjawisko X podczas gdy inne nie występowały stale to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCDE

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem BCDE przy braku A

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ACDE przy braku B

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCE przy braku D

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCD przy braku E

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem CE przy braku ABD

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ACE przy braku BD

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem BCD przy braku AE

- zjawisko C jest zjawiskiem X w definicji

3) połączony kanon jednej różnicy i jednej zgodności

4) kanon zmiennych towarzyszących

5) kanon reszt

Różnicowanie w ocenie genetycznej

- wyszukanie wszystkich możliwych przyczyn (inaczej wystąpi błąd fałszywej przyczyny czyli brak dostatecznej liczby przesłanek)

- dokonanie eliminacji (jakie przyczyny mogły bądź nie mogły wywołać dany skutek), które doprowadzi do poznania prawdopodobnie jednej, pierwotnej przyczyny

c) ocena znaczenia

- ściśle powiązana z oceną genetyczną

- wyjaśnienie jednostkowego stanu rzeczy dla nadrzędnej całości

- ustalenie wzajemnego wpływu części na całość (Całość - rodzina, Część - dziecko; jak dziecko wpływa na rodzinę i jak rodzina wpływa na dziecko)

- dąży do zachowania równowagi, gdy funkcja całości ulega zaburzeniu

+ zachowanie homeostazy dokonuje się za pomocą zastępstwa funkcjonalnego

- wyjaśnia jakie zmiany powoduje część w całości i odwrotnie oraz jak całość dąży do utrzymania homeostazy

- 3 elementy wyjaśnienia znaczenia

1. działająca przyczyna i skutek

2. dążenie do zachowania równowagi

3. najlepsze przystosowanie się do działającej przyczyny i skutku (współdziałające, przeciwdziałające)

Różnicowanie w ocenie znaczenia

- ustalenie typu regulacji, które mogą wystąpić podczas badania danego obiektu oraz eliminacja typów regulacji ze względu na specyficzne skutki dla całości

- wnioskowanie:

+ jeżeli jakieś P zawsze wywołuje regulację typu Z i wystąpiło P to prawdopodobnie nastąpi regulacja Z (wnioskowanie progresywne)

+ skoro w danej całości wystąpiła regulacja typu Z to prawdopodobnie wywołało ją zaburzenie typu P (wnioskowanie regresywne)

+ P - alkoholizm, Z - zastępowanie ojca

Ustalenie znaczenia zawsze występuje w pewnym przedziale działania, którym jest całość ze względu na którą rozpatrujemy dany problem.

d) ocena fazy

- dotyczy zjawisk, które rozwijają się dynamicznie (np. uzależnienie od alkoholu, niepowodzenia szkolne)

- pozwala poznać na jakim etapie jest interesujący nas proces

- aby ustalić fazę należ znać pewne prawidłowości przechodzenia z etapu do etapu (są to z reguły prawidłowości typowe, choć mogą też mieć charakter indywidualny)

• odniesienie się do wyjaśnień genetycznych, oceny znaczenia

• wyznaczenie faz interesującego nas procesu

• upewnienie się, czy ustalono wszystkie fazy i czy są one rozłączne (każda z faz powinna mieć granice)

- błędem jest ustalenie fazy zbyt wczesnej bądź późnej

- rodzaje faz

• progresywne - po fazie A najprawdopodobniej wystąpi faza B

• regresywne - jeżeli wystąpiła faza D to najprawdopodobniej poprzedziła ją faza C, ponadto po fazie D najprawdopodobniej wystąpi faza E (występuje różnicowanie indukcyjne)

e) ocena prognostyczna (prognoza)

- opiera się na ustaleniach poprzednich ocen i jest bezpośrednim wynikiem poprzednich ocen

- obejmuje przewidywanie tendencji rozwojowych, które mogą się pojawić w przyszłości

- bierzemy pod uwagę zarówno aspekt negatywny jak i pozytywny

- opiera się na rozumowaniu prawdopodobnym, a więc niepewnym

- musi być rzetelna

- jest tym bardziej pewna, im bliższych skutków dotyczy (Jasi jest w 2 klasie, łatwiej ocenić nam czy zda do 3 klasy niż do 6 klasy)

Oceny mogą występować w podanej kolejności, ale nie jest to sztywna reguła. Niektóre oceny można pominąć, ale tylko wtedy, kiedy ma się do tego podstawy (np. badamy proces niedynamiczny, w tym przypadku uzasadnione jest ominięcie oceny fazy).

Podane oceny są ocenami prakseologicznymi, czyli najpierw orzeka się diagnozę a następnie wykonuje działania (oceny ex ante). W ocenach ex post najpierw działamy a następnie diagnozujemy.

Są dwa rodzaje ocen:

- oceny właściwe (które dotyczą celów, wartości) - należą do ocen etycznych

- oceny utylitarne (mówią jak działać, mają zastosowanie praktyczne, podane w formie instrukcji)

Oceny wyrażają nasze subiektywne odczucia, emocje. Aby były one obiektywne stosuje się odpowiednie zabiegi:

- odniesienie badanej rzeczywistości do pewnych typów, modeli, wzorów, wzorców

- wykorzystanie narzędzi pomiaru (diagnostycznych) skonstruowanych w tym celu

• narzędzia pomiaru - zestaw dobranych i wyselekcjonowanych wskaźników z przyporządkowaną im skalą

• technika psychometryczna

• w wielu przypadkach jest ona nieprzydatna, ponieważ człowieka trudno sprowadzić do dobranych wskaźników

• mogą znaleźć się tylko wskaźniki empiryczne (takie, które można zaobserwować)

• technika przydatna dla badania parametrów i zmiennych

• w jej skład wchodzą różnego rodzaju testy (np. testy projekcyjne)

3. Konkluzja

- ocena ogólna, podsumowanie obu wcześniejszych etapów

- ma za zadanie wskazanie właściwych działań, uzasadnić potrzebę ich zastosowania oraz zaplanować działania

- niezbędna, gdy chcemy podjąć celowe działania, ich rodzaj uzależniony jest od wyniku konkluzji

4. Uwarunkowania dotyczące realizowania diagnozy

- proces realizowania diagnozy jest trudny, ponieważ występuje w sytuacji niepewności obu stron oraz dotyczy człowieka

- występują specyficzne relacje między diagnostą oraz diagnozowanym

• oparta na komunikacji, przekazywanie informacji drażliwych dla osoby diagnozowanej

• używanie różnych rodzajów komunikacji (werbalna, niewerbalna)

• diagnosta musi stworzyć odpowiednie warunki, optymalne dla osoby diagnozowanej

• prawidłowy kontakt diagnostyczny - sytuacja, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksploracje treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego

• nie spełnienie tych warunków to zaburzenie kontaktu, co wpływa na wyniki diagnozy

Efektywność procesu diagnostycznego zależy od charakteru kontaktu diagnostycznego oraz wielu czynników leżących po stronie diagnosty (np. wiedza, umiejętności). Kontakt diagnostyczny jest dynamiczny po obu stronach. Występują momenty krytyczne.

V. Przebieg kontaktu diagnostycznego (4.05.2010)

1. Nawiązywanie kontaktu diagnostycznego

- efekt halo - efekt pierwszego wrażenia

- zachowania prawidłowego dystansu psychologicznego między partnerami relacji diagnostycznej

+ diagnosta

• partner, który kieruje przebiegiem badania, ale nie wywyższa się

• zachowuje relacje nieformalne

• nie powinien być zbyt nachalny

- ważne są pierwsze pytania, które mają zmotywować diagnozowanego do odpowiadania

+ w pierwszej kolejności zadajemy pytania ogólne, neutralne emocjonalnie

+ następnie przechodzimy o pytań szczegółowych

+ nie zadajemy pytań, które zawierają w sobie ocenę

- najważniejszy w relacji diagnostycznej jest autentyzm, naturalne zachowanie diagnosty

2. Podtrzymywanie kontaktu

- przede wszystkim należy sobie poradzić z oporem diagnozowanego, który jest naturalnym zjawiskiem (permanentna „walka” z oporem)

+ minimalizacja poczucia winy, zagrożenia diagnozowanego

• sygnalizacja akceptacji, zrozumienia, zainteresowania przez diagnostę (dotyczy komunikacji werbalnej i niewerbalnej)

• zachowania zmienne w formie, ponieważ stałość zachowań oznacza automatyzm

- ważna jest również dynamizacja kontaktu

+ diagnosta powinien: prosić o rozwinięcie tematu, milczeć jak diagnozowany mówi, prosić o konkretyzowanie

- diagnosta daje sygnały, że rozumie to, co mówi diagnozowany

Opór - świadome lub nieświadome unikanie przez badanego penetracji pewnego obszaru treściowego, który może wynikać z uświadomionego lub nieuświadomionego poczucia zagrożenia.

Wskaźniki oporu

- przedłużające się milczenie

- zmiana tematu rozmowy

- intelektualizacja - badany mówi, jak być powinno, a nie jak faktycznie jest

- racjonalizacja przeżyć - usprawiedliwianie swojego złego zachowania

- zmniejszanie głębokości i konkretności - spłycanie i uogólnienie odpowiedzi

- zmiana sposobu mówienia - zmiana tonu, intonacji, akcentowania

- zapominanie pytania

- pustka w głowie - wyparcie przeżyć świadome lub nieświadome

- objawy somatyczne - pocenie, drżenie rąk

- czynny atak (psychiczny lub fizyczny)

- świadome kłamstwo

- otwarta odmowa odpowiedzi

Źródła oporu

- wewnętrzne

+ lęk

+ wstyd

+ poczucie winy wynikające z podawania negatywnych informacji o sobie bądź swojej rodzinie

- zewnętrzne

+ zachowania diagnosty (zbyt szybkie przejście do pytań konkretnych, formalizm relacji, brak poczucia bezpieczeństwa)

Techniki radzenia sobie z oporem

- milczenie

- zmiana lub przeformułowanie pytania

- podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności u diagnozowanego (manifestowanie empatii)

- parafraza wypowiedzi badanego - diagnosta swoimi słowami powtarza to, co powiedział badany

- udzielanie dodatkowych informacji (przypominanie diagnosty o jego roli, uspakajanie badanego)

- prośba o konkretyzacje wypowiedzi

- rozmowa na konkretny temat „tu i teraz”

- zaznaczenie roli i funkcji badania (wywieranie nacisku na diagnozowanego)

- wyrażenie przez diagnostę emocji związanych z oporem diagnozowanego

Kompetencje (zdolności) diagnosty wyznaczające profesjonalizm

- podążanie za klientem, podejmowanie wątków, zadawanie pytań

- empatyczne reagowanie

- niezaborcza życzliwość

- otwartość na osobę badanego, zdolność mówienia o sobie

- konkretność

- umiejętność koncentrowania się na tym, co „tu i teraz”, czyli na kontakcie diagnostycznym

3 błędy diagnosty wg A. Kempińskiego

a) błąd postawy/błąd podmiotu do przedmiotu/błąd dominacji

- brak uwzględnienia perspektywy badanego

- przedmiotowe traktowanie diagnozowanego

b) błąd maski

- diagnosta zasłanie się swoją rolą, co ogranicza pole poznania badanego

- diagnosta nie jest człowiekiem, tylko diagnostą

c) błąd sędziego

- przyjmowanie postawy wartościującej, etykietyzującej

- diagnosta ocenia, szufladkuje

Inne błędy diagnosty

- skupienie się na negatywnych aspektach osoby badanej

- błąd skupienia się na skutkach

- błąd redukcji źródeł wiedzy

+ brak wykorzystywania różnych możliwości poznania (wiedza gorąca - potoczna, nieobiektywna; wiedza zimna - obiektywna, naukowa)

Rodzaje nastawień/postaw diagnosty wobec diagnozowanego

1) nawyk oceniania

2) nadmierne poczucie odpowiedzialności

3) tendencja do dominacji nad badanym

4) nastawienie lękowe wobec badanego

5) postawa znudzenia spowodowanego pozorną nadmierną wiedzą diagnosty

6) postawa zimnego naukowca

7) postawa sztywnego dydaktyka

8) postawa obojętnego usługodawcy

9) postawa psychoterapeuty wynikająca z dużego mniemania o sobie; wybieranie sobie interesującego przypadku

10) postawa indywidualnego społecznika (skupianie się na zmianie jednostki, ale poprzez działania, które mają przysporzyć korzyści diagnoście)

11) postawa kolektywnego społecznika (organizacja życia jednostki)

12) postawa artysty (szukanie ciekawostek do zdiagnozowania)

13) postawa moralisty (walka o realizację wielkich idei)

I. Co to jest diagnoza? (2.03.10)

1. Diagnoza

- grek. diagnozis - rozróżnienie, osądzanie

- czynność złożona, stawiana na podstawie zewnętrznych objawów wnioskująca o wewnętrznym stanie człowieka (z uwzględnieniem środowiska życia, grup społecznych)

- wymaga przeprowadzenia badań wg pewnych kryteriów, które ułatwiają rozpoznanie

- wywodzi się z medycyny (rozpoznanie choroby na podstawie analizy objawów)

+ 1. kierunek ewolucji diagnozy: medycyna -> inne dyscypliny (pedagogika, psychologia, poradnictwo, ekonomia, prawo)

- jest podstawą do planowania działań

- opiera się na 3 źródłach poznania

+ doświadczenie - gromadzenie danych empirycznych

+ rozumowanie - przeprowadzanie pewnych operacji myślowych (różnicowanie, sprawdzanie hipotez, wyjaśnianie)

+ intuicja - skrócony sposób rozumowania

- na początku służyła jedynie do poznawania zjawisk patologicznych

+ 2. kierunek ewolucji diagnozy: stany patologiczne -> normalność

2. Wąskie i szerokie rozumienie pojęcia diagnozy

a) zakres wąski

Wszelkie rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów i w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości

b) zakres szeroki

Wszelkie rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy poprzez zaliczenie go do znanego typu lub gatunku poprzez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu rzeczy, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju

Elementy etapów:

- opis diagnostyczny

- ocena diagnostyczna - etap najważniejszy (wielokierunkowy)

- konkluzja

5 kierunków oceny diagnostycznej

- diagnoza przyporządkowująca do klasy lub typu

- ocena genetyczna

- ocena znaczenia

- ocena fazy

- ocena prognostyczna (prognoza)

3. Diagnostyka

- grek. diagnostike techne - sztuka odróżniania, stawiania diagnozy, osądzania

-dyscyplina zajmująca się metodami trafnego i rzetelnego diagnozowania

- metoda rozpoznawania określonych stanów rzeczy

- ulokowanie wśród innych dyscyplin

+ dwa rodzaje metodyk w naukach o wychowaniu

• opis rzeczywistości badawczej

• metodyka badania uogólniającego (metodologia - ogólne prawa naukowe)

• metodyka badania uszczegółowiającego (diagnostyka - konkretne informacje o określonych zjawiskach)

• przekształcanie rzeczywistości

• metodyka pracy z indywidualnym przypadkiem

• metodyka pracy z grupą

• metodyka oddziaływań na społeczności

Metodyka badania zbiera informacje, aby metodyka przekształcania mogła podjąć odpowiednie działania.

II/III/IV . Etapy diagnozy pedagogicznej (16.03.2010; 30.03.2010; 20.04.2010)

1. Opis diagnostyczny

- zbieranie danych empirycznych i faktów, materiału diagnostycznego w taki sposób, żeby ów

materiał zawierał pełen zestaw faktów odnoszących się do diagnozy

+ wiele sposobów gromadzenia informacji (wywiad, obserwacja, monografia) weryfikuje materiał diagnostyczny

- zadaniem opisu są sądy o bezpośrednio dających się obserwować zjawiskach (tak zwanych zdaniach obserwacyjnych, protokolarnych lub bazowych), które są podstawą wszelkich teorii empirycznych

+ wyjaśnia postawione hipotezy diagnostyczne

- cechy opisu

+ wyczerpujący

+ jasny

+ prezentujący interesujący nas stan rzeczy w sposób uporządkowany

+ wyrażonych w kategoriach empirycznych (wieloaspektowa obserwacja obiektu, indywidualne uwarunkowania, kręgi środowiska, przebieg kariery szkolnej)

+ zapis wydarzeń, bez naszych spostrzeżeń

+ selektywny - dobór faktów musi być uzasadniony

+ planowy - sporządzany na podstawie narzędzi bądź dyspozycji

+ pozbawiony sądów wartościujących - tylko zdarzenia rejestrujących fakty

- etap ten jest podstawą do realizowania oceny diagnostycznej

- zmierza do tego, abyśmy poznali zarówno negatywne jak i pozytywne aspekty badanego obiektu

2. Ocena diagnostyczna

- odnosi się do różnych aspektów ocen cząstkowych

- 5 kierunków oceny diagnostycznej

a) ocena przyporządkowująca - identyfikacja interesującego nas zagadnienia do pewnego obszaru zagadnień
ocena klasyfikacyjna

- wstępne określenie badanego stanu rzeczy

- znaczenie mają cechy stałe, specyficzne, istotne

- metoda polega na znalezieniu w badanym przedmiocie cechy stałej, specyficznej dla danej klasy (przedmiot A posiada cechę stałą s charakterystyczną dla klasy K, gdzie występuje ta cecha) - As -> Ks- Dokonując różnicowania klas należy pamiętać o: o:
- wyodrębnieniu wszystkich możliwych klas (pełność zupełności wyliczenia)
- o ustaleniu największego podobieństwa cech badanego przedmiotu z daną klasą

- pewności, że w diagnozowanym przedmiocie nie występują cechy, które wyłącza z klasy, do której chcemy zaliczyć przedmiot

- informacji, że występują cechy w przedmiocie, które eliminują go z pozostałych, nieprzyporządkowanych klas

- klasy mogą być podzielone przed badaniem ( a priori) lub po badaniu (expost)

- aby klasyfikacje były poprawne muszą być wyczerpujące (każdy z przedmiotów musi należeć do jednej z wyróżnionych klas) oraz rozłączne (żaden przedmiot nie może należeć do więcej niż jednej klasy)

ocena typologii

- określa stosunek badanego przedmiotu do jednej lub kilku typów

- przedstawia swoisty kompleks cech należących do pewnego typu

- ważny jest stopień natężenia danych cech, a nie ich stałość

- dokładniejszy niż opis klasyfikacyjny

Rodzaje typologii

- typy proste - uwzględniają maksymalne i minimalne natężenie danej cechy (wesoły bądź smutny)

- czasami tworzy się również typ przeciętny

- typy złożone - pewne cechy współwystępują w różnych typach

- im więcej cech stałych posiada dany przedmiot tym bardziej zbliża się do tego typu

- porównanie cech danego przedmiotu z cechami typów wyróżnionych ze względu na cechy, które występują oraz ich natężeniu

Zasady przyporządkowywania do typów

- określenie cech i ustalenie ich natężenia

- wyliczenie wszystkich typów, które charakteryzowane są przez cechy i natężenie

- porównanie cech badanego przedmiotu z cechami typów uwzględniając natężenie tych cech

- ujawnienie dodatkowych, nietypowych cech, które pozwolą ustalić czy nie ma cech wykluczających

Różnice w przyporządkowywaniu do klas i do typów

1. W typach patrzymy na natężenie cechy, natomiast w klasyfikacjach na stałość cechy.

2. W typach nie ma potrzeby stwierdzać wszystkich cech typowych, ponieważ są one niestałe. W klasyfikacjach trzeba to zrobić.

Podobieństwa w przyporządkowywaniu do klas i cech

1. Musimy być pewni o braku wyłączających się cech typu lub klasy

2. Rozważenie wszystkich możliwych typów i klas poddanych pod wskaźnik różnicujący (pewność zupełności wszystkich klas lub typów)

b) ocena genetyczna (diagnoza genetyczna)

- wyjaśnienie ciągu rozwojowego, który doprowadził do obecnego stanu rzeczy

- dwa rodzaje oceny genetycznej

• ciąg zmieniających się form lub funkcji, który doprowadził do aktualnej struktury danego przedmiotu (wyjaśnienie funkcjonalne)

• - zmiana zjawiska A wpływa na zmianę zjawiska B, a zmiana zjawiska B powoduje zmianę zjawiska A (np. A - zwiększenie zatrudnienia kobiet, B - zwiększenie ilości instytucji opiekuńczych, np. przedszkoli)

• - dotyczy przeobrażeń struktury i funkcji rodziny

• - wyjaśnienie funkcjonalne
  - śledzenie kształtu, formy zadań, cech danego obiektu

- wyodrębnienie zdarzeń, które były przyczynami owych zmian i ukazanie ich przyczynowej roli w zmianach

- ciąg zmieniających się przyczyn i skutków (wyjaśnienie kauzalne)

- oczekiwane dojście do pierwotnej przyczyny, ustalenie ciągu przyczynowo-skutkowego (tok rozumowania redukcyjnego - przechodzenie od skutków do przyczyn)

- przyczyna typu T wywołuje skutki S, gdzie prawdopodobną przyczyną T skutku S jest przyczyna typu R (S - niepowodzenia w nauce, T - niewłaściwa sytuacja w domu, R - bezrobocie rodziców)

Wyjaśnienia genetyczne

- dlaczego istnieje zjawisko?

- jak doszło do zdarzenia?

Rodzaje wnioskowań:

- indukcja enumeracyjna

- zdania stwierdzające ogólną prawidłowość uznajemy jako wniosek na podstawie uznania zdań stwierdzających poszczególne przypadki tej prawidłowości

- wyliczenia poszczególnych faktów

- indukcja eliminacyjna

- wnioskowanie, w którym jedna z przesłanek jest alternatywą kilku zdań ogólnych, inne przesłanki są zdaniami jednostkowymi obalającymi wszystkie człony tej alternatywy z wyjątkiem jednego, zaś wnioskiem jest ten nieobalony przez przesłanki jednostkowe człon tej alternatywy

5 metod wnioskowania (kanon wnioskowania Milla)

1) kanon jedynej różnicy

- jeżeli zjawisko Z stale występowało, gdy występowało zjawisko X i stale nie występowało gdy zjawiska X nie było, choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

- zjawisko Z występuje gdy występują zjawiska ABCDE

- zjawisko Z nie występuje gdy występują zjawiska ABDE przy braku C (X w definicji)

2) kanon jedynej zgodności

- jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi zjawiskami podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem a wśród tych zjawisk stale występowało zjawisko X podczas gdy inne nie występowały stale to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCDE

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem BCDE przy braku A

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ACDE przy braku B

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCE przy braku D

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ABCD przy braku E

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem CE przy braku ABD

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem ACE przy braku BD

- zjawisko Z występuje razem ze zjawiskiem BCD przy braku AE

- zjawisko C jest zjawiskiem X w definicji

3) połączony kanon jednej różnicy i jednej zgodności

4) kanon zmiennych towarzyszących

5) kanon reszt

Różnicowanie w ocenie genetycznej

- wyszukanie wszystkich możliwych przyczyn (inaczej wystąpi błąd fałszywej przyczyny czyli brak dostatecznej liczby przesłanek)

- dokonanie eliminacji (jakie przyczyny mogły bądź nie mogły wywołać dany skutek), które doprowadzi do poznania prawdopodobnie jednej, pierwotnej przyczyny

c) ocena znaczenia

- ściśle powiązana z oceną genetyczną

- wyjaśnienie jednostkowego stanu rzeczy dla nadrzędnej całości

- ustalenie wzajemnego wpływu części na całość (Całość - rodzina, Część - dziecko; jak dziecko wpływa na rodzinę i jak rodzina wpływa na dziecko)

- dąży do zachowania równowagi, gdy funkcja całości ulega zaburzeniu

+ zachowanie homeostazy dokonuje się za pomocą zastępstwa funkcjonalnego

- wyjaśnia jakie zmiany powoduje część w całości i odwrotnie oraz jak całość dąży do utrzymania homeostazy

- 3 elementy wyjaśnienia znaczenia

1. działająca przyczyna i skutek

2. dążenie do zachowania równowagi

3. najlepsze przystosowanie się do działającej przyczyny i skutku (współdziałające, przeciwdziałające)

Różnicowanie w ocenie znaczenia

- ustalenie typu regulacji, które mogą wystąpić podczas badania danego obiektu oraz eliminacja typów regulacji ze względu na specyficzne skutki dla całości

- wnioskowanie:

+ jeżeli jakieś P zawsze wywołuje regulację typu Z i wystąpiło P to prawdopodobnie nastąpi regulacja Z (wnioskowanie progresywne)

+ skoro w danej całości wystąpiła regulacja typu Z to prawdopodobnie wywołało ją zaburzenie typu P (wnioskowanie regresywne)

+ P - alkoholizm, Z - zastępowanie ojca

Ustalenie znaczenia zawsze występuje w pewnym przedziale działania, którym jest całość ze względu na którą rozpatrujemy dany problem.

d) ocena fazy

- dotyczy zjawisk, które rozwijają się dynamicznie (np. uzależnienie od alkoholu, niepowodzenia szkolne)

- pozwala poznać na jakim etapie jest interesujący nas proces

- aby ustalić fazę należ znać pewne prawidłowości przechodzenia z etapu do etapu (są to z reguły prawidłowości typowe, choć mogą też mieć charakter indywidualny)

• odniesienie się do wyjaśnień genetycznych, oceny znaczenia

• wyznaczenie faz interesującego nas procesu

• upewnienie się, czy ustalono wszystkie fazy i czy są one rozłączne (każda z faz powinna mieć granice)

- błędem jest ustalenie fazy zbyt wczesnej bądź późnej

- rodzaje faz

• progresywne - po fazie A najprawdopodobniej wystąpi faza B

• regresywne - jeżeli wystąpiła faza D to najprawdopodobniej poprzedziła ją faza C, ponadto po fazie D najprawdopodobniej wystąpi faza E (występuje różnicowanie indukcyjne)

e) ocena prognostyczna (prognoza)

- opiera się na ustaleniach poprzednich ocen i jest bezpośrednim wynikiem poprzednich ocen

- obejmuje przewidywanie tendencji rozwojowych, które mogą się pojawić w przyszłości

- bierzemy pod uwagę zarówno aspekt negatywny jak i pozytywny

- opiera się na rozumowaniu prawdopodobnym, a więc niepewnym

- musi być rzetelna

- jest tym bardziej pewna, im bliższych skutków dotyczy (Jasi jest w 2 klasie, łatwiej ocenić nam czy zda do 3 klasy niż do 6 klasy)

Oceny mogą występować w podanej kolejności, ale nie jest to sztywna reguła. Niektóre oceny można pominąć, ale tylko wtedy, kiedy ma się do tego podstawy (np. badamy proces niedynamiczny, w tym przypadku uzasadnione jest ominięcie oceny fazy).

Podane oceny są ocenami prakseologicznymi, czyli najpierw orzeka się diagnozę a następnie wykonuje działania (oceny ex ante). W ocenach ex post najpierw działamy a następnie diagnozujemy.

Są dwa rodzaje ocen:

- oceny właściwe (które dotyczą celów, wartości) - należą do ocen etycznych

- oceny utylitarne (mówią jak działać, mają zastosowanie praktyczne, podane w formie instrukcji)

Oceny wyrażają nasze subiektywne odczucia, emocje. Aby były one obiektywne stosuje się odpowiednie zabiegi:

- odniesienie badanej rzeczywistości do pewnych typów, modeli, wzorów, wzorców

- wykorzystanie narzędzi pomiaru (diagnostycznych) skonstruowanych w tym celu

• narzędzia pomiaru - zestaw dobranych i wyselekcjonowanych wskaźników z przyporządkowaną im skalą

• technika psychometryczna

• w wielu przypadkach jest ona nieprzydatna, ponieważ człowieka trudno sprowadzić do dobranych wskaźników

• mogą znaleźć się tylko wskaźniki empiryczne (takie, które można zaobserwować)

• technika przydatna dla badania parametrów i zmiennych

• w jej skład wchodzą różnego rodzaju testy (np. testy projekcyjne)

3. Konkluzja

- ocena ogólna, podsumowanie obu wcześniejszych etapów

- ma za zadanie wskazanie właściwych działań, uzasadnić potrzebę ich zastosowania oraz zaplanować działania

- niezbędna, gdy chcemy podjąć celowe działania, ich rodzaj uzależniony jest od wyniku konkluzji

4. Uwarunkowania dotyczące realizowania diagnozy

- proces realizowania diagnozy jest trudny, ponieważ występuje w sytuacji niepewności obu stron oraz dotyczy człowieka

- występują specyficzne relacje między diagnostą oraz diagnozowanym

• oparta na komunikacji, przekazywanie informacji drażliwych dla osoby diagnozowanej

• używanie różnych rodzajów komunikacji (werbalna, niewerbalna)

• diagnosta musi stworzyć odpowiednie warunki, optymalne dla osoby diagnozowanej

• prawidłowy kontakt diagnostyczny - sytuacja, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksploracje treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego

• nie spełnienie tych warunków to zaburzenie kontaktu, co wpływa na wyniki diagnozy

Efektywność procesu diagnostycznego zależy od charakteru kontaktu diagnostycznego oraz wielu czynników leżących po stronie diagnosty (np. wiedza, umiejętności). Kontakt diagnostyczny jest dynamiczny po obu stronach. Występują momenty krytyczne.

V. Przebieg kontaktu diagnostycznego (4.05.2010)

1. Nawiązywanie kontaktu diagnostycznego

- efekt halo - efekt pierwszego wrażenia

- zachowania prawidłowego dystansu psychologicznego między partnerami relacji diagnostycznej

+ diagnosta

• partner, który kieruje przebiegiem badania, ale nie wywyższa się

• zachowuje relacje nieformalne

• nie powinien być zbyt nachalny

- ważne są pierwsze pytania, które mają zmotywować diagnozowanego do odpowiadania

+ w pierwszej kolejności zadajemy pytania ogólne, neutralne emocjonalnie

+ następnie przechodzimy o pytań szczegółowych

+ nie zadajemy pytań, które zawierają w sobie ocenę

- najważniejszy w relacji diagnostycznej jest autentyzm, naturalne zachowanie diagnosty

2. Podtrzymywanie kontaktu

- przede wszystkim należy sobie poradzić z oporem diagnozowanego, który jest naturalnym zjawiskiem (permanentna „walka” z oporem)

+ minimalizacja poczucia winy, zagrożenia diagnozowanego

• sygnalizacja akceptacji, zrozumienia, zainteresowania przez diagnostę (dotyczy komunikacji werbalnej i niewerbalnej)

• zachowania zmienne w formie, ponieważ stałość zachowań oznacza automatyzm

- ważna jest również dynamizacja kontaktu

+ diagnosta powinien: prosić o rozwinięcie tematu, milczeć jak diagnozowany mówi, prosić o konkretyzowanie

- diagnosta daje sygnały, że rozumie to, co mówi diagnozowany

Opór - świadome lub nieświadome unikanie przez badanego penetracji pewnego obszaru treściowego, który może wynikać z uświadomionego lub nieuświadomionego poczucia zagrożenia.

Wskaźniki oporu

- przedłużające się milczenie

- zmiana tematu rozmowy

- intelektualizacja - badany mówi, jak być powinno, a nie jak faktycznie jest

- racjonalizacja przeżyć - usprawiedliwianie swojego złego zachowania

- zmniejszanie głębokości i konkretności - spłycanie i uogólnienie odpowiedzi

- zmiana sposobu mówienia - zmiana tonu, intonacji, akcentowania

- zapominanie pytania

- pustka w głowie - wyparcie przeżyć świadome lub nieświadome

- objawy somatyczne - pocenie, drżenie rąk

- czynny atak (psychiczny lub fizyczny)

- świadome kłamstwo

- otwarta odmowa odpowiedzi

Źródła oporu

- wewnętrzne

+ lęk

+ wstyd

+ poczucie winy wynikające z podawania negatywnych informacji o sobie bądź swojej rodzinie

- zewnętrzne

+ zachowania diagnosty (zbyt szybkie przejście do pytań konkretnych, formalizm relacji, brak poczucia bezpieczeństwa)

Techniki radzenia sobie z oporem

- milczenie

- zmiana lub przeformułowanie pytania

- podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności u diagnozowanego (manifestowanie empatii)

- parafraza wypowiedzi badanego - diagnosta swoimi słowami powtarza to, co powiedział badany

- udzielanie dodatkowych informacji (przypominanie diagnosty o jego roli, uspakajanie badanego)

- prośba o konkretyzacje wypowiedzi

- rozmowa na konkretny temat „tu i teraz”

- zaznaczenie roli i funkcji badania (wywieranie nacisku na diagnozowanego)

- wyrażenie przez diagnostę emocji związanych z oporem diagnozowanego

Kompetencje (zdolności) diagnosty wyznaczające profesjonalizm

- podążanie za klientem, podejmowanie wątków, zadawanie pytań

- empatyczne reagowanie

- niezaborcza życzliwość

- otwartość na osobę badanego, zdolność mówienia o sobie

- konkretność

- umiejętność koncentrowania się na tym, co „tu i teraz”, czyli na kontakcie diagnostycznym

3 błędy diagnosty wg A. Kempińskiego

a) błąd postawy/błąd podmiotu do przedmiotu/błąd dominacji

- brak uwzględnienia perspektywy badanego

- przedmiotowe traktowanie diagnozowanego

b) błąd maski

- diagnosta zasłanie się swoją rolą, co ogranicza pole poznania badanego

- diagnosta nie jest człowiekiem, tylko diagnostą

c) błąd sędziego

- przyjmowanie postawy wartościującej, etykietyzującej

- diagnosta ocenia, szufladkuje

Inne błędy diagnosty

- skupienie się na negatywnych aspektach osoby badanej

- błąd skupienia się na skutkach

- błąd redukcji źródeł wiedzy

+ brak wykorzystywania różnych możliwości poznania (wiedza gorąca - potoczna, nieobiektywna; wiedza zimna - obiektywna, naukowa)

Rodzaje nastawień/postaw diagnosty wobec diagnozowanego

1) nawyk oceniania

2) nadmierne poczucie odpowiedzialności

3) tendencja do dominacji nad badanym

4) nastawienie lękowe wobec badanego

5) postawa znudzenia spowodowanego pozorną nadmierną wiedzą diagnosty

6) postawa zimnego naukowca

7) postawa sztywnego dydaktyka

8) postawa obojętnego usługodawcy

9) postawa psychoterapeuty wynikająca z dużego mniemania o sobie; wybieranie sobie interesującego przypadku

10) postawa indywidualnego społecznika (skupianie się na zmianie jednostki, ale poprzez działania, które mają przysporzyć korzyści diagnoście)

11) postawa kolektywnego społecznika (organizacja życia jednostki)

12) postawa artysty (szukanie ciekawostek do zdiagnozowania)

13) postawa moralisty (walka o realizację wielkich idei)

11

---