Struktura i Stratyfikacja społeczna, klasy i warstwy, zróżnicowanie społeczne, podklasa.
Definicja struktury społecznej-w najszerszym znaczeniu strukturą zwiemy zbiór elementów oraz system relacji między nimi. w węższym znaczeniu struktura to system relacji między elementami uwarunkowanych przez ich przynależność do danego układu jako całości. odpowiednikiem pojęcia struktury jest pojęcie całości. Całość to układ, który podlega własnym, nadrzędnym prawidłowościom, nie będącym sumą prawidłowości rządzących jego elementami składowymi. w naukach biologicznych i humanistycznych występują
2 rozumienia pojęcia struktury :
-w ujęciu rzeczowym- określona całość jest strukturą czyli obiektem zbudowanym w pewien sposób z elementów wyizolowanych z otoczenia. (np. tak rozpatrywane mogą być organizmy roślinne, zwierzęce, organizacje, instytucje społeczne)
-w ujęciu atrybutywnym- całość ma strukturę czyli jest obiektem składającym się z różnorodnych elementów wzajemnie ze sobą powiązanych (np. w społeczeństwie, jego grupach). Socjologowie określają strukturę społeczną jako zbiór segmentów, z których składa się społeczeństwo oraz układ zależności zachodzących między nimi. Struktura społeczna to atrybut społeczeństwa. Społeczeństwo zbudowane jest z elementów morficznych (grupy społeczne różniące się kształtem i funkcjami)- zwane jest społeczeństwem morficznym. Przeciwieństwem jest społeczeństwo amorficzne- względnie niezróżnicowane, pozbawione struktury ( lub posiadają szczątkową) np. wspólnoty pierwotne. Współczesne społeczeństwa przemysłowe mają złożoną i rozbudowaną strukturę charakteryzującą się wysokim poziomem specjalizacji i funkcjonalności jej elementów składowych. Osoby z różnych grup zawodowych posiadać muszą określoną wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne. Duża liczba specjalności i zawodów (w Polsce 2610) to skutek postępu technicznego i organizacyjnego. Struktura społeczna może być w różnym stopniu sformalizowana (uregulowana przez system prawny) i zinstytucjonalizowana (chroniona przez instytucje społeczne). Taki charakter miały np. społeczeństwa feudalne w Europie lub system kastowy w Indiach. Ich struktura była sztywna i zamknięta. Współczesne społeczeństwa mają rozwiniętą strukturę o charakterze niezformalizowanym i niezinstytucjonalizowanym. Struktura społeczna jest otwarta i płynna (istnieje możność przepływu jednostki z jednej do drugiej klasy, grupy społecznej, zawodowej). Pozbawienie społeczeństwa struktury prowadziłoby je do dezorganizacji i upadku.
Czynniki wpływające na strukturę:
bezpośrednio determinują ją :
-warunki ekonomiczne (poziom rozwoju gospodarczego, techniki wytwarzania dóbr materialnych, społeczny podział pracy, zasoby siły roboczej, stosunki własnościowe itp
-kształtuje się tez na podłożu demograficznym: potencjał ludnościowy społeczeństwa globalnego, skład ludności ze względu na płeć, wiek itp.
-czynniki geograficzne: klimat, ukształtowanie powierzchni itp.
pośrednio determinuje
-czynniki ustrojowe i ideologiczne np. sposób rozumienia równości i sprawiedliwosci społecznej
-kulturowe np. poziom wykształcenia ogólnego, stylu życia
Znaczenia struktury społecznej
statystycznym: układ ludności ze względu na daną cechę np. jeżeli bierzemy pod uwagę kategorie demograficzne, mówimy wtedy o strukturze demograficznej społeczeństwa. Obejmuje strukturę wieku, płci, stanu cywilnego, stanu rodzinnego ludności. Jeżeli kategorie geograficzne (rejon, dzielnica) odtwarzamy strukturę geograficzną ludności. (inne struktura urbanistyczna, wykształcenia, społeczno-zawodowa, zatrudnienia, ekonomiczna, wyznaniowa, etniczna)
socjologicznym: oznacza system stosunków społecznych zachodzących między elementami, z których składa się społeczeństwo globalne. Segmenty struktury społecznej- rodziny, kręgi pokrewieństwa, społeczności lokalne, zbiorowości regionalne, grupy społeczno- zawodowe, instytucje polityczne, związki i zrzeszenia, instytucje administracyjne, kulturowe, religijne.
Mikro- i Makro- Struktury
Strukturę społeczną dzielimy na
makrostrukturę: cecha społeczeństwa globalnego i wielkich grup społecznych. Tworzą ją klasy, warstwy społeczne, grupy społeczno- zawodowe, wyznaniowe, naród, państwo i zależności między nimi. Całości te mają charakter złożony, obejmując wiele poziomów organizacyjnych i szczebli zależności. Wielkie struktury składają się i opierają funkcjonowanie na małych strukturach społecznych. Wielkie i małe struktury społeczne przenikają się.
mikrostrukturę: właściwość małych grup społecznych tworzących ponadindywidualne całości typu wspólnot rodzinnych, społeczeństw lokalnych i sąsiedzkich, kręgów przyjacielskich itp. Małe struktury oparte są na interakcjach bezpośrednich zachodzących między ich członkami np. w rodzinie. Cechą małych grup jest więź osobista i bezpośrednie oddziaływanie na siebie członków. Mikrostrukturę w małej grupie tworzy sieć więzi o charakterze bezpośrednim i osobowym, łączących jej członków. Więź ta jest splotem składników:
-więzi poznawczej- wzajemne poznanie się partnerów, wystąpienie tego składnika warunkuje proces tworzenia się pozostałych składników. Identyfikacja na skali zna- nie zna. - więzi emocjonalnej- wzajemne odnoszenie się partnerów na płaszczyźnie uczuciowej, identyfikowany na skali dodatnie- ujemne odnoszenie się. -więzi wartościującej- wzajemna ocena partnerów więzi na płaszczyźnie aksjologicznej. Ocena pozytywna- negatywna. -więzi partycypacyjnej: zamiary partnerów wchodzenia w związki działania; zamierza- nie zamierza uczestniczyć w związkach działania z partnerem więzi. Więź może składać się z 1 bądź wszystkich wyróżnionych składników. Może mieć charakter symetryczny (dwustronny) lub asymetryczny (jednostronny).
3 schematy ujmowania struktury społecznej:
Funkcjonalny schemat struktury społecznej
W tym schemacie struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków wzajemnych, wynikających z podziału funkcji i wymiany usług. Te stosunki mają charakter symetryczny, występują między równorzędnymi grupami, wzajemnie sobie potrzebnymi. To pojęcie społeczeństwa traktuje je jako organiczną całość złożoną z zależnych od siebie, zróżnicowanych części, o wysokiej funkcjonalnej specjalizacji. Nadrzędność całości wobec części. Realizacja celu (potrzeb) jest racją ich istnienia. Analiza funkcjonalna zmierza do identyfikacji potrzeb systemu, wymagającego ich zaspokojenia, a w konsekwencji do odsłonięcia roli poszczególnych części w zapewnieniu jego funkcjonalności i równowagi. Stan normalny (w przeciwieństwie do patologicznego)- społeczeństwo osiągające równowagę i sprawność funkcjonalną.W koncepcji tej struktura społeczna jest układem ról społecznych związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa. Ze względu na rolę wyróżnia się w społeczeństwie klasy i warstwy. Warstwy te zmuszane są do współdziałania, mogą też wystąpić interesy o charakterze konfliktowym- ale to nadal splot zależności wzajemnych. Klasy i warstwy mogą tworzyć układ hierarchiczny. „Integracyjna teoria społeczeństwa” - ujmuje strukturę społeczną jako zintegrowany system utrzymywany w równowadze i harmonii przez ustalone i powtarzające się procesy. Wg Dahrendorfa teoria ta przyjmuje założenia : -Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność)- Każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą tych elementów (integracja; w przeciwieństwie do konfliktowej) -Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny (koordynacja funkcjonalna; przeciwieństwo dezintegracji) Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez jej członków wspólnych wartości (konsensus; przeciwnie do przymusu)
Dychotomiczny schemat struktury społecznej.
Przyjmuje on z reguły dwuczłonowy podział biegunowego społeczeństwa na grupy o przeciwstawnych celach np. rządzący- rządzeni; pracujący- nie pracujący. Między nimi zachodzą jednostronne zależności typu władzy lub decydowania o czyjś losach np. pan ma władzę nad niewolnikiem. Kształtuje się tak negatywna zależność interesów: korzyści i powodzenia jednej klasy są stratami i nie powodzeniami drugiej. To rodzi walkę klas.
Zależności jednostronne rozumiane są zazwyczaj jako podleganie czyjejś władzy ekonomicznej lub politycznej:
ekonomiczna- rodzaj stosunków społecznych wyrażających się przewagą ekonomiczną 1. nad 2.Przewaga wynikająca z posiadania środków produkcji, więc i przymusu ekonomicznego wobec nie posiadających przejawia się w konieczności podjęcia pracy. Władza ekonomiczna warunkuje treść i formę realizacji polityki.
polityczna- możność podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy. Oznacza zdolność narzucania i wykonywania decyzji czyli wpływa na ludzi tak, by zachowali się w sposób pożądany i oczekiwany. Środki działania politycznego- mobilizacja, koordynacja, kontrola, przymus fizyczny i ekonomiczny, przemoc, sankcje, represje
Dychotomiczny schemat struktury społecznej jest elementem „ konfliktowej teorii” społecznej, wg której spójność i porządek w społeczeństwie opiera się na dominacji jednych i podległości drugich. Struktura społeczna- formą organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus (Marks).
Dahrendorf- założenia „konfliktowej teorii” społecznej:
-Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega zmianom.-W każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt.-Każdy element społeczeństwa przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany.-Każde społeczeństwo opiera się na przymusie jednych wobec innych. Wg Dahrendorfa organizacja społeczna to związki oparte na panowaniu (państwo kościelne, patrie polityczne, związki zawodowe). Związek to układ ról oparty na dominacji jednych nad drugimi. Wymienia trzy typy regulacji konfliktów: pojednanie, pośrednictwo, arbitraż. Wszystkie społeczeństwa podlegają jednocześnie wpływom jednoczącym i dośrodkowym (wspólne interesy), jak i wpływom dezintegracyjnym i odśrodkowym (interesy partykularne). SKUTKI: - nakreślenie wyraźnych granic miedzy grupami przez co wzrasta odleglosc miedzy nimi, pominiecie kategoriii pośrednich miedzy dwoma przeciwstawnymi grupami, -przeciwstawienie grup sprzyja konfliktom co prowadzi do zwarcia szeregów poszczególnych grup, pojawia się tendencja do tlumienia konfl wewnatrz, brak tolerancji dla zachowan dewiacyjnych w ramach grupy, skupienie jednostek przy liderze, syndrom wroga u bram, -postrzeganie grupy przeciwnej jako homogenicznej- myslenie stereotypowe.
Gradacyjny schemat struktury społecznej.
Tu ujmowana jest jako system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasyfikacyjnych. Społeczeństwa dzielimy na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej przez nie cechy, stanowiącej kryterium podziału (grupy te zwane są warstwami społecznymi). Warstwa jest grupą ludzi, którzy zajmują tę samą pozycję na określonej skali pionowej. Pionowy układ warstw w społeczeństwie postrzegany jest jako porządek hierarchiczny. Pozycja społeczna tu definiowana to położenie społeczne jednostek lub grup w społeczeństwie, wynikające z przypisanych im praw i przywilejów, stylu życia, poważania społecznego. Istnieje więc hierarchiczny „ porządek statusowy”. W systemie gradacji klasą podstawową jest klasa średnia. Ossowski wyróżnia 2 wersje schematu gradacji:
gradacja prosta- system warstw wyższych i niższych oparty na stopniowaniu jednej, obiektywnie wymierzalnej cechy(np. stratyfikacja ekonomiczna, społeczna).
gradacja syntetyczna- ma charakter złożony, obejmuje jednocześnie kilka kryteriów gradacji(np. ekonomiczne, edukacyjne, polityczne). Badania takie ujawniają często rozbieżności pozycji zajmowanych przez różne grupy społeczne na poszczególnych skalach uwarstwienia. Zjawisko to zwane dekompozycją czynników statusu społecznego wywołują niezadowolenia i napięcia społeczne.
Prestiż- Szacunek, uprzywilejowanie, pozycja o charakterze subjektywnym. autorytet, poważanie, szacunek innych osób do danej osoby. W socjologii prestiż jest jedną ze składowych statusu społecznego.
Czynniki pomagające opisać strukturę społeczną:
- kryteria podziału społeczeństwa na segmenty - charakter i trwałość, znaczenie granic poszczególnych segmentów, - liczebność segmentów, trwałość i złożoność elementów składowych, jednołitość,- określenie całokształtu więzi i interakcji w stosunkach społecznych, - ruchliwość społeczna (warunki leżące u podstaw ruchliwosci, wszystko co czyni ją elasryczną; realny przepływ jednostek/grup w ramach struktury)
Zróżnicowanie społeczne (pł. Podmiotowa i przedmiotowa)
Podmiotowa: miejsce zamieszkania, kryt. Klasowo-warstwowe, społ- zawodowe, aktywność zawodowa, płeć, wiek. Przedmiotowa wykształcenie, dochody, posiadanie, styl życia, poziom konsumpcji, podzialy polityczne, stopien aktywności politycznej, aktywność kulturowa.
Koncepcje sprawiedliwości:
Wg. Ch. Perlama można wyodrębnić pięć najczęściej występujących koncepcji sprawiedliwości: - wg zasady „każdemu po równo”, - każdemu wg jego zasług, - wg dzieł, - wg. Potrzeb, - wg pozycji. Wg nietórych autorów sprawiedliwość oznacza realizację zasady: każdemu wg tego co przyznaje mu prawo”.
RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNAPrzechodzenie jednostek lub grup z jednego miejsca struktury społecznej w drugie; przemieszczanie jednostek w ramach struktury społecznej; przemiany struktury społecznej( np. zawodu- ruchliwość pozioma). Rozmiary ruchliwości społecznej zależą od charakteru struktury społecznej. Społeczństwo w którym ruchliwość nie wystepuje nazywa się społ. Zamknietym. Społ w których ruchliwosc społ ma szeroki zasieg nazywa ise społecznstwami otwartymi. Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniac ruchliwość społeczną albo jej kształt mogą być uprzedzenia rasowe czy etniczne względem pewnych kategorii społecznych, np. grup etnicznych, formy ustrojowe czy typ gospodarki. Jednym z najważniejszych czynników jest sytuacja na rynku pracy, która może przyczyniać się do zwiekszania lub zmniejszania zasobów ekonomicznych jednostek oraz ich prestiżu, poprzez możliwość tworzenia przez jednostke własnej kariery albo też do degradacji np. w przypadku restrukturyzacji zakładów pracy.W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.W większości społeczeństw wieksze szanse awansu społecznego mają mężczyźni niż kobiety. W szczególności dotyczy to społeczeństw tradycyjnych, gdzie najważniejsze dla społeczności funkcje pełnione są przez mężczyzn. W społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych blokowanie możliwości awansu kobietom określane jest jako dyskryminacja, dotyczy też mniejszości narodowych czy etnicznych.Ruchliwośc pozioma oznacza przemieszczanie sie jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. najczęściej jest to ruchliwośc związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania. Ruchliwość pionowa- Jest to najczęściej opisywana ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej. Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa (jak zmienia się status i rola w miarę posuwania się wikeku. oznacza ona przemieszczanie się jednostek lub grup miedzy poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyzszego wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może być wynikiem zaniechania tego typu działań, co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez własny awans społeczny podwyzszaja poziom w hierarchii. Ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość miedzypokoleniowa nauczycieli, księży itd. Od strony empirycznej ruchliwość ta badana jest poprzez porównywanie pozycji jednostki i jej rodziców (najczęściej przyjmuje sie wskaźnik jakim jest pozycja ojca).Strukturalna- zmiana samej struktury; wymienna- cyrkulacja w ramach danej struktury, zmiana statusu jednostek, grup społecznych. Grupowa i indywidualna.
5 typów idealnych społeczeństw wg Błuszkowskiego:
1.)pierwotne. Wytworzyły zasady grupowania ludzi i system stosunków między nimi- tzw, prosta struktura społeczna; uwarunkowana przez:wiek, płeć, pokrewieństwo
2.)niewolnicze 3.)feudalne 4.)kapitalistyczne 5.)postindustrialne
Typ idealny stanowi uproszczoną reprezentację rzeczywistości widzianą z oddali, bez wyrazistości szczegółów. Taka typologia pozwala porównać społeczeństwa pod względem stopnia rozwoju i typu ich struktury społecznej.
Stratyfikacja (przez socjologów nazywana "stratyfikacją społeczną"), inaczej "uwarstwienie społeczne" - pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa. Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.
Klasa społeczna
jeden w podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Termin ten wprowadzony został przez Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą.
Grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i sposobem otrzymywania i rozmiarem tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają. Stosunek do środków produkcji (tzn ich posiadanie lub nie) miała zasadnicze znaczenie dla wyznaczenia granicy dzielącej społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy podstawowe w danej formacji ustrojowej. Ujęcie klasy społecznej przez Karola Marksa
Pojęcie klasy społecznej rozwinięte zostało przez Karola Marksa dla którego była ona nie tylko kategorią analityczną, lecz miała lub mogła mieć (w różnych jego pismach inaczej problem jest ujmowany) znamiona wspólnoty. W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie (gr. Osób wyróżniona na podstawie stosunku do środków produkcji- czynnik objektywny)i klasa dla siebie(świadomość swójej pozycji i wspólnoty dążeń- świadomość zbiorowa/klasowa). W ujęciu marksowskim w podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas, proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immamenty konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną (zob. walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji.
Marks uważał,że poprzez uśiwadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotówrczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksloatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyc przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi. Byt kształtuje świadomość. Wraz z rozwojem społ narastał podział miedzy robotnikami a kapitalistami co doprowadzilo do konfliktów. Im większa świadomość członków klasy robotniczej często pod wplywem jakiegos demagoga tym wieksza gwałtownośc koflintu. Im gwałtowniejszy konflikt tym bardziej intensywne zmiany nim wywolaneKlasa społeczna w ujęciu Maxa Webera
Koncepcje klasy społecznej pojawiały się w wielu wariantach w socjologii wraz ze zmianami zachodzącymi w składzie społecznym, ekonomicznym i kulturowym kolejnych form społeczeństwa. O ile dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie. Wg Webera klasa była grupa osob o podobnych szansach życiowych, odbicie porzadku ekonomicznegoW jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowuy podział klasowy:-klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób ni eposiadającyh własności czy dłużników; -klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali sie pracownicy najemni; -klasy społeczne - wyodrębniające sie na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów. W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.
Kasy społeczne wg Adama Smitha: posiadacze zmiescy, kapitaliści, robotnicy.
TEORIA KONFLIKTOWA:
Wystąpienie konfliktu jest bardzo prawdopodobne: -gdy dana pozycja skorelowana jest z mozliwościa pozyskiwania korzysci materialnych; - im wiekszy dystans, - im mniejsza ruchliwosc w wymiarze pionowym- awans utrudniotym wtedy konfl; -znaczenie przywodcow politycznych-jednostki charyzmatyczne tworza poczucie wspolnoty
Stanowisko funkcjonalne klasowości społeczeństwa: (Davis, Moore, Parsons)
Wewnętrzny podział pracy, ról wystepujke po to by społeczeństwo mogło spełniac swoja role jako całość
Warstwa społeczna - Grupa osob odrozniajaca się od innych grup stanem posiadania, wspolnota warunkow srodowiskowych, stylem zycia,, obyczajów, wzorow kulturowych itp.. Na gruncie socjologii marksistowskiej warstwa ujowana jest jako podgrupa, odlam w ramach danej klasy spolecznej, majaca zarówno cechy wspolne z dana klasa jak i cechy swoistenp wielka, srednia burzuazja.Warstwa wg Webbera - stan społeczny, grupa osob o podobnym poziomie prestizu społecznego, oddzielone od siebie dystansem społecznym.
Relacje miedzy klasą a warstwą: - utożsamienie, - warstwa to grupa osób między klasami, - warstwy to grupy wewnatrzklasowe.
UNDERCLASS- Grupa osob, która znajduje się ponizej klasy nizszej, - niskie prawdopodobienstwo awansu społecznego, - uposledzenie warunków materialnych,- marginalizacja w ramach sfery materialnej i kulturowej, - trwałe wykluczenie z rynku pracy, -uzaleznienie od pomocy społecznej,- dziedziczność.
KULTURA BIEDY- przyzczyny wystapienia: - niskie zarobki, niedostosowanie kwalifikacji do zapotrzebowania rynku- bezrobocie strunturalne, -wykształcenie, gospodarka towarowo-pieniezna, -wysokie bezrobocie, liberalizm-brak funkcji opienunczych. Wymiar ogólno-społeczny- brak aktywnosci zawodowej, niechec do władz, wymiar opisu- trudne warunki mieszkaniowe, ograniczenie do zycia rodzinnego, wymiar rodzinny- konkubinaty, nieslubne dzieci, brak okresu dziecinstwa, wielodzietnosc. Wymiar jednostkowy: tolerancja dla patologii, brak aktywnosci, fatalizm.
ŁAD SPOŁECZNY I JEGO ZAKŁOCENIA
Ład społeczny - stan funkcjonowania i przebiegu zachowań jednostek zapowiadający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości. Opiera się na współpracy i konsensusie. Z ładem społecznym związane jest pojęcie równowagi społecznej.Ma zapewnic bezpieczenstwo, normy wartosci, kontrole społeczną. Powstal by zapanowac nad czynnikiem biologicznym jednostek (realizacji własnych celow przedewszystkiem) Istnieją dwie teorie ładu społecznego: Funkcjonalistyczna teoria ładu społecznego idea, której zwolennikami byli między innymi Talcott Parsons i Robert King Merton. W myśl tej teorii każde społeczeństwo dąży do osiągnięcia wewnętrznej równowagi.W tym wypadku ład społeczny definiuje się jako samoregulujący się system dążący do równowagi i harmonii. Każda zmiana jest przejściem z jednego ładu społecznego do drugiego. Teoria konfliktu społecznego - teoria socjologiczna. Zdaniem jej zwolenników ład społeczny jest pewnym nieosiągalnym ideałem. Zakładają oni, że wewnątrz społeczeństwa dominują przede wszystkim sprzeczności, ścieranie się interesów poszczególnych klas, warstw i grup społecznych. Ład społeczny jest jedynie chwiejną równowagą. Zwolennikiem tej teorii był m.in. Karol Marks.
Typy łady społecznego-(Ossowski) 1.) Ład przedstawień zbiorowych- zycie spoleczne regulowane jest wg tradycji przez niezmienne elementy, cechy: zmiany w struk sa powolne, każdy czlowiek ma okreslona pozycje i role, nieswiadomy charakter interakcji, konformizm o charakterze automatycznym, brak osrodka decydujacego, interakcje nie tworza ani nie zmieniaja tradycji, zachowania nie sa pochodna interakcji. Wyst - społ pierwotne. 2.)Porządek policentryczny- normy wspolzycia, wiele centrow decyzyjnych, brak centrum decyzyjnego, interakcje jednostek ksztaltuja ład, panstwo ograniczone do mjnimum. Wyst: demokracja w uj liberałow.3.) Ład monocentryczny- Istnieje osrodek centralny który determinuje, poparcie wodzostwa- legitymizacja charyzmatyczna, przymus terror? Wyst: sys totalitarne, org militarne, zakony. 4.)System porozumień- swobodne interakcje które na pewnym etapie skutkuja wylonieniem się organizacji, władza jest wynikiem interakcji. Thruman- org jest produktem wzrostu liczebnosci jej człowkow
|
Interakcje jednostek |
Brak interak jedn |
Wladza censtralna |
4 |
3 |
Brak wladzy centr |
2 |
1 |
Dewiacja społeczna (patologia społeczna) odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi normami lub wartościami. Ogólnie są to wszelkie przejawy zachowania innego niż konformistyczne. Robert Merton wyróżniał 4 typy zachowania dewiacyjnego: innowację, rytualizm, wycofanie oraz bunt. Biorąc pod uwagę stopień akceptacji reguł działania społecznego, można wymienić dodatkowe typy dewiacji: nonkonformizm, negatywizm i oportunizm.Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność kontroli społecznej. Przyczyny dewiacji:- natury psychicznej, -napiecia strukturalne,- brak akceptacji rzeczywistosci, -dewiacja jako wynik anomii, - socjalizacja w ramach subkultur, -wynik nieefektywnego systemy kontroli społecznej. Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie mają możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami(u Mertona- sprzeczność miedzy sys wartosci i celow a srodkami realizacji). Nie ma silnego, wyraznego systemu normatywnego, wystepuje presja krzyzujaca- sprzeczne systemy normatywne,.W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Jednostka społeczna w stanie anomii nie potrafii ocenić, zgodnie z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować. Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych. Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do różnych przejawów patologii społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.
Przystosowania jednmostek Konformizm - w psychologii społecznej oraz jako mechanizm obronny to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Bezkrytyczne, nadmierne podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej. Jako przeciwieństwo zachowania konformistycznego podawany jest najczęściej nonkonformizm. W socjologii jest to jeden ze sposobów dostosowania jednostki społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza zgodę na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków lub w szerszym znaczeniu realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia. Odejście od zachowań konformistycznych określane jest w ujęciu Mertona jako dewiacja społeczna. Zachowania konformistyczne w grupach są wskaźnikiem dużej spójnosci tych grup. Osobowości autorytarne i związane z nimi zachowania konformistyczne występują częściej w społeczeństwach, w których dominuje władza totalitarna, w społeczeństwach demokratycznych częściej tolerowane są odstępstwa od konformizmu. Innowacja w socjologii oznacza akceptację celów dyktowanych przez istniejące w grupie społecznej lub społeczeństwie wartości, poprzez nowe sposoby, nieakceptowane w danym systemie aksjonormatywnym. Jest to jedna z dewiacji społecznych, czyli odchyleń od konformizmu w ujęciu Roberta K. Metona. Zachowaniem innowacyjnym może być zarówno działanie przestępcze jak i działanie, którego rezultatem jest np. upowszechnienie nowej, sprawniejszej metody badań naukowych. Początkowo działania będące innowacyjnymi mogą spotykac się w społeczeństwie czy grupie społecznej z lekceważeniem lub ostrą krytyką, często jednak upowszechniają się i stają się w końcu zachowaniami konformistycznymi. Rytualizm zatracenie celów, akceptacja środkow z obawy przed porażką. Rytualisci nie chca wyścigu szczurów, maja niewygorowane aspiracja. Kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania w obrębie grupy społecznej lub społeczeństwa, gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, do realizacji których dąży dana grupa czy społeczeństwo. Ignorowanie wartości uznanych w społeczeństwie lub grupie społecznej. Rytualizm jest jedną z wyróżnionych przez Roberta K. Mertona dewiacji społecznych. Wycofanie lub rezygnacja dewiacja pasywna odrzucenie bez alternatywy, to jeden z przejawów dewiacji społecznej w ujęciu Roberta Mertona polegający na całkowitym odrzuceniu norm społecznych lub wartości uznawanych w danym społeczeństwie. Oznacza ono też odrzucenie celów grupowych oraz środków realizacji tychże celów.Przejawami tego typu dewiacji może być bezdomność, prostytucja czy narkomania we współczesnym społeczeństwie. Wycofanie może przybierać formę np. hobby, pasji, którym człowiek oddaje się bez reszty, co jest równoważne z nieuczestniczeniem w społeczeństwie. Formą wycofania jest subkultura. Skrajnym zaś przypadkiem wycofania jest samobójstwo. BUNT oznacza sposób przystosowania jednostki poprzez odrzucenie celów społecznych grupy oraz społecznie uznawanych środków realizacji celów społecznych oraz zastąpienie ich własnymi celami i środkami osiągania tychże. Zachowania tego typu pojawiać mogą się pod wpływem długotrwałej anomii, jak również w przypadku odrzucania kultury dominującej i zastępowania jej kontrkulturą.
Kultura osiagania celów w USA- silna presja na osiagniecie sukcesu ze strony kultury, kreślenie obrazy wysokich asiracji dla kazdego, - presja na ciągły rozwoj, cel za celem, ciągle w gore, bezruch traktowany jako porazka, (porazka- zrezygnowanie z wyscigu szczurow, poddanie się okolicznosciom)
PRZESTEPSTWO Przekroczenie norm prawa pisanego. Giddens konstruowal koncepcje wyjasniajace przestepstwa. Każde przestepstwo jest dewiacja ale nie kazda dewiacja przestepstwem. Istnieja 3 szkoły tłumaczące pochodzenie tego typu zachowań: 1.) biologiczna- Budowa ciala mowi nam o tym kto jest przestepca a kto nie. 3 tyy ciała: - mezomorficzny (aktywny i umiesniony) - endomorficzny (otyła osoba) - ektomorficzny(szczupla osoba). Badanie czynnikow genetycznych a zachowania przestepcze. Psychologiczna- doszukiwanie się cech sprzyjajacych przestepca, osobowosc a zachowania przestepcze. 2 typy osobowosci: psychopatyczna( ukierunkowana na inne jednostki), socjopatyczna (osobowosc dewianta) Cechy psycho o socjopaty: brak uczuc, agresja, impulsywnosc, nadpobudliwosc, brak empatii, tendencje do uprzedmiatawiania, egoizm. Osobowosc „Machiaweliczna”- zimny gracz, po trupach do celu, chytre planowanie, cel uswieca srodki. Socjologiczna 4 teorie funkcjonalistyczna- przestepstwo polaczone ze zjawiskiem anomii, jako jej wynik, subkultura jako zrodlo przestepstwa (presja, wzmacnianie i nasladownictwo). Interakcyjne- przest sa wynikiem interakcji z innymi jednostkami „ z kim przystajesz taki się stajesz”, etykietowanie- stygmatyzacja przez autorytet (etapy etykietowania:- kwalif zachowania dewiacyjnego, - nadanie negatywnej etykiety, -tresci z etykiety przenikaja do osobowosci, - dewiacje wtorne), jednakowe zachowania mogą być inaczej interpretowane, teorie konfliktowe- tlumaczenie dewiacji marginalizacja i nierownosciami społecznymi. Teorie kontroli- należy zduszac zachopwania dewiacyjne w zarodku- teroia wybitej szyby- przyzwalanie na male przestepstwa prowadzi do akceptacji dla wiekszych patologii, gdy kontrola rosnie przestepczosc maleje, przytepienie popedu jednostek do dewiacji, kontrola jako zwlaczanie przestepczosci.
NARÓD- Kłoskowksa- Naród- potocznie -to zjawisko naturalne, wynikłe z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie pochodzenia, wspólnocie ziemi i terytorium.Pochodzi od łac. natio = rodzić się.-zjawisko narodu uznaje się za fakt kultury . Karl Deutsch nazwał naród- wspólnotą komunikowania ze względu na funkcję kultur narodowych. naród jest zbiorowością społeczną o charakterze kulturowej wspólnotyto jakaś grupa osób, która chce być narodem w sferze świadomościowej. Naród - wspólnota powstała na gruncie historycznym, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jego członków.
Naród musi oprzeć się nie na klasach i warstwach, ale na wspólnym terytorium, na ruchu pieniądza,
towarów itd., na wspólnym obywatelstwie (naród w tym ujęciu pojawia się po Rewolucji Francuskiej)
Naród jest grupą wspólnotową - dopiero wtórnie może organizować się w jakieś grupy celowe.
Więź narodowa polega na uznawaniu wspólnych wartości kulturowych, poczuciu wspólnoty oraz odrębności w stosunku do innych takich grup. Współczesne narody dążą do uzyskania odrębności polityczno - państwowej.Obiektywne kryteria wyodrębniania narodów:-kryteria wspólnego pochodzenia- wspólność języka-wspólna państwowość -wspólność interesów ekonomicznych
Kryteria subiektywne:- poczucie wspólnoty kulturowej-inicjacja narodowa młodego pokolenia-dziedzictwo kulturoweW literaturze polskiej jest 5 interpretacji narodu:- wspólnota terytorialno-ekonomiczna- wspólnota polityczna- wspólnota kulturowa- wspólnota psychiczna
Koncepcje narodu:- naturalistyczna - wg Turowskiego - naród traktowany jest jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie - w pewnym środowisku geograficznym, zamieszkiwała pewna grupa rasowa i przekazywała swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom - jest to echo deterministycznych teorii mówiących o wpływie środowiska geograficznego czy cech somatycznych na cechy psychiczne członków danej zbiorowości politologiczna - naród jako wspólnota polityczna, wykształcona ze wspólnoty plemiennej przez wykształcenie instytucji państwowych, które mogą obejmować więcej grup postplemiennych, przystępuje do tworzenia wspólnego narodu (jednolita kultura, oświata, gospodarka, oraz poczucie odrębności w stosunku do innych narodów- kulturowa - kształtowanie się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własna kulturę (język, sztukę, obyczaje, działalność gospodarczą, tradycje), a jej członkowie uczestniczą w tej kulturze - łączy ich wspólnota kultury i wspólna ideologia
Świadomość narodowa. Naród to jakaś grupa osób, która chce być narodem w sferze świadomościowej .Naród a narodowość. Koncepcja Shils'a.-Naród to struktura społeczna złożona z jednostek, które są wzajemnie świadome, że są narodem.-Narodowość nie jest zbiorowością, lecz stanem zbiorowej samoświadomości, która tworzy naród. Mając samoświadomość ważne jest przekonanie o związaniu pewnej grupy ludzi z pewnym terytorium. Jenda z koncepcji narodu : Naród jako wspólnota psychiczna-akcentuje wolę bycia narodem, z drugiej strony poczucie więzi z narodem, utożsamianie się z nim.
Zbiorowość etniczna w znaczeniach antropologicznym i społecznym, to taka zbiorowość, która w oczach jej samej (tzn. w świadomości), jak i w oczach otaczających zbiorowości jest odrębna, specyficzna ze względu na-:kulturę (język, gwarę, religię, obyczajowość, itp.)-genealogię (wspólne losy/wspólna historia, wspólni przodkowie, itp.) -poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego -odrębność osobościową (stereotypy - czyli jak inni ich postrzegają, autostereotypy - czyli wyobrażenia o samych sobie) Etnos, grupy etniczne i etnograficzneEtnos - całokształt cech kulturowych zbiorowości ponad plemiennej, będący rezultatem wspólnoty pochodzenia i uwarunkowań historycznych oraz związków z terytorium etnicznym, na podstawie którego określa się ją jako grupę etniczną i wyodrębnia się ją od innych grup. Charakteryzuje ich pewna etniczność. Etniczność opiera się na elementach kulturowych. Członkowie grupy etnicznej mają wspólne dziedzictwo kulturowe, które jest cechą wyróżniającą ich spośród innych grup. Do elementów kulturowych zalicza się: pochodzenie narodowe, język, religię, zwyczaje, tradycję, preferencje żywieniowe oraz wspólną przeszłość historyczną. Cechy kulturowe są wyuczone i przekazywane z pokolenia na pokolenie w procesie socjalizacji.Etnos może odnosić się do grup, niskiego szczebla cywilizacji, jak i narodów .Bromley proponuje rozróżnić etnikos jako etnos w węższym rozumieniu zbliżone do narodowości oraz etnos jako szerszy organizm zbliżony do narodu i państwaGrupa etnograficzna jest wyróżniana na podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych; czasami istniej świadomość tej odrębności wśród jej członków.Grupa etnograficzna to zespół ludzi zamieszkujących określone terytorium geograficzne i wyróżniających się od sąsiadów pewnymi cechami kulturowymi, posiadających poczucie swej przynależności grupowej opartej
na świadomości własnych odrębności kulturowych. Na pograniczach grupa etnograficzna może występować między wspólnotami etnicznymi, ale w ramach całości polietnicznych.Grupa etnograficzna jest przedmiotem obserwacji i opisu. Bada się wszelkie formy aktywności społ. i doświadczeń kulturowych jej członków (gł. kulturę materialną).Grupa etniczna - społeczność, której tożsamość kulturowa związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym. Można o niej mówić, gdy:- jest zespół cech tworzących dopiero warunki formowania się narodu- cechy te tworzą świadomość i doprowadzają do powstania narodu- silne zespolenie historycznych losów, uwarunkowań geograficznych i ekologicznych powoduje zrodzenie się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty świadomości jej organizacyjnego wyrazu (np.: państwo)- nie jest to w pełni grupa (bo nie zawsze istnieje poczucie przynależności), ani kategoria społeczna (nie zawsze wspólne pochodzenie i kultura, ale tylko przekonanie o takiej wspólnocie)Podział grup etnicznych na:- pierwotne - które po przeniesieniu z jednego społeczeństwa do drugiego chcą nadal funkcjonować w społeczeństwie jako zamknięte ugrupowania, umiejące zaspokoić podstawowe potrzeby swoich członków- wtórne - ich członkowie częściowo uczestniczą bezpośrednio w społeczeństwie przyjmujących np.: w kwestiach ekonomicznych, a częściowo pośrednio, przez grupę etniczną (np.: kwestie towarzyskie) Grupy etniczne to np.: imigranci, koloniści, narody żyjące we własnym państwie, narody żyjące na własnym terytorium narodowym, ale w obrębie obcych państw. Grupa etniczna może być narodem albo narodowością.
Mniejszość narodowa - grupa ludzi, zamieszkująca obszar danego państwa, posiadający własny język, kulture, pochodzenie etniczne bądź religią. Zbiorowość ta charakteryzuje się poczuciem własnej odrębności, a także chęcią zachowania i przekazania swojej kultury następnym pokoleniom. Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości. Często za mniejszości narodowe uznaje się te grupy, które identyfikują się z narodem tworzącym niezależne państwo, jak przykładowo w Polsce: Niemcy, Czesi, Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Żydzi czy Ormianie. Pozostałe zbiorowości określa się zazwyczaj mianem grupy etnicznej, np. Romowie w Polsce. Czasem grupa dominująca odmawia uznania odrębności niektórych mniejszości. W Polsce aktualnie toczy się dyskusja na temat narodowości śląskiej (zobacz też Śląsk) i narodowości kaszubskiej.
OJCZYZNA potocznie- to ustabilizowany obszar, na którym mamy poczucie pewności i zaufania. Poczucie to kształtuje się w procesie socjalizacji i poostrzegamy je jako pewną szczególną wartość.Kluczowe znaczenie w procesach tworzenia ojczyzn, posiada kategoria przestrzeni społecznej. Wg. Simmela- przestrzeń oprócz tego, że stanowi symboliczne odbicie stosunków międzyludzkich, jest również warunkiem zaistnienia świata: przeżywanego, dnia codziennego. Przestrzeń staje się ojczyzną wtedy, gdy pojawia się identyfikacja z obiektami ja wypełniającymi.- Ojczyzna rozumiana jest nie tylko jako obszar wyodrębniony jako konkretne miejsce, obejmuje cały świat codzienny, przeżywany w paru wymiarach: prywatnym, publicznym i politycznym.Ojczyzna prywatna i ideologiczna: Ojczyzna ideologiczna - kulturowo wyobrażany obszar, do którego odnoszą się uczucia członków danego
narodu (np. Palestyna jako Ziemia Obiecana dla Żydów, Polska folklorystyczna dla starych emigrantów) Ojczyzna prywatna - obszar, na którym dana osoba spędziła znaczną część życia przede wszystkim w młodości (znamy ją z własnych przeżyć); dla każdego człowieka jest to inna część terytorium, z którą mamy bezpośrednie kontakty.
Stereotyp (z gr. stereos = 'stężały, twardy', typos = 'wzorzec, odcisk') - konstrukcja myślowa, zawierająca uproszczony i często emocjonalnie nacechowany obraz rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, poglądów innych osób czy wzorców przekazywanych przez społeczeństwo. Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami negatywnymi.Najczęściej mówi się o stereotypach narodowych, czyli naszych wyobrażeniach dotyczących innych narodów. Tworzenie stereotypów jest naturalną ludzką skłonnością i takiemu upraszczaniu przekazu podlegają wszelkie ludzkie wyobrażenia o otaczających ich świecie, zarówno przyrody, jak i społeczeństwa. Ma to związek między innymi z takimi sposobami porządkowania rzeczywistości, jak kategoryzacja czy generalizacja.
Stereotypy a konflikty- Stereotypy mogą prowadzić do narastania uprzedzeń wobec danej grupy. Uprzedzenia mogą być negatywne lub pozytywne, lecz w europejskiej szkole badaczy przedmiotu przyjęło się traktować uprzedzenia jako zjawiska negatywne. W związku z tym mamy do czynienia z negatywną postawą, niechęcią lub dyskryminowaniem W przypadkach ekstremalnych może ono prowadzić do ludobójstwa.by rząd mógł wywołać wojnę, jeśli nie istnieje negatywny stereotyp obywateli kraju atakowanego, władze często inicjują kampanię public relations w celu powstania tego negatywnego stereotypu - kampania taka jest znana jako demonizacja.
Autostereotyp - stereotyp, wyobrażenie o własnej grupie społecznej, jej zaletach i wadach. Samoocena własnej grupy, do której przyrównujemy przedstawicieli innych grup.Autostereotyp - te same człony relacji percepcyjnej (obraz grupy w jej świadomości)Heterostereotyp - dwa odrębne człony relacji percepcyjnej - podmiot postrzegający i podmiot postrzegany (obraz jednej grupy w świadomości drugiej grupy)W. Lippmann - stereotyp = obraz świata tkwiący w naszej głowie, ale pozwalający nam na umiejscowienie się w tym świecie - zysk: poczucie tożsamościW rezultacie autostereotyp = obraz własny, w którym odtwarzamy i chronimy naszą tożsamośćKryterium semiotycznym - zachowania i wytwory zachowań jako znaki rozpoznawcze grup Kryterium aksjologiczne - wartości, które grupa wyznaje i kultywujeMetastereotyp - wyobrażenie grupy społecznej o stereotypach odnoszących się do tej grupy, a istniejące wśród przedstawicieli innych grup.
Polityka jako zjawisko społeczne.
KULTURA POLITYCZNA- Garlicki: zmienny w czasie wytworzony głównie pod wplywem tradycji historycznej struktury instytucjonalnej i zasad funkcjonowania danego systemu całokształt orientacji społeczenstwa, grupy społecznej, jednostek wobec polityki- jest to sfera subjektywna leżąca u podstaw zachowań konkretnych i werbalnych. Składają się na nia:komp. Kognitywny-całokształt wiedzy; -aksjologiczny-wyart wyznawane i porzadane;-ocenno-afektywny- sfera ocen i emocji; -behawioralny- uznawane wzory zachowań w sferze polityki i wyprobowane typy działań politycznych. 2 nurty:-szeroki-wszystko co ludzie czynia i myślą (Filipiak) stopień zainteresowania polityką, aspekt kultury glopalnej odnoszący się do sfery polityki. -wąski- (almond) całokształt indywidualnych postaw i orientacji uczestników danego systemu (sfera subjektywna),- komponent poznawczy-całokształt wiedzy o sys. Polit. I jego elementach składowych, - komponent afektywny-zaangazowanie, -oceniajacy-wartosciujacy. Do jakich objektów się odnosza: instytucje polit, org polit, role polityczne, decyzje i programy polityczne, system polityczny jakos całość, podmioty osobowe.
TYPY KULTURY POLITYCZNEJ: -Typ zaściankowy system polityczny nie jest wyróżniony, polityka realizowana jest przy okazji innych działań.charakteryzuje się - ich zdaniem - małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienni łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny. Typ poddańczy -wyodrębniona sfera polityki ze sfery zycia społecznego, postawy jednostek i grup nastawione są na oddziaływanie ze strony systemu politycznego.cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym. Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Jednakowo świadome funkcjonowanie instytucjii ról politycznych i swiadomosc wplywu na nie decyzji politycznych, swiadomosc roli w systemie politycznym, aktywny udzial obywateli w systemie politycznym. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej. ////Powyższe trzy typy kultury politycznej Almond i Verba traktowali jako typy idealne. W realnej rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności. Typy mieszane: - kult zaściankowo-poddańcza—etap przejscia miedzy jednym a drugim poprzez centralizacje wladzy politycznej. Kult poddańczo-uczestnicząca—demokratyzacja, kult zasciankowo-uczestniczaca-społeczeństwa postkolonialne.
3 TYPY PRAWOMOCNEGO PANOWANIA: panowanie- tzn. prawdopodobieństwo, że określony rozkaz zostanie wykonany, może opierać się na różnych motywach posłuszeństwa. W postaci czystej istnieją tylko trzy typy „podstaw prawomocności” panowania, których każdy, - jeśli rozpatrujemy typ czysty - wiąże się zasadniczo odmienną strukturą społeczną zespołu zarządzającego oraz środków zarządzania. Legalne- (monarchie)na mocy ustanowienia.Normy prawne regulują strukture biurokratyczną ze srodowiskiem zew i stosunki miedzy urzednikami. Urzednicy przyjmowani sa na podstawie kompetencji- bezstronnosc. Najczystszym typem takiego panowania jest władza biurokratyczna. Ideą podstawową tego typu władzy jest przeświadczenie, że można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego prawodawstwa. Posłuszeństwo obowiązuje nie wobec osoby na mocy jej swoistego prawa, lecz wobec ustanowionej zasady, która określa, komu i w jakim stopniu jest ono należne. Obowiązek posłuszeństwa jest ujęty w ramy pewnej hierarchii stanowisk, podporządkowującej niższe stanowiska wyższym oraz regulującej procedurę składania zażaleń. Podstawą funkcjonalności przedmiotowej jest dyscyplina organizacyjna.
typ panowania „legalnego” reprezentują nie tylko nowoczesne struktury państwa i wspólnoty lokalnej, lecz w równej mierze stosunki władzy w prywatnym przedsiębiorstwie kapitalistycznym, w dowolnej organizacji czy stowarzyszeniu, które dysponuje rozbudowanym i hierarchicznie zorganizowanym zespołem zarządzającym. Nowoczesne organizacje polityczne są jedynie najwyraźniejszymi przedstawicielami tego typu. Tradycyjne- na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących. Jej najczystszym typem jest władza patriarchalna. Opiera się na stosunkach charakterze wspólnoty, typem rozkazującego jest „pan”, słuchającego „poddany”, zespół zarządzający ma charakter „służby”. Zakres obowiązywania prawomocnych rozkazów poszczególnego sługi kształtuje się od przypadku do przypadku, zależnie do upodobania pana, któremu podporządkowany jest on całkowicie, gdy chodzi o występowanie w ważniejszych lub wyższych rangom rolach. Stosunkami w zespole zarządzającym rządzi osobista lojalność sługi, nie zaś obowiązki służbowe i dyscyplina służbowa. Panowanie patriarchalne jest jedynie najczystszym typem panowania tradycyjnego. Ukształtowany przez wychowanie i przyzwyczajenie szacunek dziecka wobec głowy rodziny stanowi skrajnie typowe przeciwieństwo, z jednej strony - pozycji robotnika kontraktowego w przedsiębiorstwie, z drugiej zaś postawy emocjonalnej wierzącego członka gminy wobec proroka. Faktycznie wspólnota domowa jest komórką rodząca tradycyjne stosunki władzy. Panowanie stanowe wszelkiego typu, opierające się na bardziej lub mniej trwałym zawłaszczeniu władzy administracyjnej, jest w porównaniu z patriarchalizmem o tyle bliższe panowaniu legalnemu, o ile dzięki gwarancjom, jakie towarzyszą przywilejom, ma ono charakter panowania legitymizującego się swoistą „podstawą prawną”, której pozbawione są struktury patriarchalne z ich zarządzaniem całkowicie uzależnionym od samowoli pana. Z drugiej strony, surowa dyscyplina oraz brak swoistych uprawnień zespołu zarządzającego w układzie patriarchalnym są bliższe dyscyplinie panowania legalnego niż rozczłonkowane i uprawiane stereotypowo, w wyniku zawłaszczenia, zarządzanie w strukturach stanowych, zaś państwa. Charyzmatyczne- na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma) w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy. Źródłem osobistego oddania jest tu egzaltacja, jaką budzi coś wiecznie nowego, niecodziennego, niebywałego. Urzednicy przyjmowani sa na podstawie kaprysu, bądź kryterium lojalnosci, oddania.Władza ta nie ma ograniczen, jest wrecz irracjonalna. Najczystsze typy władzy charyzmatycznej to władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów. Posłuszeństwo „ucznia” trwa tak długo, jak długo uznaje się te cechy przywódcy - jako charyzmę utwierdzają dowody. Autorytet charyzmatyczny opiera się na „wierze” w proroka, na osobistym „uznaniu” dla charyzmatycznego bohatera wojennego lub demagoga i umiera wraz z nim. Charyzmatyczny władca musi sprawdzić się jako pan „z łaski bożej”, poprzez cuda, dobrobyt zwolenników lub poddanych. Dopóty jest uznawany, dopóki stać go na to. Jeśli opuszcza go powodzenie, jego panowanie chwieje się. Panowanie charyzmatyczne jest swoistą, niezwykłą i całkowicie osobową postacią stosunków społecznych. Wówczas, gdy istnieje a nawet później, gdy zabraknie nosicieli charyzmy, wykazuje tendencje do przekształcania się w coś przyjętego. Owo uznanie władzy za coś przyjętego następuje poprzez:I. tradycjonalizację porządków ,II. przekształcenie się charyzmatycznego zespołu zarządzającego w zespół legalny w drodze zawłaszczenia wew. lub zespolonych z przywilejami praw pracy,III. przekształcenie sensu samej charyzmy.
Pojęcie polityka
Jest ono bardzo szerokie i obejmuje każdy rodzaj samodzielnej działalności kierowniczej, czyli kierowanie lub wywieranie wpływu na kierowanie związkiem politycznym, w więc w dobie współczesnej - państwem.Jest to również dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy czy to między państwami, czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.Kto uprawia politykę, ten dąży do władzy - do władzy rozumianej jako środek w służbie innych celów, idealnych bądź egoistycznych, lub do władzy „dla niej samej”: po to, by rozkoszować się poczuciem prestiżu, jakie ona daje.
Pojęcie państwo
Socjologiczna definicja nowoczesnego państwa może ostatecznie odwoływać się tylko do specyficznego środka, który właściwy jest państwu, tak jak i każdemu związkowi politycznemu: do przemocy fizycznej. Każde państwo opiera się na przemocy - mówił swego czasu Trocki. Bez przemocy państwo by nie istniało, a zamiast niego pojawiłaby się anarchia. Państwo jest taką wspólnotą ludzką, która w obrębie określonego terytorium - owo terytorium stanowi jej wyróżnik - rości sobie (z powodzeniem) prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej.Aby państwo mogło istnieć, ludzie poddani panowaniu muszą podporządkować się autorytetowi, jaki przypisują sobie ci, którzy w danym wypadku panują.
Uprawianie polityki
Można uprawiać politykę - a więc dążyć do wywierania wpływu na podział władzy między tworami politycznymi i wewnątrz nich - będąc:-politykiem okazjonalnym - wszyscy jesteśmy politykami okazjonalnymi np. kiedy oddajemy naszą kartkę wyborczą -wykonując ten zawód jak zawód uboczny - tak jak współcześni mężowie zaufania i szefowie partyjnych stowarzyszeń politycznych, którzy prowadzą tę działalność tylko w razie potrzeby i nie stanowi to głównej treści ich życia -traktując to jako zawód główny - tak jak w gospodarczej działalności zarobkowej - dawniej: sztab pomocników całkowicie i wyłącznie oddanych służbie księciu
Politycy zawodowi
W ciągu politycznego procesu wywłaszczenia stanowych funkcjonariuszy o autonomicznych uprawnieniach, pojawiły się pierwsze kategorie polityków zawodowych, a więc ludzi, którzy sami nie chcieli być panami, jak charyzmatyczni wodzowie, a tylko podejmowali służbę u politycznych władców.
Istnieją dwa sposoby traktowania polityki jako zawodu. Albo żyję się DLA polityki - albo też Z polityki. Nie jest to bynajmniej podział całkowicie rozłączny. Z reguły występują one raczej razem, przynajmniej w sensie ideowym, choć przeważnie także materialnym: dla kogoś kto żyje dla polityki, stanowi ona w sensie wewnętrznym całe jego życie. W tym wewnętrznym sensie chyba każdy poważny człowiek, który żyje dla jakieś sprawy - żyje także z tej sprawy.
Bardziej wyraźne rozróżnienie występuje w aspekcie ekonomicznym. Z polityki jako zawodu żyje ten, kto usiłuje uczynić z niej stałe źródło dochodów - dla polityki ten, który tego nie robi. Aby ktoś mógł żyć dla polityki w tym ekonomicznym sensie musi być ekonomicznie niezależny od dochodów jakie może mu przynieść polityka, a więc posiadać prywatną posadę, która przynosi mu wystarczające dochody. Ponadto musi być „gospodarczo zbędny”, tzn. jego dochody nie mogą zależeć od tego, że stale osobiście angażuje całkowicie swoją siłę roboczą i swoje myślenie dla ich pozyskania (najlepszy byłby rentier, np. właściciel ziemski).
Kierowanie państwem lub partią przez ludzi, którzy (w ekonomicznym sensie tego słowa) żyją wyłącznie dla polityki, a nie z polityki, oznacza niechybnie „plutokratyczną” (plutokracja - gr. Władza bogaczy) rekrutację warstw przewodzących politycznie. Aby temu zapobiec, osoby zaangażowane politycznie powinny mieć zapewnione regularne i pewne dochody z uprawiania polityki. Współcześnie przywódcy partii rozdają w nagrodę za wierną służbę wszystkiego rodzaju urzędy: w partiach, gminach, państwach. Skutkiem tego jest fakt, że we wszelkich walkach partyjnych chodzi nie tylko o cele rzeczowe, lecz przede wszystkim o patronat nad urzędami. W opozycji do tego zjawiska rozwija się nowoczesna klasa urzędnicza, która poprzez długoletnie kształcenie przygotowawcze staje się specjalistycznie i fachowo wyszkoloną, wysoko wykwalifikowaną, intelektualną grupą pracowniczą - początek zrobiły włoskie miasta (fachowy skarbnik, oficer i jurysta) W obliczu wzrostu znaczenia fachowości wyszkolonych urzędników (w czasach gdy dominującym ustrojem były księstwa i monarchie) książę starał się utrzymać w swoich rękach naczelne kierownictwo poprzez tworzenie kolegialnych władz administracyjnych, które obradowały pod jego przewodnictwem - gabinet. Po pojawieniu się parlamentu monarcha potrzebował (i tworzył takową w obrębie swojego gabinetu) jednej osobistości, która by go osłaniała i była zamiast niego odpowiedzialna przed parlamentem. Urzędnicy natomiast zainteresowani byli tym, aby posady ministerialne w obrębie gabinetu były obsadzana z ich szeregów. Rozwój polityki do poziomu „instytucji”, który wymagał szkolenia w walce o władzę i w metodach tej walki, pociągał za sobą podział publicznych funkcjonariuszy na dwie kategorie: urzędnicy fachowcy oraz urzędnicy polityczni. Urzędnicy polityczni odznaczają się tym, że w każdej chwili mogą być dowolnie przesuwani, zwalniani lub też przenoszeni w tymczasowy stan spoczynku - najczęściej po zmianie gabinetu. Ich podstawowym obowiązkiem, nawet bez specjalnych zarządzeń było reprezentować politykę rządu. Analogiczna sytuacja występuje w prywatnym zakładzie gospodarczym: właściwy „suweren” - zebranie akcjonariuszy - jest tak samo pozbawiony wpływu na prowadzenie zakładu jak rządzony przez fachowych urzędników naród - po prostu nie jest w stanie technicznie kierować zakładem.
Typologia polityków zawodowych
Jak już wcześniej było wspomniane politycy zawodowi pojawili się w przeszłości przy okazji walki książąt ze stanami w służbie tych pierwszych. W walce przeciw stanom książę opierał się na dających się wykorzystać politycznie warstwach o niestanowym charakterze - duchownych. Przyczynę techniczną stanowi fakt, że byli oni piśmienni. Ponadto duchowny (zwłaszcza przestrzegający celibatu) pozostawał poza mechanizmem normalnych politycznych i ekonomicznych interesów i nie podlegał pokusie by wbrew swojemu panu dążyć do władzy politycznej z myślą o swoich potomnych. Drugą tego rodzaju warstwą byli literaci o humanistycznym wykształceniu. Był czas, gdy uczono się łacińskich mów i greckich wierszy po to, by zostać politycznym doradcą księcia, a przede wszystkim autorem jego politycznych memoriałów. Trzecią warstwą była szlachta dworska. Kiedy książętom udało się już wywłaszczyć szlachtę z jej stanowej władzy politycznej, ściągali ją oni na dwór i wykorzystywali w służbie politycznej i dyplomatycznej. Czwarta kategoria to twór specyficznie angielski: patrycjat obejmujący drobną szlachtę i miejskich rentierów, technicznie nazywany genry. Piąta warstwa była specyficzna dla Zachodu, głównie dla kontynentu europejskiego i miała decydujące znaczenie dla całej jego struktury politycznej: byli to wykształceni na uniwersytetach prawnicy. Ich dziełem było zrewolucjonizowanie zarządzania politycznego w sensie jego rozwoju ku racjonalnemu państwu. Ów cel był osiągalny tylko dzięki przejęciu przez włoskich prawników antyczno-rzymskiej jurysprudencji (prawoznawstwa). Bez tego prawniczego racjonalizmu jest nie do pomyślenia ani powstanie państwa absolutnego, ani rewolucja. Od 1789 adwokat i nowoczesna demokracja są dla siebie po prostu niezbędni. Znaczenie adwokatów w polityce zachodniej od chwili pojawienia się partii nie jest niczym przypadkowym. Uprawianie polityki przez partie oznacza właśnie działanie osób realizujących swoje interesy polityczne. A skuteczne prowadzenie spraw takich osób to właśnie rzemiosło wyszkolonego adwokata.